1. AZihova kaḍighi eeghe, omhunhenhi igbiom mọ odị?

AZIHOVA katue ni atu torobọ oye lọ ewạ omhunhenhi igbiom mọ odị. Esi omaạm, aZihova aḍighi otughemhiạ, Oodereghiạ, ḅilhẹ r’okaaphọm iiḅi iinhaghạn, iphẹn phọ iphurukpu idị yira orue ootughiạn. (Isa. 48:17; 2 Kọr. 7:6; Gal. 3:8) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, odị ragbor ghan ni kasighẹ we aḍighinhom omhunhenhi igbiom mọ odị. (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Kọr. 1:3, 4) AZihova katue kẹn ni angọ torobọ onyọ ayira osụ-olhoghi r’inyaạm lọ yira owạ, omhunhenhi igbiom mọ odị. Oomo iphẹn phọ remạ ghan emhụ aḍien phọ odị, Ipẹ kụ idị ibadị awa dị otuughạ Baibul phọ ogbạ.

2. (a) Eeghe kụ iḍighi kụ eeni amem yira rootughiạn ghan bọ mọ aZihova iyira ru/⁠sighẹ kaḍighinhom? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

² Oomo phọ ayira rowạ ni dị aZihova kusighẹ iyira aḍighinhom, kuolọ abuniin otue ni ootughiạn mọ aZihova ra/⁠sighẹ bidị kaḍighinhom. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị bidị rologhoma ghan mọ aḍikpọ, asidọl phọ, inyaạm mọ abidị i/⁠meera mun. Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, abuniin otue ni ologhoma m’ipẹ bunọ roḍighi bọ mekasiạn ni. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeeghiọn ipẹ aZihova katue bọ unyaamhị iyira omhunhenhi igbiom mọ odị. Kụ yira ooḅeghiọn omiịn siphẹ aBaibul phọ idị aZihova angọ rebenhẹ phọ odị​—⁠nmariịr r’ilhephiri​—⁠eephuạ r’iikpọ oḍighi iyaạr omiteom. Eekunha phọ, kụ yira ooḅeghiọn ipẹ yira kotue bọ omeera mọ aZihova usighẹ iyira aḍighinhom aani.

3. Odaphạn ipẹ ogẹ bọ siphẹ Filipai 2:13, ika kụ idị aZihova rungọ ghan iyira eephuạ oḍighi ipẹ eḅeeraạn bọ nyodị?

³ Bạl Filipai 2:13. * AZihova katue ni ungọ iyira eephuạ oḍighi ipẹ eḅeeraạn bọ nyodị. Ika kụ idị odị katue bọ aḍighi iduọn phọ? Eeni yira komiịn iyaạr dị ewạ olhoghonhaạn aḍighaạgh siphẹ ookpomhoghan phọ. Obobọ eeni ikumor awe phọ obạl ḍinyạ dị olạ agadạ phọ ogẹ oruom mọ arikpisi edi ni dị rewạ olhoghonhaạn aḍighaạgh. Iphẹn phọ ketue ni eḍighi idị yira kopuruan loor mọ, ‘Mị kaḍighi ika kụ aloghonhaạn aani ḍighaạgh?’ Obobọ eeni kẹn ungọ iyira oḍighi dị akpạr, kụ yira u/⁠kạr ulegheri mughumọ yira kotue ni oḍighi. Anhianhiạn yira obạl esi aBaibul, kụ rookia mọ ‘Ika kụ idị mị katue asighẹ esi aBaibul phọ ephẹn aloghonhaạn ḍighaạgh bunhọn?’ AZihova iyira ku/⁠kpaariọm oḍighi iyaạr. Kuolọ mem dị odị amhiịn mọ yira rootughiạn ni oḍighi iyaạr phọ, odị kungọ ni iyira eephuạ oḍighi ipẹ yira mootughiạn bọ.

4. Ika kụ idị aZihova katue ungọ iyira iikpọ oḍighinhom ipẹ eḅeeraạn bọ nyodị?

⁴ AZihova katue ni ungọ iyira iikpọ oḍighinhom ipẹ eḅeeraạn bọ nyodị. (Isa. 40:29) Odị Katue ni asighẹ uwaloor iigbia phọ odị anyaamhiọm sighalhanyạn phọ ayira. (Ex. 35:30-35) Dị eego esi oḍighom mọ odị, aZihova katue ni utughemhị iyira ilọ oḍighi iniin araraạr. Eḍighi maạr dị nạ u/⁠kạr ulegheri ilọ ophạm oḍighi dị ongọ nyinhạ, pọ wạ olhoghonhaạn aḍighaạgh. Ḅilhẹ kẹn, ka/⁠kiilhaan olhọm Odẹ k’akẹ phọ ayira, opọ runmo ghan bọ ni iyira ruunmo, ilọ ongọ anạ “iikpọ.” (2 Kọr. 4:7; Luk 11:13) ABaibul phọ apạm ni ibadị areḍeenhaan idị aZihova anyaamhị lhephiri r’anmariịr esi ongọ abidị eephuạ r’iikpọ oḍighi ipẹ eḅeeraạn bọ nyodị. Iduọn yira kooḅeghiọn bọ iniin areḍeenhaan phọ ipẹ phọ, kparaghạ ootughiạn areten dị aZihova katue asighẹ nyinhạ aḍighinhom aani.

5. Yira otuughạ eeghe ilọ amem mọ ḅilhẹ r’ipẹ aZihova asighẹ bọ Mozis atagharanhạm we phọ Odị?

⁵ AZihova aḍighi idị aMozis aḍighi opeliạ awe phọ Izrạl. Kuolọ apụr amem kụ edị aZihova asighẹ bọ nyodị aḍighinhom? Nạ ragbi mọ iḍighi mem mọ aMozis alhoghoma bọ mọ onọ masi amananhaạm, loor iromoghiom “oomo olegheri-iyaạr abuọ Ijipt” phọ odị mamhoọgh bọ ḍughụm? (Iiḍighi 7:22-25) Eeye, aZihova asighẹ Mozis aḍighinhom mem mọ odị alhoghonhaạn bọ nyodị ḍighaạgh oḍighi oye osooromhi aloor, r’oye eephọ olhoghi. (Iiḍighi 7:30, 34-36) AZihova angọ Mozis akpọ aḅio oghị omheerạ aghisigh uw-emhạ phọ Izipt. (Ex. 9:13-19) Yira otuughạ eeghe esi amem r’eten phọ epẹ aZihova asighẹ bọ Mozis aḍighinhom? AZihova rasighẹ buphẹ rotuughaạny bọ raagharạ phọ odị kụ kaḍighinhom, ḅilhẹ r’abuphẹ obeḍenhọm bọ nyodị omhoọgh inyaạm.​—Fil. 4:13.

6. Yira otuughạ eeghe esi eten phọ epẹ aZihova asighẹ bọ Bazilaị aḍighinhom, olhoghonhaạn aḍighaạgh Uw-emhạ phọ Devid?

⁶ Arukuron asiạ reten, aZihova asighẹ Bazilaị aḍighinhom olhoghonhaạn aḍighaạgh Uw-emhạ phọ Devid. “Okoọny rasiph, asiloor medughogh, ḅilhẹ amuụm rapụ” Devid r’awe phọ odị mem mọ bidị oghiilhaan bọ Absalom oọny phọ odị rosuma. ABazilaị, maḍighi bọ ni okumor oye ḅilhẹ r’abunhọn, alhọgh ni ghuḍum mọ odị esi ooto r’osooromineen ongọ aDevid r’awe phọ odị eḍien. ABazilaị o/ḅẹm mọ loor esi dị odị maḍighi bọ okumor oye, m’aZihova ka/⁠sighẹ mun nyodị aḍighinhom. Kparipẹ ghụn ni, odị asighẹ ni ipẹ dị amhoọgh bọ alhoghonhaạn ḍighaạgh rebenhẹ phọ Enhaạn ekuom bọ. (2 Sam. 17:27-29) Iphẹn phọ itughemhị iyira eeghe? Etigheri siạ phọ ayira, aZihova katue ni usighẹ iyira aḍighinhom olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor phọ ayira  ekuom bọ, mughumọ utuman iyira obobọ odị enhọn ekpisi. (Prov. 3:27, 28; 19:17) Eeni yira ko/⁠tue omiịn bidị ologhonhaạn ḍighaạgh, kuolọ yira kotue ni osogh aani osogh olọgh siphẹ igbe iisogh oomo aḅirinhi phọ, olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor phọ ayira torọ amem lọ ewạ.​—2 Kọr. 8:14, 15; 9:11.

7. Ika kụ idị aZihova asighẹ Simiọn aḍighinhom, kụ ika kụ idị olhegheri ipẹ phọ ikparamhị aani iyira?

⁷ AZihova aguanhaan Simiọn, oniin okumor oye dị aḅạr nyodị epẹ Jeruselem mọ, odị ka/⁠miịn ḍuugh tutụ odị asighẹ riḍien odị amhiinhọm aMesaya phọ. Oguanhaan phọ opọ phọ akparamhị ni Simiọn iboom, loor esi dị odị rakori ghan ni k’asiạ phọ omhiịn aMesaya phọ. AZihova akpẹ ni nyodị iikpiạ loor omheeraam mọ r’okparạm mọ odị. Eniin aḍio, bịn “Uwaloor Iigbia phọ aḍighi ni dị odị aḍigh otu iiḅereghị phọ.” Kụ odị amhiịn oḅumoọny phọ Zizọs, kụ aZihova aḍighi idị odị agananamhi imiịn ilọ oọny phọ ophọn kaḍighi bọ Kraist phọ. (Luk 2:25-35) Etigheri iduọn aSimiọn u/⁠tọl mun bọ ubia omhiịn dị aZizọs raḍighi oḍighi phọ odị, odị amhoọgh ni oḅaạl olhoghi esi eepoogh phọ odị amhoọgh bọ, kụ odị kakạr ri kụ amoọgh ḍisẹph dị enhighẹ epelhom ghisigh! Siphẹ omhoom aḅirinhi phọ, oye phọ ophọn akpẹ bọ oḍuomolhoghi phọ kamiịn ni ipẹ itooghị phọ aZizọs kesighẹ ḍisẹph kirokirọ etuom oomo arughun otu isiẹn ade phọ. (Gen. 22:18) Yira kẹn kotue ni osereghiạn aani torobọ eepoogh dị aZihova ungọ iyira siẹn arukumuan phọ odị.

8. Ikạ kụ idị aZihova katue usighẹ iyira aḍighinhom aani idiphọ aBanabạs?

⁸ Siphẹ oḅẹl okuron asiạ oghill aKristẹn phọ, oye inmo dị oghol mọ Josef amiteom ni loor odị dị aZihova kasighẹ nyodị aḍighinhom. (iiḍighi 4:36, 37) Eeni aJosef amhaạr igey ooḍereghị awe, kụ abutelhedom mọ otạ bọ nyodị mọ aBanabạs, emhụ phọ pọ “oọny dị raseenyaạn ghan we.” Esi omaạm, mem mọ opọ aSọl aḍighi bọ onyọ aKristẹn, ibadị abumor phọ ughiilhaan ghan ni otuman odị loor esi iduọn odị agbiphoghọm ghan bọ rookpomhoghan phọ. Toroboiperolbọ, aBanabạs oye oseenyaạn phọ aghị ni alhoghonhaạn ḍighaạgh Sọl, kụ aSọl asereghiạn ni onmạ ighirigiir phọ aBanabạs. (iiḍighi 9:21, 26-28) Onyebeel roten, ikumor awe phọ orọl bọ epẹ Jeruselem umhiịn ni mọ ewạ dị kokị otomoghiom bumor r’abumarani phọ odi bọ Antiọk epẹ Siria. Anhiạn kụ edị bidị orom bọ m’aghị? ABanabạs! Bidị usaḅạr ri igey. ABaibul phọ uḅenhị iyira mọ aBanabạs “abo ni kụ alọm oomo phọ abidị mọ osighẹ iloghi phọ abidị okpasaghiọm Omoọgh-we phọ.” (Iiḍighi 11:22-24) Iniin phọ kẹn ni ḍio arodon, aZihova katue ni ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍighi “oọny dị raseenyaạn ghan” bumor r’abumarani phọ. Esi omaạm, odị katue ni usighẹ iyira aaḍereghiọm buphẹ oroph bọ buọ emphomhoghiạn abidị esi aḍuugh. Obobọ odị atue ni aḍighi idị yira kokị opogh obobọ omạgh fon oye dị u/⁠moon obobọ oḅạ iyạl ikpo ikpo onhụ okparamhị oye dị aḅonyonhu azuan. Nạ kameera ni aZihova asighẹ nyinhạ aḍighinhom idiphọ aBanabạs ḍughụm?​—1 Tẹs. 5:14.

9. Yira otuughạ eeghe esi eten phọ epẹ aZihova alhoghonhaạn bọ ḍighaạgh Vasily, oḍighi opoghom dị asianhaan?

⁹ AZihova alhoghonhaạn ni ḍighaạgh oniin oye dị oghol mọ Vasily oḍighi opoghom dị asianhaan. Mem mọ purukụ omạ bọ Vasily oḍighi oniin okumor oye mem dị amhạn 26 asiạ, odị aghiilhaan mọ onọ ka/⁠legheri ilọ olhoghonhaạn aḍighaạgh okparamhị ookpomhoghan phọ, ekạr nuụn ekpaariọm ipẹ odị katue bọ akparamhị bulọ odi esi iiḅaghamhị. Toroboiperolbọ, oniin okumor oye ḅilhẹ r’aKingdom Ministry School phọ, ilhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh. AVasily alhọgh ni iboom ikuph oghị aghisigh. Esi omaạm, odị ageeghị ni iịny asiigbu dị odị kaporogh ateẹny. Idiphọ odị arue ghan bọ ateẹny eniin etum eniin, bịn enụm enụm odị arue akpạr apu oghiilhaan phọ odị. Nyiidiphọ odị aḅẹm mọ: “Ipẹ mị aghiilhaan bọ kụ ringọ imhị iboom ibo nyiidiphọ. Mem dị aZihova uḍeenhaan imhị esi aBaibul dị ekạr ekasiạn osighẹ ooḍereghiọm onyọ umor obobọ umarani siphẹ  ookpomhoghan phọ, ringọ ghan imhị ibo r’ogbaanyạn.” Bumor phọ, eḍighi maạr dị nạ amiteom aani loor idiphọ aVasily, aZihova katue ni angọ nyinhạ olhegheri iyaạr ophạm iiḍighi dị ebụgh ni iboom siẹn ookpomhoghan phọ.

10. Abigail aḍighi eeghe, kụ nạ atuughạ eeghe esi eḍeenhaan phọ odị?

¹⁰ Mem mọ Uw-emhạ phọ Sọl raporogh bọ Devid r’awe phọ odị ozẹ, araraạr ikparạm ni bidị. Esi iduọn phọ awe phọ aDevid oghị olhọm aani oniin ogbogh oye olọ Izrạl dị oghol mọ Nabal m’angọ aani bidị eẹny eḍien. Bidị umhoọgh ni elhiom olhọm odị, loor esi dị bidị uphoghonhaan ghan inhạm odị epẹ edalạ phọ. Kuolọ uw-ikarạph phọ aNabal o/⁠mheera ongọ bidị iyaạr. Iphin ni olhoghi aDevid kụ odị awạ ozẹ atorobọ olhephiri oọny olọ k’aNabal. (1 Sam. 25:3-13, 22) Toroboiperolbọ, ooḅi anhịr phọ aNabal, Abigail, arọph ni amhiịn ipẹ rewạ bọ omite phọ. Odị aḍeenhaan ni akpọ-oḅio kụ aḅololo radạ aruwol aDevid kụ alhọm mọ odị ku/⁠zu iḅaạl esi oghiigh aNabal r’awe phọ odị. R’amagheel odị aroma ni Devid mọ aḅọgh alhọgh ḍighaạgh aZihova. Ikpo-onhụ osooromhi aloor phọ Abigail r’ezọ osụ-olhoghi phọ odị itir ri ekpom aDevid. ADevid akureri bịn mọ aZihova kụ arom nyodị. (1 Sam. 25:23-28, 32-34) Abigail amhoọgh raagharạ dị edughanhaan aZihova osighẹ odị oḍighinhom. Igina phọ kẹn ni, AZihova katue ni asighẹ aḍighinhom bumarani dị omhoọgh magheel r’orọph omhiịn, olhọgh ophophe arughun otu phọ abidị r’abunhọn siphẹ ookpomhoghan phọ.​—Prov. 24:3; Taitọs 2:3-5.

11. Eeghe kụ idị anmanyạn phọ aShallum oḍighi, kụ abuọ anhiạn kụ rotuughaạny aani bidị ḍio arodon?

¹¹ Ibadị arukuron asiạ reten, anmanyaạn phọ aShallum uḍighom aani ni igbo abuphẹ aZihova asighẹ bọ aḍighinhom oḅilhẹ olhọgh iikpe phọ aZeruselem. (Neh. 2:20; 3:12) Ghalhamọ r’iduọn odẹ phọ abidị aḍighi bọ ni oolhạ, anmanyaạn phọ aShallum uukolhobian ni oḍighi ogbagarạ oḍighi phọ ophọn phọ aḅarạm bọ ni ootor’osoromineen. (Neh. 4:15-18) Bidị u/⁠tọl aani idiphọ igbogh awe phọ aTekoa phọ, u/⁠meera bọ “u/⁠sooromhi siloor abidị ophinom aani abin” oḍighi phọ! (Neh. 3:5) Gbiom olhoghi ibo phọ anmanyaạn phọ aShallum omhoọgh bọ mem mọ omadạn bọ oḍighi phọ esi 52 aḍughul otu! (Neh. 6:15) Ḍio arodon, abumarani oḅaạl li olhoghi olhoghonhaạn aani aḍighaạgh okumuan aani arukumuan dị egbatanhaạn​—⁠esi iiḍighi odoghoḍi r’oḅilhẹ omhaạr ophogh aruutu iiseeny phọ aZihova. Asighalhanyạ phọ abidị, oophugh phọ, r’oḅạr phọ abidị esogh aani ni rengọ ekol oḍighi phọ ophọn phọ.

12. Ika kụ idị aZihova katue usighẹ aani iyira aḍighinhom idiphọ aTabitạ?

¹² AZihova aḍighi ni idị aTabitạ amhoọgh “eeḅi eḍighinom iyaạr, anmo ghan inmo,” ekpaariọm nuụn ikpukele anmariịr. (Iiḍighi 9:36) Eegharạ inmo phọ r’igbiririph phọ odị eḍighan bọ ni elhegh, iḍighi idị ibadị omhoghi yogh mem mọ odị amhugh bọ. Kuolọ, bidị umhoọgh ni igbogh ibo mem mọ otelhedom mọ aPita aḅeton bọ nyodị pạ aḍuugh phọ. (Iiḍighi 9:39-41) Yira otuughạ eeghe esi aTabitạ? Mughumọ nạ oḍoọgh obobọ okumor, anhịr ephoph obobọ olhephiri oọny, yira kotue ni oḍighi aani raraạr dị emhoọgh maạr oḍighinhom olhoghonhaạn aḍighaạgh bumor r’abumarani.​—Hib. 13:16.

13. Ika kụ idị aZihova asighẹ aḍighinhom umarani phọ Ruth aghiil ghan bọ umugholoor phọ, kụ odị aḅẹm m’eeghe?

¹³ Umarani phọ aRuth amhoọgh ḍiitughiạn oḍighi onyọ amisonarị, kuolọ aghiil ghan umugholoor. Mem dị aḍighi oḍoọgh, r’oophugh odị akem ghan ni aghị otu atum otu ongooghị asitrạkt. Odị aḅẹm mọ; “Mị ukạr ghan ni aghelhọm oḍighi phọ ophọn phọ.” Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, omheerạ isiphẹ onhụ-aḍibuo phọ oghaạph obobọ oḅenhị aani abunhọn ilọ omhạr phọ k’Enhaạn iḍighi ghan ni ipaanhaạn esi odị. Etigheri umugholoor phọ, aRuth aḍigh okọy  eten oomo amem mọ mem dị amhạn 18 asiạ. Odị aghị, Watchtower Bible School of Gilead lhạ phọ 1946 kụ akumuan epẹ Hawaii r’aJapan. AZihova aḍighinhom ni nyodị eten dị ebụgh iboom oraramhị iiḅi iinhaghạn phọ rikpisi phọ ipẹ phọ. Odị rokumuan esi 80 asiạ, aRuth aḅẹm ni mọ: “AZihova kụ ukparamhị ghan imhị. Odị mulhoghonhaạn imhị ḍighaạgh okpạr opu umugholoor phọ amhị. Mị akạr ri akuphom owol mọ aZihova katue ni asighẹ aḍighinhom torobọ oye dị aḍuom olhoghi nyodị.”

14. Odaphạn Kolosị 1:29, yira koḍighi eeghe, pidị aZihova usighẹ iyira aḍighinhom?

¹⁴ K’amem iphirigba, aZihova raḍighi ghan ni idị arebenhẹ phọ odị koḍighi raraạr kirokirọ. Odị kaḍighi idị nạ katu eeghe oye? Ekạr edi esi ipẹ nạ akuọm bọ loor anạ asi. (Bạl Kolosị 1:29.) Eḍighi maạr dị nạ amiteom ni loor, aZihova kaḍighi ni idị nạ kaḍighi okaaphọm dị amhoọgh oophugh, ogey otughemhiạ, odị raseenyạn ghan we, oye oḍighi dị amhoọgh ḍighalhanyạ, ogey oyaghirị, obobọ torobọ iyaạr lọ ewạ omhunhenhi igbiom mọ odị.

15. Odaphạn 1 Timoti 4:12, 15, iḍoọgh abumor kolhọm mọ aZihova alhoghonhaạn bidị ḍighaạgh oḍighi eeghe?

¹⁵ Kokaạph ika ilọ iḍoọgh abumor phọ roḍighi bọ ikumor awe? Ekạr ri rewạ bumor dị omhoọgh inyaạm ophạm aroopoogh arukumuan, idiphọ abuọ ologhonhaạn aḍighaạgh ikumor awe phọ. Ibadị arookpomhoghan, ikumor awe phọ opu ni buphẹ rologhonhaạn ghan bọ ḍighaạgh bidị. Rolọm ni iḍoọgh phọ omhoọgh eephuạ ophạm iiḍighi siẹn ookpomhoghan phọ. Eeni amem abuniin abumor roḅẹm ghan mọ, “Oḍighi aani oniin okaaphọm bịn igbaanyạn ni imhị.” Nạ raloghoma ghan iduọn phọ pọ lọm aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh, omhoọgh eephuạ osianhaan idiphọ odị raloghonhaạn ghan ḍighaạgh ikumor awe phọ, ḅilhẹ r’inyaạm oḍighi ipẹ nạ katue bọ siẹn arukumuan phọ odị. (Eccl. 12:1) Yoor rowạ ni olhoghonhaạn aḍighaạgh anạ!​—⁠Bạl 1 Timoti 4:12, 15.

16. Ewạ mọ yira olhọm aZihova eeghe, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁶ AZihova katue ni aḍighi idị nạ kaḍighi ipẹ odị rawạ bọ omhunhenhi ogbi phọ odị. Kụ iḍighi kụ, lọm odị angọ nyinhạ eephuạ oḍighi oḍighi phọ odị, kụ aḅilhẹ alhọm iikpọ phọ ewạ bọ osighẹ oḍighinhom mọ. M’anạ oḍoọgh obobọ okumor oye, sighẹ mem mọ anạ, inyaạm, ḅilhẹ r’araraạr emhoọgh phọ anạ aghuenhiom aZihova. (Eccl. 9:10) Ka/⁠meera oghiilhaan, obobọ olhoghoma mọ nạ o/⁠kpeanhạn asophoghom nyinhạ imạ aroopoogh oḍighi ipẹ nạ katue bọ siphẹ arukumuan phọ aZihova. P’eeghe eepoogh dị oomo ayira omhoọgh oḍighi ephurukpu ipẹ yira kotue bọ oghuenhiom Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira, idiphọ ewạ bọ!