1. Awe phọ aBabilọn utụ eeghe kụ osereghiạn bọ oyil phọ Daniel?

 OYIL phọ aDaniel aḍighi oḍoọgh oọny mem mọ abuọ aBabilọn phọ osighẹ bọ nyodị siphẹ emhạ phọ odị ogheelhom Babilọn idiphọ ebenhẹ. Kuolọ ghalhamọ r’iduọn odị aḍighi bọ ni oḍoọgh oọny, odị aḍighan ni elhegh riḍien awe aBabilọn phọ. Bidị “ophogh bọ ephẹn anyụ phọ”—bidị umhiịn mọ aDaniel “eghạ o/ḍigh, kụ anighẹ kẹn omhiịn” ḅilhẹ mọ odị amite eghunotu abutooghiạ. (1 Sam. 16:7) Loor oomo phọ iphẹn phọ, abuọ aBabilọn phọ uukolhobian ni nyodị okumu isiphẹ ogiga phọ.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. AZihova amhiịn ika Daniel? (Ezekiel 14:14)

² AZihova o/tuạn dimite obobọ roopoogh dị aDaniẹl amhoọgh siphẹ ogiga phọ kụ aphomoghiạn bọ Daniẹl, kuolọ loor odọ oye phọ odị aru bọ. Okạr oghaạph, eeni purukụ aDaniel amhuunha ukpe mem mọ aZihova agholhom bọ nyodị Noa ḅilhẹ r’aJob, rebenhẹ phọ odị abuẹn phọ mokumu bọ nyodị esi ibadị asiạ. (Gen. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; bạl Ezekiel 14:14.) AZihova aghị ni ghisigh aḍeenhaan ghan Daniel ephomhoghiạn siphẹ oomo adọl aghuḍum mọ odị.—Dan. 10:11, 19.

3. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

³ Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn iyạl araagharạ aDaniel dị aZihova asereghiạn. Yira komiighom esi ophụr oghaạph ilọ eegharạ phọ r’asimem dị odị aḍeenhaan eegharạ phọ. Ipẹ reten, kụ yira omiịn iyaạr phọ elhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh omhoọgh araagharạ phọ ipẹ phọ. Kụ eekunha phọ, yira ooḅeghiọn idị yira kotue otuughaạny aani nyodị. Ghalhamo r’iduọn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ egbon bọ iḍoọgh, oomo ayira kotue ni otuughạ iyaạr esi eḍeenhaan phọ aDaniel.

4. Ika kụ edị aDaniẹl aḍeenhaan akpọ oḅio? Ngọ eḍeenhaan.

⁴ Awe akpọ oḅio romoọgh aani ghan ni oghiilhaan, kuolọ ro/meera ghan mọ oghiilhaan phọ opọ phọ asophoghom bidị oḍighi  ipẹ enhighẹ bọ. ADaniel aḍighi onyọ ugheel oọny dị amhoọgh ogey phọ akpọ oḅio. Ooḅeghiọn iyạl odọ amem dị odị aḍeenhaan akpọ oḅio. Eḅẹl phọ imite eeni mem dị iyạl asiạ meten egbi k’amem mọ abuọ aBabilọn phọ ophiemhi bọ Jeruselem. Odaạm mọ aBabilọn Nebuchadnezzar amalhạ malhạ kụ amhiịn igbogh igbudu, kụ amalhạ phọ aaḅaghamhị ni nyodị iboom. Kụ odị aḅẹm mọ onọ k’azẹ oomo awe olhegheri iyaạr phọ, dị eḅaramaạm ni Daniel, eḍighi maạr dị bidị u/kaạph uḅilhẹ u/gbạ malhạ phọ odị. (Dan. 2:3-5) Imhoghi mọ aDaniel aagboronhom aḍighi iyaạr amiteom; obọ, ibadị awe komugh ghan bọ. Odị “aghị ni mem mem mọ alhọm odaạm mọ mangọ nyinhọ mem pidị odị aḅenhị nyodị emhụ amalhạ phọ odị.” (Dan. 2:16) Iphẹn odị aḍighi bọ iḍeenhaan akpọ oḅio r’omheeraam. Esi i/lo dị eghaạph mọ aDaniel magbạ ghan ni malhạ kụ egbi bọ oteẹny amem mọ amuphẹ phọ. Odị aḅenhị righirị phọ odị—asiḍien aBabilọn phọ abidị eḍighi bọ Shadrach, Meshach, r’Abednego—mọ “ooḅereghị olhọm Enhaạn kꞌakẹ phọ onmạ ighirigiir r’oganhanhamhi araraạr ibooghiạn phọ.” (Dan. 2:18) AZihova aphagharanhaạn ni iiḅereghị phọ ipẹ phọ. R’olhoghonhaạn aḍighaạgh Enhaạn, aDaniel agbạ ni malhạ phọ aNebuchadnezzar. Kụ iphẹn phọ iphẹl li ghuḍum aDaniel r’arighirị phọ odị.

5. Oghẹn amem kụ edị aDaniel aḅilhẹ aḍeenhaan akpọ oḅio?

⁵ Onyebel roten, mem mọ aDaniel agbạ bọ malhạ igbogh igbudu phọ, iyaạr iḅilhẹ ni emite dị edẹgh ephogh akpọ oḅio phọ aDaniel. ANebuchadnezzar aḅilhẹ ni amalhạ malhạ dị aaḅaghamhị nyodị. Odị amalhạ ilọ ogbogh odeghedeghẹ oreeny. R’akpọ oḅio aDaniel agbạ ni malhạ phọ aḅenhị odaạm mọ, kụ aḅilhẹ agbeelhom aḅenhị nyodị mọ odị kaḍigh elhaạl kụ m’odị ka/dighi mun odaạm esi ekulha amem. (Dan. 4:25) Odaạm mọ mutue ni aatughiạn mọ aDaniel amulhọgh ḍien dị rawạ ogboton odị agadạ odaạm mọ odị, kụ ipẹ phọ mitue ni ekọm ḍuugh aDaniel. Kuolọ ipẹ phọ i/kikima Daniel ogbeelhom adom mọ.

6. Yira rogbi mọ eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ Daniel ḍighaạgh omhoọgh akpọ oḅio?

⁶ Yira rogbi mọ eeghe kụ ilhoghonhaạn ghan bọ Daniel ḍighaạgh oghị ghan aghisigh oḍeenhaan akpọ oḅio? Okạr agey, odẹ r’onhiin phọ aDaniel uḍighi ni egey eḍeenhaan ongọ nyodị k’amem mọ odị aḍighi bọ onyọ iḍoọgh. Dị iikia i/lo, bidị udaphạn ni itọ phọ aZihova angọ bọ burudẹ r’aburunhiin abuọ Izrạl, kụ oghị ghisigh  otughemhị obumoọny phọ abidị. (Deut. 6:6-9) ADaniel alhegheri ni Ḍioph Phọ Iilhogh phọ ḅilhẹ r’inhọn iilhogh dị Enhaạn angọ we phọ Izrạl, idiphọ ariiḍien dị bidị kotue ole r’idị bidị ko/le. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) ADaniel alhegheri kẹn ni ilọ iphirigba awe phọ Enhaạn ḅilhẹ r’idị emitenhaan ghan bidị mem dị bidị u/dạph siigbu phọ aZihova. (Dan. 9:10, 11) Araraạr phọ memitenhaan ghan bọ nyodị ingọ ni nyodị akpọ oḅio mọ aZihova r’aruukpaạny phọ odị omhoọgh bọ ni iikpọ kobakị ni nyodị.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Eeghe kụ enhọn iyaạr dị elhoghonhaạn Daniel ḍighaạgh omhoọgh akpọ oḅio? (Miịn kẹn afoto phọ.)

⁷ ADaniel atuughạ ni igẹ ariil phọ Enhaạn, eḅarạm bọ ni ipẹ aJerimaya. Dị eego esi ituughạ phọ ipẹ phọ, aDaniel aru ni alhegheri mọ reteẹny mem dị adọl arebenhẹ awe phọ Izrạl epẹ Babilọn kesi eekunha. (Dan. 9:2) Dị iikia i/lo, ikparamhị ni oḍuom olhoghi phọ aDaniel esi aZihova mem mọ odị amhiịn bọ ipẹ imiịn aBaibul phọ ipẹ phọ remunughan bọ, kụ odọ oḍuom olhoghi phọ opọ phọ rangọ ghan ni akpọ oḅio. (Poghom Rom 8:31, 32, 37-39.) Idị emhạn maạr epu, aDaniel agbor ghan ni aaḅereghị angọ Odẹ k’akẹ phọ odị. (Dan. 6:10) Odị alhọm ghan ni osạr owilhenhaạn kụ aḅilhẹ ghan aḅenhị aZihova ipẹ odị alhoghoma bọ. ADaniel alhọm ghan ni olhoghonhaạn aḍighaạgh. (Dan. 9:4, 5, 19) Iduọn ayira, odị aḍighi oye iḅaạl r’iphulhupul dị u/marạm akpọ oḅio. Odị kụ aaneghị eegharạ phọ ephẹn phọ esi ituughạ, iiḅereghị, ḅilhẹ r’oḍuom olhoghi aZihova.

8. Ika kụ edị yira kotue omoọgh akpọ oḅio?

⁸ Orue omhoọgh akpọ oḅio, yira koḍighi eeghe? Akpọ oḅio phọ o/ḍighi iyaạr dị yira kotue ole erua ḍighaạgh odẹ r’onhiin, eeye, bidị ko/tue ungọ iyira akpọ oḅio. Kotue ni osighẹ omhoọgh akpọ oḅio otomaạm otuughạ aḍighalhanyạ. Eniin eten dị oye katue atophomhi ḍighalhanyạ oye phọ pọ okiririom ophogh ipẹ otughemhiạ phọ raḍighi bọ kụ otuughaạny eḍeenhaan phọ odị. Eniin phọ eten phọ kẹn, yira kotue ni otuughạ ilọ omhoọgh akpọ oḅio esi omhiigha aloor ophogh ghan idị abunhọn roḍeenhaan eegharạ phọ epẹ phọ kụ otuughaạny eḍeenhaan phọ abidị. Siẹn mesi bọ, yira motuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ aDaniel? Idiphọ aDaniel, ewạ dị yira kolegheri okuphom owol Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. Yira kotue ni okparamhị siya phọ ayira r’odị esi ogbor ghan ooḅereghị. Ḅilhẹ kẹn, emoghi dị yira koḍuom olhoghi aZihova, kụ okuphom owol mọ odị kubakị ni iyira. Bịn yira kokị ni ghisigh okpọ oḅio, mem dị yira osoman odẹgh ophogh.

9. Eeghe asuọ kụ edị awe akpọ oḅio romoọgh ghan?

⁹ Yira kotue ni omooghọm suọ esi omhoọgh akpọ oḅio. Ooḅeghiọn eḍeenhaan aBen. Odị aghị askul epẹ Germany dị torobọ oye amheeraam mọ iyaạr iḍuạ iyaạr kụ eten iyaạr ḅilhẹ mọ ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ ilọ olemhiạ phọ mọ i/tu inẹ. Ḍiniin aḍio, aBen amhoọgh ni eepoogh omheerạ aghisigh atorobọ oye siphẹ ekụ phọ abidị oghaạph ilọ ariphigh phọ odị atụ bọ amheeraam mọ ulhẹm ni ghuḍum. R’akpọ oḅio odị aghaạph ni ilọ omheeraam mọ odị. Eeghe kụ iḍuạ emite? ABen aḅẹm mọ: “Otughemiạ phọ amhị alher ri rurụ dị akpulhạn angọ oomo ipẹ mị aghaạph bọ, kụ apirint rinyạ phọ mị asighẹ bọ angoọm oghaạph phọ amhị angọ oomo abuọ ekụ phọ.” Abuọ ekụ phọ aBen umhegheron aani ika? “Ibadị abidị ulher ri rurụ onhaghạn ipẹ mị aghaạph bọ, kụ oḅẹm mọ bidị usereghiạn ni imhị.” Idiphọ eḍeenhaan phọ aBen emạ bọ emiteom, awe rolọgh ghan ni eegu oye dị amhoọgh akpọ oḅio. Kụ renyu ghan we kẹn oru olhegheri  ilọ aZihova obughẹ. Okạr agey, yira omoọgh ni ibadị ariphigh otuạn omhoọgh akpọ oḅio.

10. Oḅạr p’eeghe?

¹⁰ Siphẹ aBaibul phọ, ekpo onhụ aHibru phọ ogbạ bọ mọ “oḅạr,” obobọ “ephomoghiạn obạr,” rogbor ghan koḍighinhom mem dị rokaạph ilọ eten phọ epẹ Enhaạn raḅạr ghan bọ righirị odị loor ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aghị esi abidị. Roḍighinhom ghan kẹn ni ekpo onhụ phọ ephẹn phọ mem dị rokaạph ilọ ephomoghiạn phọ edi ghan bọ igbo arebenhẹ Enhaạn. (2 Sam. 9:6, 7) AZihova rawạ kẹn mọ yira oḅạr nyodị. Oḅạr phọ ayira katue ghan ni akpạr iduọn amem mọ rekị bọ. Ooḅeghiọn idị iphẹn phọ emitenhaan Daniel.

11. Ikạ kụ edị aDaniel aḍeenhaan oḅạr mem mọ odị makpọ bọ? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

¹¹ Ibadị araraạr imitenhaan ni Daniel dị edẹgh dọl oḅạr phọ odị. Kuolọ mem dị odị mapel 90 asiạ kụ edị odị asoman odẹgh ophogh dị apelheghiom. Mem mọ amuphẹ phọ, aBabilọn mamheel aḍigh ḍighaạgh abuọ aMedes r’aPersia, kụ Odaạm mọ Darius kụ ratooghị. Abuphẹ rokumu bọ odaạm mọ ulhọgh ni ḍien Daniel, kụ kẹn, u/lọgh ghan eegu Enhaạn phọ aDaniel. Kụ bidị oḅian oghiigh aDaniel. Kụ oḍighi idị Odaạm mọ alhọgh olhogh dị kadẹgh apogh mughumọ aDaniel kaḅạr Enhaạn obobọ Odaạm mọ. Orue okpetenhaan, pọ kewạ mọ odị aḍeenhaan mọ odị aḅạr ri Odaạm mọ ḅilhẹ mọ odị aḍighi aani ni ilọ torobọ oye raḍighi, kụ owooriọm iiḅereghị aZihova esi 30 aḍughul otu. ADaniel asopha oḅạr aZihova bịn. Kụ eekunha phọ, uroph ni nyodị osumeeny ooni idimini-ḅuagụ. Kuolọ aZihova asẹph ni oḅạr phọ aDaniel kụ atagharạn nyodị. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ika kụ edị yira kotue oḅạr aani aZihova idiphọ aDaniel?

12. ADaniel alhẹm ika dọl oḅạr esi aZihova dị ilọ okạ i/tọl?

¹² Idiphọ oghaạph bọ epẹ omhạn, ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova kụ rinyu ghan bọ iyira oḅạr odị. Iyaạr i/tue ikạ dọl oḅạr phọ aDaniel esi aZihova, loor esi dị odị aphomhoghiạn agey Odẹ k’akẹ phọ odị. Dị iikia i/lo, ootughiạn ghan ilọ imạ araagharạ phọ aZihova ḅilhẹ r’ipẹ odị raḍeenhaan ghan bọ raagharạ phọ odị kụ ilhoghonhaạn bọ ḍighaạgh Daniel ophomhoghiạn aZihova. (Dan. 9:4) R’osereghiạn, aDaniel agbirima ghan ni ilọ oomo araraạr phọ aZihova maḍighinhaan bọ nyodị ḅilhẹ r’awe phọ Odị.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Eeghe odẹgh ophogh kụ edị iḍoọgh phọ ayira rosoman ghan ophamhanhạm adọl oḅạr phọ abidị? Ngọ eḍeenhaan. (Miịn kẹn afoto phọ.) (b) Nạ kamegheron ika mem dị awe opuru nyinhạ idị Abugbaanhaạn aZihova omhiịn buminiạn riinhiọm?

 ¹³ Idiphọ aDaniel, awe dị u/lọgh eegu aZihova r’asiigbu phọ odị kụ uko okitonhom iḍoọgh phọ ayira. Odọ phọ awe phọ abuẹn phọ rolọgh ghan ni ḍien torobọ oye dị aphomhoghiạn Enhaạn. Buniin abuẹn phọ rookpoḍị ghan ni kẹn iḍoọgh phọ ayira okạ adọl oḅạr phọ abidị esi aZihova. Omhiịn idị emitenhaan onyọ iḍoọgh dị oghol mọ Graeme, epẹ Australia. Odị asoman ni ipaanhaạn mem mọ odị odi bọ otu askul. Otughemhiạ phọ apuru ni oomo abidị siphẹ ekụ phọ idị abidị komegheron eḍighi maạr dị oyaghirị abidị aḅenhị bidị mọ onọ ominiạn riinhiọm. Kụ otughemiạ phọ aḅẹm mọ oomo abulọ omeeraam mọ odọ eten aghuḍum mọ epẹ phọ enighẹ ni omheerạ agạ, kụ mọ abuphẹ u/meeraam bọ omheerạ onhọn agạ. AGraeme aḅẹm mọ, “Oomo phọ ekụ phọ, uḅẹm mọ bunọ omeeraam ni mọ adọl aghuḍum mọ adiphẹ phọ i/beeph, epel imhị r’onhọn onyọ Ogbaanhaạn.” Ipẹ eḅilhẹ bọ emitẹ idẹgh ni ephogh dọl oḅạr phọ aGraeme esi aZihova. Odị aḅẹm mọ: “Oomo aḍio phọ aḍiphẹ phọ, abuọ ekụ phọ ayoor ḅilhẹ r’otughemhiạ phọ urọl ghan ootuuny ayoor bịn. Mị uḍighi ni ipẹ mị katue bọ ogbạ omheremhị eten dị eyoghoyoghọ omheeraam mọ amhị, kuolọ bidị u/meera unaghạn ilọ mị aghaạph.” AGraeme alhoghoma ika ilọ odẹgh ophogh phọ ophọn phọ? Odị aḅẹm mọ, “olhoghi amhị ra/ḅaạl ghan mem dị abuọ ekụ amhị ruḅenhị yogh imhị, kuolọ mị umhoọgh ni ibo loor iduọn mị arue bọ aḅạr aZihova kụ aḅilhẹ agbạ amheremhị omheeraam mọ amhị.” c

14. Eghẹn kụ eniin eten dị yira kotue olom aZihova okeelhom?

¹⁴ Idiphọ aDaniel, yira oghị ghisigh obughẹ ghan ephomhoghiạn phọ ayira esi aZihova, yira kokị ni ghisigh olom nyodị okeelhom. Yira rooneghị ghan ephomhoghiạn phọ ayira mem dị yira otuughạ ilọ araagharạ phọ aZihova. Esi omaạm, yira otue ni otuughạ ilọ olhẹm mọ odị. (Rom. 1:20) Eḍighi iyaạr dị keḅeraạn ni nyinhạ obughẹ ephomhoghiạn phọ r’eegu phọ nạ amhoọgh bọ aghị esi aZihova, pọ nạ atue ni abạl sikoọl arumhuoghaạph phọ “Was It Designed?” obobọ apogh sividio phọ. Nạ atue ni aḅilhẹ akị abạl sibrosọ phọ Was Life Created?, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Naghạn idị umaranhi olọ aDanish dị oghol mọ Esther aghaạph ilọ arinyạ phọ iphẹn phọ, odị aḅẹm mọ: “Eten phọ ogẹ bọ rinyạ phọ ekạr kụ enighẹ. Arinyạ phọ ke/ḅenhị nyinhạ ilọ nạ kameeraam; kuolọ emaaghị raraạr bịn emiteom kụ ewilhenhaạn nyinhạ osopha ilọ nạ kameeraam.” ABen, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, aḅẹm mọ: “Arinyạ phọ iphẹn phọ, ikạr kụ ekparamhị omheeraam mọ amhị. Iḍeenhaan mọ Enhaạn kụ alhẹm oomo araraạr.” Nạ atuughạ rinyạ phọ iphẹn phọ, pọ nạ katue ni ameeraam aani ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ mọ: “Nạ, Enaạn r’Omoọgh-we phọ ayoor, amạn ni lọ yoor kongọ ghan eghuan r’igbogh r’iikpọ, idị eḍighi bọ nạ kụ ulẹm bọ oomo araraạr phọ.”—Ogan. 4:11. d

15. Eghẹn kụ enhọn eten dị yira kotue okparamhị siya phọ ayira r’aZihova?

¹⁵ Enhọn eten dị yira kotue obughẹ ephomhoghiạn phọ ayira esi aZihova pọ omhiigha aloor otuughạ ilọ adọl aghuḍum Oọny phọ odị, Zizọs. Oniin oḍoọgh onyọ umaranhi dị arugh epẹ Germany dị oghol mọ Samira, aḅẹm mọ: “Mị urue alhegheri aZihova agey dị eego esi aZizọs.” Mem dị odị aḍighi obumoọny, ikparanhaạn ghan ni Samira olhegheri ipẹ aZihova  raloghoma ghan bọ. Kuolọ odị arue ni anhaghanhạn ipẹ aZizọs raloghoma ghan bọ. Kụ odị alhoghọm mọ: “Mị ukạr kụ asereghiạn ghan Zizọs loor ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aghị esi awe ghalhamọ r’ibạm anmụny.” Iduọn olhegheri iyaạr phọ odị ilọ aZizọs rabụgh bọ, kụ edị asiya phọ odị r’aZihova ephogh ghan bịn okpạr. Eeghe kụ iḍighi? Odị aḅẹm mọ: “Enụm enụm bịn mị aru anhaghanhạn mọ aZizọs aaghironhaan raagharạ Odẹ phọ odị eten dị emhunhughan. Oye dị amhiịn nyoniin pọ mamhiịn nyoriphọ. Kụ mị aru amhiịn mọ ephẹn kụ eniin ephigh phọ aZihova atụ bọ arom Zizọs oru isiẹn ade phọ, obọ omhạr awe okuamhị olhegheri nyodị.” (Jọn 14:9) Eḍighi iyaạr dị nạ rawạ okparamhị asiya phọ anạ r’aZihova, pọ kewạ mọ lọgh mem akuamhị atuughạ ilọ aZizọs. Nạ aḍighi iduọn phọ, pọ ephomhoghiạn phọ r’oḅạr phọ anạ esi aZihova kepogh ghan bịn ophoph.

16. Eeghe asuọ kụ odi esi oḅạr ghan aZihova? (Psalm 18:25; Micah 6:8)

¹⁶ Yira oḅạr ghan bunhọn, pọ yira komoọgh ni righirị dị kuḅạr aani iyira. (Ruth 1:14-17) Oḅarạm isiphẹ, yira oḅạr aZihova, yira komoọgh ni eephọ ḅilhẹ r’ogbaanyạn. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị aZihova aguanhaan oḅạr abuphẹ oḅạr bọ nyodị. (Bạl Psalm 18:25; Micah 6:8.) Gbiom olhoghi anạ—ogbogh Olemiạ phọ apelheghiom bọ aguanhaan oghị aghisigh ophomhoghiạn ayira! Kụ mem dị odị uphomhoghiạn iyira, igbiphoghọm, isophoghom, obobọ aḍuugh ke/tue ekạ siya phọ odị r’ayira. (Dan. 12:13; Luk 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) P’eeghe idị emhạn maạr otuughaạny aDaniel kụ oghị aghisigh oḅạr aZihova!

17-18. Eeghe inhọn araraạr kụ edị yira kotue oḅilhẹ otuughạ esi aDaniel?

¹⁷ Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira mooḅeghiọn iyạl araagharạ aDaniel. Kuolọ inhọn ibadị araraạr edi ni dị yira kotue oḅilhẹ otuughạ ilọ odị. Esi omaạm, aZihova aḍighi ni idị aDaniel amhiịn sikoọl uḍien ḅilhẹ amalhạ yogh ibadị aramalhạ, kụ aḅilhẹ angọ kẹn nyodị olhegheri-iyaạr ogbạ asidom imiịn. Ibadị imiịn phọ ipẹ phọ memhunhughan. Inhọn ekaạph ilọ araraạr dị kemite ghisigh kụ etir torobọ oye siẹn ade phọ.

¹⁸ Siphẹ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn, yira kopogh iyạl imiịn dị edi ḍinyạ phọ aDaniel. Onhaghanhạn imiịn phọ iphẹn phọ keloghonhaạn ni ḍighaạgh oomo phọ ayira, iḍoọgh r’ikumor awe orue osopha ogey osopha nyiidiphọ. Imiịn phọ ipẹ phọ ketue ni ekparamhị akpọ oḅio phọ ḅilhẹ r’oḅạr phọ ayira esi aZihova, kụ ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh orue okaran atorobọ odẹgh ophogh dị yira osoman ghisigh.