1-2. (a) Odaphạn Efesọs 6:16, eeghe kụ iḍighi kụ yira omhoghi bọ ni omhoọgh “osuarạm” omheeraam mọ? (b) Ighẹn asipuru kụ edị yira kooḅeghiọn?

NẠ AMOỌGH aani ni “osuarạm” omheeraam mọ ḍughụm? (Bạl Efesọs 6:16.) Eten dị iikia i/lo, nạ amoọgh ni. Idiphọ osuarạm rakoph ghan bọ ogbogh apakirị aloor phọ, kụ edị omheeraam kaghoph nyinhạ asighẹ esi aroozọ dị i/ḅaạl, iigamanhiạn, r’inyuughiom aḅirinhi phọ ophọn i/ḍighi bọ ipẹ k’Enhaạn.

² Toroboiperolbọ, yira odi mem “aruukuna phọ,” esi iduọn phọ kodẹgh ghan ni omheeraam mọ ayira opogh. (2 Tim. 3:1) Ika kụ idị nạ kaaḅeghiọn bọ osuarạm omheeraam mọ anạ apogh mughumọ amaạr ri akpạr? Ḅilhẹ ika kụ idị nạ kamaạr apạm osuarạm mọ anạ akparamhị? Uguạ, ooḅeghiọn ophanyanhaạn asipuru phọ iphẹn phọ.

3. Awe eghạm roḍighi ghan ika isuarạm mọ abidị, kụ eeghe kụ iḍighi?

³ Simem aBaibul phọ, awe eghạm ugbor ghan ophạm osuarạm dị okpoghom ozu enhạm. Awe eghạm mọ ugbul ghan ni munụm osuarạm mọ obọ oghoph ozu enhạm mọ ḅilhẹ r’oḍighi idị apakirị phọ aḍighi bọ okuron phọ ka/ḍigh osarị. Eḍighi maạr dị onyọ eghạm mọ kụ amhiịn mọ osuarạm odị maphụ, odị amhiịn ghan ni mọ onuụn ni oselhemhi obọ odị aakolhobian loor oḅilhẹ oghị eghạm mọ. Ika kụ idị eḍeenhaan phọ ephẹn phọ emhoọgh maạr oḍighinhom r’omheeraam mọ anạ?

4. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ mọ maạr ghan aaḅeghiọn aphogh osuarạm omheeraam mọ anạ, kụ ika kụ idị nạ katue aḍighi iduọn phọ?

⁴ Idiphọ awe eghạm iḍiodiidi phọ, ewạ mọ gbor ghan aaḅeghiọn aphogh aḅilhẹ aphạm akparamhị osuarạm omheeraam mọ anạ, obọ oomo amem nạ aakolhobian ghan oghị eghạm. Idiphọ aKristẹn, yira robe ghan eghạm aruwaloor, kụ amulọgh ḍien phọ ayira  eḅaramaạm ni ikarạph aruwaloor phọ. (Efẹ. 6:10-12) Onhọn oye kụ nyinhạ ka/phamhanhaạn osuarạm omheeraam mọ anạ. Ika kụ idị nạ katue bọ akuphom owol mọ nạ aakolhobian ni okaran odẹgh ophogh? Eḅẹl phọ, ḅeeḅereghị aZihova alhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh. Ipẹ reten, kụ asighẹ Ekpo onhụ phọ Enhaạn aḍighinhom obọ nạ amhiinạ loor anạ eten phọ epẹ aZihova amhiịn bọ nyinhạ. (Hib. 4:12) ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Ḍuomolhoghi aZihova r’oomo ekpom anạ, Kụ ka/beḍenhọm onhaghanhạn aḍughụm olọ anạ.” (Prov. 3:5, 6) Siẹn yira monhaghạn bọ iphẹn phọ, i/kpẹ dị nạ kaḅilhẹ akiririom apogh iniin odọ osopha dị nạ asopha mem dị ke/bia ḍughụm? Esi omaạm, nạ masoman ghan ni iiḅaghamhị ikpoki ḍughụm? Mem mọ amuphẹ phọ, ipẹ ogẹ bọ siphẹ Hibru 13:5, eḅẹm bọ mọ “Mị inyina ki/wilẹ. Mị inyina ki/ghel” ighiil li eru iitughiạn anạ ḍughụm? Oguanhaan phọ opọ phọ nyinhạ o/ngọ oḍuomolhoghi mọ aZihova odi ni r’anạ ḍughụm? Eḍighi maạr dị eḍighi ni idiphọ, pọ ipẹ phọ eḍeenhaan mọ nạ amaạr ri rapogh osuarạm omheeraam mọ anạ.

5. Eeghe kụ iyaạr dị eeni nạ katue ni amiịn, mem dị nạ amhaạr aaḅeghiọn aphogh omheeraam mọ anạ?

⁵ Mem dị nạ amhaạr aaḅeghiọn aphogh omheeraam mọ anạ, ipẹ nạ kamiịn bọ etue ni eḍighi iikia esi anạ. Nạ atue ni amiịn riisi dị nạ adugh dị nạ u/legheri. Esi omaạm, nạ atue ni amiịn mọ ooḅaghamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn, okpẹ kirokirọ, obobọ oḅonyonhu ozuan madughe omheeraam mọ anạ. Eḍighi maạr dị iphẹn phọ memitenhaan nyinhạ, ika kụ idị nạ katue bọ akoph omheeraam mọ anạ, oḍighi idị idị eloghorị epu siphẹ ke/mite?

6. Mạ iniin odọ ooḅaghamhiạn aloor dị akpeanhaạn?

⁶ Iniin odọ ooḅaghamhiạn aloor akpeanhaạn ni. Esi omaạm, ekpeanhaạn ni ooḅaghamhiạn aloor ilọ ipẹ yira koḍighi bọ idị eḅeeraạn aZihova r’aZizọs. (1 Kọr. 7:32) Eḍighi maạr dị yira oḍighi igbagarạ ikarạph, yira rooḅaghamhiạn ghan ni loor ilọ idị yira koḅilhẹ omhooghạ siya phọ ayira r’Enhaạn. (Ps. 38:18) Yira oḅilhẹ kẹn rooḅaghamhiạn ghan loor ilọ idị yira koḍighi idị eḅeeraạn olom obobọ anhịr ayira ḅilhẹ r’idị yira komaạr opogh buọ eghunotu ayira r’abuẹn r’ayira oḅọph bọ omheeraam mọ.—1 Kọr. 7:33; 2 Kọr. 11:28.

7. Odaphạn Proverbs 29:25, eeghe kụ iḍighi kụ i/wạ bọ mọ yira ooḅaghamhiạn loor ilọ omhoọgh akuuḅi aghisigh awe?

⁷ Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, ooḅaghamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn katue ni adughe omheeraam mọ ayira. Esi omaạm, yira otue ni omoọgh oboom ooḅaghamhiạn aloor ilọ iyaạr olhe r’asuomạ okpolhoghiạn. (Mat. 6:31, 32) Bịn eeni iphẹn phọ eḍighi idị yira kogbon esi omhoọgh ibadị aruphua. Ketue kẹn ni eḍighi idị yira komoọgh ephomhoghiạn ikpoki. Eḍighi maạr dị yira omheera mọ edọ iyaạr dị erọl idiphọ emite, pọ omheeraam mọ ayira esi aZihova kadugh ni, bịn esighẹ siya phọ ayira r’aZihova elọgh esi ootor’osooromineen. (Mạk 4:19; 1 Tim. 6:10) Obobọ yira otue kẹn ni omeel oḍighanhaan onhọn odọ ooḅaghamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn—opọ phọ pọ ooḅaghamhiạn aloor ilọ omhoọgh akuuḅi aghisigh awe. Iphẹn phọ ketue ni eḍighi idị yira komiigh owạ akuuḅi aghisigh awe kparipẹ r’opọ k’aZihova. Orue oghoph aloor ayira osighẹ esi ootor’osooromineen phọ opọ phọ, pọ ewạ mọ yira olhọm aZihova ongọ ayira omheeraam r’akpọ aḅio obọ yira okaran ipaanhaạn phọ iphẹn phọ.—Bạl Proverbs 29:25; Luk 17:5.

8. Ewạ mọ yira omhegheron ghan ika mem dị ugbaaghiọm iyira okpẹ?

⁸ ASetan, “odẹ oomo okpẹ” phọ, rasighẹ ghan ni buphẹ odị ratooghị bọ kangọ kaḍighinhom, ogbaaghị okpẹ kirokirọ ilọ aZihova ḅilhẹ r’abumor r’abumarani phọ ayira. (Jọn 8:44) Esi omaạm, abuphẹ momhelheghu bọ oḍuạ siẹn igey phọ, rogbaaghị ghan ni okpẹ kirokirọ ophueghiọm itughemhị oḍighom mọ aZihova siphẹ iisoph intanẹt phọ, ilhoghi aTv ḅilhẹ r’inhọn araraạr iinhaghạn. Okpẹ kirokirọ phọ ipẹ phọ eḍighi aani iniin “ikpinạ epo phọ Eru.” (Efẹ. 6:16) Yira  koḍighi ika eḍighi maạr dị oye aru agbaaghị okpẹ kirokirọ phọ iphẹn phọ uḅenhị iyira? Ewạ mọ yira oghel! Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị yira omoọgh omheeraam okị esi aZihova ḅilhẹ kẹn yira oḍuomolhoghi bumor phọ ayira. Ephigh phọ pọ, r’amem r’amem ku/moọgh ghan raghaạph r’abuphẹ momhelheghu bọ oḍuạ siẹn igey phọ. Yira ku/meera oye obobọ iyaạr, obobọ kẹn ni ooḅaghamhiạn aloor, eḍighi idị yira koogbakiạn r’oye.

9. Ika kụ idị oḅonyonhu ozuan katue utir iyira?

⁹ Oḅonyonhu ozuan katue kẹn ni adughe omheeraam mọ ayira. Yira ko/tue opogh ogunhọm iiḅaghamhị dị yira omhoọgh. Keḍighi elologhi eḍighi maạr dị yira ophogh ogunhọm iiḅaghamhị ayira. Eeni amem, yira otue ni ologhoma oḅonyonhu ozuan. Kuolọ ku/meera iiḅaghamhị phọ ayira esighenhọm iitughiạn ayira. Eḍighi maạr dị eḍighi iduọn phọ, pọ kikikima ni iyira oḍuomolhoghi ruguanhaan phọ aZihova. (Ogan. 21:3, 4) Oḅonyonhu ozuan katue ni akpạ inyaạm mọ ayira bịn eḍighi idị yira kobilhẹ okumu aZihova. (Prov. 24:10) Iyaạr dị erọl idiphọ iyira ki/mitenhaan.

10. Nạ atuughạ eeghe esi aḍinyạ phọ onyọ umarani phọ ayira agẹ bọ?

¹⁰ Ooḅeghiọn omhiịn idị oniin onyọ umarani epẹ United State rapamanhạm ni omheeraam odị, etigheri egbagarạ e/moon olom mọ odị. Odị agẹ ni ḍinyạ aghiọm emhụ agadạ phọ, kụ aḅẹm mọ: “Adọl phọ ayoor rekọm ghan ni oboom ooḅaghamhiạn aloor r’oḅonyonhu ozuan eeni amem, kuolọ oḍuomolhoghi phọ ayoor akpạr ri. Mị akạr kụ rasereghiạn oomo phọ areten phọ aZihova asighẹ bọ raḍighinhom ghan okparamhị omheeraam mọ ayoor ḅilhẹ r’okparamhị ayoor. Yoor okạr kụ omoghi iromoghiom r’okparamhị phọ ophọn phọ. Rinyaamhị ghan iyoor oghiọm aghisigh okumu aZihova ḅilhẹ r’okparaghạm odẹgh ophogh kirokirọ phọ aSetan raḍighinhom ghan bọ odughe ayoor.” Oghaạph onyọ umarani phọ ophọn phọ utughemhị iyira mọ yira kotue ni okpạr opu oḅonyonhu ozuan! Ika? Legheri ghan mọ aSetan kụ redẹgh nyinhạ ophogh ipẹ nạ kaḍighi bọ. Miịn ghan aZihova idiphọ azin iidereghị. Ḅilhẹ amhaghamhị ghan maạr itughemhị phọ odị.

11. Eeghe asipuru kụ edị ewạ mọ opuruan siloor ayira, olhegheri mughumọ omheeraam mọ ayira akpạr ri?

¹¹ Nạ amiịn ni esi siphẹ osuarạm omheeraam mọ anạ dị enhighẹ okparamhị ḍughụm? Siẹn arunwanyụ phọ iphẹn purukụ eten bọ, nạ marue ni akel omheel oḍighanhaan ooḅaghamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn ḍughụm? Nạ marue ni akel olher arurụ ongọ r’oogbaghanhaạn ghan abuphẹ  momeel bọ oḍuạ siẹn igey phọ ḍughụm? Ḅilhẹ nạ marue ni abianhaan oḅonyonhu ozuan ḍughụm? Eḍighi maạr dị eḍighi idiphọ, pọ omheeraam mọ anạ amoon ni. Kuolọ ewạ mọ yira oghiọm ni ghisigh ogona loor, idị eḍighi bọ aSetan amoọgh ni ikpinhạ kirokirọ dị rasighẹ ghan kaḍighinhom. Uguạ, ooḅeghiọn nyeniin ophogh.

12. Eeghe iyaạr kụ edị ophorogh aruphua ketue iḍighi iyira?

¹² Ophorogh aruphua ketue ni igbaragbaramhị iyira bịn eḍighi idị yira koseere osuarạm omheeraam mọ ayira. Otelhedom mọ aPọl aḅẹm mọ: “Onyọ eghạm dị odi ḍiikparạ adom rawạ ghan oḍighi idị keḅeraạn uw-emụ phọ abidị, o/meeraam mun ooḍikuan oopho awe.” (2 Tim. 2:4) U/meera ghan awe eghạm aRom omhuul ḍighi obobọ oḅarạm onhọn oḍighi. Eeghe kụ kemite eḍighi maạr dị oye eghạm mọ kụ u/meera udaphạn olhogh phọ opọ phọ?

13. Eeghe kụ iḍighi kụ i/wạ bọ mọ onyọ eghạm aḅarạm omhuul aḍighi obobọ inhọn odọ iiḍighi?

¹³ Gbiom olhoghi iphẹn phọ. Awe eghạm odi ḍiroọr osighẹ rolool eghạm mọ abidị rotuughaạm ghan ilọ eghạm, kụ oniin onyọ eghạm mọ o/lo aani siphẹ phọ. Onyọ eghạm mọ ophọn phọ odi epẹ ḍighi rabolhoghi ghan riiḍien. Dulhe, abuọ eghạm mọ rooḅeghiọn raraạr eghạm mọ abidị koḅilhẹ oghola yogh rolhool eghạm mọ. Opọ aḅarạm bọ omhuul aḍighi phọ odi raakolhobian ghan raraạr aal aḍieriphọ aḍio phọ. Reḅaạl ḍiroọr bịn amulhọgh ḍien oru ozoughom bidị ekperenhom. Nạ ragbi mọ oghẹn onyọ eghạm kụ katue aamhanham ee eghạm mọ, oghuenhiom oḍiemhiom mọ abidị? Ḅilhẹ oghẹn onyọ abidị kụ edị nạ kawạ mọ amheerạ iigaạny anạ—opọ aakolhobian bọ obobọ opọ aghị ghan bọ omhuul aḍighi phọ?

14. Idiphọ awe eghạm aKraist, eeghe kụ imhạn maạr esi ayira?

¹⁴ Idiphọ abugey awe eghạm, ku/meera araraạr dị i/moọgh maạr oḍighinhom igbaragbaramhị iyira omhoọgh akuuḅi aghisigh abuḍiemhiom mọ ayira, Zihova r’aKraist. Iphẹn phọ kụ imhạn maạr epu oomo araraạr phọ ipẹ aḅirinhi phọ aSetan amhoọgh bọ ongọ ayira. Okuphom owol mọ yira omoọgh ni inyaạm r’amem mọ rewạ bọ oghiọm aghisigh okumu aZihova, ḅilhẹ r’omhaạr ophogh osuarạm omheeraam mọ ayira r’iphedị araraạr eghạm aruwaloor phọ ayira mughumọ edi ni ḍimạ adọl.

15. Ighẹn iphụr aurụ kụ edị aPọl ungọ iyira, kụ eeghe kụ iḍighi?

 ¹⁵ Ewạ mọ yira oomhanham ghan torobọ amem! Eeghe kụ iḍighi? Otelhedom mọ aPọl uphụr ri iyira rurụ mọ “Buphẹ rowạ ghan bọ oḍighi araaIhạ phọ [kope ni] eten obiIẹ ipẹ omeeraam mọ aḅẹm bọ.” (1 Tim. 6:9, 10) Ikpo onhụ phọ eḅẹm bọ mọ “[kope ni] eten” eḍeenhaan mọ olhọgh amem owaaghị iboom aruphua dị i/kạr iwạ, ketue ni egbaragbaramhị oye phọ. Bịn eyegherọn ekpom ayira engọ “ibadị aruuphuạ eIologhi r’ilọ aḍuugh aḍuugh.” Kparipẹ romheera aruuphuạ phọ ipẹ phọ eḍiku rokpom ayira, ewạ dị yira komiịn ekạr iyaạr phọ bidị eru bọ—areenemạ dị ketue ni iḍighi iyira iyaạr.

16. Iphẹn ogẹ bọ Mạk 10:17-22 inyu iyira ootughiạn ilọ ighẹn asipuru?

¹⁶ Oḅẹm mọ yira omoọgh ni ikpoki oghooghiom ibadị araraạr. Kebeeph ni ḍughụm eḍighi maạr dị yira ogho torobọ iyaạr lọ iḅeeraạn iyira ghalhamọ i/kạr ri imoghi? Iyaạr lọ eeph i/lo. Kuolọ tuutughiạn ilọ asipuru phọ iphẹn phọ: Ghalhamọ yira kotue ni oko iyaạr phọ, yira okạr ri omoọgh mem r’inyaạm oḍighinhom oḅilhẹ omhaạr ophạm iyaạr phọ? Ke/ḍighi edị yira kokuọm loor iyaạr phọ ḍughụm? Okuọm aloor ruphua phọ yira omhoọgh bọ kekọm ni idị yira kozọ aani idiphọ oḍoọgh oye phọ aghel bọ ḍimhạgh phọ aZizọs oghị obughẹ arukumuan phọ Enhaạn ḍughụm? (Bạl Mạk 10:17-22.) P’eeghe idị kinhighenhaạn iyira orọl adọl  aghuḍum dị esooran, kụ olhọgh imạ amem r’inyaạm mọ ayira esi oḍighi ghan ogbi phọ Enhaạn!

17. Eeghe kụ edị i/wạ mọ yira owulha?

¹⁷ Yira ku/bula mọ yira odi eghạm, ḅilhẹ omoọgh ookolhobian ilọ ee eghạm mọ torobọ aḍio. (Ogan. 12:17) Abumor r’abumarani phọ ayira ko/tue uphamhanhaạn iyira osuarạm omheeraam mọ ayira. Yira r’aloor kụ umhoọgh oḍighi omhaạr ophạm omheeraam mọ ayira okparamhị.

18. Eeghe kụ iḍighi kụ awe eghạm iḍiodi phọ omhaạr ghan bọ ophạm isuarạm mọ abidị okparamhị?

¹⁸ Iḍiodi phọ, onyọ eghạm amhoọgh ghan eghuan mem lọ akpọ oḅio epẹ erugh eghạm mọ. Kuolọ kamutonhaan ni eepoogh oḍighi phọ odị eḍighi maạr dị arigheel dị u/pạm osuarạm mọ odị. Ogbaạm igbaany olọ aRom, aTacitus aḅẹm mọ: “Eepoogh dị eelheeny mem dị onyọ eghạm atebeeny osuarạm mọ i/tọl ghan.” Epẹ kụ eniin ephigh phọ eḍighi bọ kụ abuọ eghạm mọ ophạm ghan bọ isuarạm mọ abidị okparamhị.

19. Ika kụ idị yira kotue opạm okparamhị osuarạm omheeraam mọ ayira?

¹⁹ Yira komaạr opạm okparamhị osuarạm omheeraam mọ ayira esi ogbor ghan oghị ituughạ, oḅilhẹ oghaạph ghan ilọ aḍien phọ aZihova r’Omhạr phọ odị oḅenhị aani abunhọn. (Hib. 10:23-25) Opumhom isiẹn, yira kobạl ghan Ekpo onhụ phọ Enhaạn ḍio ḍio ḍio kụ ooḅereghị ghan mọ Odị ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh, osighẹ oḍighinhom esi atorobọ iyaạr lọ yira roḍighi. (2 Tim. 3:16, 17) Mem dị yira oḍighi ghan iduọn phọ, eenemạ eghạm dị aSetan kasighẹ uphoghomhiom iyira dị kekạr iḍighi iyira iyaạr ke/tọl. (Isa. 54:17) ‘Osuarạm omheeraam’ mọ ayira kughoph ni iyira. Yira komeerạ ni r’akpọ oḅio agạ abumor r’abumarani phọ ayira. Ḅilhẹ yira kokpạr ghan ni opu eghạm mọ ayira torobọ aḍio—edị ekạr emhạn maạr epelhom pọ, yira kotọl agạ aZizọs mem dị odị kakpạr bọ apu Setan r’otul phọ odị.—Ogan. 17:14; 20:10.