1. Eeghe kụ edị aburudẹ r’aburunhiin rowạ ghan oḍighinhaan anmụny phọ abidị?

 BURUDẸ r’aburunhiin, yoor olegheri ni mọ nyinha rewạ ni olhoghonhaạn ibạm anmụny phọ anyinha ḍighaạgh dị bidị kotue olegheri oḅilhẹ opomhoghiạn aZihova. Kuolọ Enhaạn ko/tue omiịn ekpeḍien. Ika nuụn kụ edị nyinha ketue bọ eloghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anyinha omhiịn r’oḍuraan otuman odị?—Jems. 4:8.

2. Ika kụ idị aburudẹ r’aburunhiin kotue otughemhị ibạm anmụny phọ abidị ilọ araagharạ phọ aZihova?

² Ekpanhạ eten olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh oḍuraan otuman aZihova pọ otuughạ ghan aBaibul phọ r’abidị. (2 Tim. 3:14-17) Toroboiperolbọ, aBaibul phọ akaạph ni ilọ enhọn eten dị iḍoọgh kotue otuughạ ilọ aZihova. Aḍinyạ phọ aProverbs ekaạph ni ilọ odẹ dị aatughianhạm oọny odị mọ odị ku/bulha raagharạ phọ aZihova olhẹm mọ agananamhi bọ. (Prov. 3:19-21) Yira kooḅeghiọn iniin areten dị aburudẹ r’aburunhiin kotue osighẹ olhẹm mọ ologhonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị otuughạ ilọ araagharạ phọ aZihova.

3. Eeghe olhoghonhaạn aḍighaạgh kụ edị aburudẹ r’aburunhiin kotue ongọ ibạm anmụny phọ abidị?

³ ABaibul phọ aḅẹm mọ “aroozọ phọ [Enaạn] ipẹ ro/miịn ghan bọ ekpeḍien phọ . . . meganana dị awe romiịn mọ odị kụ Enaạn phọ. . . . Awe osighẹ ghan raraạr phọ ipẹ Enaạn elemọgh bọ kụ rootughianạm ghan roozọ phọ odị.” (Rom. 1:20) Dị iikia i/lo, nyinha aburudẹ r’aburunhiin rekelhọm ghan ni simem mọ nyinha retọl ghan bọ erugh r’ibạm anmụny phọ anyinha. Isighẹ eepoogh phọ epẹ phọ elhoghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anyinha omhiịn idị ‘araraạr phọ ipẹ Enaạn elemọgh bọ’ emhoọgh muḅọph  r’imạ araagharạ phọ aZihova. Idị egbolhomaam iphẹn phọ, oghị omhiịn idị aburudẹ r’aburunhiin kotue otuughạ esi eḍeenhaan phọ aZizọs.

4. Ika kụ idị aZizọs asighẹ olhẹm mọ atughemhiọm bumatuạn phọ odị? (Luk 12:24, 27-30)

⁴ Lọgh elhegh idị aZizọs asighẹ olhẹm mọ atughemhiọm. Eniin amem, odị aḅenhị ni bumatuạn phọ mọ bidị okiririom ophogh riikiọgh phọ ḅilhẹ r’asifalawạy phọ. (Bạl Luk 12:24, 27-30.) AZizọs mutue ni aghol enhọn enhạm obobọ oreeny, kuolọ odị asaḅạr oḍighinhom enhụn ḅilhẹ r’afalawạy dị abumatuạn phọ odị olhegheri ni agey. Eeni abumatuạn phọ umhiịn ni riikiọgh dị repepheghụ epẹ okuaḍio phọ ḅilhẹ r’asifalawạy dị repiphạ epẹ iizo phọ. Gbiom olhoghi anạ idị aZizọs ramaaghị raraạr phọ iphẹn phọ raḍeenhaan bidị iduọn odị rakaạph bọ. Eeghe kụ edị odị aḅilhẹ aḍighi mem mọ odị maghol bọ iyạl phọ olhẹm mọ iphẹn phọ? Odị asighẹ olhẹm mọ ipẹ phọ atughemhiọm bumatuạn phọ odị ilọ eegharạ inmo r’igbiririph Odẹ phọ odị: Mọ aZihova kamiteom ni eḍien r’iinmenian angọ rebenhẹ phọ odị okpẹ bọ oḍuomolhoghi, idiphọ odị ramiteom ghan bọ kangọ riikiọgh phọ r’asifalawạy phọ.

5. Ika kụ idị aburudẹ r’aburunhiin kotue osighẹ olhẹm mọ otughemhiọm obumoọny abidị ilọ aZihova?

⁵ Burudẹ r’aburunhiin, ika kụ idị nyinha ketuughaạny eten itughemhị phọ aZizọs? Nạ atue ni aḅenhị obumoọny phọ anạ ilọ oniin olhẹm dị nạ akạr asereghiạn, idiphọ enhạm obobọ oreeny dị akạr aḅeraạn nyinhạ. Mem dị nạ rakaạph, ḅenhị ni nyodị iyaạr dị olhẹm mọ akạr bọ aḅeraạn nyinhạ agananami ilọ aZihova. Kụ nạ atue ni apuru nyodị ilọ enhạm obobọ oreeny dị akạr aḅeraạn nyodị. Eḍighi maạr dị nạ asighẹ olhẹm dị akạr aḅeraạn nyodị kụ atughemhiọm, eeni obumoọny phọ anạ kakạr aler rurụ dị akpulhạn mem dị nạ rakaạph ilọ araagharạ phọ aZihova.

6. Eeghe iyaạr kụ edị yira kotue otuughạ esi eḍeenhaan onhiin phọ aChristopher?

⁶ Aburudẹ r’aburunhiin omoghi ni olhọgh amuboom amem owaaghị yogh araraạr ilọ enhạm obobọ eezuphạ kụ ogbị omhiịn iyaạr dị olhẹm mọ agananamhi ilọ aZihova ḍughụm? I/kạr imoghi. AZizọs o/ghị oghaaphọgh iboom idị ariikiọgh rele ghan eḍien ḅilhẹ r’idị asifalawạy resi ghan. Ii, eeni obumoọny phọ anạ rakelhọm ghan ni olhegheri obughẹ ilọ olhẹm, kuolọ ibadị amem iịny ikpo onhụ dị nạ aghaạph ilọ olhẹm mọ obobọ aḍipuru bịn ketue ni emiteom ekpanhạ iyaạr ituughạ. Lọgh elhegh idị onyọ umor dị oghol mọ Christopher aatughiạn ilọ amem mọ odị aḍighi bọ obumoọny, odị aḅẹm mọ: “Onhiin ayoor kaḅạ iịny ikpo onhụ olhoghonhaạn ayoor ḍighaạgh osereghiạn olhẹm mọ ukitonhom bọ iyoor. Esi omaạm, mem dị yoor omhiịn raaḅarạph, eeni odị kaḅẹm mọ: ‘P’eeghe idị araaḅarạph phọ ipẹ phọ ebụgh eḅilhẹ enhighẹ yogh! Nạ ragbi mọ aZihova o/phughạn ḍughụm?’ Obobọ mem dị yoor otuman abazị phọ, eeni odị kaḅẹm mọ: ‘Miịn iikpọ dị oolhogh phọ amhoọgh! Nạ ragbi mọ Enhaạn o/mhoọgh iikpọ ḍughụm?’ ” AChristopher akureri mọ: “Iịny ikpo onhụ phọ iphẹn phọ odị aḅạ ghan bọ ikạr ghan kụ itir iyoor.”

7. Ika kụ idị nạ katue atughemhị ibạm anmụny phọ anạ ogbirima ghan ilọ olhẹm mọ?

⁷ Iduọn asiạ ibạm anmụny phọ anạ rekị bọ, nạ katue ni atughemhị bidị ilọ ogbirima ghan araraạr dị olhẹm mọ atughemhị bidị ilọ odọ oye phọ aZihova aru bọ. Nạ katue ni akaạph ilọ eniin iyaạr dị aZihova alhẹm kụ nạ apuru ibạm anmụny phọ mọ, “Iyaạr phọ ephẹn phọ etughemhị nyinhạ eeghe ilọ aZihova?” Eeni keḍighi ni iikia esi anạ onhaghạn ibadị araraạr dị bidị otuughạ.—Mat. 21:16.

8. Eeghe eepoogh kụ edị eten phọ aburudẹ r’aburunhiin abuọ Izrạl phọ orelhe ghan bọ engọ bidị?

⁸ Uḅenhị burudẹ r’aburunhiin siphẹ Izrạl otughemhị ghan ibạm anmụny phọ abidị iilhogh phọ aZihova mem dị bidị rotelhe “eten.” (Deut. 11:19) Areten itenheghu ni epẹ iḅoọr aramhạ phọ Izrạl. Kụ kirokirọ inhạm, inhụn, ḅilhẹ r’asifalawạy  irolhoghụ ghan ni. Orelhe areten phọ iphẹn phọ ingọ ghan ni eepoogh burudẹ r’aburunhiin abuọ Izrạl phọ otughemhị ibạm anmụny phọ abidị ilọ olhẹm mọ aZihova. Eeni nyinha aburudẹ r’aburunhiin emoọgh aani ni edọ eepoogh phọ ephẹn phọ otughemhiọm aani ibạm anmụny phọ anyinha ilọ olhẹm mọ. Ooḅeghiọn idị abuniin aburudẹ r’aburunhiin morue oḍighi iduọn phọ.

9. Yira otuughạ eeghe esi aPunitha r’aKatya?

⁹ Onhiin dị oghol mọ Punitha, dị odi ghan eniin egbogh emhạ epẹ India, aḅẹm mọ: “Mem dị yoor oghị ophogh buọ eghunotu ayoor dị odi eḅoọr emhạ, yoor romiịn ghan mọ epẹ phọ eepoogh osighẹ olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny phọ ayoor otuughạ ilọ ookiạ olhẹm mọ aZihova. Mị m’aru amiịn mọ ibạm anmụny phọ ayoor rotuughạ ghan ilọ olhẹm mọ iphẹn arikpisi phọ iphẹn phọ kopu epẹ igbogh aramhạ phọ yoor orugh bọ.” Burudẹ r’aburunhiin, eeni ibạm anmụny phọ anyinha ko/bulha mem mọ nyinha ephạm bọ bidị eghimọm imạ ariisi ophoghoghom araraạr. AKatya, onyọ umaranhi epẹ Moldova, aḅẹm mọ: “Asimem mọ ipẹ odẹ r’onhiin ayoor uphạm ghan bọ iyoor oghimọm epẹ iḅoọr aramhạ phọ mem mọ yoor oghom bọ asimem dị mị ka/tue ni bịn abula. Mị akạr kụ asereghiạn bidị iduọn bidị utughemhị bọ imhị k’amem dị mị aghom okiririom ghan ophogh olhẹm mọ ḅilhẹ r’araraạr dị olhẹm mọ utughemhị imhị ilọ aZihova.”

10. Eeghe kụ edị aburudẹ r’aburunhiin kotue oḍighi eḍighi maạr dị bidị ko/tue oḍuạ okị inhọn arikpisi omhiịn olhẹm mọ? (Miịn igbe phọ “ Olhoghonhaạn Aḍighaạgh Olọ Aburudẹ R’aburunhiin.”)

¹⁰ Kokaạph ika eḍighi maạr dị i/dugh dị nạ katue akị aani epẹ iḅoọr aramhạ phọ? Amol, dị odi ghan epẹ India, aḅẹm mọ: “Ephẹn mị odi ghan bọ aburudẹ r’aburunhiin rokumuan ghan ni ibadị awạ, kụ okpeeghị oghị epẹ iḅoọr aramhạ phọ emạn ikpoki agey. Toroboiperolbọ, nạ katue ni amiịn olhẹm mọ aZihova aḅilhẹ akaạph ilọ araagharạ phọ odị mem dị nạ amite epẹ eḅughotu phọ anạ obobọ nạ aghị esi oghoony dị awe romoore ghan umoore.” Mem dị nạ akiririom aphogh siphẹ olhoghotu phọ anạ nạ kamiịn ni ibadị araraạr siphẹ olhẹm mọ dị nạ katue asighẹ atughemhiọm ibạm anmụny phọ anạ. (Ps. 104:24) Eeni nạ kamiịn ni inhụn, idọ  kirokirọ iphị, iizuphạ, ḅilhẹ r’inhọn. Karina, epẹ Germany, aḅẹm mọ: “Onhiin amhị apomoghiạn agey sifalawạy, esi iduọn phọ, mem dị mị aḍighi obạm onyanhị, odị amạ ghan ni uḍeenhaan imhị imạ asifalawạy torobọ amem dị yoor rotelhean.” Burudẹ r’aburunhiin nyinha ketue ni esighẹ ibadị asividio ḅilhẹ r’arinyạ phọ ookpomhoghan phọ momiteom bọ, eghaạph bọ ilọ olhẹm mọ etughemhiọm ibạm anmụny phọ anyinha. Ii, etigheri ekpisi phọ nyinha erugh bọ, nạ katue ni aloghonhaạn ibạm anmụny phọ anạ ḍighaạgh okiririom ghan ophogh olhẹm mọ Enhaạn. Siẹn mesi bọ, ooḅeghiọn iniin araagharạ aZihova dị nạ katue amạ aḍeenhaan ibạm anmụny phọ anạ.

11. Ika kụ idị aburudẹ r’aburunhiin kotue ologhonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị omhiịn ephomhoghiạn phọ aZihova?

¹¹ Orue olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny phọ anạ omhiịn ephomhoghiạn phọ aZihova, nạ atue ni amạ aḍeenhaan bidị eyoghoyoghọ eten phọ ibadị inhạm repogh ghan bọ ibạm anmụny phọ abidị. (Mat. 23:37) Nạ atue kẹn ni akaạph akol ilọ iikiạ idọ kirokirọ araraạr phọ yira rokelhọm bọ siphẹ olhẹm mọ. AKarina, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, aḅẹm mọ: “Mem dị onhiin amhị r’amhị rotelhean, odị ukpaariọm ghan imhị omheerạ okiririom ophogh asifalawạy phọ kụ ogbirima idị enhighẹ phọ abidị egananamhi ephomhoghiạn phọ aZihova. Ghalhamọ r’iduọn asiạ meten bọ ni, bịn mị rakiririom ghan ni kaphogh odọ kirokirọ asifalawạy phọ, olhẹm mọ abidị, ḅilhẹ r’agbạ phọ abidị. Bidị ruutughianhạm ghan imhị odọ ephomhoghiạn phọ aZihova amhoọgh bọ aru esi amhị.”

12. Ika kụ edị aburudẹ r’aburunhiin kotue ologhonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny abidị omhiịn osụ-olhoghi phọ Enhaạn? (Psalm 139:14) (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹² Loghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anạ omhiịn osụ-olhoghi phọ Enhaạn. Dị iikia i/lo, aZihova kụ asụ olhoghi upu iyira. (Rom. 11:33) Esi omaạm, nạ atue ni aḍeenhaan bidị ipẹ ogogo rakpạ ghan bọ muụm eten dị u/miịn bịn aḍighi eeboogh ootụ r’ipẹ ootụ phọ rakilhom ghan bọ muụm mọ dị iyaạr kụ i/telhiom. (Job 38:36, 37) Nạ katue ni akaạph ilọ eekiạ eten phọ epẹ olhẹm bọ loor phọ oye. (Bạl Psalm 139:14.) Omhiịn idị odẹ dị oghol mọ Vladimir aḍighi idiphọ phọ. Odị aḅẹm mọ: “Eniin aḍio, oọny ayoor amheel li oghiilhom aḍighima iyaạr. I/bia bịn esi phọ egheel. Kụ anhịr amhị r’amhị osighẹ eepoogh phọ epẹ phọ oḍeenhaan nyodị eten phọ epẹ aZihova alhẹm bọ loor phọ ayira, dị aloor phọ kụ reekonhoma ghan loor. Kụ yoor oḍeenhaan nyodị mọ iyaạr i/lo dị oye alhẹm dị ketue eḍighi iduọn phọ. Esi  omaạm, amoto ra/selemian ghan loor mem lọ aphụ. Iphẹn phọ ilhoghonhaạn ni ḍighaạgh oọny phọ ayoor omhiịn osụ-olhoghi phọ aZihova.”

13. Ika kụ idị aburudẹ r’aburunhiin kotue ologhonhaạn ḍighaạgh nmụny abidị omhiịn iikpọ phọ Enhaạn? (Isaiah 40:26)

¹³ AZihova uḅenhị iyira mọ omheremhị rumhụ ayira ophogh epẹ okuaḍio phọ kụ ootughiạn ilọ iikiạ iikpọ phọ odị ephamhanhạm bọ okuaḍio araanhaạn phọ. (Bạl Isaiah 40:26.) Nạ atue ni aḅenhị ibạm anmụny phọ anạ ophogh epẹ okuaḍio phọ kụ ootughiạn ipẹ bidị omhiịn bọ. Onyọ umaranhi olọ aTaiwan dị oghol mọ Tingting aghaạph ni idị emite mem dị odị aghom, odị aḅẹm mọ: “Eniin amem dị onhiin amhị uphạm imhị aghimọm eniin eḅoọr emhạ, yoor ukạr kụ oghelhọm ḍiḅaạl araanhaạn phọ loor esi dị aḍiḅaạl igbogh aramhạ phọ i/lo. Kụ opọ phọ iḍighi mem dị mị amhoọgh ooḅaghamhiạn aloor mọ mị ka/tue akumu aZihova loor ikpuuroghọm mọ mị asoman bọ r’iigbo phọ amhị epẹ otu askul phọ. Onhiin amhị uutughianhạm imhị ootughiạn ilọ iikpọ phọ aZihova asighẹ bọ alhemọm raanhaạn phọ ḅilhẹ r’idị odị katue asighẹ iikpọ phọ ipẹ phọ ulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh okaran atorobọ ipaanhaạn lọ mị asoman. Mem mọ mị akiririom bọ aphogh olhẹm mọ aZihova epẹ yoor oghị bọ, inyu ni imhị olhegheri aZihova obughẹ, kụ oḅilhẹ okparamhị osopha phọ mị amhoọgh bọ okumu odị.”

14. Ika kụ edị aburudẹ r’aburunhiin kotue osighẹ olhẹm mọ oḍeenhaan ibạm anmụny phọ abidị mọ aZihova Enhaạn oḅaạl olhoghi?

¹⁴ Araraạr phọ aZihova alhẹm bọ eḍeenhaan mọ odị Enhaạn oḅaạl olhoghi ḅilhẹ mọ odị rawạ dị yira kẹn koḅaạl aani olhoghi. Abuọ asayẹns phọ oḅẹm mọ ibadị inhạm repegh ghan ni ephegh, ghalhamọ inhụn r’ina. (Job 40:20) Eten phọ inhạm repegh ghan bọ ephegh meḍighi ghan ni idị ibạm anmụny anạ omhilhọgh? Eeni bidị momhiịn ghan ni dị anmụny asipusi repeghom bọl obobọ aghoogh r’apusi rebe elhebiri. Enhọn amem dị ibạm anmụny anạ romilhọgh loor iḅo enhạm, ke/nighẹ dị nạ kasighẹ eepoogh phọ epẹ phọ aatughianhạm bidị mọ aZihova Enhaạn oḅaạl olhoghi ḍughụm?—1 Tim. 1:11.

15. Eeghe kụ keloghonhaạn ḍighaạgh burudẹ r’aburunhiin orue olhegheri iitughiạn ibạm anmụny phọ abidị? (Proverbs 20:5) (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁵ Eeni amem, etue ni ekparanhaạn burudẹ r’aburunhiin oḍighi idị ibạm anmụny phọ abidị  kokaạph iiḅaghamhị phọ bidị osoman bọ. Eḍighi maạr dị ipẹ kụ eḍighi ipaanhaạn dị nạ asoman, pọ eeni kewạ dị nạ katọph anaghanhạn iitughiạn ibạm anmụny phọ anạ. (Bạl Proverbs 20:5.) Redughanhaan ghan buniin aburudẹ r’aburunhiin oḍighi iduọn phọ mem dị bidị rokelhọm ophoghoghom olhẹm mọ r’ibạm anmụny abidị. Eeghe kụ iḍighi? Eniin ephigh pọ, ibadị araraạr ogbaragbaramhị aburudẹ r’aburunhiin phọ i/lo simem mọ ipẹ phọ. Oniin odẹ olọ aTaiwan dị oghol mọ Masahiko aḅilhẹ ni aghaạph enhọn ephigh, odị aḅẹm mọ: “Mem dị yoor ophạm ibạm anmụny phọ ayoor oghimọm epẹ araaḅarạph phọ obobọ epẹ esiḍia ogbạl ophiịny phọ, aloor abidị repọ ghan ni eten dị egbatanhaạn. Iphẹn phọ rilhoghonhaạn ghan iyoor ḍighaạgh oghaaphạn abidị olhegheri ipẹ edi bọ olhoghi phọ abidị.” AKatya, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn aḅẹm mọ: “Mị arigheel askul, onhiin amhị agbor ghan ni uphạm imhị aghimọm omạ oghoony esi dị awe rokị ghan korọl omhoore. Idughanhaan ghan ni imhị oghaạph oḅenhị odị raraạr dị emite otu askul ḅilhẹ r’ooḅaghamhiạn aloor dị mị amhoọgh mem dị yoor oghị esi phọ ipạ phọ.”

16. Ika kụ idị arughunotu kotue opoomhị oḅilhẹ okelhọm loor mem dị bidị ropoghoghom olhẹm mọ aZihova?

¹⁶ Eghunotu kotue kẹn ni oḅophoghạn okelhọm olhẹm mọ aZihova, kụ iphẹn phọ kekparamhị ogọ ephomhoghiạn phọ edi bọ siphẹ eghunotu phọ. ABaibul phọ aḅẹm mọ “amem omhilhọgh” r’amem “opeleghu” edi ni. (Eccl. 3:1, 4, igẹ dị edi ude) Dị eego esi olhẹm mọ odị, aZihova mungọ iyira imạ aroopoogh dị yira kotue osighẹ okelhọm ghuḍum mọ ayira. Ibadị arughunotu rokelhọm ghan ni oghị omhiinhọgh olhẹm mọ, epẹ iḅoọr aramhạ phọ, epẹ araaḅarạph phọ, obobọ epẹ arisiḍia igbạl ariphiịny phọ. Reḅeraạn ghan ni buniin ibạm anmụny oghilhighuan ḅilhẹ r’ophegh ephegh emạ esi dị oghoony dị awe rokị ghan komhoore, ophoghoghom inhạm, obobọ omhughị amughị esiḍia, obobọ ophiịny. P’eeghe imạ aroopoogh dị yira omhoọgh ozaamiạn ghan aloor ayira mem dị yira oghiighị riisi dị olhẹm mọ aZihova ediighi!

17. Uḍighi ika kụ aburudẹ r’aburunhiin kologhonhaạn bọ ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị oghelhọm olhẹm mọ Enhaạn?

¹⁷ Siphẹ omhoom aḅirinhi phọ Enhaạn, aburudẹ r’aburunhiin kokạr kụ okelhọm olhẹm mọ aZihova eten dị ke/rọl ghan. Mem mọ opọ phọ, yira ko/kiilhaan ghan mun inhạm, kụ inhạm kẹn iyira ki/ghiilhaan ghan mun. (Isa. 11:6-9) Yira kokelhọm raraạr phọ aZihova malhẹm bọ k’agee-pọ. (Ps. 22:26) Kuolọ burudẹ r’aburunhiin, nyinha ketue ni eloghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anyinha nyiidiphọ oghelhọm olhẹm mọ aZihova kụ egbi oteẹny amem mọ amuphẹ phọ. Iduọn nạ asighẹ bọ olhẹm mọ ratughemhiọm ibạm anmụny phọ ilọ aZihova, bidị kokạr ri otue omeeraam aani ipẹ Uw-emhạ phọ Devid aḅẹm bọ mọ: “Sey Zihova, [r’oye] ko/ḍighi ghan ipẹ nạ maḍighi bọ.”—Ps. 86:8.