1. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oghelhọm ghan ituughạ imiịn aBaibul phọ?

 ONIIN onyọ umor dị oghol mọ aBen aḅẹm mọ: “Mị rakelhọm ghan agey otuughạ imiịn aBaibul phọ.” Nạ ameeraam ni ipẹ odị aghaạph bọ? Obobọ nạ raloghoma ghan ni mọ imiịn aBaibul phọ ekpạr epughạn onhaghanhạn? Eeni nạ raloghoma ghan mọ eedughạ i/lo ghan otuughạ imiịn aBaibul phọ. Toroboiperolbọ, mem dị nạ akuamhị atuughạ iyaạr phọ eḍighi bọ kụ aZihova alhoghọm bọ imiịn phọ siphẹ Ekpo Onhụ phọ odị, eeni etue ni enme eten phọ epẹ nạ alhoghoma bọ.

2. Emhuoghaạph phọ ephẹn phọ keeḅeghiọn eeghe?

² Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn ephigh phọ eḍighi bọ kụ yira kotuughạ bọ ilọ imiịn aBaibul phọ ḅilhẹ r’ipẹ kotuughạ bọ. Kụ yira oḅilhẹ ooḅeghiọn iyạl imiịn siphẹ aḍinyạ phọ aDaniel, kụ omiịn idị onhaghanhạn imiịn phọ ipẹ phọ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh nyiidiphọ.

3. Orue onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ ewạ mọ yira oḍighi eeghe?

³ Yira omoghi ni olhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh orue onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ. Ooḅeghiọn oghaạph omaaniọm mọ ophọn. Oḅẹm mọ nạ rakị ekpisi dị nạ u/legheri, kụ oyaghirị anạ dị alhegheri ekpisi phọ adạph aani nyinhạ rakị. Odị alegheri esi phọ nyinha mesi bọ ḅilhẹ r’atorobọ ekpisi dị areten phọ erorori rekị. Iikia i/lo, olhoghi anạ kaḅaạl li iduọn oyaghirị phọ anạ adạph bọ nyinhạ aru! Eniin phọ eten phọ kẹn, aZihova alegheri ni esi phọ yira mosi bọ siẹn amem mọ yira odi bọ ḅilhẹ r’araraạr dị edi epẹ ghisigh, siẹn eten phọ. Esi iduọn phọ, orue onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ pọ yira omoọgh osooromhi aloor olhọm aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh.—Dan. 2:28; 2 Pit. 1:19, 20.

4. Uḍighi ika kụ aZihova arom bọ we ogẹ imiịn siphẹ Ekpo Onhụ phọ odị? (Jeremiah 29:11) (Miịn kẹn afoto phọ.)

 ⁴ Idiphọ ogey odẹ r’onhiin, aZihova rawạ mọ ibạm anmụny phọ odị omhoọgh ghisigh dị aḍighi olọ oḅaạl olhoghi. (Bạl Jeremiah 29:11.) Kuolọ aZihova apelheghiom ni odẹ r’onhiin, loor esi dị odị katue ni bịn akaạph kaị ilọ aghisigh phọ. Odị aḍighi ni idị ogeeghị imiịn phọ siphẹ aBaibul phọ pidị yira olegheri raraạr dị emhạn maạr kụ egbi omite. (Isa. 46:10) Kụ iḍighi kụ, imiịn aBaibul phọ eḍighi inmo ephomhoghiạn dị eḍuạ esi Odẹ k’akẹ phọ ayira kụ eru. Kuolọ ika kụ idị nạ katue bọ akuphom owol mọ ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ kekạr ri emite?

5. Eeghe kụ edị iḍoọgh kotue otuughạ esi eḍeenhaan phọ aMax?

⁵ Awe dị omhoọgh enụm eegu obobọ u/lọgh r’olhọgh eegu Baibul kụ rokị ghan oniin phọ askul phọ r’iḍoọgh phọ ayira. Kụ ikpo onhụ phọ ḅilhẹ r’iḍighinhom araraạr phọ abidị etue ni ezụph iikia ilhoghi iḍoọgh phọ ayira. Lọgh elhegh idị emitenhaan umor phọ Max. Odị aḅẹm mọ, “Mem mọ mị aḍighi bọ onyọ iḍoọgh, mị umhiigh ni omhoọgh iikia ilọ araraạr phọ odẹ r’onhiin phọ amhị rutughemhị bọ imhị ilọ egey ekụ iiḅereghị phọ. Mị aḅilhẹ amhoọgh iikia mughumọ Enhaạn kụ iphum we kụ ogey bọ Baibul phọ.” Eeghe kụ edị odẹ r’onhiin phọ odị oḍighi? Odị aḅẹm mọ, “Ghalhamọ r’iduọn mị alhegheri bọ mọ bidị umhoọgh ni ooḅaghamhiạn aloor, bidị umhegheron ni eyoghoyoghọ eten kụ oru esi amhị.” Odẹ r’onhiin phọ aMax usighẹ ni Baibul phọ kụ ophanyanhaạn oomo asipuru phọ odị. AMax aḍighi aani ni iyaạr amiteom. Odị aḅẹm mọ: “Mị utuughạ imiịn aBaibul phọ r’aloor, kụ mị aḅilhẹ aghị ghisigh aghaạph aani aḅenhị bunhọn iḍoọgh siphẹ ookpomhoghan phọ ipẹ mị atuughạ bọ.” Kụ eeghe kụ iḍuạ emite? AMax akureri mọ, “Iphẹn phọ iḍighi idị mị aru amheeraam akuphom owol mọ Enhaạn kụ aphum ni we ogẹ aBaibul phọ!”

6. Eeghe kụ edị kewạ mọ ḍighi eḍighi maạr dị nạ amhoọgh iikia, kụ eeghe kụ iḍighi?

⁶ Eḍighi maạr dị idiphọ aMax, nạ mamhiigh ramoọgh iikia mughumọ aBaibul phọ apamanhạm ni igey phọ, pọ nạ olhogh ko/soor. Kuolọ ewạ ni dị nạ kaḍighi iyaạr amiteom. Iikia ekịgh osarị. Eḍighi maạr dị owilhẹ bịn dị u/ḍighi iyaạr umiteom, pọ enụm enụm ketue ni epuẹ eboom iyaạr. Orue osighẹ atorobọ “osarị” siphẹ omheeraam mọ ayira, pọ kewạ mọ yira opuruan loor mọ, ‘Mị ameeraam ni ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ mọ kemite ghisigh?’ Eḍighi iyaạr dị nạ u/kạr umeeraam, pọ kewạ mọ tuughạ ilọ imiịn aBaibul dị memhunhughan. Ika kụ edị nạ kakiọm ghisigh aḍighi iduọn phọ?

7. Eeghe eḍeenhaan kụ edị aDaniel aphighi ilọ orue otuughạ imiịn? (Daniel 12:10) (Miịn kẹn afoto phọ.)

⁷ ADaniel apighi ni emạ eḍeenhaan ilọ orue otuughạ imiịn. Odị atuughạ ghan imiịn phọ r’igey inyuughiom, odị awạ ghan olhegheri igey phọ. ADaniel aḍighi kẹn oye osooromhi aloor, odị alhọgh elhegh mọ Enhaạn kangọ ni onhaghạn aḍughụm buphẹ olhegheri bọ nyodị kụ oḅilhẹ rodaphạn siigbu phọ odị. (Dan. 2:27, 28; bạl Daniel 12:10.) ADaniel aḍeenhaan mọ odị asooromhi ni loor esi obeḍenhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ aZihova. (Dan. 2:18) ADaniel amhiigha loor kụ atuughạ igẹ iigbia phọ. Odị awaaghị ghan ni raraạr siphẹ Igẹ Iigbia phọ erọl  bọ mem mọ opọ odị. (Jer. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ika kụ edị nạ katue atuughaạny Daniel?

8. Abuniin awe utụ eeghe kụ rotuughạ ghan bọ Baibul phọ, kụ ewạ dị yira koḍighi eeghe?

⁸ Ḅeeḅeghiọn inyuughiom mọ anạ. Nạ akạr ri atuạn olhegheri igey phọ kụ ratuughạ bọ ilọ imiịn aBaibul phọ? Eḍighi idiphọ, pọ aZihova kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh. (Jọn 4:23, 24; 14:16, 17) Eeghe kụ enhọn ephigh dị awe rotuạn ghan kotuughạ Baibul phọ? Abuniin rotuạn ghan owaaghị ariphigh osighẹ oḍeenhaan mọ Enhaạn kụ o/phum we ogẹ aBaibul phọ. Bidị rootughiạn ghan mọ aBaibul phọ k/Ekpo Onhụ Enhaạn, esi iduọn phọ, mọ bidị kotue ni osopha ilọ eru igey r’ikarạph. Toroboiperolbọ, emoghi dị yira kotuughạ Baibul phọ r’igey inyuughiom. Oḅarạm isiẹn, eegharạ edi ni dị emhạn maạr dị ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ.

9. Eeghe eegharạ kụ edị yira omhoghi orue onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ? Gbạ.

⁹ Sooromhi loor. AZihova aguanhaan olhoghonhaạn aḍighaạgh buphẹ osooromhi bọ loor. (Jems. 4:6) Esi iduọn phọ, ewạ dị yira kolọm olhoghonhaạn aḍighaạgh odị esi iiḅereghị orue onhaghanhạn imiịn aBaibul phọ. Ewạ kẹn dị yira kolọgh elhegh mọ yira omoghi ni olhoghonhaạn aḍighaạgh okol phọ odị asighẹ bọ rungoọm iyira eḍien aruwaloor mem mọ ekpeanhaạn bọ. (Luk 12:42) AZihova o/ḍighi Enhaạn igbaragbarạ, esi iduọn phọ, eḍighi ni elhiom omheeraam mọ odị kasighẹ oniin okol kụ aḍighinhom olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh onhaghanhạn igey phọ edi bọ siphẹ Ekpo Onhụ phọ odị.—1 Kọr. 14:33; Efẹ. 4:4-6.

10. Eḍeenhaan phọ Esther etughemhị nyinhạ eeghe?

¹⁰ Miigha ghan loor kụ atuughạ. Miighom r’ituughạ imiịn dị ekạr eḅeraạn nyinhạ. Ipẹ kụ idị oniin onyọ umaranhi dị oghol mọ Esther aḍighi. Imiịn ilọ eeruenheen aMesaya phọ ikạr kụ eḅeraạn ghan nyodị. Odị aḅẹm mọ: “Mem dị mị amhạn 15 asiạ, kụ edị mị amhiigh owaaghị ariphigh dị eḍeenhaan mọ mogẹ imiịn phọ iphẹn phọ eten kụ aZizọs agbi bọ oru isiẹn ade phọ.” Araraạr phọ odị atuughạ bọ ilọ igbaany ikpooghinheen arinyạ phọ oghol bọ mọ ‘Dead Sea Scrolls’ ingọ ni nyodị okuphom owol. Kụ odị aḅẹm mọ: “Ugẹ iniin arinyạ phọ ipẹ phọ kụ aKraist agbi bọ oru isiẹn ade phọ, esi iduọn phọ, imiịn phọ ipẹ phọ ekạr kụ eḍighi ilọ k’Enhaạn.” Kụ Esther alhoghọm mọ: “Mị aạl ghan ni ibadị amem eniin phọ iyaạr phọ obọ mị arue anhaghanhạn.” Kuolọ olhoghi odị aḅaạl li olhọgh ikuph phọ ipẹ phọ. Mem mọ odị amhiigha bọ loor atuughạ ibadị imiịn aBaibul phọ, odị aḅẹm mọ, “mị uru ni amhiịn eten dị eegholhaan mọ ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ etu ni inẹ!”

11. Eeghe asuọ kụ edị yira komoọgh mem dị yira okuphom owol mọ aBaibul phọ atu ni inẹ?

¹¹ Rekparamhị ghan ni oḍuom olhoghi phọ ayira esi aZihova ḅilhẹ r’eten phọ odị ruuḅakị ghan bọ iyira, mem dị yira omhiịn iniin imiịn aBaibul phọ dị remunughan. Oḅarạm isiẹn, imiịn aBaibul phọ ketue ni ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophogh oghiọm aghisigh r’oḍuom olhoghi, etigheri iiḅaghamhị dị yira osoman nyiidiphọ. Ooḅeghiọn enụm ilọ iyạl imiịn dị remunughan nyiidiphọ dị edi siphẹ igẹ phọ aDaniel. Onhaghanhạn imiịn phọ iphẹn phọ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh osopha ogey osopha.

12. Aradạ aruwol “okuron r’aḅạy phọ” amerenyạn eeghe? (Daniel 2:41-43)

¹² Bạl Daniel 2:41-43. Siphẹ amalhạ phọ aDaniel agbạ bọ aḅenhị Odaạm mọ Nebuchadnezzar, aradạ aruwol igbudu phọ uḍighinhom “okuron r’aḅạy.” Yira osighẹ imiịn phọ iphẹn phọ ophoghom inhọn imiịn dị edi ḍinyạ phọ aDaniel r’Ogananami phọ, yira kotue ni okureri mọ aUnited States r’aBritain phọ oḅophoghạn bọ oḍighi iikpọ itooghị dị epelheghiom siẹn aḅirinhi phọ rodon, kụ imherenyạn bọ radạ aruwol igbudu phọ. Dị egbolhomaam iikpọ itooghị phọ iphẹn phọ, aDaniel aḅẹm mọ “agạ kakpạr kụ agạ ayoghoyoghọ.” Uḍighi ika kụ agạ k’ayoghoyoghọ bọ? Loor esi dị awe phọ omherenyạn bọ aḅạy phọ rodughe ghan inyaạm okuron phọ. b

13. Eeghe ikpanhạ araraạr kụ edị yira otuughạ esi imiịn phọ iphẹn phọ?

¹³ Yira otuughạ ni iphigh araraạr esi eten phọ epẹ aDaniel agbạ bọ malhạ igbudu phọ, ekạr ekpaariọm radạ aruwol phọ. Eḅẹl phọ, itooghị phọ aUnited States r’aBritain meḍeenhaan ni mọ onọ amoọgh ni iikpọ. Esi omaạm, aUnited States r’aBritain uḍighom aani ni reelhe phọ ekpạr bọ epu siphẹ Eḅẹl Eghạm Oomo Aḅirinhi Phọ r’Omhunhenhiom Iyạl Eghạm Oomo Aḅirinhi Phọ. Kuolọ toroboiperolbọ, awe phọ odi bọ eeḍiạn itooghị phọ iphẹn phọ okị ni ghisigh rodughe ghan iikpọ itooghị phọ esi oḅaạr emhụ ḅilhẹ r’eenhan ghan asiloor. Omhunhenhiom iyạl, itooghị phọ aUnited States r’aBritain kụ itooghị aḅirinhi dị esughanham omhạn kụ Omhạr phọ Enhaạn agbi osiemhi eekunha itooghị omhạr awe. Ghalhamọ r’iduọn inhọn areelhe robe ghan bọ ni k’oghị esi Itooghị phọ United States r’aBritain, bidị ko/tue osighẹ esi abidị idiphọ Iikpọ Itooghị Oomo Aḅirinhi phọ. Yira ulhegheri iphẹn phọ loor esi dị “aḍighiigh” phọ emherenyạn bọ esi Omhạr phọ k’Enhaạn, keegbị radạ aruwol igbudu phọ emheerạ bọ esi iikpọ Itooghị phọ aUnited States r’aBritain—Dan. 2:34, 35, 44, 45.

14. Ika kụ edị onhaghanhạn imiịn aradạ okuron r’aḅạy phọ ketue elhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh osopha ogey osopha?

¹⁴ Nạ ameeraam ni imiịn phọ aDaniel ilọ aradạ okuron r’aḅạy phọ? Eḍighi idiphọ, pọ ketir ri eten aghuḍum mọ anạ. Nạ ka/porogh raraạr iphulhupul siẹn aḅirinhi phọ ophọn koogbị bọ opiemhi moọny amem. (Luk 12:16-21; 1 Jọn 2:15-17) Onhaghanhạn imiịn phọ iphẹn phọ kelhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh omhiịn esi dị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ r’otughemhị awe Baibul phọ amhạn maạr asi. (Mat. 6:33; 28:18-20) Nạ atue ni apuruan loor siẹn nạ matuughạ bọ imiịn phọ iphẹn phọ mọ, ‘Osopha phọ amhị aḍeenhaan ni mọ mị akuphom ni owol mọ moọny amem Omhạr phọ Enhaạn kasiemhi ni eekunha oomo itooghị omhạr awe?’

15. Anhiạn kụ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” ḅilhẹ r’opọ “esoorom mọ” rodon? (Daniel 11:40)

¹⁵ Bạl Daniel 11:40. Daniel emhụ phọ 11 ekaạph ilọ aruw-emhạ, obobọ iikpọ itooghị dị reepikian ghan. Mem dị yira osighẹ imiịn phọ iphẹn phọ otomaạm inhọn imiịn siphẹ aBaibul phọ, yira komiịn ni mọ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” pọ aRussia r’abuphẹ oḍighan bọ nyodị, ḅilhẹ mọ “uw-emhạ epẹ esoorom mọ” pọ United States r’aBritain. c

16. Eeghe ipaanhaạn kụ edị awe phọ Enhaạn odiighi bọ reelhe phọ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” ratooghị bọ osoman?

¹⁶ Awe phọ Enhaạn odi bọ reelhe phọ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” kụ ratooghị bọ, osoman  ni igbiphoghọm ḍighaạgh uw-emhạ phọ opọ phọ. Mokuphogh oḅilhẹ ologhoḍị ikoli buniin Abugbaanhaạn, loor omheeraam mọ abidị. Kuolọ kparipẹ r’odughe abidị, igbiphoghọm mọ bidị romiinhọm bọ ḍighaạgh “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” rekparamhị ghan ghụn omheeraam mọ abidị. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị abumor phọ ayira abuẹn phọ olegheri mọ igbiphoghọm mọ awe phọ Enhaạn rosoman bọ remunhenhi ghan imiịn dị edi ḍinyạ phọ aDaniel. d (Dan. 11:41) Olhegheri ipẹ phọ ketue ni ekparamhị aani oḍuom olhoghi phọ ayira kụ eḅilhẹ ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophạm aḍimheerạ phọ ayira.

17. Eeghe ipaanhaạn kụ edị awe phọ aZihova osoman eeḍiạn itooghị “uw-emhạ epẹ esoorom mọ”?

¹⁷ Mem dị eten, “uw-emhạ epẹ esoorom mọ” agbiphoghọm ghan kẹn ni we phọ aZihova. Esi omaạm, siphẹ Eḅẹl Eghạm Oomo Aḅirinhi Phọ r’omhunheniom Iyạl phọ, odaạm mọ ophọn phọ alhoghoḍị ni ibadị abumor ikoli aḅilhẹ aphorogh yogh ibạm anmụny Abugbaanhaạn AZihova ruutu  askul, loor adọl asạm mọ abidị. Kuolọ siạ phọ iphẹn anyiidiphọ, arebenhẹ phọ aZihova odi bọ eeḍiạn itooghị uw-emhạ phọ ophọn phọ, osoman ni odẹgh ophogh dị agbatanhaạn. Esi omaạm, mem ileksọn onyọ aKristẹn atue ni asoman odẹgh ophogh oḍighan eniin agạ obobọ obakị aani oniin olọ imirighan itooghị phọ. Eeni odị ka/vot; kuolọ odị atue ni aḍighan gạ siphẹ olhoghi phọ r’ekpom mọ odị. P’eeghe idị emhạn maạr omhiịn mọ yira otọl li dọl asạm esi iḍighinhom araraạr, iitughiạn, ḅilhẹ r’olhoghoma phọ ayira!—Jọn 15:18, 19; 18:36.

18. Ika kụ edị yira romegheron ghan k’oghị esi inyuughian “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” r’uw-emhạ “epẹ esoorom mọ”? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁸ Abuphẹ u/meeraam bọ imiịn aBaibul phọ romoọgh ghan ni oboom ooḅaghamhiạn aloor mem dị bidị omhiịn dị “uw-emhạ epẹ esoorom mọ” ḅilhẹ “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” ronyuughian. (Dan. 11:40, igẹ dị edi ude.) Iyạl phọ aruw-emhạ phọ abuẹn phọ omooghọgh ni raraạr eghạm dị emhạn ophiemhi atorobọ aghuḍum siẹn ade phọ. Kuolọ yira olegheri ni mọ aZihova ka/meera ipẹ phọ emite. (Isa. 45:18) Esi iduọn phọ, kparipẹ dị inyuughian “uw-emhạ epẹ esiinyọm mọ” r’uw-emhạ “epẹ esoorom mọ” kiiḅaghamhị iyira eḅilhẹ ghụn rekparamhị ghan omheeraam mọ ayira. Reḍeenhaan ghan mọ eekunha aḅirinhi phọ ophọn phọ mesi edạ aḍighaạgh.

19. Eeghe kụ edị yira kolọgh elhegh ilọ imiịn aBaibul phọ?

¹⁹ Yira u/legheri ipẹ iniin imiịn aBaibul phọ kemunughan bọ. Ghalhamọ r’aDaniel bịn o/nhaghanhạn emhụ oomo ipẹ odị agẹ bọ. (Dan. 12:8, 9) Kuolọ egbem onhaghạn aḍughụm mọ ayira ilọ ipẹ iniin imiịn aBaibul phọ kemunughan bọ, ke/sophoghom imiịn phọ omhunhughan. Dị iikia i/lo, yira kotue ni okuphom owol mọ aZihova kagananami ni uḍeenhaan iyira torobọ iyaạr dị ewạ mọ yira olhegheri mem mọ opọ ekpeanhaạn bọ, idiphọ odị aḍighi bọ epẹ omhạn.—Amos 3:7.

20. Eeghe imiịn aBaibul kụ kemunughan moọny amem, kụ eeghe kụ edị yira kokị ghisigh oḍighi ghan?

²⁰ Abutooghiạ aḅirinhi phọ kogbeelhom ni mọ “oomo ariisi mephooghị, ḅilẹ iiḅaghamị i/lo.” (1 Tẹs. 5:3) Kụ iikpọ itooghị oomo aḅirinhi phọ okiton ozuoghom ikarạph aruukụ iiḅereghị kụ opiemhi. (Ogan. 17:16, 17) Kụ ipẹ reten kụ bidị ozuoghom we phọ Enhaạn. (Ezek. 38:18, 19) Araraạr phọ iphẹn phọ kụ ketorori bọ elọgh eghạm mọ Amagedọn. (Ogan. 16:14, 16) Yira kotue ni okuphom owol mọ araraạr phọ iphẹn phọ kemite ni moọny amem. Kuolọ, kụ egbi oteẹny amem mọ amuphẹ phọ, oghị ghisigh oḍeenhaan ghan mọ yira osereghiạn ni Odẹ k’akẹ phọ ayira uphomhoghiạn bọ iyira esi omhiigha aloor otuughạ imiịn aBaibul phọ ḅilhẹ r’olhoghonhaạn abunhọn ḍighaạgh oḍighi aani igina phọ.