Pel aghị epẹ ogọ bọ raraạr phọ

Pel aghị epẹ ogọ bọ raraạr phọ

EMHUOGHAẠPH ITUUGHẠ PHỌ 10

Utụ Eeghe Kụ Nạ Kaḍiiny Bọ Muụm?

Utụ Eeghe Kụ Nạ Kaḍiiny Bọ Muụm?

“Torobọ onyọ anyina [aḍiiny] muụm.”—IIḌIGHI 2:38.

AḌUỌR PHỌ 34 Walking in Integrity

OGHAẠPH OOKARAGH a

1-2. Eeghe kụ regbor ghan kemite mem dị awe oḍiiny muụm, kụ ewạ mọ nạ tuutughiạn aani oḍighi ika?

 NẠ MAMHIỊN ghan ni egu awe dị rowạ oḍiiny amuụm? Omheeraam mọ abidị raganana ghan ni mem dị bidị ropanyanhaạn iyạl asipuru oḍiiny amuụm mọ. Arighirị r’abuọ eghunotu abidị robagaam ghan ni bidị. Mem dị bidị osoghoronhụ siphẹ amuụm mọ, rokpoolhanhaan ghan ni bidị raghaạgh, kụ nạ amiịn oḅaạl olhoghi siphẹ asirisigh phọ abidị. Torobọ awiki, asimuonịr kụ rogbatạn ghan edạ phọ epẹ phọ, koḅọgh loor ongọ oḅilhẹ oḍiiny muụm idiphọ Abugbaanhaạn AZihova.

2 Kokaạph aani ika ilọ anạ? Eḍighi maạr lọ nạ raatughiạn ilọ oḍiiny amuụm, pọ nạ agbatanhaạn ni siẹn okarạph aḅirinhi phọ loor esi dị nạ “rawạ ghan aZihova.” (Ps. 14:1, 2) Mughumọ nạ oḍoọgh obobọ okumor oye, emhuoghaạph phọ ephẹn phọ ogeanhaạn nyinhạ. Ewạ ni kẹn mọ yira phọ abuẹn moḍiiny bọ muụm mọ kokiọm ghisigh okparamhị osopha phọ ayira okumu aZihova k’agee-pọ. Ooḅeghiọn iraạr esi ibadị ariphigh phọ edi bọ otuạn okumu aZihova.

NẠ APOMOGHIẠN IGEY R’ELHIOM EḌIGHINHOM IYAẠR

ASetan maphuẹ ḍien phọ aZihova esi ibadị asiạ kụ akiọm ni ghisigh raḍighi iduọn phọ (Miịn siikpịgh phọ 3-4)

3. Uḍighi ika kụ arebenhẹ aZihova opomhoghiạn bọ igey r’elhiom eḍighinhom iyaạr? (Psalm 119:128, 163)

3 AZihova atọ mọ awe phọ odị “ophomoghiạn igey.” (Zech. 8:19) AZizọs aromha bumatuạn phọ odị m’owạ ghan elhiom eḍighinhom iyaạr. (Mat. 5:6) Iduọn phọ pọ oye phọ kamoọgh eephuạ dị ekpạr oḍighi ghan ipẹ eru bọ elhiom, enhighẹ bọ, ḅilhẹ r’idị esererẹ esi Enhaạn. Nạ apomoghiạn ni igey r’elhiom eḍighinhom iyaạr ḍughụm? Yoor okuphom ni owol mọ nạ apomoghiạn ni. Nạ akel li okpẹ r’oomo ilọ eeph ḅilhẹ r’asipioghọm. (Bạl Psalm 119:128, 163.) Ogbaạm okpẹ ratuughaạny ghan Setan, otooghiạ aḅirinhi phọ ophọn phọ. (Jọn 8:44; 12:31) Aḍiniin aḍiigbu aSetan pọ ophuẹ aḍien iigbia phọ aZihova. ASetan amhiigh ogbaaghiọm okpẹ Enhaạn phọ ayira k’amem mọ igbagharạn phọ emite bọ siphẹ Iden. Odị aḍighi idị awe komiịn aZihova idiphọ Otooghiạ dị ragbaaghị ghan okpẹ, rawạ ghan imạ ilọ aloor, ḅilhẹ u/wạ m’awe oghelhọm siloor. (Gen. 3:1, 4, 5) Okpẹ kirokirọ phọ aSetan magbaaghiọm bọ aZihova maḍighi idị awe roo/tughiạn ghan mun igey ilọ aZihova. Mem dị awe osaḅạr mọ bunọ ko/pomoghiạn “igey phọ,” aSetan katue ni asighẹ eepoogh phọ epẹ phọ anyuughiom bidị oḍighi ikarạph araraạr.—Rom 1:25-31.

4. Ika kụ idị aZihova maḍeenhaan mọ odị “kụ Enhaạn igey” phọ? (Miịn kẹn afoto phọ.)

4 AZihova “kụ Enhaạn igey,” kụ odị ratughemhị ghan ni igey phọ buphẹ ophomhoghiạn bọ nyodị. (Ps. 31:5) Eten phọ ephẹn phọ kụ edị odị raloghonhaạn ghan bọ bidị ḍighaạgh oḍuạ esi okpẹ phọ aSetan. AZihova aḅilhẹ kẹn ratughemhị ghan rebenhẹ phọ odị ogbạ ghan igey r’oḍighi idị enhighẹ. Kụ iphẹn phọ reḍighi ghan idị bidị roḍigh ghan eghuan koḅilhẹ omhoọgh eephọ olhoghi. (Prov. 13:5, 6) Odị maḍighinhaan ni nyinhạ iphẹn phọ siẹn nạ matuughạ bọ Baibul phọ ḍughụm? Nạ matuughạ amiịn mọ areten phọ aZihova bịn kụ inhighenhaạn omhạr awe ḅilhẹ r’anạ phọ r’aloor. (Ps. 77:13) Esi iduọn phọ, nạ rawạ ghan ni oḍighi ipẹ eḅeraạn bọ Enhaạn. (Mat. 6:33) Nạ rawạ ni obakị igey phọ r’olhoghonhaạn aḍighaạgh omạ omiteom mọ ipẹ aSetan agbaanhaạn bọ Enhaạn eḍighi okpẹ. Ika kụ idị nạ katue aḍighi iduọn phọ?

5. Ika kụ idị nạ kaḍeenhaan mọ nạ aḅạr ri igey phọ r’elhiom eḍighinhom iyaạr?

5 Nạ katue ni asaḅạr okol aghuḍum dị kaḍeenhaan we mọ: “Mị akel li okpẹ kirokirọ phọ aSetan, mị apamanhạm igey phọ. Mị rawạ mọ aZihova kụ aḍighi otooghiạ amhị, ḅilhẹ mị rawạ oḍighi ipẹ odị aḅẹm bọ m’eḍighi elhiom.” Ika kụ idị nạ katue aḍighi iduọn phọ? Teẹny aZihova esi iiḅereghị kụ aḅọgh loor anạ angọ nyodị, ipẹ reten kụ aḍiiny muụm esi ogbo oḍeenhaan ipẹ nạ masopha bọ. Ophomhoghiạn ipẹ enhighẹ bọ r’idị eḍighi elhiom eḍighi ni eboom iyaạr dị rinyu ghan iyira osopha oḍiiny amuụm.

NẠ APOMOGHIẠN ZIZỌS KRAIST

6. Psalm 45:4 engọ nyinhạ eeghe ariphigh otuạn ophomhoghiạn aZizọs Kraist?

6 Nạ utụ eeghe kụ aphomhoghiạn bọ Zizọs Kraist? Miịn iniin imạ ariphigh dị edi siphẹ Psalm 45:4. (Bạl.) AZizọs apomoghiạn igey, osooromhi aloor, ḅilhẹ r’elhiom eḍighinhom iyaạr. Nạ aphomhoghiạn igey r’elhiom eḍighinhom iyaạr, pọ meḍeenhaan mọ nạ apomoghiạn ni Zizọs Kraist. Tuutughiạn ipẹ r’akpọ oḅio aZizọs agbạ bọ amheremhị igey phọ r’ipẹ eḍighi bọ elhiom. (Jọn 18:37) Ika kụ idị aZizọs utughemhị bọ iyira ilọ osooromhi aloor?

7. Eeghe kụ iḅeraạn nyinhạ ilọ osooromhi aloor phọ aZizọs?

7 AZizọs akạr kụ aḍighi aḍeenhaan osooromhi aloor. Esi omaạm, odị asighẹ ghan rughuenhian phọ angọ Odẹ phọ odị, ka/loor odị. (Mạk 10:17, 18; Jọn 5:19) Osooromhi aloor phọ aZizọs atir nyinhạ ika? Nyinhạ i/nyu ophomhoghiạn Oọny phọ Enhaạn r’odạph odị ḍughụm? Okạr agey enyu ni. AZizọs atụ eeghe kụ asooromhi bọ loor? Loor esi dị apomoghiạn kụ aḅilhẹ ratuughaạny ghan Odẹ phọ odị asooromhi bọ loor. (Ps. 18:35; Hib. 1:3) Iphẹn phọ nyinhạ i/ḍur itumeriom Zizọs phọ akạr bọ aaghironhaan raagharạ phọ aZihova ḍughụm?

8. Uḍighi ika kụ yira opomoghiạn bọ Zizọs idiphọ Uw-emhạ ayira?

8 Yira opomoghiạn Zizọs idiphọ Uw-emhạ ayira loor esi dị odị kụ Otooghiạ dị anhighẹ apelheghiom. AZihova r’aloor kụ atughemhị Oọny phọ odị aḅilhẹ amạ nyodị oḍighi otooghiạ. (Isa. 50:4, 5) Tuutughiạn kẹn ilọ ephomhoghiạn osighẹ aloor ophighironhọm ekiạ phọ aZizọs maḍeenhaan bọ. (Jọn 13:1) Idiphọ Uw-emhạ anạ, aZizọs akpẹ ni dị nạ kapomoghiạn. Odị agbạ ni aagholhomhi mọ buphẹ okạr bọ ophomhoghiạn nyodị, buphẹ odị ramạgh ghan bọ mọ arighirị onọ roḍeenhaan ghan ephomhoghiạn phọ abidị esi odạph ghan itọ phọ odị. (Jọn 14:15; 15:14, 15) P’eeghe eghuan oḍighi oyaghirị Oọny phọ aZihova!

9. Ika kụ idị oḍiiny amuụm aKristẹn aghịgh aani opọ aKraist?

9 Iniin itọ dị aZizọs atọ angọ bumatuạn phọ odị pọ oḍiiny amuụm. (Mat. 28:19, 20) Kụ odị aḍighi ni aḍeenhaan iphẹn phọ. Iniin areten edi ni dị oḍiiny amuụm mọ odị agbatanhaạn r’opọ abumatuạn phọ odị. (Miịn igbe phọ “ Ipẹ Oḍiiny Amuụm Mọ AZizọs R’oḍiiny Amuụm Abumatuạn Phọ Odị Egbaranhaạn Bọ.”) Kuolọ areten edi ni dị eeghighighạn. Mem mọ aZizọs aḍiiny bọ muụm mọ kụ edị odị aḅọgh loor angọ oḍighi ogbi Odẹ phọ odị. (Hib. 10:7) Eniin phọ eten phọ, mem dị abumatuạn phọ aKraist oḍiiny muụm, pọ bidị moḍeenhaan we esi ogbo mọ bidị mogbon oḍighi ogbi phọ Enhaạn k/ilọ abidị mun. Kụ eḍeenhaan mọ bidị rodạph igbaranuọm aruwol Uwotu phọ abidị.

10. Uḍighi ika kụ nạ aphomoghiạn bọ Zizọs, kụ ephomhoghiạn phọ epẹ phọ kenyu nyinhạ oḍighi eeghe?

10 Nạ mamheeraam mọ aZizọs bịn kụ ogina Oọny phọ Enhaạn ḅilhẹ ekạr eḅeraạn nyinhạ idiphọ Enhaạn mamạ bọ nyodị oḍighi otooghiạ ayira. Nạ mamhiịn mọ aZizọs asooromhi loor aḅilhẹ akạr aaghironhaan Odẹ phọ odị. Nạ matuughạ mọ odị angọ ni eḍien budị okoọny asiph, aadereghị budị oḅonyonhu ozuan, aḅilhẹ aakonhom budị u/moonhogh. (Mat. 14:14-21) Nạ amiịn ni ipẹ odị raḍiemhiom bọ ookpomhoghan phọ odị rodon. (Mat. 23:10) Kụ nạ alegheri mọ odị kaḍighi ni idị epu siẹn epẹ ghisigh idiphọ Uw-emhạ Omhạr phọ k’Enhaạn. Ika kụ idị nạ kaḍeenhaan nyodị ephomhoghiạn? Esi otuughaạny eḍeenhaan phọ odị. (Jọn 14:21) Nạ kamiighom oḍighi iduọn phọ esi oḅọgh aloor anạ ongọ aZihova kụ oḍiiny amuụm.

NẠ APOMOGHIẠN AZIHOVA ENHAẠN PHỌ

11. Eeghe kụ ekpanhạ ephigh phọ oye ratụ ghan bọ kaḍiiny muụm?

11 Eeghe kụ ekpanhạ ephigh phọ oye ratụ ghan bọ kaḍiiny muụm? AZizọs aghaạph ni amiteom okaraghị ogbogh siphẹ iilhogh phọ Enhaạn mem mọ aḅẹm bọ mọ: “Ipomoghiạn [aZihova Enhaạn phọ anyinha] r’oomo ologhi anyina, r’oomo uwaIoor anyina, r’oomo iitughiạn anyina, r’oomo inyaạm anyina.” (Mạk 12:30) Epẹ phọ ni kụ edọ ephomhoghiạn phọ nạ aphomhoghiạn bọ Enhaạn ḍughụm?

AZihova kụ azin oomo igey araraạr phọ yira moghelhọm ghan bọ kụ kokelhọm bọ ni k’agee-pọ (Miịn siikpịgh phọ 12-13)

12. Uḍighi ika kụ nạ aphomhoghiạn bọ aZihova? (Miịn kẹn afoto phọ.)

12 Yira omoọgh ni ibadị ariphigh otuạn ophomhoghiạn aZihova. Esi omaạm, nạ maru atuughạ alegheri mọ odị “kụ azin aghuḍum mọ” ḅilhẹ mọ Odị kụ rangọ ghan “oomo phọ igey inmo phọ.” (Ps. 36:9; Jems. 1:17) Torobọ igey inmo dị nạ rakelhọm iḍuạ esi Enhaạn ephomhoghiạn phọ ayira amhaạr bọ onmo inmo kụ eru.

13. Uḍighi ika kụ etagharạn phọ eḍighi bọ inmo dị emhạn maạr?

13 Etagharạn phọ eḍighi eekiạ inmo dị aZihova mungọ iyira. Uḍighi ika kụ yira koḅẹm bọ iduọn phọ? Tuutughiạn siya arighirị phọ edi bọ igbo aZihova r’Oọny phọ odị. AZizọs aḅẹm mọ: “Odẹ phọ uphomoghiạn ni imị” kụ “mị apomoghiạn ni Odẹ phọ.” (Jọn 10:17; 14:31) Asiya arighirị phọ abidị ikpạr ghan bịn siphẹ oomo ariisi eelạ asiạ phọ bidị orọl bọ. (Prov. 8:22, 23, 30) Gbiom olhoghi eephinha phọ Enhaạn alhoghoma bọ mem mọ odị amheera bọ mọ Oọny phọ odị aru amhiinhọm kụ amhugh. AZihova apomoghiạn ni nyinhạ r’oomo omhạr awe, pọ kụ iyaạr phọ odị amheera bọ osighẹ Oọny phọ odị aphomhoghiạn bọ ni iboom oru ophighironhọm ekiạ, pidị nạ r’abunhọn otọl k’agee-pọ. (Jọn 3:16; Gal. 2:20) Ephigh otuạn ophomoghiạn Enhaạn dị epu nyeẹn i/lo.

14. Eeghe kụ aḍiigbu dị enhighẹ epelhom ophorogh?

14 Ephomhoghiạn phọ anạ esi aZihova mebụgh ni loor ibadị araraạr phọ nạ matuughạ bọ ilọ odị. Iikia i/lo, nạ rawạ ni oḍuraan otuman odị k’agee-pọ. Kụ nạ katue ni. Odị ralọm ghan mọ ḍighi idị olhoghi odị kaḅaạl. (Prov. 23:15, 16) Kụ nạ kaḍighi iduọn phọ esi ikpo onhụ r’iḍighinhom araraạr. Adọl aghuḍum mọ anạ keḍeenhaan ni mọ nạ akạr ri apomoghiạn aZihova. (1 Jọn 5:3) Oḍighi idị olhoghi aZihova kaḅaạl kụ aḍiigbu dị enhighẹ epelhom dị nạ kaporogh.

15. Nạ kaḍeenhaan ika mọ nạ apomoghiạn ni aZihova?

15 Ika kụ idị nạ kaḍeenhaan mọ nạ apomoghiạn ni aZihova? Eḅẹl phọ, nạ kaaḅereghị iiḅereghị dị egbatanhaạn, kụ isiphẹ kụ edị nạ kaḅọgh loor anạ angọ egina egey Enhaạn phọ. (Ps. 40:8) Kụ nạ aḍiiny muụm esi ogbo oḍeenhaan mọ nạ maḅọgh loor anạ angọ Enhaạn. Kụ idiphọ yira mooḅeghiọn bọ ni epẹ omhạn, amem oḍiiny amuụm mọ anạ eḍighi ni mem dị emhạn maạr iboom. Nạ umhiigh ḍimhoom adọl aghuḍum, dị ka/ḍiọ aloor anạ mun, kuolọ elọ aZihova. (Rom. 14:8; 1 Pit. 4:1, 2) Etue ni ekịgh mudị edạ phọ epẹ phọ ekpạr ri ogbatạn, kụ iduọn phọ ni. Kuolọ keghughuronhaan nyinhạ eten okạr akugey aghuḍum. Ika?

16. Odaphạn Psalm 41:12, ika kụ idị aZihova kasẹph buphẹ okuọm bọ ghuḍum mọ abidị okumu ghan odị?

16 AZihova kụ Oye inmo dị oye omaạm u/lo. Iyaạr i/lo ghan dị nạ angọ nyodị dị odị ka/ḅulhemhian nyinhạ apelheghiom. (Mạk 10:29, 30) Odị kangọ nyinhạ dọl aghuḍum dị enhighẹ epelheghiom, emhoọgh suọ, ḅilhẹ emhoọgh ekol, ghalhamọ k’isiẹn okarạph aḅirinhi phọ ophọn rape bọ ni. Kuolọ epẹ phọ emhiighom bịn. Eten aghuḍum mọ ephẹn nạ amhiigh bọ siphẹ nạ aḍiiny bọ muụm mọ i/moọgh eekunha. Nạ katue ni akị ghisigh akumu ghan Odẹ ephomhoghiạn phọ anạ k’agee-pọ. Ephomhoghiạn Odẹ phọ anạ r’anạ kepoph ghan bịn ekị ghisigh. Kụ iduọn odị odi ghan bọ bịn kụ edị nạ katọl aani k’agee-pọ.—Bạl Psalm 41:12.

17. Eeghe kụ edị nạ katue angọ aZihova dị odị u/moọgh?

17 Mem dị nạ agbariọn radạ oḅọgh aloor ongọ r’oḍiiny amuụm, bịn nạ mamhoọgh eepoogh ongọ iyaạr dị ekạr emhạn maạr Odẹ ph’anạ. Odị mangọ nyinhạ oomo igey araraạr, ḅilhẹ r’aroopoogh oḅaạl olhoghi phọ nạ maghelhọm ghan bọ. Loor esi iphẹn phọ, nạ kangọ aani Opọ amhoọgh bọ kẹ phọ r’ade phọ iyaạr dị odị u/moọgh, eḍighi bọ okuọm aloor okumu odị eten dị u/kpaariọm. (Job 1:8; 41:11; Prov. 27:11) Enhọn eten oḍighinhom aghuḍum mọ ayira dị epu nyeẹn phọ edi ni ḍughụm? Dị iikia i/lo, ephomhoghiạn phọ nạ amhoọgh bọ aghị esi aZihova kụ ekpanhạ ephigh otuạn oḍiiny amuụm.

NẠ RAKORIOM GHAN EEGHE?

18. Eeghe asipuru kụ edị nạ katue apuruan loor?

18 Nyiidiphọ nạ kapagharanhaạn ika ḍipuru phọ eḅẹm bọ mọ, Nạ kaḍiiny ni muụm? Nạ bịn kụ katue apagharanhaạn. Kuolọ ketue ni elọgh ḍighaạgh opuruan aloor mọ, ‘Mị rakoriom ghan eeghe?’ (Iiḍighi 8:36) Tuutughiạn iraạr ariphigh phọ yira mooḅeghiọn bọ. Eḅẹl phọ, nạ apomoghiạn igey r’elhiom eḍighinhom iyaạr. Puruan loor mọ, ‘Mị rawạ ni omhiịn aani aḍio phọ aḍiphẹ torobọ oye kagbạ ghan bọ agey aḅilhẹ ghan aḍighi ilọ eḍighi elhiom?’ Omhunhenhiom iyạl, nạ apomoghiạn Zizọs Kraist. Puruan loor mọ, ‘Mị rawạ ni dị Oọny phọ Enhaạn kụ kaḍighi Uw-emhạ amhị, ḅilhẹ mị atuughaạny aani eḍeenhaan phọ odị ḍughụm?’ Omhunhenhiom iraạr dị epelheghiom, nạ apomoghiạn aZihova. Puruan loor mọ, ‘Mị rawạ ni oḍighi idị ekpom aZihova kemoọgh ibo esi okumu ghan odị idiphọ Enhaạn amhị ḍughụm?’ Eḍighi maạr dị nạ aphanyanhaạn ni sipuru phọ iphẹn phọ mọ ii, pọ uḍighi ika kụ nạ ko/ḍiiny bọ muụm? Nạ rakoriom ghan eeghe?—Iiḍighi 16:33.

19. Uḍighi ika kụ i/wạ bọ mọ kiilhaan oḍiiny amuụm? Kaạph amaaniọm. (Jọn 4:34)

19 Eḍighi maạr dị nạ rakiilhaan oḍiiny amuụm, pọ ḅeeḅeghiọn oniin oghaạph omaaniọm aZizọs. (Bạl Jọn 4:34.) Lọgh elhegh mọ aZizọs asighẹ eḍien kụ amaaniọm oḍighi ghan ogbi Odẹ phọ odị. Eeghe kụ iḍighi? Eḍien reḍighi ghan ni imạ loor ayira. AZizọs alegheri mọ torobọ iyaạr dị aZihova rawạ mọ yira oḍighi pọ ilọ asuọ ayira ni. AZihova ka/wạ mọ yira oḍighi iyaạr dị iyira ki/nhighenhaạn. Kụ ogbi phọ aZihova ilọ anạ aḅarạm ni oḍiiny amuụm ḍughụm? Ii. (Iiḍ. 2:38) Pọ kuphom ni owol mọ onhaghanhạn itọ oḍiiny amuụm mọ eḍighi ni ilọ asuọ anạ. Eḍighi maạr dị nạ ka/kiilhaan oghelhọm eḍien dị ekạr ri redụgh, uḍighi ika kụ nạ kakiilhaan bọ oḍiiny amuụm?

20. Yira kooḅeghiọn eeghe emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn?

20 Nạ rakoriom ghan eeghe? Ibadị koḅẹm mọ, “mị koo/kolhobian.” Ephigh phọ pọ, oḅọgh aloor ongọ aZihova kụ oḍiiny amuụm kụ okpanhạ osopha dị oye katue asopha. Esi iduọn phọ, emoghi ni olhọgh amem omhiigha aloor ootughiạn ḅilhẹ r’ikuph dị emhanhạm orue omhaạr ookolhobian. Kuolọ eḍighi maạr dị nạ akạr ri amhoọgh eephuạ oḍiiny amuụm, eeghe kụ edị nạ katue aḍighi ookolhobian aloor anạ? Yira kooḅeghiọn ophagharanhaạn aḍipuru phọ aḍiphẹ phọ emhuoghaạph phọ etum bọ siẹn.

AḌUỌR PHỌ 28 Gaining Jehovah’s Friendship

a Oḍiiny amuụm aḍighi ephigh edạ dị oye dị ratuughạ ghan Baibul phọ kagbatạn. Eeghe kụ kenyu oye phọ ogbatạn edạ phọ ephẹn phọ? Oghaạph onyen, ephomhoghiạn. Kopomhoghiạn eeghe ḅilhẹ r’anhiạn? Emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, kepanyanhaạn sipuru phọ ipẹ phọ, eḅilhẹ eeḅeghiọn odọ adọl aghuḍum dị onyọ aKristẹn dị maḍiiny muụm akpẹ orọl.