EMOỌGH ni eepoogh arukumuan siphẹ ookpomhoghan phọ dị nạ raporogh ghan oteẹny kuolọ ke/ḅọph ḍughụm? Kuolọ eeni onhọn oye ghụn kụ amhoọgh eepoogh arukumuan phọ. Eeni etue ni eḍighi eepoogh arukumuan dị nạ aphạm ghan igbaany. Toroboiperolbọ, aḍikpọ, e”moon, owạ kụ olhe, obobọ inhọn iiḅaghamhị eghunotu ketue ni edughe rukumuan oye phọ. Obobọ eeni loor esi onmeeghi araraạr siphẹ ookpomhoghan phọ, ewạ mọ bilhẹ iiḍighi dị nạ aphạm ghan siphẹ ookpomhoghan phọ. Etigheri iyaạr phọ eḍighi bọ, eeni nạ atue ni aloghoma mọ nạ o/rue mun oḍighi ipẹ nạ rawạ bọ siphẹ arukumuan phọ Enhaạn. Mem dị eḍighi iduọn phọ, olegheri ni mọ eeni amem nạ kaloghoma ghan ni mabi. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, ika kụ idị nạ katue eenhan ikarạph iitughiạn—idiphọ oḅonyonhu ozuan, abeeph olhoghi, obobọ owunughian ikalhạ—siphẹ ekpom mọ anạ? Ika kụ idị nạ katue apamhanhạm ibo phọ anạ?

Yira kotue ni otuughạ iyaạr ilọ ophamhanhạm ghan ibo phọ ayira esi ooḅeghiọn eḍeenhaan phọ aJọn Oḍiinye Muụm mọ. AJọn aghelhọm ni roopoogh dị egbatanhaạn, ghalhamọ r’iduọn phọ ni eeni aJọn o/seere olhoghi mọ araraạr k’enmia etọl idiphọ erọl bọ siphẹ adọl aghuḍum mọ odị. Odị oo/tughiạn r’amem mọ onhụ asiạ phọ onọ k’atọl bọ ikoli phọ kụ k’epel onhụ asiạ phọ odị agbeelom bọ iiḅi iinhaghạn phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aJọn aghiọm ni ghisigh aphamhanhạm ibo siphẹ oomo adọl aghuḍum mọ odị. Eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh? Ika kụ idị yira kotue oḅilhẹ omooghạ ibo phọ ayira mem dị yira ologhoma mabi?

Siphẹ April 29 C.E., aJọn amhiigh ni oḍighi phọ odị idiphọ odị akọy eten aseenhaan aMesaya phọ, kụ aḅẹm ghan mọ: “Ikiton esi ikarạph anyina, omạr phọ [k’Enhaạn] masi siẹn edạ aḍighaạgh.” (Mat. 3:2; Luk 1:12-17) Ibadị umegheron ni emạ eten. Aḍita awe uḍuạ ni ghalhamọ r’arikpisi dị ekẹl iboom oghị onhaghạn adom mọ odị, kụ ibadị okiton esi ikarạph phọ abidị oḍiiny muụm. AJọn r’oḅom emhụ aḅilhẹ kẹn ni aphụr rurụ buḍiemhiom aruukụ iiḅereghị phọ oḅẹm bọ mọ bunọ kụ uḍighi buọ elhiom eḍighinhom iyaạr, mọ bidị onmia obọ kosophonhaan ghan bọ bidị ooruẹn. (Mat. 3:5-12) Odị akạr amhiịn pakirị arukumuan phọ odị ekạr bọ emhạn maạr epelhom unwanyụ October 29 C.E. mem mọ odị aḍiinye bọ Zizọs muụm mọ. Emhiigh mem mọ amuphẹ phọ kụ rekị, aJọn aḅenhị ghan we mọ oghị odạph Zizọs, opọ aḍighi bọ aMesaya phọ oguanhaan bọ.—Jọn 1:32-37.

 Loor arukumuan phọ aJọn egbatanhaạn bọ, aZizọs aḅẹm ni mọ: “siphẹ oomo phọ abuphẹ anmariịr kụ omaraghị bọ, oye dị apu Jọn [oḍiinye muụm] mọ o/Io.” (Mat. 11:11) Dị iikia i/lo, aJọn amhoọgh ni oḅaạl olhoghi esi aḍisẹph pho odị amhoọgh bọ. Idiphọ aJọn, ibadị ḍio arodon mokạr kụ omoọgh aani ḍisẹph kirokirọ. Esi omaạm, ooḅeghiọn ilọ onyọ umor dị oghol mọ Terry. Odị r’anhịr odị Sandra, mokumuan ni rukumuan oomo amem mọ dị epel li 50 asiạ. ATerry aḅẹm mọ: “Mị m’amhoọgh ni imạ aroopoogh kirokirọ. Mị m’akumu ni idiphọ okọy eten, akị Betẹl, aḍighi okọy eten dị agbatanhaạn, aḍighi opoghom eghir, opoghom eephugh, kụ nyiidiphọ mị maḅilhẹ rakumu ghan idiphọ okọy eten dị agbatanhaạn.” Reḍighi ghan ni ibo omhoọgh aroopoogh arukumuan siẹn ookpomhoghan phọ, kuolọ idiphọ yira kotuughạ bọ ni esi eḍeenhaan phọ aJọn, rewạ ghan ni iboom inyaạm ophamhanhạm ibo phọ ayira mem dị asidọl phọ ayira enmia.

Osereghiạn aroopoogh arukumuan phọ kụ ilhoghonhaạn bọ ḍighaạgh Jọn oḍiinye muụm mọ ophamhanhạm ibo phọ odị. Esi omaạm. AZizọs roḍiiny bọ muụm, abutelhedom mọ aJọn umhiigh ni oghom kuolọ abuọ aZizọs ubụgh ghan bịn. Iphẹn phọ iiḅaghamhị ni butelhedom mọ aJọn, kụ oghị oteẹny Jọn oḅenhị mọ: “Nyiidiphọ odị raburogh we muụm kụ oomo awe rokiighị ghan koteẹny nyodị.” (Jọn 3:26) AJọn aphagharanhaạn ni bidị kụ aḅẹm mọ: “Opọ amoọgh bọ anịr phọ kụ oIom mọ. Oyaghirị olom mọ rameerạ ghan bịn kanaghạn aani, kụ ologhi odị kaḅaạl onaghanạn eḍọgh olom mọ. Iduọn kụ idị oḅaạl ologhi phọ amị mamunughan.” (Jọn 3:29) AJọn oo/pikian Zizọs; obobọ aJọn oo/tughiạn mọ oḍighi phọ onọ raḍim loor esi ogbogh oḍighi phọ aZizọs aphạm bọ. Kparipẹ ghụn, aJọn aghiọm ni ghisigh amhoọgh ibo, loor esi dị odị amhaghamhị ni maạr iboom oḍighi phọ odị idiphọ “Oyaghirị olom mọ.”

Ezọ phọ aJọn ilhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh omhoọgh ibo etigheri iduọn oḍighi phọ odị u/dugh bọ. Esi omaạm, aJọn aḍighi onyọ aNazarin k’eghoroghọr, loor esi iduọn phọ ugbiemhi ni nyodị ophughọl amiin. (Luk 1:15) AZizọs rakaạph bọ ilọ adọl aghuḍum mọ aJọn esooran bọ, aḅẹm mọ “aJọn arọI okoọny, ḅiIẹ kẹn miim o/phughọI ghan.” Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, u/sophoghom Zizọs r’abumatuạn phọ odị olhe iyaạr. (Mat. 11:18, 19) Ḅilhẹ kẹn, aJọn o/ḍighi r’eniin iiḍaạny, kuolọ odị alhegheri ni mọ abumatuạn phọ aZizọs ghalhamọ abuniin abudị odạph ghan nyodị, bịn ungọ ni iikpọ oḍighi iiḍaạny. (Mat. 10:1; Jọn 10:41) Kparipẹ r’omheera mọ ipẹ phọ edughe nyodị, odị aḍighi ni oḍighi phọ aZihova angọ bọ nyodị r’oophugh.

Eḍighi maạr dị yira omhaghamhị maạr oḍighi phọ yira ophạm bọ siẹn ookpomhoghan phọ aZihova, pọ yira kopamanhạm ni ibo phọ ayira. ATerry, oghol bọ epẹ omhạn, aḅẹm mọ, “Mị umhiịn ghan mọ mị amaạr ri aḍighi torobọ oḍighi dị ungọ imhị.” Mem dị odị aatughiạn ilọ arukumuan oomo-amem mọ, odị aḅẹm mọ, “Mị u/moọgh iyaạr otuạn olhoghoma asaị kuolọ mị raatughiạn ghan ghụn imạ phọ ipẹ mị aḍighi ghan bọ.”

Yira kotue ni obughẹ ibo phọ ayira siẹn arukumuan phọ aZihova, esi ogbirima ghan idị arukumuan phọ emhạn maạr esi aZihova. Eḍighi ni imạ eepoogh “oḅọph oḍighi” r’Enhaạn. (1 Kọr. 3:9) Idiphọ osighẹ agbạ ogbul iyaạr remaạr ghan bọ k’emhụ, kụ edị ootughiạn ghan idị eḍighi eghuan oḅọph oḍighi r’Enhaạn kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophamhanhạm ibo phọ ayira. Iphẹn phọ keḍighi idị yira ko/sighẹ ghan rikiạ phọ ayira otomaạm ilọ abunhọn. Yira ko/pogh osooromhi roopoogh arukumuan phọ ayira loor esi ilọ abunhọn.—Gal. 6:4.

Eeni aJọn alhegheri ni mọ arukumuan phọ odị kesi ni eekunha, kuolọ odị o/lhegheri mọ keḍighi ekperenhom. (Jọn 3:30) Lhạ phọ 30 C.E., odiiny unwanyụ bịn kụ iten mem mọ aJọn aḍiinye bọ Zizọs muụm, Uw-emhạ phọ aHerọd asiph ni Jọn alhọgh ikoli. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni bịn aJọn aḍighi ni oomo ipẹ odị katue bọ ongọ ogbaanhaạn. (Mạk 6:17-20) Eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh ophamhanhạm ibo phọ odị simem mọ iphẹn phọ? Odị agbon ghan raraạr dị emhoọgh maạr oḍighinhom esi aZihova.

Siphẹ otu ikoli phọ aJọn arọl bọ, odị anhaghạn ni iinhaghạn ilọ iiḍighi phọ aZizọs retarạ bọ. (Mat. 11:2; Luk 7:18) AJọn akuphom ni owol mọ aZizọs kụ aMesaya phọ ni, kuolọ eeni aakia ni ilọ ipẹ aZizọs kamuneni bọ oomo ipẹ igẹ iigbia phọ eghaạph bọ ilọ aMesaya phọ. Eḍighi bọ edị aMesaya phọ katolhọm bọ ni agadạ itooghị, itooghị phọ odị kemiigh mem mem mọ ḍughụm? Bịn eḍighi idị kotagharạn nyodị siphẹ  ikoli phọ ḍughụm? AJọn awạ ni okạr olhegheri ilọ oḍighi phọ aZizọs, kụ iḍighi kụ odị arom iyạl abumatuạn odị mọ oghị opuru Zizọs mọ: “Nạ kụ odị mị aḅẹm bọ mọ katu phọ ḍughụm kụ oḅilẹ ni okori onọn oye?” (Luk 7:19) Mem dị bidị oḅula bọ, aJọn alher ri rurụ anhaghạn iduọn bidị rokaạph bọ ilọ iboom iiḍaạny phọ aZizọs raḍighi yogh bọ, ḅilhẹ r’idiphọ aZizọs arom bọ bidị oḅenhị odị mọ: “Awe ikpom ariḍien momiịn aani eten, arukughạ moḅerenu aani rotelhe yogh, awe ezẹgh okụ ufe moḍumogh aani, abuḅaaghạph ḅaaghạph ronaghạn aani ḍughụm, moḅerion buphẹ momuughu bọ ongọ ghuḍum, moghaạph ooḅi oghaạph oḅenị aani rukulom.”—Luk 7:20-22.

Dị iikia i/lo, iphẹn aJọn anhaghạn bọ ikạr kụ ekparamhị nyodị. Iḍeenhaan mọ aZizọs m’amhiigh ni ramuneni ipẹ imiịn phọ eghaạph bọ ilọ aMesaya phọ. Ghalhamọ r’iduọn oganhanha phọ aZizọs ke/ḍighi bọ edị kotagharạn Jọn siphẹ ikoli phọ, aJọn alhegheri ni mọ arukumuan phọ odị i/pe oopho. Etigheri sidọl phọ, odị amhoọgh ni iyaạr otuạn omhoọgh oḅaạl olhoghi.

Idiphọ aJọn, eḍighi maạr dị yira ogbon ghan raraạr dị emhoọgh maạr oḍighinhom esi aZihova, yira kotue ni omoọgh okparạm r’ibo. (Kọl. 1:9-11) Yira kotue oḍighi iduọn phọ esi aạl ghan aBaibul phọ kụ oḅilhẹ ogbirima ghan, kụ iphẹn phọ kiitughianhạm ghan iyira mọ arukumuan phọ ayira esi aZihova ke/pe oopho. (1 Kọr. 15:58) Onyọ umarani dị oghol mọ aSandra aḅẹm mọ: “Aạl ghan eniin emhuoghaạph siphẹ aBaibul phọ torobọ aḍio m’ilhoghonhaạn imhị ḍighaạgh oḍuraan otuman aZihova. Ilhoghonhaạn kẹn imhị ḍighaạgh ogbon odị kparipẹ r’aloor amhị.” Onhaghạn ghan iinhaghạn ilọ ipẹ iiḍighi Omhạr phọ rekị bọ siẹn oomo aḅirinhi phọ kiloghonhaạn iyira ḍighaạgh owilhẹ asidọl ilọ ayira ogbon ghụn ipẹ aZihova ramuneni bọ. ASandra aḅẹm mọ “Araraạr phọ roḍeenhaan ghan bọ siphẹ aJW Brodkastịn^® unwanyụ unwanyụ riloghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh oḍuraan otuman ookpomhoghan phọ, ḅilhẹ kẹn rilhoghonhaạn ghan iyira ḍighaạgh ophamhanhạm ibo siphẹ arukumuan phọ ayira.”

AJọn oḍiinye muụm mọ “amoọgh iikpọ aḍighi ogbogh idiphọ Ilaija oyil phọ [Enhaạn],” kụ idiphọ Ilaija odị aḍighi ni “oye iduọn ayira.” (Luk 1:17; Jems. 5:17) Eḍighi maạr dị yira otuughaạny eten phọ epẹ aJọn asereghiạn bọ, aḅilhẹ agbon raraạr dị emhoọgh maạr oḍighinhom esi aZihova, yira kẹn kotue ni opamhanhạm ibo phọ ayira siẹn arukumuan phọ aZihova, torobọ ilọ erọl erọl.