1. ?Fɛ n’ye Ofo Mbënë eba eya mɩnɛn, ofosʋ nfre aɲʋn sɛ́sɛ́ nkpɔca nʋnghë é?

 OFO Jɛ Ʒezi hɛ́ kɔ: “Éghʋ tenishigbënë dáshinë ghë ehʋn-eyi, noo tenishigbënë gbúgbunë alɛ shigbënɔn gbɔnë lɛ ece ngiki rɔ ghë, afannga nhɛn eghʋ ëë ghë ehʋn-eyi; ese tenishigbënë dáshinë alɛ shigbënë dʋdʋnë lɛ ece ngiki oohʋn ghë, ngiki jee nhɛn ëë kë ewu ëë.” (Matthieu 7:13, 14) Fɛ n’ye Ofo Mbënë eba eya mɩnɛn, ofosʋ nfre aɲʋn sɛ́sɛ́ ëë nʋnghë: nkpɔ sheghë, gbeenë gha yɛsɛ; nkpɔ ece ngiki oohʋn ghë, gbeenë ece ngiki rɔ ghë.

2. ?Élé Biblë eba eya n’ye ofosʋ nfre powu ghe yɛ Ofo aɛn wué?

² Ngiki jɔghɔ edi akɔnda n’ye ofosʋ nfre powu eyɛ Ofo aɛn. Ese, Biblë abɩ ntɛnɩelë eya n’ye jɔ ntɔnë gha lɛ́ nahɔnrɛ:

•   “Israɛlë ngikinë kpa lɛ́ bunë gha yɛsɛ Ʒoova aɛn, ë kë ka píe n’yo sʋ Baalënelë lɛ, Ashtorɛtë tijɛnelë lɛ, Aramë ofonelë lɛ, Sidɔn ofonelë lɛ, Moabë ofonelë lɛ, Amonitënelë ofonelë lɛ, Filisti ngiki ofonelë lɛ. Kë ɲá Ʒoova shi, kë gha kpa gha sʋ ëë n’ye. N’yonë, opu gbɔ nhɛn ka jíji Ʒoova, Israɛlë ngikinelë sɛ.” (Juges 10:6, 7) Àlɛ́ elë eɲa Ofo tetenë shi esʋ tijɛelë lɛ, eɲíelë lɛ, ofo fuɔ lɛ, Ʒoova ghe eyɔ elë shi wo.

•   “Ngiki ntɛnɩ, kë ece më [Ofo] eyi orù eyimbu ghë, ese më gha nʋn kelë oghorumɔn ghë. Ekpete nhɛn ëë kë esʋ më, noo kë ebɔ ngiki mbra eyaya fɛ mbratishi mɩnɛn.” (Marc 7:6, 7) Àlɛ́ ngiki ehɛ kɔ kë esʋ Ofo, ese kë eɲa bunë Biblë eyayanë shi eyaya kelë omu akɔndanë, kë esʋ Ofo ekpete nhɛn o. Ofo ghe disʋ ghe bɔ ofosʋ ntɔnë.

•   “Ofo lɛ́ wawɛ, aghɩnë kë esʋ ëënë, kebë esʋ ëë nahɔnrɛ lɛ, wawɛ lɛ ghë.” (Jean 4:24) N’ye elë eba esʋ Ofonë bë enʋn fɛ n’ye Ofo Mbënë eba eya elënë mɩnɛn.

3. ?Mabu eya kɔ́ ofosʋ nkpɔ yɛsɛ o, kɔ́ gha yɛsɛ wué?

³ ?Élé ebë eba eɔsɛ emʋn kɔ́ ofotɩ nkpɔ eyɛ Ofo aɛn, kɔ́ në ghe yɛ ëë wué? Ʒezi hɛ́ kɔ: “Ti ayɔghɔ powu esɛ amɔn ayɔghɔ, ese ti apʋpʋ powu esɛ amɔn apʋpʋ. [...] Nahɔnrɛghë, kelë amɔnnelë ghë ëë eɲá emʋn ngiki ntɔnelë.” Jɔ ntɔnë eshi ëë lɛ n’ye, àlɛ́ ofotɩ apie Ofo ee gbo, ná elɛ bu ayɔghɔ, ese àlɛ́ në apie Satan ee gbo, ná elɛ bu apʋpʋ.—Matthieu 7:15-20.

4. ?Bu yɔghɔ nkpɔca aghɩnë kë esʋ Ʒoovanë kë elɛ é?

⁴ Ofosʋ tetenë elɛ ngiki ekolo kelë esë, kë ekpa ekolo ngiki fuɔ, noo Ʒoova omunë lɛ́ Ofonë ɔɔ kolo. Ʒezi hɛ́ kɔ: “Bu ntɔnë ghë ëë ngiki powu bë emʋn n’ye eɲë lɛ́ më ejiti-aghɩ, àlɛ́ kolo anʋn eɲë ncɔcɔ.” ?Élé ofotɩnelë bë eba elɛ bu ntɔnë eya n’ye kë esʋ Ofo teteghë é?—Jean 13:35; Luc 10:27; 1 Jean 4:8.

5. ?Élé nakwa nkpɔ bá yá n’ye kë bá ɲí sɛvighɩ védi kanga é?

⁵ Édi akɔnda ewu n’ye kë bá ɲí sɛvighɩ védi kanga. Nakwa nkpɔ eya n’ye, agbʋʋn 650 alɛ agbʋʋn 1905 lɛ ncɔcɔ n’yo, kë ɲí sɛvighɩ 18.000.000 védi kanga Saara oonelë ghë [aʋnku gbadaanë bʋʋn ghë tɔ ëë ghë wunë óó nʋn sɛvighɩ oonelë ngboru gbonë] lɛ, oo nfre nfrenë kë jíghe ngʋjinë kë elɛlɛ ëë Osean Ɛndiɛnnë (Océan Indien) ghë lɛ. “Agbʋʋn 1550 alɛ agbʋʋn 1599 ncɔcɔ n’yo, Brɔfiɛ oonelë esë, kë píe eshi ɲí sɛvighɩ védi kanga. Agbʋʋn 1867 ghë, sɛvighɩ píe 7.000.000 mɩɩ shú 10.000.000, kë ɲí kelë lé mberu ghë cé védi kanga maɛn puɔpuɔ ghë.”—La nouvelle encyclopédie britannique.

6. ?Élé ofotɩ pʋpʋnë bà bá nʋn ngikinë kë ɲí védi kanganë ghë é?

 ⁶ Kë ɲí sɛvighɩ, eyikpe lɛ, eyighɔ lɛ, ngbɔjɛelë lɛ ká kelë shikwa miji, kë bɔ́ ngbraka ɱɔ́n kelë, kë bɔ́ ogbola bá kelë nshufre, kë véve kelë dí fɛ rú mɩnɛn. ?Cibɩ ntɔnë ghë, mabu ofotɩ pʋpʋnë lɛ́ bu ntɔnë ghë é? Keniya oonë kë elɛlɛ ëë Nairobi gbonë, yikpenë kë elɛlɛ ëë Betwɛlë Ogɔtë ghɛ́ghɛ nakwa nkpɔ, në kɔ: “Kretiɛn ngiki lɛ, aghɩnë kë eyi Banbara ofotɩ lɛ, kë eyaya kɔ yɛsɛ n’ye maɛnnë powu bë eo-omu, ese kelë omunë lapɔ, kë kpa bɔ́ kanga jɔ wúwu ngiki ghë. Kë lɛ́ ngiki aghɔ edi akɔnda n’ye kë yɛsɛ she ngiki jɔghɔ. [...] Ëë ghëwu, elë émʋn eyɛsɛ kɔ kretiɛn ngikinë kë nʋn Brɔfiɛ oonelë ghë lɛ, aghɩnë kë eyi Banbara ofotɩnë kë nʋn Arabë oonelë ghë lɛ, kë dɔ́evi busɛhʋn bunë fɩ sɛvighɩ agbʋʋn fannganë ghë.”—Daily Nation.

7. ?Mabu ofoshighɩnelë kë lɛ́ aghʋghʋ ghë é?

⁷ Ofosʋ pʋpʋnë kpa yá amɔn apʋpʋnë në esɛnë bu fuɔ ghë. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Biblë ehɛ kɔ ebë “ekolo ghɩ fuɔ,” ese maɛnnë powu ghë, ofoshighɩnelë shú ngiki rupu aghʋghʋ ghë.—Matthieu 22:39.

8. (a) ?Élé ofoshighɩ bá tá bà ngiki fannganë kë ée aghʋnë kë ghʋ sɛvighɩ oo n’yenë ghë é? (b) ?Bunë kë lɛ́ aghʋnë ngiki ghʋ Niʒeria gbonë ghënë, jɔ nkpɔca ofoshi nkpɔ hɛ́ ëë ghë é?

⁸ Ngiki mʋn ayɔghɔ nhɛn n’ye ngikinë kë cɔ́shi Rwanda gbo agbʋʋn 1994 ghënë, pɛrëelë lɛ, eyighɔnë kë edi Ofo jumannë lɛ, kelë aghɔ, kë tá bu ntɔnë bà. Sɛvighɩ oo n’ye, aghʋ fannganë ngiki ghʋnë ghë, ofotɩ pʋpʋ nʋn afannga nhɛn eji. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ngiki nfre aɲʋn ghʋ aghʋ Niʒeria gbo, kelë ofotɩnelë shú kelë rupu ë kë ée kelë esë afannga nhɛn. N’ye kë në eba eghʋ aghʋ ntɔnë eyinë, ofoshi nkpɔ hɛ́ kɔ ofotɩnelë ofoshighɩ “ɲá jumannë Ofo lɔ́ kelënë shi.” Në kpa  hɛ́ kɔ: “Elënë elë ehɛ kɔ elë edi Ofo jumannë, ekáci Satan jumanghɩ.”

9. ?Mabu jɔ Biblë ehɛ Satan jumanghɩnë sɛ é?

⁹ Biblë ehɛ jɔ nkpɔkpɔnë: “Satan omunë epete ëë esë elɛ fɛ anʒënë egbe fɛ kaniɛn mɩnɛn mici kwapowu. Bu ntɔnë ghëwu, sɛ ghe ji elë àlɛ́ ëë jumanghɩnelë esë kë epete álɛ kebë enʋn fɛ jumanghɩnë kë sheghë mɩnɛn.” (2 Corinthiens 11:14, 15) Fɛ n’ye ngiki apʋpʋ fannga nhɛn eba ehɛ kɔ kë yɛsɛnë mɩnɛn, aghɩnë eɲë awu kelë óó eɲë ehɛ kɔ kë sheghë, ese bunë kë elɛnë ghe yɛsɛ tata wunë, Satan esë eghʋ kelë ghë efafa ngiki.

10. ?Élé ofoshighɩ bá yá n’ye kë cí Ofo é?

¹⁰ Maɛnnë powu ghë, ofoshighɩ ká kolo lɛ, bɛtɛɛ lɛ, opuyɛ lɛ jɔ dí ngiki. Ese, kelë omunë, kë lɛ́ tiɛtu bu, kë ghʋ aghʋ, kë lɛ́ bu apʋpʋ Ofo ngbeɲi. Biblë eya ayɔghɔ nhɛn n’ye kë bá nʋn. Biblë ehɛ kɔ: “Kë ehɛ ngiki powu ngbeɲi kɔ kë mʋn Ofo, ese bunë kë elɛnë eya n’ye kë cí ëë.”—Tite 1:16.

11. ?Élé Biblë eba eya n’ye ofosʋ pʋpʋnë bá nʋn é?

¹¹ Révélation nakwanë ghë, ebë eɔsɛ ewu akɔndanë Ʒoova edi ofosʋ pʋpʋnë jɔ ghë. Nakwa ntɔnë ghë, kë bɔ́ ofosʋ pʋpʋnë pɔ́pɔ yighɔ nkpɔ, kë lɛ́lɛ ëë “Babilɔnë Gbɔnë.” (Révélation 17:5) Éwu n’ye Ofo omunë eba eya ëë:

•   “Agbamanʋngho gbɔnë [...], óó në lɛ eshipata oodighɩnë lɛ kë sánë.” (Révélation 17:1, 2) Aghɩnë kë esʋ Ofo apʋpʋ ghënë, kë gha dí ecele Ofo ngbeɲi, ese kë bɔ́ kelë esë jíji politikë jɔ ghë, mici jɔghɔ kë hɛ́ bunë gufrëmɔndɔnnelë bë elɛ bɔ́bɔ́.

•   “Ofo agbaghɩnë lɛ, aghɩnë kë lɛ́ ecelenë lɛ, aghɩnë kë ée kelë eshipatanë ghënë lɛ, kë wú kelë mpia Babilɔnë Gbɔnë nɛmbëlɛ.” (Révélation 18:24) Aghɩnë kë esʋ Ofo apʋpʋ ghënë, kë míanmian aghɩnë dí ecele sʋ Ofonë, kë ée kelë. Ngiki fannganë kë rɔ́ aghʋghʋ ghë eshipata n’yenë, kelë mpia nʋn kelë bà.

•   Në “cé në esë orù [...], në [...] hʋn blengbi oo.” (Révélation 18:7) Aghɩnë kë esʋ Ofo apʋpʋ ghënë, kë eɔ shigha bu dɔ́, bu ntɔnelë ëë kelë ofoshighɩnë ebɔ edi blengbi.

•   ‘Në kpala-bunë në elɛnë ghëwu, në lɛ́ maɛnnelë powu lála shigbë.’ (Révélation 18:23) Aghɩnë kë esʋ Ofo apʋpʋ ghënë, kë eyaya mpu jɔ n’ye àlɛ́ yiki arɔ, bu nkpɔ nʋn ëë sɛnë ghë esɔ eyi ehʋn-oo. Bu ntɔnë fɩ ngiki shigbë álɛ kebë edi kpala, kebë elɛ oria-bu nfre powu, ngiki ekpa ewu aghɩnë kë rɔ́në erie, kë eyiyi ntɛɛn elɔ kelë kpowukpowúelënë kë rɔ́në.

12. ?Ofosʋ pʋpʋnë ghëwu, mabu Biblë ehɛ elë kɔ ebë elɛ é?

¹² Biblë ehɛ ngiki kɔ kebë eka ofosʋ pʋpʋnë miji. Në ehɛ kɔ: “Më ngiki, ésɔ epieji ëë ghë, àlɛ́ eɲë gha vivi n’ye eɲë lɛ ëë lɛ bë ekɛkɛ ëë lakwanë, àlɛ́ eɲë gha vivi n’ye aviɛlɛnë bá efɩ ëënë bë efɩ eɲë esë.”—Révélation 18:4, 5.

13. ?Ofotɩnë kë esʋ Ofo apʋpʋ ghënë lɛ, aghɩnë kë nʋn kelë ghënë lɛ, mabu bá efɩ kelë é?

¹³ Ɲan gbɔɔje, Babilɔnë Gbɔnë, ofosʋ pʋpʋ powu ofotɩnelë, kë bá ekpʋsʋ ëë shi. Biblë ehɛ kɔ: “Mici nkpɔ cece ghë, ëë aviɛlɛnelë bá eshu, rɔ lɛ, murú lɛ, aghö lɛ, kë bá egbe ëë la, noo Ofo Ʒoovanë enɩnɩ ëë aanë, ɔɔ mɛnsɩ.” (Révélation 18:8) Àlɛ́ elë gha vivi n’ye ëë aviɛlɛnë bë efɩ elë wunë, yɛsɛ n’ye ebë esɔ epieji ëë ghë. Elë gha élɛ bunë ofosʋ pʋpʋ ngiki elɛnë lɛ, fɛtënë kë edinë lɛ, bunë kë ebɔ ewu nahɔnrɛ ese ghe yɛyɛ Ofo sɛ wunë lɛ powu. Cibɩnë ɲannë gha dɔ́ n’ye. Àlɛ́ elë gha mʋn-lɛ wunë, ebá erɔ!—2 Corinthiens 6:14-18.