AWE aHibru phọ orọl bọ siphẹ Ade Oguan phọ umhiigh ghan iḅeph emhiighom alhạ phọ. Kụ iḍighi ghan September/October.

Bidị usighẹ ghan erelhe unwanyụ phọ kụ olhegheriom ḍidoọny 12 arunwanyụ phọ edi ghan bọ lhạ phọ (kụ iḍighi ghan 29 obobọ 30 aḍughulotu,) kuolọ i/ḍoọny ghan iileeny lhạ dị osighẹ erumuḍio phọ kụ ogbiom. Orue oḍighi idị iyạl phọ egbiom mọ ephẹn phọ keeleeny, bidị uḅarạm ghan iyạl ikpo asiḍughulotu obobọ okpom unwanyụ eeni amem kụ aḍimhoom alhạ phọ egbi omhiigh. Egbiom mọ ephẹn phọ iḍighi idị bidị okạr oteenyọm ghan mem iḅeph r’ibugha.

Kuolọ mem mọ aMozis, Enhaạn iḅenhị we phọ Odị mọ bidị komiigh ghan ogbi alhạ phọ unwanyụ Abib, obobọ Nisan, rodon eḍighi bọ unwanyụ aMarch/April. (Ex. 12:2; 13:4) Eyaạl dị bidị olhe ghan unwanyụ phọ opọ phọ iḅaramaạm ibugha ibiakpạ abarley phọ.—Ex. 23:15, 16.

Oniin oye dị oghol mọ Emil Schürer dị aghị askul aḅẹm mọ, “ogbiighi olhegheri mughumọ koḅarạm iyạl ikpo asiḍughulotu obobọ unwanyụ obobọ ko/ḅarạm edugh ni.” Odị aghaạph iphẹn phọ loor aḍinyạ odị dị oghol mọ The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “Bidị ulhe ghan Eyaạl Ophẹl Otenhe phọ mem dị unwanyụ phọ aḍighi okpom, unwanyụ aNisan phọ (14 Nisan), kụ emoọgh omheelhom aḍio dị ootaany r’aḍughul eeleeny . . . Kụ oḅẹm mọ rolhool kụ bidị omhiịn mọ Eyaạl Ophẹl Otenhe anana i/meelhom ḍio phọ aḍughul r’ootaany phọ reeleeny ghan bọ, pọ bidị koḅarạm oniin unwanyụ.”

Abugbaanhaạn AZihova roḍighinhom ghan eten egbiom mọ ephẹn phọ kụ olegheriom ḍio phọ Eḍien Aḍulhe Uw-emhoọgh phọ kemeelhom bọ. Kụ egbạ amem reḍighi ghan runwanyụ aMarch r’April, remeelhom ghan bọ Nisan 14 siphẹ egbiom aHibru phọ. Rogbeelhom ghan ni koḅenhị oomo arookpomhoghan phọ k’ekpo amem kụ egbi oteẹny. *

Kuolọ awe aHibru phọ ulhegheri ghan ika mem dị unwanyụ phọ masi eekunha r’amem dị omhoom unwanyụ kamiigh? Ḍio arodon, nạ kapogh esi dị ogẹ oseere, olhoghi afon, obobọ akomputa bịn alegheri unwanyụ phọ r’aḍio phọ. Kuolọ simem aBaibul phọ i/ḍighi ghan iduọn, i/dugh ghan olhegheri.

Mem Amuụm Aḍigho phọ, ugbi ghan 30 aḍughulotu unwanyụ. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Onyebel roten, ipẹ abuọ aHibru phọ ogbi ghan bọ unwanyụ i/meerạ ghan mun esi 30 aḍughulotu. Siphẹ aḍinyạ igbiighi arunwanyụ aHibru phọ, bidị umhiigh ghan ogbi omhoom unwanyụ mem dị bidị omhiịn dị omhoom unwanyụ maghon. Kụ iḍighi ghan 29 obobọ 30 aḍughulotu, mem dị emhiighom ogbaany unwanyụ phọ maten.

Eniin amem dị aDevid r’aJonathan rokaạph ilọ omhoom unwanyụ, bidị uḅẹm mọ: “Iḍuenheen omhoom unwanyụ” maghon. (1 Sam. 20:5, 18) Esi iduọn phọ, ekịgh mudị emhiigh okuron asiạ phọ aḍighi bọ 11, bidị ugbi ghan unwanyụ kụ egbi oteẹny. Kuolọ ika kụ idị awe Izrạl orue ghan bọ olhegheri mem dị omhoom unwanyụ amhiigh? Aḍinyạ dị oghol mọ Mishnah, dị ogẹ iilhogh r’iḍighinhom araraạr abuọ aJu phọ, ekaạph ni iyaạr ilọ iphẹn phọ. Ekaạph mọ mem mọ abuọ aJu phọ oḍuạ bọ Babilọn origheel dọl arebenhẹ phọ, ogbiighi olhegheri ilọ arunwanyụ iḍighi aani ni oḍighi abugboom iiruẹn aJu phọ. Siphẹ oḍual arunwanyụ phọ bidị olheeghi ghan bọ rayaạl phọ, otu iiruẹn phọ uukpomhoghan ghan omhunhenhiom 30 aḍughulotu unwanyụ phọ. Awe phọ abuẹn phọ kụ ughol ghan mem dị omhoom unwanyụ phọ kamiigh. Ika kụ idị bidị oḍighi ghan bọ iphẹn phọ?

Awe dị osiịny ghan riisi dị ephophogh eghị anyụ iboom ekitonhom oomo aJeruselem kụ uphogh ghan ipẹ unwanyụ phọ ratelhe bọ, omhiịn amem dị omhoom unwanyụ kakon. Bidị momhiịn kụ oḅenhị buọ otu iiruẹn phọ. Mem dị abuọ otu iiruẹn phọ omhiịn mọ ipẹ abuẹn phọ oghaạph bọ etu ni inẹ, kụ bidị ogbeelhom oḅenhị we phọ mọ omhoom unwanyụ mamhiigh. Kuolọ kokaạph ika eḍighi maạr dị ootụ okuaḍio phọ akikima we phọ abuẹn phọ omhiịn amem dị omhoom unwanyụ aghon? Bidị kokureri ogbaany unwanyụ phọ bịn ogbeelhom mọ unwanyụ phọ amạn 30 aḍughulotu, bịn oḅenhị we phọ mọ omhoom unwanyụ mamhiigh.

 Aḍinyạ phọ Mishnah iḅilhẹ eghaạph mọ bidị usụ ghan niạn epẹ anyụ Eeḅarạph phọ Olịv etuman bọ Jeruselem, orue ogbeelhom mọ omhoom unwanyụ mamhiigh. Inhọn ariisi dị eghị anyụ siphẹ eelhe phọ Izrạl usụ ghan kẹn niạn ogbeelhom mọ moḍigh omhoom unwanyụ. Ipẹ reten kụ bidị oḅilhẹ otom we moghị ogbeelhom. Esi iduọn phọ, oomo abuọ aJu dị odi Izrạl, emhiigh Jeruselem kụ esi oomo aramhạ phọ Izrạl, konaghạn ni mọ omhoom unwanyụ mamhiigh. Kụ oomo abidị ole rayaạl phọ abidị eniin phọ amem mọ.

Igbe phọ edaphạn bọ siẹn kelhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh onhaghanhạn arunwanyụ, r’asimem mọ olhe ghan bọ rayaạl abuọ aHibru phọ.