1. Ecclesiastes 3:1, 7 itughemhị iyira eeghe?

ABUNIIN ayira omoọgh agey ekpooko araghaạph. Abuniin ro/ḅạ ghan iboom. Idiphọ esi aBaibul phọ osighẹ bọ emhuoghaạph phọ eḍeenhaan bọ, emoọgh ni mem dị ekpẹ oḅoorian r’amem dị ekpẹ oḅạ. (Bạl Ecclesiastes 3:1, 7.) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, obọ esi abuniin ayira, enighẹ ni dị abuniin abumor r’abumarani ayira koḅạ aani ghan. Ḅilhẹ kẹn enighẹ ni dị obọ abuniin kopamhaghạn sinem abidị.

2. Anhiạn kụ akpẹ ophighi asinị iilhogh ilọ amem lọ ekpẹ oḅạ ḅilhẹ r’ipẹ yira koḅạ ghan bọ?

² Aḍiaḅạ eḍighi inmo dị aZihova unmoom iyira. (Ex. 4:10, 11; Ogan. 4:11) Ekpo onhụ phọ odị ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri ilọ osighẹ inmo phọ ipẹ phọ oḍighinhom eten dị ekpeanhaạn. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn reḍeenhaan aBaibul dị kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri amem lọ ekpẹ oḅoorian r’amem lọ ekpẹ oḅạ. Kụ yira oḅilhẹ olegheri ipẹ aZihova raloghoma ghan bọ ilọ ipẹ yira roḅaanhaạn ghan bọ bunhọn. Uguạ ophụr ooḅeghiọn ilọ amem dị ekpẹ oḅạ.

3. Odaphạn Rom 10:14, pụr amem kụ ikpẹ ghan oḅạ?

³ Ookolhobian ghan oghaạph ilọ aZihova ḅilhẹ r’Omhạr phọ odị oomo amem. (Mat. 24:14; bạl Rom 10:14.) Yira oḍighi ghan iduọn phọ, pọ yira rotuughaạny ghan Zizọs. Eniin ephigh phọ aZizọs atụ bọ kụ aru siẹn ade phọ pọ oḅenhị awe ilọ Odẹ phọ odị. (Jọn 18:37) Kuolọ ewạ ni dị yira kolegheri mọ eten phọ epẹ yira roḅạ ghan bọ emạn kẹn ni maạr. Kụ iḍighi kụ mem dị yira rokaạph ilọ aZihova koḅenhị we, oghaaphọm ghan “osooromi aloor r’eghuan,” kụ oḍeenhaan ghan ogbolhomaam oghị esi ipẹ oye phọ alhoghoma bọ ḅilhẹ r’omheeraam mọ odị. (1 Pit. 3:15) Bịn  ke/ḍighi oopho araghaạph; kuolọ yira kotughemhị kụ etir ekpom oye phọ.

4. Odaphạn Proverbs 9:9, ika kụ idị oghaạph ayira kaloghonhaạn ḍighaạgh bunhọn?

⁴ Ikumor awe phọ ku/piemhi ghan mem oḅạ, mem dị bidị omhiịn mọ ewạ ongọ oroma onyọ umor obobọ umarani. Ii, bidị osaḅạr ri mem dị ekpeanhaạn kụ ongọ oroma phọ, obọ keefolhomhi ghan bọ oye phọ. Bidị omhiịn ni mọ onhọn oye o/lho aani esi phọ. Ikumor awe phọ okparaghạ ghan ni oghaạph eten dị kekuenhi opọ rotoma bọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, bidị ro/bilhẹ ghan oḍeenhaan abunhọn sinị iilhogh aBaibul dị keloghonhaạn bidị ḍighaạgh ozọ eten osụ olhoghi. (Bạl Proverbs 9:9.) Uḍighi ika kụ emhạn bọ ni maạr dị yira komoọgh akpọ oḅio orue oḅạ amem lọ ekpẹ oḅạ? Ooḅeghiọn iyạl areḍeenhaan dị egbaranhaạn: eniin iwạ dị oye kaalemi nmụny odị, ephediphọ, iwạ dị oniin anhịr kaḅenhị oye dị moọny amem kaḍighi uw-emhạ, mọ odị rasopha okarạph osopha.

5. Mughẹn amem kụ ikpẹ dị Ogbogh Opinyọn Rikiạ Phọ Eli, m’uḅạ?

⁵ Ogbogh Opinyọn Rikiạ phọ Eli amhoọgh iyạl anmụny dị odị aphomhoghiạn iboom. Toroboiperolbọ, anmụny phọ odị u/lọgh eegu aZihova. Bidị ukumuan ghan idiphọ abupinyọn rikiạ siphẹ otu iiḅereghị phọ. Kuolọ bidị uḍighinhom iikpọ ph’abidị eten dị i/nighẹ, esi oḍeenhaan egbogh e/lọgh eegu raraạr phọ ropinyonhọm ghan bọ ekiạ phọ kongọ aZihova, ḅilhẹ r’olheeghi emhạ. (1 Sam. 2:12-17, 22) Odaphạn Olhogh phọ aMozis, anmụny phọ Eli okpẹ ozẹ, kuolọ Eli aaboghoḍị nmụny phọ odị bịn amheera mọ oghiọm ghisigh okumuan siphẹ otu iiḅereghị phọ. (Deut. 21:18-21) AZihova alhoghoma ika ilọ eten phọ epẹ Eli aphogh bọ iiḅaghamhị phọ iphẹn phọ? Odị aḅenhị Eli mọ: “Eeghe kụ iḍighi kụ nạ alhọgh bọ eegu nmụny phọ anạ upuemhi imhị?” AZihova asopha ozẹ iyạl anmụny asipioghọm mọ abuẹn phọ.—1 Sam. 2:29, 34.

6. Yira otuughạ eeghe esi Eli?

⁶ Yira otuughạ eeghe esi Eli. Eḍighi maạr dị yira omhiịn dị oyaghirị obobọ asiya ayira akạ olhogh Enhaạn, yira omoọgh oḅenhị odị, ootughianhạm odị ilọ asiigbu phọ aZihova. Kụ oḅilhẹ oḍighi idị odị kamoọgh olhoghonhaạn aḍighaạgh abuphẹ omheerạ bọ enye aZihova. (Jems. 5:14) R’amem r’amem ku/tuughaạny Eli, esi olhọgh ghan eegu oyaghirị obobọ siya ayira kụ opuemhi aZihova. Ewạ ni akpọ oḅio orue oḅenhị oye ilọ iyaạr dị odị aḍighi dị i/nighẹ, kuolọ ipẹ kụ idị ekpẹ oḍighi orue olhoghonhaạn oye phọ ḍighaạgh. Uguạ ooḅeghiọn ogbaranhaạn phọ odi bọ esi eḍeenhaan phọ Eli  r’eḍeenhaan anhịr olọ Izrạl phọ oghol bọ mọ Abigail.

7. Eeghe kụ iḍighi kụ Abigail aḅaanhaạn bọ Devid?

⁷ Abigail aḍighi ghan anhịr ogbogh oye dị oghol mọ Nabal. Mem mọ aDevid r’awe phọ odị oghiilhaan bọ uw-emhạ phọ Sọl r’osuma, bidị ulhọgh ni mem ophoghonhaan iyool igạ aNabal, oḅilhẹ oghoph osighẹ raghaạgh aruḅạ. ANabal asereghiạn ni olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ abidị ḍughụm? Eeye. Mem dị aDevid arom we phọ odị oghị oḅenhị aNabal m’angọ aani bidị eḍien r’amuụm ophughọl, iphin ni olhoghi aNabal bịn amhiigh ootuuny abidị. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Loor esi iduọn phọ, aDevid asopha ozẹ atorobọ olhephiri oọny dị aḍighi olọ k’aNabal. (1 Sam. 25:13, 22) Kosophoghom ika igbogh iiḅaghamhị phọ iphẹn phọ? Abigail amhiịn ni mọ ophọn phọ amem oḅạ, kụ r’akpọ oḅio, odị anyeenhe ni aghị ateẹny 400 awe phọ aDevid okoọny phọ rasiph bọ ḅilhẹ arokpom mọ rekolhoghọl bọ, pidị odị ateẹny Devid aḅaanhaạn.

8. Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ Abigail?

⁸ Mem mọ Abigail aghị bọ ateẹny Devid, r’akpọ oḅio ḅilhẹ r’olhọgh eegu odị aḅaanhaạn ni Devid, oḍighi idị odị kanaghanhạn ipẹ odị rakaạph bọ. Odị aaḅereghiạn ni Devid, ghalhamọ r’iduọn odị kụ u/kọm bọ iiḅaghamhị phọ. Odị alhegheri ni mọ aDevid oye dị amhoọgh imạ araagharạ, kụ abeḍenhọm aZihova ilọ olhoghonhaạn aḍighaạgh. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Idiphọ Abigail, ewạ akpọ oḅio orue oḅenhị onhọn oye mọ iyaạr phọ odị rawạ bọ oḍighi phọ kelọgh nyodị esi iiḅaghamhị. (Ps. 141:5) Yira omoọgh olhọgh ghan eegu bunhọn, kuolọ ewạ kẹn dị yira komoọgh akpọ olhoghi. Yira ongọ oye oroma eten ephomhoghiạn, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ yira abukaraghị abugey arighirị oye phọ.—Prov. 27:17.

9-10. Eeghe iyaạr kụ edị ikumor awe phọ kootughiạn ghan, mem dị bidị rongọ oroma bunhọn awe?

⁹ Ekpaariọm ni dị ikumor awe phọ komoọgh akpọ oḅio orue oghaaphạn abuphẹ mogbatạn  bọ ekarạph edạ siẹn ookpomhoghan phọ. (Gal. 6:1) Ikumor awe phọ olegheri ni mọ bidị phọ r’aloor u/munughan aani, kụ eeni kemoghi ni dị kotoma aani bidị. Kuolọ ikumor awe phọ ku/meera ipẹ phọ ekikima bidị oḅaạm abuphẹ emhoghi bọ olhiọm mọ. (2 Tim. 4:2; Taitọs 1:9) Mem dị bidị rotoma oye, r’amagheel bidị rokparaghạ ghan ni oḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ abidị r’okparạm. Iduọn bidị ophomhoghiạn bọ bumor phọ, renyu ghan bidị olhoghonhaạn aḍighaạgh. (Prov. 13:24) Kuolọ okpanhạ ogbolhomaam abidị pọ oghuenhi aZihova esi ophamhanhạm asiigbu phọ odị ḅilhẹ r’oghoph ookpomhoghan phọ osighẹ esi iiḅaghamhị.—Iiḍighi 20:28.

¹⁰ Siẹn mesi bọ, yira mooḅeghiọn omiịn mem dị ekpẹ ghan oḅạ. Toroboiperolbọ, amem edi ghan ni dị i/kpẹ rokpẹ oghaạph iyaạr. Eeghe ipaanhaạn kụ edi ghan mem dị i/wạ mọ oye phọ aghaạph iyaạr?

11. Eeghe oghaạph omaaniọm kụ edị aZems amạ, kụ eeghe kụ iḍighi kụ akasiạn bọ r’oghaạph anem?

¹¹ Rekpạr ghan ni agey ooḅakị anem mọ ayira. AZẹms agẹ ni siphẹ aBaibul phọ oghaạph omaaniọm dị agbạ aagholhomhi ipaanhaạn phọ edi ghan bọ ooḅakị anem mọ ayira. Odị aḅẹm mọ: “kụ oye lọ raako ghan nem odị aseleman ni kụ katue kẹn ni apamaghạn oomo aloor phọ odị. Yira osighẹ ghan igbaḅiri rokasiọm onhụ asụ, obọ ameera ghan anyeene ekpisi lọ yira rowạ oghị.” (Jems. 3:2, 3) Okiilhom raḍur ghan oḍigh phọ okpoọm bọ onhụ asụ phọ mem lọ rawạ mọ amheerạ obobọ aghị onhọn agạ. Eḍighi maạr dị okiilhom asụ u/maạr uuḅakị asụ phọ, asụ phọ kakiil li ilọ eḅeraạn bịn akị aḍighima iyaạr obobọ aḍighi okiilhom mọ iyaạr. Igina phọ kẹn kụ edị eḍighi maạr dị yira opiọm ooḅakị anẹm mọ ayira, kekọm igbogh iiḅaghamhị ingọ iyira. Uguạ ooḅeghiọn ilọ amem dị kewạ mọ yira “okpọ” oḍigh nem m’ayira bịn oḅoorian.

12. Pụr amem kụ edị ewạ mọ yira “okpọ oḍigh” nem mọ ayira bịn oḅoorian?

 ¹² Nạ razọ ghan ika mem dị onyọ umor obobọ umarani amhoọgh iinhaghạn dị i/wạ mọ onhọn oye anhaghạn? Esi omaạm, mem dị nạ azuan oye dị odi ekpisi dị osophom oḍighi phọ ayira, nạ rasoman ghan ni odẹgh ophogh opuru k’anhị k’alhe ipẹ okạr bọ roḍighi oḍighi ph’ayira epẹ phọ ḍughụm? Iikia i/lo, iitughiạn phọ anạ enighẹ ni. Yira opomoghiạn bumor ph’ayira, kụ omoọgh ogbolhomaam ilọ ipẹ remitenhaan bọ bidị. Ḅilhẹ yira rowạ olhegheri ekạr iyaạr oghol kụ ooḅereghinhaạn abidị. Toroboiperolbọ, ophọn phọ amem dị ekpẹ “okpọ” oḍigh onhụ ayira bịn oḅoorian. Kụ iḍighi kụ, eḍighi maạr dị nạ akpaariọm onyọ umor oghaạph araraạr dị i/wạ mọ onhọn oye anhaghạn, pọ nạ o/ḍeenhaan ephomhoghiạn oye phọ r’abumor r’abumarani phọ oḍuom bọ nyodị olhoghi mọ kabooghị ni iinhaghạn ilọ iiḍighi phọ. Okạr agey, onyọ ayira o/lho dị kawạ oḍighi idị kekparanhaạn bumor r’abumarani dị odiighi reelhe dị osophoghom rukumuan phọ ayira. Ḅilhẹ kẹn, Ke/nighẹ dị onyọ umor obobọ umarani dị rakumuan eelhe dị osophoghom oḍighi phọ ayira, kakaạph aḅenhị bunhọn ipẹ Abugbaanhaạn phọ ropạm ghan bọ rukumuan phọ epẹ phọ.

13. Odaphạn Proverbs 11:13, eeghe kụ edị ewạ esi ikumor awe ookpomhoghan, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹³ Ekạr ewạ dị ikumor awe phọ kodaphạn ḍinị olhogh phọ odi bọ siphẹ Proverbs 11:13 esi aaghị ghan araraạr dị i/wạ mọ onhọn oye anhaghạn. (Bạl.) Iphẹn phọ eḍighi ni ipaanhaạn esi okumor oye dị maphin anhịr. Eghunotu olom r’anhịr rekpạr ghan mem dị iyạl phọ abidị oghaaphạn ghan oḅilhẹ oḅọph iitughiạn ḅilhẹ oniin alhegheri ilọ ibooghiạn oniin, r’ilọ reeḅaghamhị ophoriphọ. Kuolọ okumor oye alhegheri mọ i/kpẹ dị odị kakaạph “raghaạph ibooghiạn” abumor r’abumarani phọ aḅenhị anhịr odị. Eḍighi iduọn phọ, kepuẹ ḍien odị bịn odị ka/kpẹ mun oḍuomolhoghi. Buphẹ omạ bọ ophạm iiḍighi ookpomhoghan phọ “ku/moọgh iyạl asinem.” (1 Tim. 3:8) Iduọn phọ pọ, bidị kuu/kelheghi oye obobọ u/kaạph ghan ilọ abunhọn. Okumor oye dị aphomhoghiạn anhịr odị ka/leti nyodị dool iinhaghạn dị i/wạ m’odị alhegheri.

14. Ika kụ idị anhịr okumor oye ookpomhoghan kaloghonhaạn ḍighaạgh olom odị ophamhanhạm aḍigey aḍien?

¹⁴ Anhịr phọ katue ni aloghonhaạn ḍighaạgh olom odị ophamhanhạm aḍigey aḍien, dị odị ka/kpaariọm ghan nyodị oghaạph araraạr ibooghiạn. Anhịr lọ adaphạn oroma phọ ophọn phọ pọ rabakị ghan olom odị, kaḅilhẹ aḍeenhaan olhọgh eegu buphẹ oghaạph bọ ilọ ibooghiạn abidị oḅenhị olom m’odị. Edị emhạn maạr epelhom pọ odị raḍighi ghan idị olhoghi aZihova kaḅaạl, idị eḍighi bọ odị ralọgh kaphophe eephọ r’amuḅọph ookpomhoghan phọ.—Rom. 14:19.

15. AZihova alhoghoma ika ilọ iraạr arighirị phọ aJob, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁵ Yira kotue ni otuughạ aani ibadị araraạr siẹn aḍinyạ phọ aJob, ilọ amem dị ekpẹ oḅạ r’ipẹ yira koḅạ ghan bọ. Mem mọ aJob ramiinọm bọ imhinhimhiịn kirokirọ dị eḅonyon nyodị bịn ezu, inya awe ughị ni oodereghị odị ḅilhẹ r’ongọ odị oroma. Awe phọ ulhọgh ni mem omhaạr oḅoorian. Kuolọ araghaạph phọ—Eliphaz, Bildad, r’aZophar—iḍeenhaan mọ bidị u/lọgh mem uutughiạn ipẹ bidị kotue bọ ologhonhaạn ḍighaạgh Job. Kparipẹ ghụn, bidị uutughiạn idị bidị komạ omiteom mọ ikarạph aJob kụ rekpẹ nyodị. Bidị ughaạph ni raraạr dị eru inẹ, kuolọ ibadị ipẹ bidị oghaạph bọ ilọ aJob r’aZihova, i/kpeanhaạn obobọ i/tu inẹ. Bidị uḅẹm bịn m’aJob ko/gey oye. (Job 32:1-3) Iphẹn phọ itir ika aZihova? AZihova aghaghạm ni olhoghi iraạr ph’abidị. AZihova aḅẹm mọ bidị awe dị olhoghi u/sụ, kụ aḍighi idị bidị oghị oteẹny Job mọ aaḅereghinhaạn bidị.—Job 42:7-9.

16. Yira otuughạ eeghe esi ikarạph areḍeenhaan phọ Eliphaz, Bildad r’aZophar?

 ¹⁶ Yira otuughạ ni ibadị araraạr esi ikarạph areḍeenhaan phọ Eliphaz, Bildad, r’aZophar. Eḅẹl phọ, ku/soph ghan ooruẹn ungọ bumor phọ ayira. (Mat. 7:1-5) Kparipẹ ghụn, olher ghan rurụ onhaghanhạn bidị kụ ogbi oghaạph iyaạr. Pọ kụ amem dị yira kokạr otue onaghanhạn dọl phọ abidị. (1 Pit. 3:8) Omhunhenhiom iyạl, mem lọ yira koḅạ, omhiịn ni mọ ikpo onhụ phọ ayira eyoghoyoghọ ni ḅilhẹ ekpeanhaạn. (Efẹ. 4:25) Omhunhenhiom iraạr, aZihova amoọgh ni ḍiḅeraạn atorobọ iyaạr lọ yira roḅenhị onhọn oye.

17. Yira otuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ Elihu?

¹⁷ Omhunhenhiom inya oye phọ aghị aani bọ ophogh aJob pọ Elihu, onyọ asiya Ebraham. Odị alher ri rurụ angọ mem mọ aJob r’iraạr abueriphọ arighirị phọ rokaaphạn bọ. Eḍeenhaan mọ odị akạr ri azuumaam anhaghạn ipẹ bidị oghaạph bọ, loor esi dị odị arue ni angọ Job oroma igbiririph dị alhoghonhaạn Job ḍighaạgh oolemhi iitughiạn phọ odị. (Job 33:1, 6, 17) Elihu akạr amhoọgh ogbolhomaam oghaạph idị kekueni aZihova, ka/loor odị obobọ onhọn oye. (Job 32:21, 22; 37:23, 24) Eḍeenhaan phọ Elihu, itughemhị iyira mọ emoọgh ni mem dị ekpẹ oḅoorian olher arurụ. (Jems. 1:19) Yira oḅilhẹ kẹn otuughạ mọ mem dị yira rongọ oye oroma, ogbolhomaam ayira aḍighi ilọ oghuenhi aZihova, ka/loor ayira.

18. Ika kụ idị yira kotue oḍeenhaan mọ yira osereghiạn ni inmo aḍiaḅạ phọ k’Enhaạn?

¹⁸ Yira koḍeenhaan mọ yira osereghiạn ni inmo aḍiaḅạ phọ, esi odaphạn ghan ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ ilọ amem dị ekpẹ oḅạ ḅilhẹ r’ipẹ yira koḅạ ghan bọ. Enhaạn iphum ni Uw-emhạ phọ asụ bọ olhoghi phọ Solomon ogẹ mọ: “Ekpo onhụ dị oḅạ mem dị ekpeanhaạn, ekịgh idiphọ apụl dị oḍighinhom gol kụ olhoghoḍị olhoghi iyaạr dị oḍighinhom silva.” (Prov. 25:11) Mem dị yira omhiigha loor olher rurụ onhaghạn idị abunhọn rokaạph, ḅilhẹ ootughiạn ghan kụ ogbi oḅạ, ikpo onhụ phọ ayira ketọl aani ni idiphọ apụl dị oḍighinhom gol, enighẹ eḅilhẹ emoọgh maạr oḍighinhom. Bịn ghalhamọ yira ughaạph iyạl ikpo araraạr bịn obobọ ibadị, ikpo onhụ phọ ayira keḅeraạn ni aZihova. (Prov. 23:15; Efẹ. 4:29) P’eeghe emạ eten oḍeenhaan idị yira osereghiạn inmo phọ iphẹn eḍuạ bọ ḍighaạgh Enhaạn kụ eru.