1. Eeghe oḍighi kụ edị aZihova angọ burudẹ r’aburunhiin?

AZIHOVA alhemọm oḅẹl olom r’anhịr phọ ḍiḅeeraạn omhạr ibạm anmụny. ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Anmụny oḍighi erua dị olhe ḍighaạgh aZihova.” (Ps. 127:3, igẹ dị edi ude) Iduọn phọ remạ ghan eeghe? Oḅẹm mọ ogbogh oyaghirị anạ angọ nyinhạ iboom ikpoki ophamhanhaạn odị. Nạ kaloghoma ika? Nạ kaatughiạn ni mọ, te mị akpẹ ni oḍuom olhoghi oo! Kuolọ nạ kaatughiạn kẹn ni ipẹ nạ kamaạr bọ apạm ikpoki phọ. AZihova ogbogh Oyaghirị phọ ayira angọ burudẹ r’aburunhiin iyaạr ophogh dị emhạn maạr epu ikpoki. Angọ bidị oḍighi omhaạr ophogh ibạm anmụny phọ abidị ḅilhẹ r’omhiịn mọ bidị omoọgh ni oḅaạl olhoghi.

2. Ighẹn asipuru kụ edị yira kooḅeghiọn?

² Anhiạn kụ kasopha mughumọ olom r’anhịr komạr ri obumoọny ḅilhẹ r’amem mọ komạr bọ? Aburudẹ r’aburunhiin kolhoghonhaạn ika ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị oghelhọm aghuḍum r’oḅaạl olhoghi? Ooḅeghiọn iniin asinị iilhogh dị edi siphẹ Ekpo-onhụ phọ Enhaạn dị ketue ni eloghonhaạn ḍighaạgh olom r’anhịr osopha r’osụ-olhoghi.

3. (a) Anhiạn kụ kasopha mughumọ olom r’anhịr komạr ri moọny? (b) Ighẹn asinị iilhogh aBiabul kụ edị arighirị r’abuọ eghunotu abulọ purukụ aalhạn kosighẹ oḍighinhom?

³ Iniin arikpisi, awe rootughiạn ghan m’olom r’anhịr dị m’aalạn omhiighom emariạ mem mem mọ. Abuọ eghunotu abidị r’abunhọn otue ni okpaariọm bidị odaphạn eḍighinhom iyaạr phọ epẹ phọ. Epẹ Asia oniin onyọ umor dị oghol mọ Jethro, aḅẹm mọ, “Siphẹ ookpomhoghan phọ, abudị omhoọgh ibạm anmụny rokpaariọm  ghan budị ko/mhạr m’omhiigh emariạ.”, onhọn onyọ umor dị oghol mọ Jeffrey, epẹ Asia, aḅẹm mọ: “Abuniin roḅenhị ghan bulọ ko/mhạr mọ oye dị kapogh bidị mem lọ bidị okpọ ka/tọl.” Toroboiperolbọ, olom mọ r’anhịr phọ kụ kosopha mughumọ bunọ komạr ri obobọ ko/mạr. Edi esi abidị osopha; aḍiphẹ adool abidị. (Gal. 6:5) Olegheri ni mọ arighirị r’abuọ eghunotu abulọ purukụ aalhạn rowạ ghan ni dị bidị komoọgh oḅaạl olhoghi. Kuolọ ewạ ni dị bidị kolegheri mọ olom mọ r’anhịr phọ kụ kosopha idị egbolomhaam emariạ.—1 Tẹs. 4:11.

4-5. Ighẹn iyạl ariphigh kụ edị ewạ mọ olom r’anhịr ooḅeghiọn, kụ pụr amem kụ edị ekạr ekpẹ oghaạph ilọ ipẹ phọ? Gbạ.

⁴ Olom r’anhịr lọ osopha omhạr ibạm anmụny, ooḅeghiọn iyạl asipuru phọ iphẹn emhạn bọ maạr: Aḍiḅẹl phọ, pụr-amem kụ edị bidị komiigh emariạ? Omhunhenhiom iyạl, ika anmụny bidị komạr bọ? Oghẹn amem kụ edị bidị kokaạph bọ ilọ iphẹn phọ? Ḅilhẹ eeghe kụ iḍighi kụ iyạl phọ ariphigh phọ iphẹn emhoọgh bọ ni maạr oḍighinhom?

⁵ Ibadị amem, renighẹ ghan ni dị olhephiri oọny r’anhịr ephoph dị rowạ aalhạn kopụr oopuruan obobọ okaạph ilọ emariạ kụ ogbi aalhạn. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị ekạr emạn maạr dị iyạl phọ abidị komoọgh eniin phọ ephoghom mọ ilọ oghaạph phọ ophọn phọ. Ḅilhẹ kẹn, ewạ dị bidị kooḅeghiọn opogh mughumọ bidị mookolhobian ni ookonhom ibạm anmụny. Abuniin mosopha okori esi alhạ obobọ iyạl asiạ kụ ogbi oḍighi odẹ r’onhiin, loor esi dị oḍighi odẹ r’onhiin kesighẹ ni muboom amem r’inyaạm abidị. Bidị rootughiạn ghan mọ mem dị bidị okoriom ephurukpu, kengọ bidị eepoogh okạr oluạn r’aḍimhoom adọl phọ abidị idiphọ eghunotu.—Efẹ. 5:33.

6. Ika kụ idị abuniin aburulom r’anmariịr mosopha loor aḍikparamhinheẹn amem m’ayira?

⁶ Abunhọn aburulom r’anmariịr dị oḍighi Kristẹn osopha otuughaạny aani eḍeenhaan iraạr anmụny phọ aNoa r’asinmariịr phọ abidị. Iraạr phọ aburulom r’anmariịr phọ abuphẹ phọ u/nuụn umaraghị ibạm anmụny. (Gen. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pit. 2:5) AZizọs asighẹ mem mọ ayira atomaạm “mem mọ aNoa,” kụ iikia i/lo, yira odi ni ‘ruukuna phọ eḍighi bọ ni ooto r’osooromineen.’ (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Esi iduọn phọ abuniin aburulom r’anmariịr osopha mọ kowooriọm ni oghaạph emariạ, p’idị bidị otue olọgh muboom amem siẹn arukumuan aKristẹn phọ.

7. Ika kụ idị asinị iilhogh phọ edi bọ siphẹ Luk 14:28, 29 r’aProverbs 21:5 ketue eloghonhaạn ḍighaạgh olom r’anhịr?

⁷ Mem lọ rosopha mughumọ komaraghị ni ibạm anmụny ḅilhẹ r’onhụ abulọ komạr, olom r’anhịr dị osụ-olhoghi r’ogbiighi ghan ni “oomo ikpoki lọ kemanạm.” (Bạl Luk 14:28, 29.) Aburudẹ  r’aburunhiin dị mookonhom ghan ibạm anmụny olegheri ni mọ re/sighẹ ghan muboom amaliom bịn, kuolọ resighẹ ghan kẹn ni mem r’inyaạm. Esi iduọn phọ, emạn ni maạr dị bidị kooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn: ‘Iyạl phọ ayoor kụ koḍighi ghan oḍighi omhoọgh ikpokị ophoghom eghunotu phọ ḍughụm? Iyạl phọ ayoor okạr ri olegheri raraạr phọ ipẹ ekạr bọ remoghi ḍughụm? Eru maạr dị iyạl phọ ayoor kụ koḍighi ghan iiḍighi, anhiạn kụ kapogh ghan ibạm anmụny phọ ayoor? Aroozọ r’iitughiạn anhiạn kụ edị yira rowạ mọ ibạm anmụny phọ ayira otuughaạny?’ Aburulom r’anmariịr dị omhiigha loor ooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn phọ osighẹ oḍighinhom ikpo-onhụ phọ edi bọ siphẹ Proverbs 21:5.—Bạl.

8. Ighẹn ipaanhaạn kirokirọ kụ edị olom r’anhịr dị oḍighi Kristẹn kogon ni, kụ eeghe iyaạr kụ edị olom dị amhoọgh ephomhoghiạn kaḍighi?

⁸ Obumoọny awạ mem r’inyaạm odẹ r’onhiin phọ odị. Esi iduọn pho, eḍighi maạr dị emariạ phọ kụ eḍighi edị oniin lhạ ra/mạn bịn maruom eḍume, kekparanhaạn ni odẹ phọ r’onhiin phọ ongọ ibạm anmụny phọ ozuumaam mọ ewạ bọ. Abunhiin aburulhom r’anmariịr dị omhoọgh iboom iḍoọgh anmụny uḅẹm mọ bunọ u/kạr ulegheri ilọ oḍighi obobọ oghaạph. Ketue ni ebunughi onhiin phọ bịn eseere. Ipẹ phọ ke/tue etir eten ituughạ ilọ ogina odị, iiḅereghị ḅilhẹ r’ogbor ophinhom aani abin epẹ erugh phọ ḍughụm? Inhọn ipaanhaạn pọ okạr olher arurụ ongọ siphẹ otu ituughạ phọ oḅilhẹ omhooghọm asuọ. Okạr agey olom dị amhoọgh ephomhoghiạn, kaḍighi ni ipẹ dị katue bọ olhoghonhaạn aḍighaạgh anhịr phọ odị mem lọ ewạ omhaạr ophogh ibạm anmụny phọ abidị otu ituughạ r’epẹ olhoghotu. Esi omaạm, odị atue ni aloghonhaạn ḍighaạgh anhịr phọ odị oḍighi araraạr olhoghotu. Odị kalọgh ni inyaạm omhiịn mọ oomo abidị omooghọm suọ edeọm Iiseeny Eghunotu phọ. Aḅilhẹ agbor ghan aḍiemhiom eghunotu phọ omite epẹ erugh phọ.

9-10. Eeghe ephigh iyaạr kụ edị ewạ mọ aburudẹ r’aburunhiin dị rowạ olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny abidị oḍighi?

⁹ Ighẹn kụ iniin araraạr dị aburudẹ r’aburunhiin kotue oḍighi olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny abidị ophomhoghiạn aZihova? Ika kụ idị bidị kotue okoph ibạm anmụny phọ abidị osighẹ esi ikarạph araagharạ aḅirinhi phọ? Ooḅeghiọn iniin aradạ dị aburudẹ r’aburunhiin kotue ogbariọn.

¹⁰ Lọm olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova. Lọgh elhegh eḍeenhaan dị aManoah r’anhịr odị, odẹ r’onhiin phọ aSamson ophighi. Mem mọ aManoah alhegheri bọ mọ anhịr phọ odị r’odị komoọgh obumoọny, odị alhọm aZihova mọ angọ bunọ iiḅakiọm ilọ ookonhom oọny phọ.

11. Odaphạn Judges 13:8 ika kụ idị abuniin aburudẹ r’aburunhiin otuughaạny eḍeenhaan phọ aManoah?

¹¹ ANihad r’Alma, epẹ Bosnia r’aHerzegovina,  utuughạ ni esi eḍeenhaan phọ aManoah. Bidị uḅẹm mọ: “Idiphọ aManoah, yoor ulhọm ni aZihova mọ odị utughemhị iyoor ilọ yoor koḍighi ogey odẹ r’onhiin. AZihova aphagharanhaạn ni iiḅereghị phọ ayoor ibadị areten—dị eego esi Igẹ-Iigbia phọ, arinyạ phọ rekaạph bọ ilọ aBaibul phọ, ituughạ ookpomhoghan phọ, r’arookpomhoghan eephugh phọ.”—Bạl Judges 13:8.

12. Eeghe eḍeenhaan kụ edị aMeri r’aZosef ophighinhaan ibạm anmụny phọ abidị?

¹² Ḍighi ghan aḍeenhaan ipẹ nạ ratughemhị bọ. Emạn maạr agey oḅenhị ghan obumoọny phọ anạ ilọ oḍighi, kuolọ ipẹ nạ raḍighi ghan bọ kụ kekạr emoogh oọny phọ anạ. AZosef r’aMeri uphighi ni emạ eḍeenhaan kụ ongọ ibạm anmụny phọ abidị, eḅaramaạm Zizọs. AZosef akumuan ghan ni iboom omiteom ongọ eghunotu phọ odị. Odị aḅilhẹ kẹn akparamhị ghan eghunotu phọ abidị omhaghamhị amaạr rukumuan phọ aZihova. (Deut. 4:9, 10) Obọ Olhogh phọ o/ḅẹm mọ aZosef aphạm ghan eghunotu odị aghimọm Zeruselem “torobọ alhạ” olhe Eyaạl Ophẹl-Otene phọ, kuolọ odị aphạm ghan ni. (Luk 2:41, 42) Eeni abuniin aburudẹ mem mọ opọ phọ uutughiạn ghan mọ ophạm eghunotu phọ oghimọm keḍighi dool, epiemhi mem, ḅilhẹ r’amuboom amalhiom. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aZosef amaghamhị ni maạr iiseeny phọ Enhaạn kụ atughemhị ibạm anmụny phọ oḍighi aani iniin phọ. Ḅilhẹ kẹn, aMeri alhegheri ni ḍinyạ iigbia phọ agey. Kuolọ ikpo-onhụ phọ r’ipẹ odị azọ ghan bọ kụ itughemhị ibạm anmụny phọ odị ilọ ophomhoghiạn Ekpo-onhụ phọ Enhaạn.

13. Ika kụ idị oniin olom r’anhịr odaphạn eḍeenhaan phọ aZosef r’aMeri?

¹³ ANihad r’Alma, oghaạph bọ oghol, udaphạn aani eḍeenhaan phọ aZosef r’aMeri. Ika kụ idị ipẹ phọ elhoghonhaạn bidị ḍighaạgh ookonhom oọny phọ abidị ophomoghiạn oḅilhẹ okumu Enhaạn? Bidị uḅẹm mọ; “Yoor ukparaghạ ghan orọl adọl aghuḍum dị keḍeenhaan oọny phọ ayoor mọ ekpẹ ni odaphạn asinị-iilhogh aZihova.” ANihad aḅẹm kẹn mọ, “Ḍighi odọ oye phọ nạ rawạ bọ mọ oọny phọ anạ aru phọ.”

14. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ dị odẹ r’onhiin kolegheri we phọ ibạm anmụny phọ abidị rooḍikuan ghan bọ?

¹⁴ Loghonhaạn ḍighaạgh nmụny phọ anạ osaḅạr igey arighirị. Ekpẹ ni dị odẹ r’onhiin kolegheri we phọ anmụny phọ abidị rooḍikuan ghan bọ r’iyaạr phọ bidị roḍighi ghan bọ. Iduọn phọ pọ eḅaramaạm ni dị odẹ r’onhiin phọ kolegheri we phọ ibạm anmụny phọ abidị r’okaaphạn ghan bọ siphẹ intanẹt phọ r’isiphẹ afon phọ. Abuẹn r’abidị rooḍikuan ghan bọ kotue ni otir eten phọ epẹ bidị rootughiạn ghan bọ koḅilhẹ ozọ.—1 Kọr. 15:33.

15. Aburudẹ r’aburunhiin otuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ aJessie?

¹⁵ Aburudẹ r’aburunhiin koḍighi ika eḍighi maạr dị bidị u/kạr ulegheri ilọ oḍighinom asikomputa r’asifon? AJessie, oniin odẹ epẹ Philippines, aḅẹm mọ: “Yoor u/kạr ulegheri ilọ asikomputa r’asifon. Kuolọ ipẹ phọ bịn iyoor i/sophoghom oḍighi idị anmụny phọ ayoor kolegheri ootor’osooromineen asifon phọ.” AJessie o/sophoghom ibạm anmụny phọ odị oḍighinhom ghan asifon phọ, loor iduọn odị u/kạr bọ u/legheri ilọ oḍighinhom aani. Odị aḅẹm mọ: “Mị uromoghiom ghan nmụny phọ amhị osighẹ ghan asifon phọ abidị otuughaạm omhoom onhụ, ookolhobianam ghan ituughạ, ḅilhẹ r’osighẹ obalạm ghan aBaibul phọ ḍio ḍio ḍio.” Nyinha aburudẹ r’aburunhiin, mebạl li eḅilhẹ eeḅeghiọn r’anmụny phọ anyinha, ipẹ oghaạph bọ idị egbolhomaam dom asifon r’olhoghoḍị asifoto siphẹ intanẹt phọ edi bọ siphẹ jw.org^® ekpịgh phọ “Teenagers” ḍughụm? Nyinha mephogh ni sividio phọ oghol bọ mọ Anhiạn Kụ Raaḅakị Anhiạn—Nạ obobọ Afon phọ? r’odị abẹm mọ Sighẹ Osụ Olhoghi Kụ Aḍighinhom Intanẹt Phọ? * Nạ katue ni asighẹ raraạr phọ iphẹn phọ atughemiọm ibạm anmụny phọ anạ ilọ oḍighinhom intanẹt phọ r’osụ olhoghi.—Prov. 13:20.

16. Eeghe iyaạr kụ edị ibadị aburudẹ r’aburunhiin moḍighi, kụ mekọm eeghe kụ emiteom?

 ¹⁶ Ibadị aburudẹ r’aburunhiin olọgh ikuph omiteom ghan aroopoogh dị anmụny phọ abidị kooḍikuan ghan we dị omhoọgh imạ eḍeenhaan okumu Enhaạn. Esi omaạm, N’Déni r’aBomine, olom r’anhịr epẹ Côte d’Ivoire, ugbor ghan omhạgh opoghom eghir phọ oru k’abidị orọl. N’Déni aḅẹm mọ: “Iphẹn phọ imhoọgh ni egey etirom eghị esi oọny phọ ayoor. Odị amhiigh ni okọy eten, kụ nyiidiphọ oọny phọ ayoor rakumuan ghan idiphọ otum opoghom eghir.” Nạ katue ni aakolhobianaan odọ ooḍikuan phọ opọ nmụny phọ anạ ḍughụm?

17-18. Pụr amem kụ edị aburudẹ r’aburunhiin komiigh ookonhom ibạm anmụny abidị?

¹⁷ Miigh ghan otughemhị k’eghoroghọr. Renighẹ ghan ghụn dị aburudẹ r’aburunhiin koḅonhom otughemhị ibạm anmụny phọ abidị. (Prov. 22:6) Esi omaạm, Timoti opọ adạph ghan bọ Pọl aghiighị erelhe. Onhiin phọ odị aYunais r’ogbogh onhiin phọ odị aLoịs utughemhị nyodị “k’eghoroghọr.”—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Onhọn olom r’anhịr epẹ Côte d’Ivoire dị oghol mọ, Jean-Claude r’aPeace, urue ni ookonhom oomo odiiny anmụny abidị ophomhoghiạn oḅilhẹ okumu aZihova. Eeghe kụ ilhoghonhaạn bidị ḍighaạgh omhoọgh ekol? Bidị utuughaạny eḍeenhaan phọ aYunais r’aLoịs. Bidị uḅẹm mọ, “Yoor utughemhị kụ oḅilhẹ otughemhị nmụny phọ ayoor Ekpo-onhụ phọ Enhaạn k’eghoroghọr, r’omhạr bịn re/bia yoor momhiigh.”—Deut. 6:6, 7.

19. “Otughemhị kụ oḅilhẹ otughemhị” Ekpo-onhụ phọ Enhaạn nmụny phọ anạ eḅaramaạm eeghe?

¹⁹ Remạ ghan eeghe “otughemhị kụ oḅilhẹ otughemhị” Ekpo-onhụ phọ aZihova nmụny phọ anạ? “Otughemhị kụ oḅilhẹ otughemhị” phọ remạ ghan “otughemhị kụ oḅilhẹ ootughianhạm ghan egbạ-gbạ amem.” Orue oḍighi iduọn phọ pọ kemoghi dị aburudẹ r’aburunhiin kogbor ghan olọgh mem otọl ghan r’ibạm anmụny phọ abidị. Eeni amem aburudẹ r’aburunhiin kotue ni oḅonyonhu ozuan, loor oḅenhị kụ oḅilhẹ oḅenhị anmụny phọ abidị eniin phọ iyaạr phọ. Toroboiperolbọ, aburudẹ r’aburunhiin okparaghạ omhiịn iphẹn phọ idiphọ eten olhoghonhaạn aḍighaạgh nmụny phọ abidị dị konaghanhạn, kụ oḅilhẹ osighẹ oḍighinhom Ekpo-onhu phọ Enhaạn.

20. Ika kụ idị kotue osighẹ Psalm 127:4 oḍighinhom mem dị rookonhom ibạm anmụny?

²⁰ Naghanhạn ghan nmụny ph’anạ. Psalm 127  atomaạm ibạm anmụny idiphọ ikpinhạ. (Bạl Psalm 127:4.) Idiphọ aḍidoọny phọ ḅilhẹ r’araraạr phọ roḍighinhom ghan bọ ikpinhạ regbaranhaạn ghan bọ ni, kụ edị torobọ obumoọny agbatanhaạn. Kụ iḍighi kụ aburudẹ r’aburunhiin osopha ipẹ bidị kotughemhị ghan bọ torobọ obumoọny abidị. Oniin olom r’anhịr epẹ Izrạl aḍio arodon, dị omhoọgh ni ekol ookonhom iyạl anmụny abidị dị rooḅereghị ni aZihova, ughaạph ni iyaạr phọ elhoghonhaạn bọ bidị ḍighaạgh, uḅẹm mọ: “Yoor u/tughemhị ghan iyạl phọ abidị mem.” Oḍiemhiom eghunotu phọ kụ kapogh mughumọ ekpeanhaạn ni osighẹ eten phọ ephẹn phọ oḍighinhom aani.

21. Eeghe olhoghonhaạn aḍighaạgh kụ edị aburudẹ r’aburunhiin kowạ ghan esi aZihova?

²¹ Eeni amem aburudẹ r’aburunhiin otue ni oḅonyonhu ozuan loor ipaanhaạn ookonhom anmụny phọ, kuolọ anmụny oḍighi inmo aZihova. Oomo amem, Odị aakolhobian ni obakị aburudẹ r’aburunhiin. Odị ranaghạn ghan ni iiḅereghị aburudẹ r’aburunhiin. Kụ odị rapagharanhaạn ghan ni iiḅereghị phọ abidị dị eego esi aBaibul phọ, rinyạ phọ ayira, eḍeenhaan abunhọn ḅilhẹ dị eego esi oromha abunhọn dị mookonhom ni nmụny, siẹn ookpomhoghan phọ.

22. Ighẹn kụ iniin araraạr dị emhạn maạr epelheghiom dị odẹ r’onhiin kongọ nmụny phọ abidị?

²² Ibadị awe oḅẹm mọ ookonhom obumoọny eḍighi oḍighi 20 asiạ, kuolọ oḍighi odẹ r’onhiin ra/si ghan eekunha. Iniin araraạr dị emhạn maạr epelheghiom dị bidị kongọ nmụny phọ abidị pọ ephomhoghiạn, amem, bilhẹ r’itughemhị aBaibul phọ. Oomo ibạm anmụny kụ ro/megheron ghan eniin phọ eten phọ. Toroboiperolbọ, ibadị abudị aburudẹ r’aburunhiin dị ophomhoghiạn aZihova kụ ookonhom, rologhoma ghan ni iduọn umarani phọ Joanna Mae epẹ Asia, odị aḅẹm mọ: “Mem dị mị aatughiạn eten phọ odẹ r’onhiin phọ amhị utughemhị bọ imhị, mị rasẹph ghan ni Enhaạn, iduọn bidị ulhiọm ghan bọ imhị oḅilhẹ utughemhị imhị ilọ ophomhoghiạn aZihova. Bidị imhị u/ngọ ghuḍum bịn, kuolọ ungọ imhị ghuḍum dị amhoọgh emhụ obobọ ekạl.” (Prov. 23:24, 25) Ariisi erubal abumor r’abumarani ologhoma aani eniin phọ eten phọ.