1. Ika kụ idị eḍịm etir otọ k’abuọ aJosef?

AJEKỌB aphomhoghiạn ni oomo anmụny ph’odị, kuolọ odị aphomhoghiạn Josef phọ amhạn bọ 17 asiạ kụ igbogh. Abumor phọ aJosef uzọ ika esi iphẹn phọ? Bidị umhoọgh eḍịm oghị esi aJosef, bịn ekọm idị bidị olhọgh nyodị ḍien. AJosef o/ḍighi iyaạr dị eeph, dị abumor phọ odị kotuạn olọgh nyodị ḍien. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, abumor phọ aJosef aal li nyodị kụ ogbạ okpẹ oḅenhị odẹ abidị mọ elhom enhạm meghiigh ooḅi oọny phọ odị. Eḍịm ikọm idị bidị ogbaragbaramhị eephọ eghunotu phọ abidị ḅilhẹ olhoghi odẹ abidị eeph.—Gen. 37:3, 4, 27-34.

2. Odaphạn Galetia 5:19-21, eeghe kụ iḍighi kụ eḍịm eḍighi bọ iyaạr ooto r’osooromineen?

² Siphẹ aḍinyạ iigbia phọ, eḍịm * eḍighi aani eniin egbagarạ “eḍighinom iyaạr iphulupul phọ” dị ketue ni ekikima oye oḍigh aani Omhạr phọ k’Enhaạn. (Bạl Galetia 5:19-21.) Eḍịm kụ azin amulhọgh ḍien, iruonhụ, r’ophin olhoghi.

3. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

³ Oghaạph abumor ph’aJosef iḍeenhaan iyira mọ eḍịm ketue ni egbaragbaramhị siya ḅilhẹ engọ iiḅaghamhị eephọ siphẹ eghunotu phọ. Olegheri ni mọ yira ko/ḍighi iphẹn abumor phọ aJosef oḍighi bọ, kuolọ yira oḍighi we dị u/munughan ḅilhẹ arokpom m’ayira ketue ni iikelheghi iyira. (Jer. 17:9) Epẹ kụ iyaạr phọ eeni amem yira romoọgh ghan bọ olhoghi eḍịm koghị esi abunhọn. Uguạ ooḅeghiọn iniin areḍeenhaan iphụr arurụ aBaibul dị ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri araraạr phọ rekọm ghan bọ eḍịm. Ipẹ reten, kụ yira ooḅeghiọn reten dị yira kotue okpạr opu eḍịm kụ olọgh opophe eephọ.

4. Eeghe kụ iḍighi kụ awe aPhilistine phọ omhoọgh bọ eḍịm oghị esi Aizịk?

⁴ Eelạ abunhọn awe. Aizịk aḍighi ni oye dị amheel eelạ, kụ awe aPhilistine phọ omhoọgh eḍịm oghị esi eelạ ph’odị. (Gen. 26:12-14) Dị tutụ bidị ookpereghi sighuḍia phọ Aizịk akpaaghị ghan bọ muụm angooghị inhạm mọ odị. (Gen. 26:15, 16, 27) Idiphọ awe aPhilistine phọ, ibadị awe ḍio arodon omoọgh eḍịm okị esi abuphẹ omhoọgh bọ ruphua opu bidị. Bidị omoọgh ḍiḅeraạn araraạr abunhọn, kụ oḅilhẹ rosophoghom ghan okạr opọ amhoọgh bọ iyaạr phọ.

5. Uḍighi ika kụ abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghi aJu phọ omhoọgh bọ eḍịm oghị esi aZizọs?

⁵ Mem dị rosereghiạn oye. Abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị aJu phọ umhoọgh ni eḍịm oghị esi aZizọs, loor esi dị awe usereghiạn ghan nyodị. (Mat. 7:28, 29) AZizọs amheerạ enye Enhaạn, kụ odị atughemhị ghan igey phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, abuḍiemhiom aruukụ iiḅereghị phọ ugbaaghị ni ikarạph asiagbạ ophuenhọm ghan ḍien phọ aZizọs. (Mạk 15:10; Jọn 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Iphẹn phọ itughemhị iyira eeghe? Ewạ mọ yira eenhan torobọ inyuughiom omhoọgh eḍịm oghị esi abuphẹ imạ araagharạ phọ abidị mekọm bọ idị bidị oḅeraạn we ookpomhoghan phọ. Kparipẹ ghụn okparaghạ ghan otuughaạny emạ eḍeenhaan phọ abidị.—1 Kọr. 11:1; 3 Jọn 11.

6. Ika kụ idị aDiotrifis amhoọgh eḍịm?

⁶ Aroopoogh arukumuan ookpomhoghan phọ. Siphẹ oḅẹl okuron asiạ phọ, aDiotrifis amhoọgh ni eḍịm aghị esi abuẹn oḍiemhiom bọ ookpomhoghan phọ. Odị “[aaka] ghan oḍighi uw-emụ” siphẹ igbo awe ookpomhoghan phọ, bịn amhiigh oroḅologhiom ikarạph ikpo onhụ ophuẹ aḍien otelhedom mọ Jọn ḅilhẹ r’ikpolhọm abumor siphẹ ookpomhoghan phọ, pidị ko/lọgh bidị eegu. (3 Jọn 9, 10) Olegheri ni mọ yira ko/ḍighi aani iphẹn aDiotrifis aḍighi bọ, kuolọ yira otue ni omiigh omhoọgh eḍịm oghị esi onyọ umor dị ongọ roopoogh arukumuan—ekạr ekpaariọm mem dị yira olhoghoma mọ yira kụ ukạr osianhaan ophạm aroopoogh phọ.

7. Ika kụ idị eḍịm ketue itir iyira?

⁷ Eḍịm ekịgh idiphọ atukarạph arooghọ dị asi ozo. Mem dị eḍịm emhoọgh ḍinị siphẹ ekpom mọ ayira, rekpạr ghan ni oruphuron. Ikarạph iitughiạn idiphọ ogbeghe ghan ilọ onhọn, ophoophe aloor, ḅilhẹ r’abeeph ikarạph ketue ni ekọm eḍịm. Eḍịm ketue ni ikikima iyira omhoọgh imạ araagharạ, idiphọ ephomhoghiạn, igbiririph, ḅilhẹ r’oḍighi ghan iiḅi, idiphọ atukarạph arooghọ katue bọ ni apiemhi imạ iizuphạ. Mem mem mọ kụ yira omhiịn dị eḍịm resi siphẹ ekpom mọ ayira, oruphuron egina amem. Loor esi iduọn phọ, ika kụ idị yira kotue okpạr opu eḍịm?

8. Eeghe araagharạ kụ ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh okpạr opu eḍịm?

⁸ Osooromhi aloor r’ogbaanyạn ketue ni ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh okpạr opu eḍịm. Mem dị imạ phọ araagharạ phọ iphẹn phọ kụ emuza rokpom ayira, eḍịm ke/moọgh esi orọl. Osooromhi aloor kulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh dị yira koo/tughiạn ghan iboom ilọ odọ oye phọ yira oru bọ. Oye dị asooromhi loor ra/gbiighiom ghan mọ onọ kụ akpẹ omhoọgh opu abueriphọ. (Gal. 6:3, 4) Oye dị amhoọgh ogbaanyạn, torobọ iyaạr dị amhoọgh regbaanyạn ghan ni, kụ ra/sighẹ ghan loor odị katomaạm bunhọn. (1 Tim. 6:7, 8) Oye dị asooromhi loor aḅilhẹ amhoọgh ogbaanyạn, kụ amhiịn onhọn oye dị amhoọgh emạ iyaạr, olhoghi odị raḅaạl ghan ni.

9. Odaphạn Galetia 5:16 r’aFilipai 2:3, 4, uwaloor iigbia phọ kulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍighi eeghe?

⁹ Yira omoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh uwaloor iigbia phọ, orue okpạr opu eḍịm, kụ omhoọgh osooromhi aloor r’ogbaanyạn. (Bạl Galetia 5:16; Filipai 2:3, 4.) Uwaloor iigbia phọ aZihova katue ni ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ooḅeghiọn ophogh iitughiạn phọ ayira r’iyaạr phọ yira rotụ ghan bọ kụ koḍighi iyaạr. R’olhoghonhaạn aḍighaạgh Enhaạn, yira kotue ni osigheọgh  ikarạph iitughiạn r’olhoghoma dị u/kpeanhaạn, kụ olọgh idị enhighẹ. (Ps. 26:2; 51:10) Uguạ, ooḅeghiọn eḍeenhaan phọ aMozis r’aPọl, we dị okpạr opu iinyuughiom eḍịm.

10. Ḍighẹn adọl kụ m’ilọgh Mozis esi odẹgh ophogh? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

¹⁰ AMozis amhoọgh iikpọ ophoghom awe phọ Enhaạn, kuolọ ogina odị o/kpophonhom eepoogh phọ epẹ phọ. Esi omaạm, eniin amem, aZihova asighẹ ni iniin iikpọ uwaloor iigbia phọ odị loor aMozis angọ aani egu ikumor awe Izrạl dị omhereghạ otuman ogbogo iiḅereghị phọ. Onyebel r’oten, aMozis anhaghạn mọ iyạl ikumor awe dị ko/ghị aani siphẹ ogbogo iiḅereghị phọ, momhoọgh aani uwaloor iigbia phọ bịn omiigh oḅo idiphọ ariil. Odị amhegheron ika mem mọ aJosua aḅẹm bọ mọ oghị osophoghom iyạl ph’ikumor awe phọ? AMozis o/mhoọgh olhoghi eḍịm oghị esi iyạl phọ ikumor awe phọ abuẹn phọ aZihova asighẹ bọ aḍighinhom. Kparipẹ ghụn, odị asooromhi ni loor abo r’abidị. (Num. 11:24-29) Yira otuughạ eeghe esi aMozis?

11. Ika kụ idị ikumor awe ookpomhoghan phọ kotuughaạny Mozis?

¹¹ Eḍighi maạr dị nạ aḍighi okumor oye ookpomhoghan, moḅenhị ghan ni nyinhạ otughemhị aani onhọn oye eepoogh arukumuan dị nạ akạr aphomhoghiạn ḍughụm? Esi omaạm, eeni nạ kụ rapạm ghan ituughạ Otu Okoriom mọ, torobọ awiki siphẹ ookpomhoghan phọ anyinha. Eḍighi maạr dị nạ asooromhi loor idiphọ aMozis, nạ ka/loghoma mọ rowạ ogboton anạ agadạ, eḍighi maạr dị oḅenhị nyinhạ otughemhị aani onyọ umor dị epẹ ghisigh katue apạm aani eepoogh arukumuan phọ anạ. Kparipẹ ghụn ni, nạ kaḅaạl li olhoghi aloghonhaạn ḍighaạgh onyọ umor phọ.

12. Ika kụ idị ibadị abumor r’abumarani ḍio arodon roḍeenhaan mọ bidị omoọgh ni ogbaanyạn r’osooromhi aloor?

¹² Ooḅeghiọn ḍinhọn adọl dị abumor dị morọl li siẹn igey phọ obia rosoman ghan. Ibadị abumor mokumuan ni idiphọ ookpomhoghiom aḍita ikumor awe, esi ibadị asiạ. Kuolọ mem dị bidị momhạn 80 asiạ, bidị rongọ ghan ni bunhọn eepoogh arukumuan phọ abidị r’ophooph olhoghi. R’osooromhi aloor, abupoghom eghir dị momhạn 70 asiạ r’onyagharanhaạn ghan ni eepoogh phọ abidị k’ongọ bunhọn, komheeraam okumuan inhọn arukumuan. Kụ siạ dị ke/bia, mosighẹ ni ibadị abuọ eghunotu aBetẹl siẹn oomo aḅirinhi phọ okị epẹ erugh phọ. Abumor r’abumarani phọ abuẹn okpẹ bọ ni oḍuomolhoghi phọ, u/kaghạm olhoghi buphẹ eeni nyiidiphọ mosighẹ bọ roopoogh phọ bidị okumuan ghan bọ mem dị eten.

13. Eeghe kụ m’itue eḍighi idị aPọl mumoọgh eḍịm aghị esi 12 abutelhedom mọ?

¹³ Otelhedom mọ aPọl onhọn oye dị amhoọgh aani ogbaanyạn r’osooromhi aloor. APọl o/mheera mọ eḍịm esi siphẹ olhoghi phọ odị. Odị alhọgh ni inyaạm agey oḍighi iphelhegbeel phọ, kuolọ r’osooromhi aloor odị aḅẹm ni mọ: “mị kụ uḍigh aagiạ aḅarạm oḅịph siphẹ abutelhedom mọ. Mị phọ kẹn bịn u/mạn oghola mọ otelhedom.” (1 Kọr. 15:9, 10) 12 Abutelhedom mọ k’udạph ghan bọ Zizọs mem mọ odị odi bọ siẹn ade phọ rakumuan, kuolọ aPọl ko/ḍighi onyọ aKristẹn mem mọ amuphẹ phọ tutụ eteẹny bọ mem mọ aZizọs amhugh bọ oḅilhẹ oḅeton. Ghalhamọ r’iduọn ekureriom mọ omạ bọ ni nyodị oḍighi “oteIhedom aruuruen phọ” obobọ areelhe phọ, aPọl o/mhoọgh aani eepoogh oḍighi aani oniin onyọ 12 abutelhedom mọ. (Rom. 11:13; Iiḍighi 1:21-26) Kparipẹ r’omhoọgh eḍịm oghị esi 12 abutelhedom mọ, ḅilhẹ r’ooḍikuan phọ bidị omhoọgh ghan bọ r’aZizọs, aPọl amhoọgh ni ogbaanyạn esi ipẹ dị amhoọgh bọ.

14. Yira koḍighi eeghe eḍighi maạr dị yira omhoọgh ogbaanyạn r’osooromhi aloor?

¹⁴ Eḍighi maạr dị yira omhoọgh ogbaanyạn r’osooromhi aloor, yira kokịgh aani Pọl esi oḍeenhaan ghan olhọgh eegu buphẹ aZihova mangọ bọ iikpọ. (Iiḍighi 21:20-26) AZihova amạ ikumor awe phọ oḍiemhiom ookpomhoghan aKristẹn phọ. Etigheri e/munughan  phọ abidị, aZihova asighẹ ni bidị idiphọ awe dị odị “kụ angọ inmo.” (Efẹ. 4:8, 11) Mem dị yira olhọgh eegu buẹn omaaghị bọ kụ oḅilhẹ osooromhi loor odaphạn iiḅakiọm mọ abidị, yira kotuman aZihova kụ omoọgh eephọ r’abuẹn r’ayira oḍighi bọ Kristẹn phọ.

15. Eeghe iyaạr kụ edị ewạ mọ yira oḍighi?

¹⁵ Eephọ ke/tue etọl igbo ayira eḍighi maạr dị yira omhoọgh eḍịm. Ewạ dị yira kotuphuron osighẹ eḍịm siphẹ arokpom mọ ayira kụ okel oḍighi ghan iyaạr dị kekọm idị awe komoọgh eḍịm. Yira omoọgh oḍighi araraạr phọ iphẹn phọ emhạn bọ ni maạr, eḍighi maạr dị yira rowạ onhaghanhạn itọ phọ aZihova eḅẹm bọ mọ “oḅạm iloghi phọ ayira esi araraạr phọ resighẹ ghan bọ eephọ kụ keru, eḅiIẹ bọ reIoghonaạn ghan ḍighaạgh okparamiọm awe!” (Rom. 14:19) Eeghe iyaạr kụ edị yira kokạr oḍighi, olhoghonhaạn aḍighaạgh bunhọn okpạr opu eḍịm, kụ olọgh ophophe eephọ?

16. Ika kụ idị yira kotue ologhonhaạn ḍighaạgh bunhọn okpạr opu eḍịm?

¹⁶ Aroozọ ḅilhẹ r’iḍighinhom araraạr phọ ayira ketue ni etir bunhọn. Aḅirinhi phọ rowạ mọ yira “obaga” ghan esi araraạr phọ yira omhoọgh bọ. (1 Jọn 2:16) Kuolọ oobagaam araraạr dị oye amhoọgh relọgh ghan kephophe eḍịm. Kụ iḍighi kụ, eḍighi maạr dị yira u/kaaphọgh ghan egbạ gbạ amem ilọ araraạr dị yira omhoọgh obobọ ilọ raraạr dị yira rowạ ogho, pọ abunhọn awe ko/moọgh eḍịm otu esi ayira. Enhọn eten dị yira kotue okel olhọgh ophophe eḍịm, pọ eten phọ epẹ yira roḅo ghan bọ mem dị ungọ iyira eepoogh arukumuan siẹn ookpomhoghan phọ. Eḍighi maạr dị yira oghiọm ghisigh oghaaphọgh ghan ilọ aroopoogh dị  yira ophamhạgh, pọ yira rooduom ghan muụm eḍịm m’ephoph emhanhạm. Kuolọ mem dị yira omhoọgh ogey ogbolhomaam oghị esi abunhọn kụ oḅilhẹ olhọgh ghan elhegh imạ araraạr phọ bidị roḍighi bọ, pọ yira rologhonhaạn ghan bidị ḍighaạgh omhoọgh ogbaanyạn ḅilhẹ yira rolọgh ghan kophophe muuḅọph r’eephọ siẹn ookpomhoghan phọ.

17. Abumor phọ aJosef uḍighi eeghe iyaạr, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁷ Yira kotue ni okpạr opu eḍịm! Oḅilhẹ ooḅeghiọn eḍeenhaan abumor phọ aJosef. Asiạ reten egbi k’amem mọ bidị ozoọm bọ Josef ekarạph eten, bidị uḅilhẹ omhiịn nyodị epẹ Izipt. Tutụ aJosef kaḍeenhaan bọ loor bumor ph’odị, aJosef adẹgh ni bidị aphogh olhegheri mughumọ bidị m’onmia ni. Odị aakolhobianhaan bidị eḍien, kụ angọ obạm umor phọ abidị Benjamin eboom edị epu elọ abueriphọ. (Gen. 43:33, 34) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, esi i/lo dị eḍeenhaan mọ abumor phọ aJosef umhoọgh ni olhoghi eḍịm oghị esi aBenjamin. Kparipẹ ghụn, bidị umhoọgh ogey ogbolhomaam oghị esi umor phọ abidị ḅilhẹ r’odẹ phọ abidị, Jekọb. (Gen. 44:30-34) Loor esi iduọn abumor phọ aJosef orue bọ oruphuron eḍịm osighẹ siphẹ ekpom mọ abidị, bidị urue ni oḅilhẹ oḅulhemhi eephọ siphẹ eghunotu phọ abidị. (Gen. 45:4, 15) Igina phọ kẹn ni, eḍighi maạr dị yira oruphuron osighẹ torobọ olhoghoma eḍịm, yira kologhonhaạn ni ḍighaạgh omiteom eephọ siphẹ eghunotu phọ r’ookpomhoghan phọ ayira.

18. Odaphạn Jems 3:17, 18, eeghe kụ kemite eḍighi maạr dị yira olhoghonhaạn ḍighaạgh omiteom eephọ?

¹⁸ AZihova rawạ mọ yira okpạr opu eḍịm kụ owạ eephọ. Kụ iḍighi kụ, yira omoọgh olhọgh ikuph dị emhanhạm orue okpạr opu eḍịm kụ owạ eephọ. Idiphọ mooḅeghiọn bọ ni siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn, yira omoọgh ni olhoghi eḍịm. (Jems. 4:5) Kụ yira odi aḅirinhi dị rolọgh ghan kophophe eḍịm. Kuolọ yira kotue ni okpạr opu, eḍighi maạr dị yira omhoọgh osooromhi aloor, ogbaanyạn ḅilhẹ r’osereghiạn. Kụ yira kologhonhaạn ni ḍighaạgh omiteom esi dị eemhumha aruukuan kemuum.—Bạl Jems 3:17, 18.