Nạ Alegheri Ni?
Eghẹn eḍeenhaan dị i/lo Baibul kụ imạ aani emiteom mọ awe Izrạl urọl li dọl arebenhẹ epẹ Izipt?
ABaibul phọ akaạph mọ awe aMidian phọ osighẹ bọ Zosef ogheelhom Izipt, aZekọb r’eghunotu phọ odị uḍuạ ni Kenan ogheel Izipt. Bidị urọl pakirị eelhe Izipt dị oghol mọ Goshen, epẹ onhụ ophiịny aNile phọ. (Gen. 47:1, 6) Kụ awe Izrạl phọ “oghiọm ghisigh omharaghiạn omuza kụ obụgh iboom.” Bịn awe Izipt phọ omhoọgh oghiilhaan oghị esi awe Izrạl phọ, kụ osighẹ bidị oḍighi rebenhẹ.—Ex. 1:7-14.
Ḍio arodon awe dị roogbaghanhaạn ghan Baibul phọ, mogilaạm ipẹ phọ, roḅẹm ghan mọ oopho aḍidum. Kuolọ ephigh edi ni dị eḍeenhaan mọ awe aSemite * urọl li dọl arebenhẹ epẹ Izipt iḍiodi phọ.
Esi omaạm awe dị roguphogh ghan ude owaaghị araraạr momhiịn riisi asimarugh ageedi, epẹ esiinyọm mọ Izipt. Dr. John Bimson aḅẹm mọ, omiịn reḍeenhaan asimarugh awe aSemite phọ dị repel li 20, epẹ esiinyọm mọ Izipt. Oḅarạm isiphẹ, oye dị atuughạ ilọ Izipt dị oghol mọ James K. Hoffmeier aḅẹm mọ: “Eniin amem, emhiigh 1800 kụ eghị eteẹny 1540 B.C., Izipt kụ iḍighi ghan ekpisi dị eḅeraạn we apakirị phọ Asia epẹ erumuḍio phọ remeel ghan bọ, roḅạ ghan bọ runhụ aḍiaḅạ aSemite phọ, [epẹ eghunotu phọ aZekọb oḍuạ bọ omite] oghị ghan.” Kụ aḅarạm mọ: “Amem mọ amuẹn phọ eezuanaan r’amem abugbogh aburudẹ phọ, ḅilhẹ ekạr bịn ekasiạn r’amem mọ r’asidọl phọ oghaạph bọ siphẹ Genesis.”
Oḅilhẹ ni omiịn enhọn eḍeenhaan pakirị phọ epẹ esoorom mọ Izipt. Aḍikpooghinheen aḍinyạ dị ogẹ igbo 2000–ḅilhẹ r’ 1600 B.C.E., epamhanhạm siḍien arebenhẹ dị okumuanhaan ghan eniin eghunotu, pakirị phọ epẹ esoorom mọ Izipt. Siphẹ asiḍien phọ ipẹ phọ, asiḍien dị repel li 40 eḍighi ilọ aSemite. Arebenhẹ phọ abuẹn phọ ukumuan ghan idiphọ abuọ iisạ, buọ olhooghi araraạr, ḅilhẹ r’abuọ olhoghonhaạn aḍighaạgh we lọ roḍighi oḍighi. AHoffmeier aḅẹm mọ: “Eḍighi maạr dị epẹ esoorom mọ Izrạl kụ omhiịn we aSemite dị ropel li inya-dị, dị okumuanhaan ghan eniin eghunotu bịn, pọ onhụ abạl oomo phọ Izipt kaḍighan ni elhegh, ekạr ekpaariọm epẹ onhụ ophiịny aNile phọ.”
Oye dị oghol mọ David Rohl dị raguphogh ghan de owaaghị araraạr agẹ mọ, iniin asiḍien arebenhẹ phọ omhiịn bọ siphẹ aḍinyạ phọ, “ekạr eḍighi siḍien aBaibul.” Esi omaạm, iniin ipherepẹ arinyạ phọ epamanhạm siḍien dị erọl iduọn iphẹn; Issachar, Asher, ḅilhẹ r’aShiphrah. (Ex. 1:3, 4, 15) Kụ aRohl akureriom mọ “Iphẹn ekạr eḍeenhaan mọ awe Izrạl urọl li dọl arebenhẹ epẹ Izipt.”
Dr. Bimson aḅẹm mọ: “Iphirigba epamanạm ni riphigh dị ekạr ebakị ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ ilọ adọl arebenhẹ epẹ Izipt, ḅilhẹ r’ipẹ bidị oḍuạ bọ esi adọl arebenhẹ phọ.
^ par. 4 ASemite phọ uḍuạ okuruḅakạ aShem kụ omite, aShem mọ oniin siphẹ iraạr anmụny phọ aNoa. Eemharạ eemharạ phọ aShem eḅaramaạm we Elam, Assyria phọ, buḅẹl awe aChaldea phọ, we aHibru phọ, Syria phọ, ḅilhẹ r’arughunhughun kirokirọ abuọ Arab phọ.
