1. ?Bu nkpɔca eya n’ye ngiki fannga nhɛn ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye camë lɛ kpala lɛ nʋnghë é?

 NAKWA nkpɔ ehɛ kɔ: “Sɛvighɩ oo n’ye, àlɛ́ yiki avivi kɔ́ akpalaghɩ nʋnghë o, kɔ́ kë gha nʋnghë wo, ngiki ewu ëë fɛ ghɩnë dí kɛkë mɩnɛn.” Nakwa ntɔnë ekpa ehɛ kɔ: “Ngikinë kë nʋn sɛvighɩ oo n’yenë kwapowu, kë mʋn n’ye kpala lɛ́ bunë nʋnghë tete.” (La religion traditionnelle africaine) Aghɩnë kë ebɔ camë lɛ kpala lɛ ewu nahɔnrɛnë, kelë aghɔ kë yí nakwatɩ shú epi, kelë agheci kë gha yí nakwatɩ. Aghɩnë kë eyi Banbara ofotɩnë lɛ, aghɩnë kë ehɛ kɔ kë lɛ́ kretiɛnnë esë lɛ, kelë ofoshighɩnelë aghɔ ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye kpala nʋnghë.

2. ?Mɛnsɩnë kë ebɔ etu eɲínë, kë ebɔ edi kpalanë, yadʋwa ngiki fannga nhɛn ehɛ kɔ epie é?

² Sɛvighɩ oo n’ye, ngiki fannga nhɛn ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye mɛnsɩ nkpɔ nʋnghë. Kë ehɛ kɔ Ofo ëë bá mɛnsɩ ntɔnë shi. Kë ekpa ehɛ kɔ wawɛghɩ lɛ, elë kpowukpowúelë lɛ, kë eɔsɛ ebɔ mɛnsɩ ntɔnë elɛ bu. Kë ehɛ kɔ ngiki jɔghɔ esë bë eɔsɛ ebɔ mɛnsɩ ntɔnë aghɔ etu eɲí, edi kpala.

3. ?Bu nkpɔca ngiki elɛlɛ ëë kpala é? ?Bu nkpɔca ngiki edi akɔnda kɔ bë eɔsɛ elɛ é?

³ Ngiki ehɛ kɔ kpala lɛ́ mɛnsɩnë ngiki ebɔ elɛ bu pʋ, kë ebɔ ëë elɛ kelë kaɛnghɩ lakwa. Ngiki edi akɔnda n’ye aghɩnë kë edi kpalanë, kë eɔsɛ ebɔ otoofa lɛ, shishe lɛ, orovi lɛ, nɛpiɛ fuɔ lɛ elɛ ngiki abɛlɛ. Ngiki fannga nhɛn edi akɔnda n’ye kpaladinë ëë ése ntɔ́ lɛ, eyighɔnë kë esɛ abʋ lɛ, orogba lɛ, rɔ bɔ́bɔ́ esë lɛ.

4. ?Bu nkpɔca ngiki edi akɔnda kɔ akpalaghɩ elɛ é? ?Aghɩnë kë dí kpalanë, jɔ nkpɔca kë hɛ́ é?

⁴ Ngiki ehɛ kɔ akpalaghɩ eɲa kelë sɛakɔnë shi orugbu, kë ecici ahuɔn lɛ, orovi lɛ, nɛpiɛ fuɔ lɛ, álɛ kebë eyi efɩ akpalaghɩ fuɔ ee ngiki ngbɔ-ngbɔ. Ese, noo akpalaghɩ sɛakɔnë rɛ́ mpɛ ghë eca mëlanë, aghɩnë kë ɲá kpala shinë esëkpɔ ëë kë ehɛ kɔ jɔ ntɔnë lɛ́ nahɔnrɛ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, sɛvighɩ oo n’ye nakwa nkpɔ ghë, kë ghɛ́ghɛ jɔnë akpalaghɩnelë hɛ́ (kelë afannga nhɛn lɛ́ ngɔyighɔ), kë hɛ́ kɔ: “Më lɛ́ tomobi léle kelë esë àghɔ, ë më ée ngiki 150.” “Më jʋ ngbɔjɛelë oni mpia powu nɔ́n, ë kë rɔ́.” “Më ée më kɛlɛghɩ arɩ noo kë ɲá më shi.”

5. ?Bu nkpɔca ngiki elɛlɛ ëë eɲítu é? ?Élé kë eba elɛ bu ntɔnë é?

⁵ Ngiki ehɛ kɔ eɲítunë lɛ́ bunë ngiki elɛ ebidi kelë esë shi. Aghɩnë kë etu eɲínë, kë ewɔ akɩ, kë ebɔ bu  esɛ bà alɛ hɔlɔ lɛ. Kë enɔn kpe, kë ekpa ebɔ aghɔ epia sɛ. Aghɩnë kë etu eɲínë, kë edi akɔnda n’ye ɔɔ nakwa nfre nfrenë mɛnsɩ nʋn ëë ghë álɛ bë ebidi kelë shi, ëë ghëwu kë elogho aghɔ shi kelë ereni, kë ekpa ele aghɔ eshi. Ɔɔ bu jɛelë-jɛelënë kë ghɛ́ghɛ Koran abɩ lɛ Biblë ebɩ lɛ lé kelë ghë, ngiki ebɔ kelë ntɩji eba bu ntɔnelë ghë n’ye bë eɔsɛ ebidi kelë shi.

6. ?Bu nkpɔca Satan lɛ ëë abʋsɛmʋnnelë lɛ kë lɛ́ lahɔ gbo é? ?Élé ebë eba ewu kelë mɛnsɩnë é?

⁶ Nahɔnrɛghë, Satan lɛ ëë abʋsɛmʋnnelë lɛ, kë lɛ́ ngiki kaɛnghɩ pʋpʋ tete. Kë eɔ mɛnsɩ álɛ kebë eci ngiki oohʋn lɛ akɔnda lɛ aba. Lahɔ gbo bɔ́bɔ́, kë hʋnhʋn-yí ngiki lɛ nɛpiɛelë lɛ sɛ. (Matthieu 12:43-45) Agbate, elë gha éhɛ kɔ kë gha ɔɔ mɛnsɩ gha dɔ́ wo, ese elë emʋn n’ye ɔɔ bunë kë gha ɔɔsɛ kebë elɛ.

7. ?Bu nkpɔca Satan evivi n’ye ebë ebɔ ewu nahɔnrɛ é? ?Mabu kë bɔ́ pɔ́pɔ bunë në elɛnë ghë é?

⁷ Satan ɔɔ mɛnsɩ tete ngiki fafa ghë. Në elɛ kë edi akɔnda n’ye në ɔɔ mɛnsɩ dɔ́ she ntɛnɩ në ɔɔ teteghënë. Ékpɩ jɔ ntɛnɩ: Sɛvighɩ oo nkpɔ ghë, álɛ sonjaghɩ jɔghɔ bë egbɔ eghʋ aghʋnë, kë ɲí tu ologbɔ eníní báshi. Kë fɩ ëë álɛ kelë kaɛnghɩ bë erie, kebë edi akɔnda n’ye kë eɔ tu ologbɔ fannga nhɛn. Fɛ nhɛn mɩnɛn, Satan evivi n’ye ngiki bë edi akɔnda kɔ në ɔɔ mɛnsɩ dɔ́ tete. Në elɛ ngiki erie álɛ kë ghe elɛ bunë Ʒoova evivinë, ese kebë elɛ bunë omunë evivinë. Pëlɛ, elë éwu mpu jɔ arɩnë Satan evivi n’ye ngiki bë ebɔ ewu nahɔnrɛ.

8. ?Mpu jɔnë Satan evivi n’ye ngiki bë ebɔ ewu nahɔnrɛnë, nkpɔ ëë lɛ́ nkpɔca é?

⁸ Mpu jɔnë Satan evivi n’ye ngiki bë ebɔ ewu nahɔnrɛnë, kpe nkpɔ: Bu apʋpʋnë eshunë, gha lɛ ekpete nhɛn ëë kë eshu wo; àlɛ́ gha lɛ ghɩ ëë nʋn bu apʋpʋnë eshunë eji wunë, mɛnsɩ pʋpʋ ëë ka nʋn kelë eji. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn: Édi akɔnda ewu jejenë janëbɔ ɲí ëë mɩɩ rɔ́. Agheci, nɔ̀n mʋn n’ye janëbɔnë lɛ́ orogbanë wɩtɩwɩtɩ ése. Ese, nɔ̀nnë bë ekpa eɔsɛ edi akɔnda n’ye apɔʋn ghʋ kpala ghë sé wɩtɩwɩtɩ wá pú ëë jɛnë.

9. ?Élé Biblë eba eya n’ye gha lɛ́ Satan ëë nʋn bu apʋpʋnë eshunë powu eji wué?

⁹ Agbate, Satan ɔɔ mɛnsɩ álɛ bë elɛ aviɛlɛ bë eshu, ese gha sheghë n’ye ebë edi akɔnda kɔ në ëë në elɛ aviɛlɛnë elë ewunë powu eshu. Biblënë ehɛ kɔ: “Gha lɛ mici powu ëë aghɩnë kë enɛobu mɛnsɩghënë kë eboepi, n’ye aghɩnë kë eɔ mɛnsɩnë kë ekʋra aghʋghʋ ghë, n’ye gha lɛ mici powu ëë aghɩnë aɛn ji kelë shinë kë eɔ mpʋ, n’ye gha lɛ mici powu ëë aghɩnë kë mʋn mpʋnë kë edi blengbi, n’ye gha lɛ mici powu ëë bu eyɛ aghɩnë kë mʋn bu dɔ́në sɛ, noo cibɩ lɛ, bunë kë gha ji ëë ofu wunë lɛ efɩ kelë powu.” (Ecclésiaste 9:11) Obunɛ ghë, yiki bë eɔsɛ enɛobu mɛnsɩghë eshe aghɩnë gbe, esë në ghe ekʋra. “Bunë kë gha ji ëë ofu wunë” bë eɔsɛ elɛ në ghe ekʋra. Agheci, në eɔsɛ eta fù kwa, n’yonë në eka eja-eshi, órò bë eɔsɛ egba në, fù esë bë eɔsɛ efa në. Bu ntɔnelë bë eɔsɛ efɩ ngiki kwapowu. Gha lɛ́ Satan lɛ akpalaghɩ lɛ esëkpɔ ëë kë elɛ bu ntɔnelë eshu wo; bu ntɔnelë bë eɔsɛ eshu ekpete nhɛn.

10. (a) ?Jɔ nkpɔca ngiki ehɛ akpalaghɩ sɛ é? (b) ?Mabughëwu emʋn n’ye akpalaghɩ gha ɔɔsɛ kebë eɲa kelë sɛakɔnë shi wué? ?Eɲë ebɔ bu ntɔnë ewu nahɔnrɛ wú?

¹⁰ Satan mpu jɔnë, kpe aɲʋnghënë: Orugbu, akpalaghɩ eɲa kelë sɛakɔnë shi, kë eyi efɩ akpalaghɩ fuɔ ee ngiki ngbɔ-ngbɔ. Pëlɛ, évivi eɲë esë jɔ ntɛnɩ: ‘?Àlɛ́ akpalaghɩ eɔsɛ elɛ bu ntɔnë, bu nkpɔca epie  kelë sɛnë ghë esɔ eyi é?’ Fɛ n’ye ebá wúnë mɩnɛn, Ofo lɛ́ ngiki, në gha bɔ́ bʋʋn gha lé kelë sɛ, álɛ micinë kë arɔ, bu ntɔnë bë esɔ eyi ehʋn-oo wo. Bʋʋn gha nʋn yiki sɛ óó bë eɔsɛ esɔ álɛ bë elɛ kɔ́ bu yɔghɔ o, kɔ́ bu kwa o. Bu ntɔnë ghëwu, akpalaghɩ gha ɔɔsɛ kebë eɲa kelë sɛakɔnë shi. Bunë kë ehɛ kɔ kë elɛnë lɛ, ntɛnɩ kë hɛ́ kɔ kë ɔɔsɛ lɛ́në lɛ powu, teteghë, kë gha ɔɔsɛ gha lɛ́ nkpɔe.

11. ?Élé Satan eba elɛ ngiki edi akɔnda n’ye kë lɛ́ bu, amëlɔ kë gha lɛ́ bʋʋn wué?

¹¹ ?Bunë akpalaghɩ ehɛ kɔ kë elɛnë, élé ebë eba ece ëë eshi é? Satan bë eɔsɛ eghʋ amɔnwu ghë elɛ ngiki bë edi akɔnda n’ye kë wú bu, kë cé bu mbë, kë lɛ́ bu, amëlɔ kë gha lɛ́ bʋʋn. N’yonë, Satan eji ntɩ n’ye bë elɛ ngiki bë epete eji etu Ʒoova, álɛ kebë edi akɔnda n’ye Biblënë ghe hɛ nahɔnrɛ.

12. (a) ?Eɲítunë yɛsɛ wú? (b) ?Mabu jɔ Biblë ehɛ kpala lɛ camë lɛ ghë é?

¹² Mpu jɔ arɩghënë ëë lɛ́ ntɛnɩ: Eɲítunë yɛsɛ, ëë lɛ́ bunë ngiki elɛ ekʋra kpalanë. Biblë ghe hɛ kɔ kpala lɛ, eɲítu lɛ nʋn agha wo. Biblë ehɛ kɔ kpala lɛ, eɲítu lɛ, camë lɛ gha yɛsɛ wo. Camë lɛ, kpala lɛ, aghɩnë kë elɛ bu ntɔnelë lɛ ghëwu, elë éwu mbranë Ʒoova bába lɔ́ Israɛlë ngikinë álɛ kebë ekpʋ:

13. ?Mabughëwu Ʒoova bába mbra álɛ elë ghe elɛ camë lɛ kpala-bu lɛ wué?

¹³ Mbra ntɔnelë eya ayɔghɔ nhɛn kɔ Ofo gha vivi n’ye ëë ngikinë bë elɛ camë lɛ kpala-bu lɛ. Noo Ʒoova kolo ëë ngikinë, në lɔ́ kelë mbra ntɔnelë álɛ lahuɔn ghe eyo kelë mɩɩ kebë ebɔ mpu jɔ ewu nahɔnrɛ. Në gha vivi n’ye abʋsɛmʋnnelë bë eshi kelë ahɛlɛ.

•   “Eɲë gha [...] élɛ camë bu.”—Lévitique 19:26.

•   “Kɔ́ yikpe o, kɔ́ yighɔ o, aghɩnë kë elɛ oria-bu, aghɩnë kë elɛ bu álɛ kebë ehɛ n’ye bu bë eba enʋn ngbeɲi gbonë, eɲë ée kelë cɛɛ.”—Lévitique 20:27.

•   “Fie gbo, ngiki nfre ntɛnɩelë ghe enʋn: ghɩnë [...] elɛ camë bu lɛ, ghɩnë ekpɩ bu álɛ bë emʋn bunë bá eshu ngbeɲi gbo lɛ, kpalagho lɛ,  ghɩnë ekëkɛ ngiki lɛ, ghɩnë erɩ asa lɛ.”—Deutéronome 18:10-14.

14. ?Élé Biblë eba eya n’ye Ʒoova mɛnsɩnë dɔ́ mɩɩ nɛ́piɛ she Satan eenë é?

¹⁴ Agbate, Biblë gha yá bunë abʋsɛmʋnnelë bë eɔsɛ elɛ alɛ ntɛnɩ kë gha ɔɔsɛ kebë elɛ wunë lɛ powu, ese Biblë eya ayɔghɔ nhɛn n’ye Satan lɛ abʋsɛmʋnnelë lɛ powu ngbeɲinë, Ofo Ʒoova mɛnsɩnë dɔ́ mɩɩ nɛ́piɛ. Ʒoova lɛ́ kë wɔ́ Satan píeji oforu gbo. (Révélation 12:9) Satan omunë esë bɔ́bɔ́ vívi Ofo shigbë álɛ bë egbɔ eɔsɛ ejeje Ʒɔbë. Ofo hɛ́ në kɔ në gha ée Ʒɔbë. Agbate, Satan wú jɔnë Ofo hɛ́ ëënë ghɩ.—Job 2:4-6.

15. ?Ca ee gbo ebë eyi eviɛ shilogho-ku é?

¹⁵ Proverbes 18:10 ehɛ kɔ: “Ʒoova eyinë nʋn fɛ aʋnnë ríshi kpɛkpɛ mɩnɛn. Ghɩnë sheghënë enɛobu eyi ëë ghë, ë në ewu shilogho-ku.” Bu ntɔnë ghëwu, elë éyi eviɛ shilogho-ku Ʒoova ee gbo. Aghɩnë kë esʋ Ofonë, kë ghe lɛ camë bu, kë ghe tu eɲí ghe bidi kelë esë shi bunë Satan lɛ abʋsɛmʋnnelë lɛ kë elɛnë ngbeɲi, kë ghe kpa ghe wu aghɩnë kë ekëkɛ ngikinë ghe rie. Ghɩnë esʋ Ofonë eji jɔ ntɛnɩ ntɩ: “Ʒoova aɛnmɔn ekpala bunë nʋn eshipata n’yenë powu, álɛ bë ebɔ ëë mɛnsɩnë elɛ bu elɔ aghɩnë kë bɔ́ kelë oghorumɔn powu bá ëë ghënë.”—2 Chroniques 16:9.

16. ?Jɔ nkpɔca Jacques 4:7 ehɛ elë é? ?Ese, mabu ebë elɛ é?

¹⁶ Eɲë esë, àlɛ́ eɲë esʋ Ʒoova, eɲë eɔsɛ ewu shilogho-ku ntɔnë. Jacques 4:7 ehɛ kɔ: “Bu ntɔnë ghëwu, édisʋ ewu Ofo ghɩ; ese, ésɩ Kpala agba, álɛ bë enɛobu eka eɲë miji.” Àlɛ́ eɲë esʋ Ofo tetenë, àlɛ́ eɲë edisʋ ewu në ghɩnë, émʋn eyɛsɛ n’ye Ʒoova bá ebibi eɲë shi.