1-2. Kaạph dọl phọ aZizọs arọl bọ kụ aḅạ bọ ikpo onhụ phọ esughanham bọ omhạn.

OOTAANY, aNisan 14, 33 C.E. Ugbaaghiọm ni oḅilhẹ osophonhaan Zizọs okarạph ooruẹn, ogilaạm, omhiinhẹ, kụ okạn nyodị loor oreeny. Ukạn ruwol phọ r’araghaạgh odị. Odị aphooghu ghan aḅilhẹ aḅaạm r’eephinha. Kuolọ iwạ ni mọ odị aḅạ—loor esi dị odị amhoọgh ephigh iyaạr oghaạph.

² Uguạ, ooḅeghiọn ikpo onhụ phọ aZizọs aḅạ bọ mem mọ resophaan bọ nyodị siphẹ oreeny phọ ḅilhẹ r’araraạr dị yira kotuughạ. Iduọn phọ pọ, olher rurụ ‘onaghanạn nyodị.’—Mat. 17:5.

3. AZizọs aaḅereghinhaạn buọ anhiạn mem mọ odị aḅẹm bọ mọ: “Odẹ, sạr ikarạph phọ abidị awilenaạn bidị”?

³ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? Mem mọ aZizọs odi bọ ni siphẹ anyụ oreeny phọ, odị aaḅereghị mọ: “Odẹ, sạr ikarạph phọ abidị awilenaạn bidị.” Buọ anhiạn? Ikpọ onhụ phọ odị etum bọ siẹn kilhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh olhegheri awe phọ, odị aḅarạm mọ: “Idị eḍighi bọ bidị u/legheri ipẹ bidị roḍighi bọ.” (Luk 23:33, 34) Eeni aZizọs aaḅereghinhaạn we eghạm aRom mọ okạn bọ nyodị. Bidị u/legheri odọ oye phọ odị aru bọ. Eeni kẹn odị aatughiạn ghan ilọ abuniin siphẹ aḍita phọ dị omheeraam aani mọ oghiigh ni nyodị, kuolọ moọny amem komoọgh aani bọ omheeraam otu esi odị. (Iiḍighi 2:36-38) AZizọs o/mheera mọ ekeeny ooruẹn phọ odị amhiinhọm bọ ekikima nyodị osạr owilhenhaạn. (1 Pit. 2:23) Kparipẹ ghụn, odị alhọm mọ aZihova asạr awilhenhaạn buphẹ rokiigh bọ nyodị.

4. Yira otuughạ eeghe esi ipẹ aZizọs asạr bọ awilenhaạn buphẹ osophoghom ghan bọ nyodị?

 ⁴ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Idiphọ aZizọs, ewạ mọ osạr ghan owilhenhaạn bunhọn. (Kọl. 3:13) Abuniin awe ghalhamọ r’asiya ayira, otue ni usophoghom iyira loor iduọn bidị u/naghanhạn bọ omheeraam mọ r’eten aghuḍum mọ ayira. Bidị otue ni ugbaanhaạn iyira okpẹ, uufolomhi iyira esi ogbo, opiemhi rinyạ phọ ayira, obobọ upaarọgh iyira. Kparipẹ r’oghaghạm olhoghi, yira olhọm mọ aZihova aḅariọn riḍien abidị pidị bidị olhegheri aani igey phọ. (Mat. 5:44, 45) Eeni amem, etue ni ikparanhaạn iyira osạr owilenhaạn, ekạr ekpaariọm mem dị eten phọ bidị uzoọm bọ iyira egbagarạ iboom. Oghạgh olhoghi r’oḍighi oḅulemhian kụ asi ḍinhị siphẹ ekpom mọ ayira, pọ yira roḍighima iyaạr loor ayira. Oniin onyọ umarani aḅẹm mọ: “Mị amiịn mọ osạr owilhenhaạn abunhọn re/mạ ghan mọ ipẹ bidị oḍighi bọ enighẹ ni. Kuolọ remạ ghan mọ mị ka/kaghạm bidị olhoghi.” (Ps. 37:8) Mem dị yira osopha osạr owilhenhaạn, pọ yira u/ngọ ogẹl dị ipẹ bidị uḍighi bọ iyira kekạgh olhoghi ayira.—Efẹ. 4:31, 32.

5. AZizọs aguanhaan eeghe osoroghuom iilhogh phọ okạn bọ r’odị, kụ atụ eeghe?

⁵ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? Ukạn iyạl abusoroghuom iilhogh iigaạny aZizọs. Eḅẹl amem mọ, iyạl phọ abidị uḅenhị yogh aani ni Zizọs. (Mat. 27:44) Kuolọ onyebel roten, oniin anme ni iitughiạn odị. Odị alhọgh elhegh mọ aZizọs “ikarạph o/ḍighi.” (Luk 23:40, 41) Odị aḅilhẹ kẹn aḍeenhaan mọ onọ ameeraam ni mọ koḅeton ni Zizọs siphẹ aḍuugh phọ ḅilhẹ mọ ḍiniin aḍio aZizọs katooghị ni idiphọ uw-emhạ. Odị aḅenhị opeliạ phọ resophaan bọ mọ: “Jizọs, uutughiạn aani ni imị mem mọ nạ katu bọ idiphọ odaạm emạ.” (Luk 23:42) P’eeghe omheeraam dị oye phọ ophọn phọ aḍeenhaan! AZizọs aphagharanhaạn nyodị mọ: “Mị akạr raḅenị ghan nyinạ mọ rodon nạ r’amị kụ kotọl epẹ [Paradaịs ke/pẹ] Omạr phọ.” (Luk 23:43) Lọgh elhegh mọ aZizọs r’aloor kụ aguanhaan, esi oḅẹm mọ “mị,” “nạ,” ḅilhẹ “amị.” AZizọs aḅạ ikpo onhụ dị engọ oḍuomolhoghi osoroghuom iilhogh phọ ophọn resophaan bọ, loor esi dị odị alegheri mọ Odẹ phọ odị aḍighi oye onmạ-ighirigiir.—Ps. 103:8.

6. Yira otuughạ eeghe esi ipẹ aZizọs aḅenhị bọ osoroghuom iilhogh phọ?

⁶ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? AZizọs akạr kụ aaghironhaan Odẹ phọ odị. (Hib. 1:3) R’ikpukpụ aZihova anyạ ni osạr owilhenhaạn ayira ḅilhẹ r’onmạ ayira ighirigiir, eḍighi maạr dị yira olhoghoma saị esi ikarạph araraạr phọ yira moḍighi bọ, ḅilhẹ omhoọgh omheeraam mọ odị kasạr ri ikarạph phọ ayira abilhẹ dị eego esi iḅaạl phọ aZizọs Kraist. (1 Jọn 1:7) Etue ni ekparanhaạn buniin awe omheeraam mọ aZihova kasạr ri abilhenhaạn igbaany ikarạph phọ abidị. Eḍighi maạr dị nạ raloghoma ghan idiphọ eeni amem, pọ tuutughiạn mọ: AZizọs kamugh bọ, odị anmạ ni ighirigiir osoroghuom iilhogh dị osophonhaan olhogh aḍuugh, dị purukụ aḍeenhaan omheeraam. Kụ agbiom nuụn olhoghi mọ aZihova ka/ḍeenhaan onmạ-ighirigiir rebenhẹ phọ odị okpẹ bọ oḍuom olhoghi, roḍighi bọ oomo ipẹ bidị kotue bọ odạph itọ phọ odị!—Ps. 51:1; 1 Jọn 2:1, 2.

7. Odaphạn Jọn 19:26, 27 aZizọs aḅenhị eeghe Meri r’aJọn, kụ eeghe kụ iḍighi kụ odị aḅẹm bọ iduọn?

⁷ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? (Bạl Jọn 19:26, 27.) AZizọs amhoọgh ni ogbolhomaam onhiin phọ odị, eeni aḍighi bọ ekpukelhe anhịr. Eeni anmụny onhiin phọ aZizọs mutue ni ophogh onhiin phọ abidị oḅilhẹ ongọ ghan  raraạr orolhọm. Kuolọ anhiạn kụ kaloghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh ophạm omheeraam mọ odị okparamhị? Esi i/lo dị emạ eḍeenhaan mọ mem mọ amuphẹ phọ mọ abumor phọ aZizọs moḍighi ni bumatuạn. AJọn aḍighi ni oye dị akpẹ oḍuomolhoghi ḅilhẹ r’ogbogh oyaghirị aZizọs. AZizọs amiịn buphẹ oḍighan bọ nyodị rooḅereghị aZihova idiphọ abuọ eghunotu odị. (Mat. 12:46-50) Kụ loor iduọn odị aphomhoghiạn bọ aḅilhẹ amhoọgh ogbolhomaam aMeri, odị aḅọgh nyodị alhọgh ḍighaạgh aJọn r’okuphom owol mọ aJọn kaloghonhaạn ni Meri ḍighaạgh ophamhanhạm omheeraam mọ odị. Odị aḅenhị onhiin phọ odị mọ: “Poonọ oọny anạ!” Kụ aḅenhị Jọn mọ: “Poonọ onhiin anạ!” Emhiigh ḍio phọ aḍiphẹ  phọ, aJọn aḍighi idiphọ oọny aMeri kụ amhaạr aphogh nyodị idiphọ onhiin odị. P’eeghe ephomhoghiạn dị aZizọs aḍeenhaan anhịr dị amhạn maạr iboom dị aakonhom nyodị k’amem emariạ ḅilhẹ amheerạ atuman nyodị mem mọ resophaan bọ nyodị!

8. Eeghe iyaạr kụ edị yira kotue otuughạ esi ikpo onhụ phọ aZizọs aḅạ bọ aḅenhị Meri r’aJọn?

⁸ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Asiya phọ yira omhoọgh bọ oghị esi abumor r’abumarani phọ ketue ni ekpạr epu siya abuọ eghunotu phọ ayira. Asiya ayira otue ni usophoghom iyira obobọ uḅitonhaạn iyira, kuolọ aZizọs aguanhaan mọ, eḍighi maạr dị yira oḅạr aZihova r’ookpomhoghan phọ, kuunmo ni iyira ‘100 opuemiom’ ipẹ yira mowilhẹ bọ. Ibadị koḍighi idiphọ oọny, onyanhị, onhiin, obobọ odẹ ayira. (Mạk 10:29, 30) Edi aani ika esi anạ oḍighom aani ookpomhoghan dị omheeraam r’ephomhoghiạn​—ḅilhẹ r’ephomhoghiạn aZihova kụ eḅạr eḅophoghị?—Kọl. 3:14; 1 Pit. 2:17.

9. Ikpo onhụ phọ aZizọs ogẹ bọ siphẹ Matiu 27:46 iḅenhị iyira eeghe?

⁹ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? Rekpụl bọ dị kesophaan nyodị, aZizọs alọ ni amiteom mọ: “Enaạn amị, Enaạn amị, uḍighi ika kụ nạ mughel bọ imị?” (Mat. 27:46) ABaibul phọ o/gbạ oogbuniọn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ aZizọs aḅạ bọ ikpo onhụ phọ iphẹn phọ. Kuolọ ooḅeghiọn iyaạr dị yira kotuughạ. Eniin pọ, aZizọs aḅạ ikpo onhụ phọ iphẹn phọ omhunhenhi imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Psalm 22:1. * Ḅilhẹ kẹn, ikpo onhụ phọ emạ eegholhomhi mọ aZihova ‘oo/ko’ ghan Oọny phọ odị oomo amem. (Job 1:10) AZizọs anhaghanhạn ni mọ Odẹ phọ odị makạr kụ aḅọgh nyodị angọ mulọgh ḍien phọ odị, pidị odẹgh nyodị ophogh tutụ odị amhugh—oye ko/soman ghan odẹgh ophogh dị arọl idiphọ. Oḅarạm isiphẹ, ikpo onhụ phọ ipẹ phọ emạ eḍeenhaan mọ aZizọs iyaạr o/piọm dị kotuạn okiigh nyodị.

10. Eeghe iyaạr kụ edị yira otuughạ esi ipẹ aZizọs aḅenhị bọ Odẹ phọ odị?

¹⁰ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Eniin iyaạr dị yira otuughạ pọ, ku/gon dị aZihova kughoph iyira asighẹ esi ipaanhaạn dị redẹgh omheeraam mọ ayira kephogh. Idiphọ odẹgh bọ Zizọs ophogh tutụ k’aḍuugh, yira kẹn ni ookolhobian ophạm omheeraam mọ ayira omhughom lọ ewạ ni. (Mat. 16:24, 25) Toroboiperolbọ, yira okuphom ni owol mọ Enhaạn ka/meera odẹgh ophogh dị upel iyira uteẹny iyira. (1 Kọr. 10:13) Enhọn iyaạr dị yira otuughạ pọ, idiphọ aZizọs eeni amem yira kosoman ghan ni ekeeny ooruẹn. (1 Pit. 2:19, 20) U/ḅẹm mọ yira osoor olhogh, kuolọ aloor esi dị yira u/ḍighi pakirị aḅirinhi phọ ḅilhẹ yira rongọ ghan ogbaanhaạn igey phọ. (Jọn 17:14; 1 Pit. 4:15, 16) AZizọs anhaghanhạn ni iyaạr phọ eḍighi bọ kụ aZihova angọ bọ ogẹl mọ onọ amhiinhọm. Toroboiperolbọ, awe dị rooḅereghị ni aZihova dị okpẹ oḍuomolhoghi rookia ghan ni eeni amem iyaạr phọ eḍighi bọ kụ aZihova amheera bọ mọ iniin araraạr emite. (Hab. 1:3) Enhaạn onmạ-ighirigiir r’okparạm mọ alegheri ni mọ buẹn phọ omoọgh ni omheeraam; ḅilhẹ mọ bidị omoghi iidereghị phọ odị bịn kụ rangọ ghan bọ.—2 Kọr. 1:3, 4.

11. Eeghe kụ iḍighi kụ aZizọs aḅạ bọ ipẹ ogẹ bọ siphẹ Jọn 19:28?

¹¹ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? (Bạl Jọn 19:28.) Eeghe kụ iḍighi kụ aZizọs aḅẹm bọ mọ: “Amuụm ruphụ imị”? Odị aḅẹm iduọn  phọ “omuneniom ipẹ aḍinyạ iigbia phọ eḅẹm bọ”—iduọn phọ pọ imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Psalm 22:15, eḅẹm bọ mọ: “Inyaạm mọ amhị megharaghạr idiphọ opoḍi onyokị; anem mọ amhị meḅaraghạn rukpo amhị.” Amuụm akạr kụ aphụ Zizọs, loor esi iduọn mokirikiriom bọ nyodị oḅilhẹ okạn. Odị awạ olhoghonhaạn aḍighaạgh oteẹny amuụm ophughọl.

12. Yira otuughạ eeghe esi ipẹ aZizọs aḅẹm bọ mọ “amuụm ruphụ imị”?

¹² Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? AZizọs o/mhiịn idiphọ aḍidugh oghaạph ipẹ odị alhoghoma bọ, yira phọ kẹn otuughaạny aani nyodị. Ibadị amem yira ro/wạ ghan olhoghonhaạn aḍighaạgh abunhọn awe. Kuolọ, eḍighi maạr dị yira omhoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh, pọ kuu/binya owạ olhoghonhaạn aḍighaạgh abunhọn. Esi omaạm, eḍighi maạr dị asiạ ayira meghị anyụ obobọ yira u/moon, pọ kewạ ni mọ oḅenhị oyaghirị ayira usaạny aani iyira oghị oghooghi araraạr, obobọ omhiịn oyil arookonhom. Eḍighi maạr dị yira oḅonyonhu ozuan, eeni kewạ ni mọ ozu ekpom ayira oḅenhị okumor oye obobọ onyọ aKristẹn dị asi amhanhanhaạm dị kaḅạ igey ikpo onhụ dị kilhọgh iyira epophe. (Prov. 12:25) Legheri mọ abumor r’abumarani phọ ayira uphomhoghiạn iyira agey, kụ rowạ ghan ni olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh “mem iiḅaghamhị.” (Prov. 17:17) Kuolọ bidị ko/tue obạl ekpom ayira. Bidị ko/tue olegheri mem lọ yira omhoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh, epel lọ yira kụ oghaạph iiḅaghamhị phọ ayira oḅenhị bidị.

13. AZizọs amhunhenhi eeghe esi ophạm adọl aruukuan phọ odị tutụ k’aḍuugh?

¹³ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? Reteẹny bọ iraạr asuo ootaany aNisan 14, bịn aZizọs alọ amiteom mọ: “Memuneen!” (Jọn 19:30) Tutụ kesophaan bọ nyodị, aZizọs mamhunhenhi oomo ipẹ aZihova awạ bọ dị odị kaḍighi. AZizọs amhunhenhi ni ibadị araraạr esi ophạm adọl aruukuan phọ odị tutụ k’aḍuugh. Eḅẹl phọ, odị amạ amiteom mọ aSetan ogbaạm okpẹ. AZizọs aḍeenhaan mọ oye dị amhunhughan katue ni apạm ḍimheerạ phọ odị etigheri oomo phọ ipẹ aSetan kaḍighi bọ. Omhunhenhiom iyạl, aZizọs angọ ghuḍum mọ odị idiphọ etagharạn. Aḍuugh phọ odị mekọm idị omhạr awe phọ u/munughan bọ komoọgh igey asiya r’Enhaạn, ḅilhẹ r’oḍuomolhoghi orọl k’agee-pọ. Omhunhenhiom iraạr, aZizọs aḅaalhamhị ḍien phọ aZihova esi omạ oḍeenhaan mọ aZihova kụ otooghiạ elhiom eḍighinhom iyaạr.   

14. Yira orọl ghan ika torobọ aḍio? Gbạ.

¹⁴ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Yira omoọgh oḍighi oomo ipẹ yira kotue bọ ophamhanhạm aḍimheerạ phọ ayira torobọ aḍio. Ooḅeghiọn idị Umor phọ Maxwell Friend aghaạph, odị oniin odị atughemhị aani ghan Watchtower Bible School of Gilead. Mem dị Umor phọ Friend rangọ oghaạph dị agbolhomaam ilọ orọl adọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi oniin ogbogh ookpomhoghan eephugh, odị aḅẹm mọ: “Ka/ḅoton aseere iḍue iyaạr dị nạ katue aḍighi obobọ akaạph rodon. Nạ alegheri ni mọ nạ katọl li eteẹny iḍue? Torobọ aḍio eghịgh ghan esi anạ mudị aḍiphẹ kụ aḍio dị esughanham omhạn dị nạ kaḍeenhaan mọ nạ akpeanhaạn ni orọl k’agee-pọ.” Esi iduọn phọ, torobọ aḍio eghịgh ghan esi ayira mudị aḍiphẹ kụ aḍio dị esughanham omhạn dị yira kopamanhạm ḍimheerạ phọ ayira! Bịn ghalhamọ yira usoman ḍuugh, yira kotue ni oḅẹm aani mọ, “Zihova, mị maḍighi oomo ipẹ mị katue bọ ophạm aḍimheerạ phọ amhị, oḍeenhaan mọ aSetan ogbaạm okpẹ, ḅilhẹ r’oḅaalhamhị aḍien phọ anạ r’obakị elhiom itooghị phọ anạ!”

15. Odaphạn Luk 23:46, eeghe iyaạr kụ edị aZizọs aḍuom olhoghi?

¹⁵ AZizọs aḅạ eeghe ikpo onhụ? (Bạl Luk 23:46.) R’oḍuom olhoghi dị amhunhughan, aZizọs aḅẹm mọ: “Odẹ, mị aḅọgh uwaloor phọ amị alọgh ḍighaạgh anạ.” AZizọs alhegheri ni mọ aghuḍum mọ onọ odi ḍighaạgh aZihova, kụ odị akuphom ni owol mọ Odẹ phọ odị kaatughiạn ni nyodị.

16. Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan onyọ Ogbaanhaạn phọ amhạn bọ 15-asiạ?

¹⁶ Yira otuughạ eeghe esi ikpo onhụ phọ aZizọs? Meera osighẹ aghuḍum mọ anạ olhọgh aḍighaạgh aZihova. Orue oḍighi iduọn phọ, pọ nạ amoọgh ‘oḍuomolhoghi aZihova r’oomo ekpom.’ (Prov. 3:5) Ooḅeghiọn eḍeenhaan aJoshua, onyọ Ogbaanhaạn dị amhạn 15 asiạ dị amhiinhọm ezẹgh dị eghiigh nyodị. Odị o/mheera osighẹ rookonhom dị kekạ olhogh phọ Enhaạn. Resophaan bọ nyodị, odị aḅenhị onhiin phọ odị mọ: “Onhiin, mị odi ḍighaạgh aZihova. . . . Mị katue ni aḅenhị nyinhạ onhiin, r’okuphom owol mọ: AZihova kuḅeton ni imhị. Odị alegheri ni ekpom mọ amhị, kụ mị akạr apomoghiạn nyodị.” * Torobọ onyọ ayira apuruan loor mọ, ‘Eḍighi maạr dị mị asoman dọl dị kesighenhọm ghuḍum mọ amhị loor omheeraam mọ amhị, mị kaḅọgh ni ghuḍum mọ amhị alọgh ḍighaạgh aZihova ḅilhẹ aḍuom olhoghi mọ odị kuutughiạn ni imhị ḍughụm?’

17-18. Eeghe araraạr kụ edị yira motuughạ? (Miịn igbe phọ “ Araraạr Dị Yira Otuughạ Esi Ikpo Onhụ Phọ AZizọs Esughanham Bọ Omhạn.”)

¹⁷ P’eeghe araraạr ituughạ dị emhoọgh iikpọ, dị ikpo onhụ phọ aZizọs aḅạ bọ asughanham omhạn ephamhanhạm! Yira motuughạ omiịn mọ ewạ dị yira kosạr ghan obilhenhaạn bunhọn, oḅilhẹ oḍuom olhoghi mọ aZihova kasạr ri uwilhenhaạn iyira. Yira omoọgh iikiạ abumor r’abumarani dị ookolhobian ni olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh. Kuolọ mem lọ yira owạ olhoghonhaạn aḍighaạgh, yira olhọm bunhọn olhoghonhaạn aḍighaạgh. Yira olegheri ni mọ aZihova kulhoghonhaạn ni iyira ḍighaạgh okparạm atorobọ odẹgh ophogh dị uteẹny iyira. Torobọ aḍio eghịgh ghan esi ayira mudị aḍio phọ aḍiphẹ kụ isughanham omhạn dị yira kopamanhạm ḍimheerạ phọ ayira, kụ okuphom owol mọ aghuḍum mọ ayira odi ḍighaạgh aZihova.

¹⁸ Okạr oghaạph, ikpo onhụ phọ aZizọs aḅạ bọ asughanham omhạn mem mọ resophaan bọ nyodị epamanhạm ibadị araraạr ituughạ! Yira osighẹ oḍighinhom raraạr phọ yira otuughạ bọ siẹn phọ, pọ yira ronaghanhạn ghan ikpo onhụ phọ aZihova aghaạph bọ ilọ Oọny phọ odị mọ: “Inaghanạn nyodị.”—Mat. 17:5.