AHarvey kụ okpanhạ esi inya anmụny. Eghunotu abidị uḍigh siẹn igey phọ epẹ Midland Junction, pakirị phọ epẹ erumuḍio phọ remeel ghan bọ epẹ Australia, mem dị araraạr ekpạr agey siphẹ eelhe phọ dị repel li ophaanyạ-dị asiạ epẹ omhạn, igbo asiạ phọ 1930. AHarvey aḍumom r’ephomhoghiạn aZihova kụ aḍiiny muụm mem dị amhạn 14 asiạ. Esighẹ rekị bịn odị atuughạ ilọ oḍighi ghan atorobọ oḍighi dị ookpomhoghan phọ ongọ nyodị. Mem dị odị aḍighi obumoọny, eniin amem odị aḅẹm ni mọ eeye mem dị ongọ nyodị aạl Otu Okoriom siphẹ otu ituughạ phọ, odị aatughiạn ghan mọ onọ ka/tue. Kuolọ onyọ umor phọ aghaaphạn bọ Harvey aḅenhị ni nyodị mọ, “Siẹn ookpomhoghan phọ aZihova tutụ oye k’angọ nyinhạ oḍighi, pọ iduọn phọ alegheri mọ nạ katue ni aḍighi!”—2 Kọr. 3:5.

Mị unhaghạn igey pho epẹ England, onhiin amhị r’okumor umarani amhị r’amhị kụ uḍigh siẹn igey phọ mem. Odẹ ayoor o/nhuụn oḍigh aani siẹn igey phọ loor esi dị odị agbagharạn ghan Bugbaanhaạn phọ. Odị agbagharạn ni, kuolọ mị ughị ni ghisigh aḍiiny muụm mem dị mị amhạn ḍioph asiạ bịn. Mị ughoọr ḍiigbu okọy eten kụ oḍighi onyọ amisonarị. Kuolọ odẹ ayoor o/mheera mọ mị ukọy eten phọ tutụ mị  amhạn 21 asiạ. Mị uu/tughiạn okori k’amem dị edoọny idiphọ. Esi iduọn phọ, mem dị mị amhạn 16 asiạ, odẹ ayoor amheera ni mọ mị ukị utọl r’okumor umarani amhị epẹ Australia, odị magheel eelhe phọ epẹ phọ. Epẹ eekunha phọ, mị umhiigh ni okọy eten phọ mem dị mị amhạn 18 asiạ.

Epẹ Australia kụ edị mị azuan Harvey. Odị aghoọr aani ḍiigbu oḍighi onyọ amisonarị. Yoor aalhạn lhạ phọ 1951. Yoor rokọy eten iyạl asiạ, bịn ungọ iyoor oḍighi opoghom eghir. Eghir phọ usighẹ bọ iyoor oghị iḅaramaạm ogbogh apakirị Australia epẹ erumuḍio phọ remeel ghan bọ, esi iduọn phọ, yoor ugbor ghan ni oghiighị iḅoọr arokool dị eḍighi okpaghạ.

Lhạ phọ 1954, umhạgh ni iyoor oghị ekụ askul aGilead phọ amhunhenhiom bọ 25. Iduọn phọ pọ midughanhaan iyoor oteẹny aḍiigbu oḍighi amisonarị! Yoor uḍigh unwunyarụ kụ osi New York, bịn yoor omhiigh igbogh ituughạ aBaibul. Otuughạ onhụ aSpain iḍighom aani ni siphẹ edeọm askul aGilead phọ, kụ ikparanhaạn ni Harvey loor esi r phọ emuza bọ onhụ aSpain, odị o/rue ghan oghol r.

Siphẹ askul phọ, abutughemhiạ phọ ugbeelhom ni mọ abulọ eḅeraạn oghị aJapan kụ okumuan ogeeghị siḍien abidị pidị otughemhị bidị onhụ aJapan. Yoor usopha mọ ookpomhoghan phọ kụ osopha ekpisi lọ eḅeraạn bidị osighẹ ayoor oghị. Oniin otughemhiạ phọ, umor phọ Albert Schroeder, amhiịn ni mọ yoor u/gẹ aani siḍien ayoor kụ uḅenhị iyoor mọ: “Iḅilhẹ ni eetughiạn ephogh.” Kuolọ yoor u/gẹ ni, bịn Umor phọ Schroeder aru uḅenhị iyoor mọ: “Abueriphọ abutughemhiạ phọ r’amhị mogẹ siḍien anyinha. Ipogh mọ nyinha ketue ni etuughạ onhụ aJapan.” Onhụ aJapan kụ adughanhaan Harvey apu onhụ aSpain.

Yoor usi Japan lhạ phọ 1955 mem dị 500 arukuron abukaaphọm bịn kụ orọl oomo eelhe phọ. AHarvey amhạn 26 asiạ, kụ mị amhạn 24 asiạ. Usighẹ iyoor oghị epẹ egbogh emhạ phọ aKobe emhoọgh bọ esiḍia phọ, kụ yoor okumuan epẹ phọ inya asiạ. Olhoghi ayoor aḅaạl li mem dị oḅilhẹ umhạgh iyoor oḅulhemhi oḍighi opoghom eghir phọ, kụ yoor ukumuan ekpisi dị etuman egbogh emhạ phọ aNagoya. Torobọ iyaạr dị egbolhomaam oḍighi phọ ayoor iḅeraạn iyoor agey—abumor phọ, ariiḍien phọ, ḅilhẹ r’imạ araraạr ophoghoghom ekpisi phọ. I/bia bịn yoor oḅilhẹ omhoọgh enhọn eepoogh oḍeenhaan mọ yoor ookolhobian ni oḍighi atorobọ ilọ aZihova aḅẹm.

Iraạr asiạ reten siphẹ arukumuan opoghom eghir phọ bịn olạ agadạ aJapan upuru iyoor mughumọ yoor kotue ni okị Taiwan okumuan igbo awe Amis phọ. Abuniin momhelheghu roḍuaghụ siẹn igey  phọ epẹ Taiwan, esi iduọn phọ, emoghi oye dị anhaghạn agey onhụ aJapan oghị olhoghonhaạn aḍighaạgh. * Arukumuan phọ ayoor epẹ Japan iḅeraạn iyoor agey, kụ iḍighi kụ ikparanhaạn ni iyoor osighẹ eepoogh phọ epẹ phọ. Kuolọ aHarvey asopha mọ onọ kụ ka/saḅạr oḍighi siẹn ookpomhoghan phọ, esi iduọn phọ yoor umheeraam ni oghị.

Yoor usi November 1962. ATaiwan umhoọgh 2,271 abukaaphọm, ibadị abidị abuọ Amis. Kuolọ iwạ dị yoor kopụr otuughạ onhụ aChina. Yoor umhoọgh ḍiniin aḍinyạ aChina bịn r’oye dị utughemhị ghan iyoor onhụ aChina dị u/naghạn onhụ aḅekeeny.

Yoor osi bọ Taiwan, i/bia bịn ongọ Harvey oḍighi ophogh ghan ipẹ arukumuan phọ rekị bọ epẹ Taiwan. Olạ agadạ phọ o/bụgh, esi iduọn phọ aHarvey amhạn ghan oḍighi ofịs phọ odị kụ aḅilhẹ amhoọgh ghan eepoogh okumuan r’abumor abuọ Amis phọ iraạr awiki unwanyụ phọ. Odị akumuanham ghan kẹn idiphọ opoghom eephugh eeni amem, kụ angọ ghan raghaạph rookpomhoghan eghir. AHarvey katue ni angọ oghaạph onhụ aJapan bịn awe Amis phọ onaghanhạn. Kuolọ, itooghị phọ iḅẹm mọ arookpomhoghan ekụ iiḅereghị ophạm ghan onhụ aChina bịn. Esi iduọn phọ, ghalhamọ r’iduọn aHarvey u/kạr bọ ni unaghạn onhụ aChina, odị akparaghạ ni angọ ghan oghaạph phọ kụ ogbạ otenhe onhụ Amis.

ATaiwan arọl eeḍiạn itooghị abuọ eghạm mọ, esi iduọn phọ uphụr ghan aạr iikpọ itooghị phọ kụ ogbi ophạm arookpomhoghan eghir phọ. Aạr iikpọ phọ i/dugh ghan, abuọ iḍiil phọ uubinyemhi ghan. Kụ eḍighi maạr dị abuọ iḍiil phọ u/ngọ ḍinyạ eepoogh phọ, siphẹ awiki phọ kopạm bọ ookpomhoghan eghir phọ, pọ aHarvey katọl ude pạ otu iḍiil phọ bịn tutụ ongọ ḍinyạ phọ. Resiphe ghan umugholoor buọ iḍiil phọ mem dị ooruen arọl siphẹ otu iḍiil phọ kụ rakori, kụ iḍighi kụ aḍighalhanyạ phọ aḍiẹn phọ ilhọgh ni ḍighaạgh.

Siwiki phọ ipẹ yoor orọl bọ r’abumor phọ, yoor urelhe ghan ni owol ade erelhe dị esighẹ ghan ni oniin awạ obobọ edị epel siphẹ eeni amem, osiinyọgh ghan raaḅarạph, ḅilhẹ r’ogụph oḅeẹny asikol amuụm. Mị aatughiạn ni eḅẹl amem mọ mị asiịny bọ eeḅarạph. Yoor r’olhe eḍien aḍiroọr, kụ yoor oḍigh moto 5:30 asuo ḍiroọr oghị osi emhạ dị ekelhọm ni iboom, yoor orelhe oḅeẹny oyaghaghaạny okol amuụm, ḅilhẹ osiịny eeḅarạph dị ekẹl anyụ iboom. Eeḅarạph phọ ekpulhulhu esi esi dị mị aphogh ghisigh mị umhiịn ghan radạ aruwol onyọ umor phọ opọ aḍia bọ.

Ḍiroọr phọ aḍiphẹ phọ, aHarvey arelhean r’abuniin abumor abuọ emhạ phọ, kụ ogina amhị bịn arọl ebạm emhạ dị awe dị roḅạ ghan onhụ aJapan orugh. Meteẹny oniin asuo, aloor amhị medugh loor esi dị iyaạr mị ko/lhe mun k’iḅẹl phọ eḅaạl bọ. Mem mọ aHarvey r’amhị oozuanhaan bọ, abumor phọ moghelheghu. AHarvey masighẹ iniin arinyạ aanmeneniom iraạr areghelhe akenẹgh. Odị uḍeenhaan imhị ilọ aạny emhoom eghelhe akenẹgh esi ophuur epogh epẹ eekunha phọ kụ omhoọph. Obọ imhị i/ten ni kuolọ mị ukparaghạ ni amhoọph nyeniin. Kụ anhiạn kụ kasighẹ nyepẹ esugha bọ? AHarvey ungọ imhị loor esi dị mọ onọ imhị ka/tue urool asoorom eeḅarạph phọ eḍighi maạr dị mị anhaạgh loor okoọny.

Eniin amem dị ophạm ookpomhoghan eghir, mị usoman ni ipaanhaạn dị egbatanhaạn. Yoor urọl  k’onyọ umor dị otu phọ atuman Kindọm Họl phọ. Awe Amis ro/peghom ghan ephegh owura amuụm, esi iduọn phọ anhịr opoghom eghir phọ uukolhobianhaan ni iyoor muụm owura. AHarvey o/mhoọgh eepoogh, kụ uḅenhị imhị ophụr oghị owura ghan. Anhịr phọ aakolhobian iraạr asikuruma: oniin amugholhoghọl, oniin amubọ ḅilhẹ r’odị iyaạr i/lo. Iḍigh ni ḍiigu esi amhị omhiịn dị anhịr opoghom eghir phọ aseere sikuruma amuụm mọ siphẹ erugh phọ, dị abumor phọ odi bọ epẹ aKindọm Họl phọ rookolhobian bọ ilọ ookpomhoghan eghir phọ romiịn ni. Kụ mị apuru iyaạr opukiom. Iyaạr dị asighẹ bọ ratu, pọ opoḍi iyaạr dị aḍighi robạ dị ophogh romiịn ni oye phọ! Kụ mị aḅẹm mọ mị kakị epẹ eḅughotu phọ, kuolọ mị ughiilhaan mọ inhụn dị bidị rookonhom ghan dị edi epẹ eḅughotu phọ kiikpophi imhị. Kụ mị aatughiạn mọ: ‘Abumor phọ rokumuan bọ ko/seere olhoghi mọ mị rabura siẹn muụm. Kụ mị u/bura, pọ memhoọgh idị edi. Mị kakem abura!’ Bịn mị awura.

AHarvey arọph ni amhiịn mọ omheeraam abumor abuọ Amis phọ o/kpạr loor esi dị ibadị u/maạr aạl, kụ u/moọgh rinyạ onhụ emhạ abidị. Mem mọ opọ phọ purukụ omhiigh osighẹ abcd aRom ogeọm arinyạ onhụ Amis. Esi iduọn phọ, odị amhiịn mọ kenighẹ ni otughemhị abumor phọ ilọ aạl onhụ emhạ abidị. Ophọn phọ k/oọny oḍighi, kuolọ i/mạn mem bịn abumor phọ omhiigh otuughạ ilọ aZihova onhụ emhạ abidị. Umhiigh omiteom arinyạ ookpomhoghan phọ onhụ Amis lhạ phọ 1966, kụ lhạ phọ 1968, bịn omhiigh omiteom Otu Okoriom mọ onhụ Amis.

Toroboiperolbọ, itooghị phọ u/meera ghan mọ oḍighinhom rinyạ dị i/ḍighi onhụ aChina. Kụ iḍighi kụ, orue ogbạl iiḅaghamhị phọ ipẹ phọ, udiighi ghan Otu Okoriom Amis reten kirokirọ. Esi omaạm, eniin amem yoor uḍighinhom ghan Otu Okoriom dị ogẹ iyạl phọ arunhụ phọ, onhụ Amis r’aMandarin. Kụ eḍighi maạr dị oye upuru iyoor mọ ekịgh mudị nyinha esighẹ onhụ Amis kụ reḍighinhom, bịn yoor moḍighi mudị yoor osighẹ onhụ aChina kụ rotughemhiọm ghan we phọ. Egbi k’amem mọ amuphẹ phọ, oḍighom mọ aZihova momiteom ni iboom arinyạ onhụ Amis olhoghonhaạn aḍighaạgh we phọ abuẹn phọ olhegheri igey aBaibul phọ.—Iiḍighi 10:34, 35.

Igbo asiạ phọ 1960 r’a1970, ibadị abumor abuọ Amis phọ u/daphạn ghan siigbu phọ Enhaạn. Loor esi dị bidị u/kạr unaghanhạn sinhị iilhogh aBaibul phọ. Abuniin urọl ghan dọl dị i/kpeanhaạn,  ophugholhọgh ghan miim otenhom okụ, ophugholhọgh ghan asigeret, ḅilhẹ oraalhọgh ghan betel nut. AHarvey aghiighị ni ibadị arookpomhoghan olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor phọ dị konaghanhạn ipẹ aZihova aphogh bọ iḍighinhom araraạr phọ ipẹ phọ. Eniin erelhe phọ epẹ phọ kụ edị mị aghaạph bọ epẹ emhiighom mọ.

Abumor dị osooromhi loor umheera ni onmeeghi sidọl phọ abidị, kuolọ dị eeph ni iboom, ibadị u/nmia, bịn eḍighi idị onhụ abạl abukaaphọm mọ epẹ Taiwan aḅuạ 2,450 asoor 900 esi 20 asiạ. Iphẹn phọ iḅonyon ni iyoor bịn ezu. Toroboiperolbọ, yoor ulhegheri ni mọ aZihova ka/sẹph ookpomhoghan dị u/ḅaạl. (2 Kọr. 7:1) Esighẹ rekị bịn arookpomhoghan phọ omhiigh okumu aZihova eten dị esererẹ, kụ esi aḍisẹph phọ aZihova, abukaaphọm dị ropel li 11,000 kụ odi Taiwan nyiidiphọ.

Siạ phọ eḍighi bọ 1980 kụ rekị, yoor umhiịn mọ abumor r’abumarani phọ odi ghan bọ rookpomhoghan Amis phọ momhoọgh omheeraam dị akpạr, bịn eḍighi idị aHarvey amhoọgh eepoogh ogbon abuphẹ aChina phọ. Odị amhoọgh ghan ḍiḅeraạn olhoghonhaạn aḍighaạgh burulom abumarani dị u/lo aani siẹn igey phọ oḍighi aani aBugbaanhaạn AZihova. Odị aghaạph ni idị olhoghi odị aḅaạl omhiịn eḅẹl amem dị oniin onyọ abuẹn phọ aaḅereghị aZihova. Mị phọ kẹn amoọgh ni ibo, iduọn mị malhoghonhaạn bọ ḍighaạgh ibadị anmariịr dị omhoọgh ḍiḅeraạn igey phọ oru olhegheri aani aZihova. Mị ughelhọm ghan kẹn ni okumuan isiphẹ olạ agadạ aTaiwan phọ r’oọny ḅilhẹ r’onyanhị oniin odị mị atughemhị ghan Baibul phọ.

Nyiidiphọ, olom imhị u/lho mun. Apinien phọ ayoor arọl 59 asiạ, bịn ooḅi phọ amhị, aHarvey amhugh January 1, 2010, loor ezẹgh aKansạ. Odị arọl bọ rukumuan oomo amem mọ remạn ni odiiny-dị asiạ! Inyaam odị risiph ghan ni imhị iboom. Kuolọ, olhoghi amhị aḅaạl ghan ni mem mọ mị abakị aani ghan bọ nyodị k’emhiighom mọ, epẹ iyạl phọ areelhe phọ ipẹ phọ! Yoor utuughạ ni oḅạ iyạl igbagarạ arunhụ Asia—kuolọ aHarvey atuughaạm ghan ilọ ogẹ arunhụ phọ iphẹn phọ—loor oḍighi phọ odị.

Inya asiạ reten bịn Aloor Phọ Repogh Bọ oḅẹm mọ loor asiạ phọ amhị meghị bọ anyụ iboom, kenighẹ ghụn dị mị kaḅulha epẹ Australia. Iitughiạn dị ephụr eru olhoghi amhị pọ, ‘Mị u/wạ oḅuạ aTaiwan.’ Kuolọ aHarvey utughemhị imhị odaphạn ghan atorobọ ilọ oḍighom mọ aZihova aḅẹm, bịn mị anyeenhe. Onyebel roten, bịn mị amhiịn iyaạr phọ eḍighi bọ kụ enhighẹ bọ ni origheel Australia, loor esi dị asiạ phọ amhị meghị anyụ iboom kụ ewạ ni olhoghonhaạn aḍighaạgh.

Nyiidiphọ, mị rakumuan ghan r’olạ agadạ Australasia, kụ mị aḍighan aani ookpomhoghan dị odi ekool phọ akị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ eekunha awiki phọ. Siphẹ Betẹl, mị rakelọm ghan ni oḍighinhom onhụ aJapan r’onhụ aChina mem dị mị ratelhe koḍereghinhaan we raraạr. Kuolọ, mị akạr ri kụ rakori mem oḅerion esi aḍuugh phọ aZihova aguanhaan bọ, mị alegheri mọ Odị kaatughiạn ni Harvey, opọ atuughạ bọ oḍighi ghan atorobọ ilọ aZihova aḅẹm.—Jọn 5:28, 29.