1. Ika kụ idị awe phọ Enhaạn iḍiodi phọ omhoọgh ghan iikpọ?

 IBADỊ amem Ekpo Onhụ phọ Enhaạn ekaạph ilọ arebenhẹ aZihova dị okpẹ oḍuom olhoghi idiphọ awe iikpọ. Kuolọ ghalhamọ r’olọ akạr amhoọgh iikpọ bịn eeni amem o/lhoghoma ghan mọ odị amoọgh ni iikpọ. Esi omaạm, eniin amem Uw-emhạ phọ Devid alhoghoma ni mọ odị ‘makpạr idiphọ eeḅarạph,’ kuolọ inhọn asimem odị amhoọgh ni “oghiilhaan.” (Ps. 30:7) Ghalhamọ r’iduọn aSamsịn amhoọgh ghan bọ ni iikpọ dị egbatanhaạn mem dị uwaloor iigbia phọ kụ ratelheom nyodị, bịn odị alhọgh ni elhegh mọ iikpọ Enhaạn kụ i/lo pọ odị ‘kadugh atọl idiphọ abueriphọ awe phọ.’ (Judg. 14:5, 6; 16:17) Arebenhẹ phọ aZihova abuẹn phọ umhoọgh inyaạm loor esi dị aZihova kụ angọ bidị.

2. Uḍighi ika kụ otelhedom mọ aPọl aḅẹm bọ m’onọ adugh ghan ni aḅilhẹ amhoọgh iikpọ? (2 Korịnt 12:9, 10)

² Otelhedom mọ aPọl alhọgh ni elhegh mọ odị amoghi ni iikpọ aZihova. (Bạl 2 Korịnt 12:9, 10.) Idiphọ ibadị ayira, aPọl asoman ni e/moon kirokirọ. (Gal. 4:13, 14) Eeni amem ikparanhaạn ghan ni nyodị oḍighi ipẹ enhighẹ bọ. (Rom. 7:18, 19) Kụ eeni amem kẹn, odị aaḅaghamhiạn ghan ni loor ilọ araraạr dị ketue ni emitenhaan nyodị. (2 Kọr. 1:8, 9) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, mem dị aPọl adugh purukụ mamhoọgh iikpọ. Ika? AZihova angọ ghan nyodị inyaạm torobọ amem dị odị amhoghi. Odị akparamhị ghan Pọl.

3. Yira kopanyanhaạn eeghe asipuru siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

³ AZihova aguanhaan kẹn ni okparamhị ayira. (1 Pit. 5:10) Kuolọ yira ko/tue omoọgh iikpọ phọ ipẹ phọ mem dị yira oghura raghaạgh bịn oḅoorian. Esi oghaạph omaaniọm, enzịn amoto ketue ni engọ inyaạm moto bịn amiigh oghiil. Kuolọ, opọ rakiilhom bọ kazeẹr ri iyaạr phọ renyu ghan bọ moto oghiil kụ amoto  phọ agbi oghiil. Iniin phọ kẹn, aZihova anyạ ni ongọ ayira inyaạm mọ yira omhoghi bọ, kuolọ yira omoọgh ophụr oḍighi iyaạr orue oteẹny. AZihova mamiteom eeghe oḍighi idị yira komoọgh ghan inyaạm? Kụ ewạ mọ yira oḍighi eeghe orue omhoọgh inyaạm? Yira komiịn ophanyanhaạn asipuru phọ iphẹn phọ esi ooḅeghiọn ipẹ aZihova angọ bọ inyaạm iraạr awe siphẹ aBaibul phọ—oyil phọ Jonah, onhiin phọ aZizọs, Meri, ḅilhẹ r’otelhedom mọ Pọl. Yira komiịn kẹn ipẹ aZihova aghiọm bọ ni ghisigh rangọ ghan inyaạm rebenhẹ phọ odị rodon esi iniin phọ areten phọ.

4. Ika kụ idị yira kotue omoọgh inyaạm ḍighaạgh aZihova?

⁴ Eniin eten dị yira kotue omoọgh inyaạm pọ ooḅereghị ghan. AZihova rapagharanhaạn ghan iiḅereghị phọ ayira esi ongọ ayira iikpọ dị “ki/lọ [ayira], ilọ Enhaạn.” (2 Kọr. 4:7) Yira kotue kẹn omoọgh inyaạm esi aạl r’ogbirima ghan Ekpo Onhụ phọ odị. (Ps. 86:11) Adom mọ aZihova edi bọ siphẹ aBaibul phọ ‘reḅạ ni eye, ḅilẹ relom ni.’ (Hib. 4:12) Mem dị nạ aaḅereghị kụ aḅilhẹ aạl Ekpo Onhụ phọ aZihova, nạ kamoọgh ni inyaạm mọ ewạ bọ orue okparạm, ophamhanhạm ibo phọ anạ, ḅilhẹ r’orue omhunhenhi atorobọ ogbagarạ oḍighi dị ongọ nyinhạ. Omhiịn ipẹ aZihova angọ bọ oyil phọ Jonah inyaạm.

5. Uḍighi ika kụ oyil phọ Jonah amhoghi bọ akpọ oḅio?

⁵ Oyil phọ aJonah akạr kụ amhoghi akpọ oḅio. Odị aghiilhaan ni ogbagarạ oḍighi dị aZihova angọ nyodị bịn asuma. Loor esi iduọn phọ, odị amuzaan ni ḍuugh aḅilhẹ alhọgh esi ooto r’osooromineen ghuḍum abuphẹ r’odị oḍigh bọ oghuugh phọ mem dị ogbogh oolhogh amite. Mem dị osiph nyodị osumeeny siphẹ ophiịny phọ, odị amhiịn loor odị esi dị odị u/kiọm olhoghi—okuruḅakạ egbogh ena. Nạ ragbi mọ aJonah alhoghoma ika? Odị aatughiạn mọ odị kamugh ni siphẹ phọ ḍughụm? Ighịgh ni esi odị mọ aZihova maghel nyodị ḍughụm? Ikạr ri eeḅaghamhị Jonah.

6. Odaphạn Jonah 2:1, 2, 7, eeghe kụ ingọ bọ Jonah inyaạm mem mọ odị odi bọ siphẹ okuruḅakạ ena phọ?

⁶ AJonah aḍighi eeghe orue omhoọgh inyaạm siphẹ okuruḅakạ ena phọ? Odị aaḅereghị. (Bạl Jonah 2:1, 2, 7.) Ii odị aḅaạr emhụ aghị esi aZihova, kuolọ aJonah aḍuom ni olhoghi mọ aZihova kanaghạn ni iiḅereghị osooromhi aloor r’okiton phọ odị. AJonah aatughiạn kẹn ni riisi aBaibul dị odị aạl mem dị eten. Yira ulhegheri ika iphẹn phọ? Iiḅereghị phọ odị edi bọ Jonah emhụ phọ 2, eḍighinhom ibadị ikpo onhụ dị edi aani siphẹ aḍinyạ phọ aPsalms. (Esi omaạm, poghom Jonah 2:2, 5 r’ Psalm 69:1; 86:7.) Siẹn phọ, eegholhaan ni mọ aJonah m’aạl ghan ni riisi aBaibul phọ ipẹ phọ. Ariisi aBaibul phọ ipẹ phọ odị agbirima bọ mem mọ amuphẹ phọ ingọ nyodị okuphom owol mọ aZihova kaloghonhaạn ni nyodị ḍighaạgh. Onyebel roten, egbogh ena phọ etoka Jonah emiteom ogbạl esiḍia, bịn odị anyaaghiạn oghị adom mọ aZihova arom bọ nyodị.—Jonah 2:10–3:4.

7-8. Ika kụ idị oniin onyọ umor epẹ Taiwan amhoọgh inyaạm mem iiḅaghamhị?

⁷ Eḍeenhaan phọ aJonah ketue ni ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh mem dị yira osoman iiḅaghamhị kirokirọ. Esi omaạm, Umor phọ Zhiming, b epẹ Taiwan, amhiinhọm ni egbagarạ e/moon kirokirọ. Kụ anyụ isiphẹ phọ, odị asoman igbagarạ isophoghom siphẹ eghunotu phọ abidị loor omheeraam mọ odị. Odị amhoọgh inyaạm ḍighaạgh aZihova esi ooḅereghị ghan r’otuughạ aBaibul phọ. AZhiming aḅẹm mọ, “eeni amem dị iiḅaghamhị emite, mị raaḅaghamhiạn ghan ni loor iboom dị tutụ mị ka/tue apoomhị loor amhị ophạm ituughạ aBaibul ogina amhị.” Odị o/dugh. Odị aḅẹm mọ, “eḅẹl  phọ, mị uuḅereghị aZihova. Edị etum siẹn, mị ukpamaghiạn ghan iyaạr aḅeri amhị bịn anhaghạn ghan suọr ituughạ phọ ayira. Kụ eeni amem, mị amoorọm olhoghi tutụ mị asoroghu. Kụ ipẹ reten, kụ mị amiigh otuughạ aBaibul.”

⁸ Ituughạ aBaibul ogina odị mekparamhị Zhiming ibadị areten dị odị u/seere olhoghi. Esi omaạm, mem dị aạy nyodị, onyọ anọs aḅenhị nyodị mọ kemoghi ni olhọgh odị iḅaạl loor iboom iḅaạl phọ eḍuạ bọ loor odị. Kuolọ, ḍughul phọ eḅaạl kobaạy bọ nyodị, aZhiming aạl li eḍeenhaan onyọ umaranhi dị amhoọgh aani iniin phọ iiḅaghamhị phọ kụ aạy. Iḅaạl onyọ umaranhi phọ dị eḍuạ kụ ibụgh epu iphẹn odị, kuolọ aḍum ni ghalhamọ r’iduọn u/meera bọ ni molhọgh nyodị iḅaạl. Eḍeenhaan phọ ephẹn phọ ikạr kụ ekparamhị Zhiming ophạm aḍimheerạ phọ odị.

9. Eḍighi maạr dị iiḅaghamhị medughe nyinhạ, nạ kaḍighi ika? (Miịn kẹn sifoto phọ.)

⁹ Mem dị nạ odi esi iiḅaghamhị, nạ raaḅaghamhiạn ghan ni loor iboom dị tutụ nạ ra/tue ghan kaaḅereghị? Obobọ aloor anạ redugh ghan ni iboom otuughạ iyaạr? Legheri mọ aZihova anaghanhạn ni dọl phọ anạ agey. Esi iduọn phọ, ghalhamọ nạ uuḅereghị enụm bịn, nạ katue ni akuphom owol mọ odị kakạr ri angọ nyinhạ ipẹ nạ amhoghi bọ. (Efẹ. 3:20) Eḍighi maạr dị adọl phọ anạ obobọ oḅonyonhu ozuan aḍighi iyaạr dị ekparanhaạn nyinhạ aạl r’otuughạ aBaibul phọ, pọ nạ atue ni apegh ghan ipẹ ronaghanhạm ghan bọ rurụ. Onhaghạn ghan asuọr ookpomhoghan phọ ḅilhẹ r’ophogh ghan asividio siphẹ jw.org ketue kẹn ni elọgh ḍighaạgh. Nạ aaḅereghị ghan aḅilhẹ awạ ophanyanhaạn iiḅereghị phọ anạ siphẹ araraạr phọ aZihova mamiteom bọ, pọ nạ ralọm ghan nyodị inyaạm.

10. Ika kụ idị abumor r’abumaranhi phọ rungọ ghan iyira inyaạm?

¹⁰ AZihova katue ni asighẹ bumor r’abumaranhi phọ ukparamhiọm iyira. Bidị kotue ni oḍighi zin iidereghị ungọ iyira mem dị yira osoman iiḅaghamhị obobọ rokparaghạ ghan oḍighi ogbagarạ oḍighi dị ungọ iyira. (Kọl. 4:10, 11) Yira okạr omoghi righirị, ekạr ekpaariọm “mem iiḅaghamhị.” (Prov. 17:17) Mem dị yira odugh, abumor r’abumaranhi phọ kotue ni  ulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh eten iphulhupul r’eten aruwaloor, ḅilhẹ r’amem dị yira oḅonyonhu ozuan. Ooḅeghiọn idị aMeri, onhiin phọ aZizọs amhoọgh inyaạm dị eego esi abunhọn.

11. Uḍighi ika kụ aMeri amhoghi bọ inyaạm?

¹¹ AMeri akạr kụ amhoghi inyaạm. Tuutughiạn ipẹ oghiilhaan aḅogh bọ Meri mem mọ ookpaạny phọ Gebriel aḅenhị bọ nyodị ogbagarạ oḍighi phọ odị kapạm bọ. Odị ilhom k’/aạl; kuolọ mọ odị kasoph eghun. Odị koo/konhom ghan ibạm anmụny, kuolọ mọ odị kaakonhom obumoọny phọ kaḍighi bọ aMesaya phọ. Ḅilhẹ kẹn, odị ko/rolhạn ghan bọ esi olhephiri oọny, odị kakaạph bọ ika kụ aḅenhị Josef phọ rawạ bọ ophin odị mọ odị raamor?—Luk 1:26-33.

12. Odaphạn Luk 1:39-45, ika kụ idị aMeri amhoọgh inyaạm mọ odị amhoghi bọ?

¹² AMeri ateẹny ika inyaạm mọ odị amhoghi bọ orue oḍighi iyaạr phọ ephẹn phọ ke/mite ghan bọ? Odị abeḍenhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh abunhọn. Esi omaạm, odị aḅenhị Gebriel mọ angọ nyinhọ inhọn iinhaghạn dị egbolhomaam ilọ oḍighi phọ ongọ bọ nyodị. (Luk 1:34) Onyebel roten, aMeri aḅetenu ni aghị epẹ “araaḅarạph phọ, asi eniin emạ pạ eelhe phọ aJudia” omhiịn onyọ asiya phọ odị Elizabet. Eghị phọ epẹ phọ ikạr kụ elhọgh ḍighaạgh. Elizabet asẹph Meri kụ uwaloor iigbia phọ amuza loor Elizabet kụ odị aḅạ ikpo onhụ okparamhị dị eḍighi imiịn ilọ oọny pho aMeri kamạr bọ. (Bạl Luk 1:39-45.) AMeri aḅẹm mọ aZihova “magbuton ḍighaạgh iphelegbe phọ odị.” (Luk 1:46-51) Dị eego esi aGebriel r’Elizabet, aZihova angọ ni Meri inyaạm.

13. Ika kụ idị oniin umaranhi epẹ Bolivia amhooghọm suọ owạ olhoghonhaạn aḍighaạgh abumor r’abumaranhi phọ?

¹³ Idiphọ aMeri, nạ katue kẹn ni amoọgh inyaạm ḍighaạgh abumor r’abumaranhi phọ. Umaranhi phọ Dasuri, epẹ Bolivia, akạr kụ amhoghi odọ inyaạm mọ ipẹ phọ. Mem dị odẹ odị amheel e/moon dị ko/tue ookonhom, aDasuri aakolhobian ni omiteom aloor orọl ophogh odẹ phọ odị siphẹ otu arookonhom mọ. (1 Tim. 5:4) I/dugh ghan oḍighi ipẹ phọ. Odị aḅẹm mọ, “Ibadị amem, mị ulhoghoma ghan mọ mị ka/tue mun.” Odị awạ ni olhoghonhaạn aḍighaạgh abunhọn ḍughụm? Eḅẹl amem mọ odị o/wạ. Odị aḅẹm mọ, “mị u/wạ ooḅaghamhị abumor phọ. Mị uutughiạn ghan mọ, ‘aZihova bịn kụ kungọ imhị olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ mị amhoghi bọ.’ Kuolọ mị uru ni alhọgh elhegh mọ orọl asaghạph ḍiọ amhị, pọ ogina amhị kụ rakparaghạ ophamhaghạn iiḅaghamhị phọ.” (Prov. 18:1) ADasuri asopha ogẹ aḍinyạ oghiomaạn iyạl ikpo arighirị odị ilọ iiḅaghamhị phọ. Odị aḅẹm mọ, “anem ke/tue ekaạph odọ inyaạm dị mị amhoọgh esi abuuḅi abumor r’abumaranhi phọ amhị abuẹn phọ. Bidị usighẹ riiḍien uruomaan imhị oḅilhẹ aạl riisi aBaibul uudereghiọm imhị. P’eeghe aḍidụgh olhegheri mọ yira bịn u/lo. Yira oḍighi buọ egbogh eghunotu phọ aZihova—eghunotu dị ookolhobian olhoghonhaạn aḍighaạgh, omhoghi r’anạ, ḅilhẹ ookolhobian oḅophoghạn r’anạ eenhan iiḅaghamhị dị nạ amhoọgh.”

14. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ mọ yira osighẹ olhoghonhaạn aḍighaạgh ikumor awe phọ?

¹⁴ Ikumor awe phọ kụ eniin eten dị aZihova rasighẹ ghan kungoọm iyira inyaạm. Bidị oḍighi inmo dị odị rasighẹ ghan kakparamhiọm kaḅilhẹ uumhanhamhiom iyira. (Isa. 32:1, 2) Esi iduọn phọ, mem dị nạ amhoọgh oboom ooḅaghamhiạn aloor, kaạph aḅenhị ikumor awe phọ ipẹ nạ alhoghoma bọ. Kụ asighẹ torobọ olhoghonhaạn aḍighaạgh dị bidị ongọ. Dị eego esi abidị, aZihova katue ni akparamhị nyinhạ.

15. Eeghe oḍuomolhoghi kụ edị oomo aKristẹn omhaghamhị maạr?

¹⁵ Aruguanhaan aBaibul phọ ketue ni ingọ iyira inyaạm. (Rom. 4:3, 18-20) Idiphọ aKristẹn,  yira omoọgh oḍuomolhoghi orọl k’agee-pọ—oḍuomolhoghi orọl adọl aparadais siẹn ade phọ obobọ epẹ k’akẹ. Oḍuom olhoghi phọ ophọn phọ rungọ ghan iyira inyaạm okparaghạm iiḅaghamhị, oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, ḅilhẹ r’inyaạm oḍighinhom iiḍighi dị ungọ iyira siẹn ookpomhoghan phọ. (1 Tẹs. 1:3) Oniin phọ oḍuomolhoghi phọ ophọn phọ angọ ni inyaạm otelhedom mọ Pọl.

16. Eeghe kụ iḍighi kụ otelhedom mọ aPọl amhoghi bọ inyaạm?

¹⁶ APọl akạr kụ amhoghi inyaạm. Siphẹ aḍinyạ phọ odị agẹ bọ aghiọm buọ aKorịnt phọ, odị atomaạm loor odị ighiil aroko dị edugh. ‘Uuḅaghamị ghan ni’ nyodị omhạn r’aghisigh, ‘owalawalamị’ ‘iitughiạn’odị, ‘ogbiphoghọm’ ḅilhẹ ‘onyuughi’ ghan nyodị. Aghuḍum odị aḍigh ghan ni esi ooto r’osooromineen. (2 Kọr. 4:8-10) APọl agẹ ikpo onhụ phọ ipẹ phọ mem omhunhenhiom iraạr erelhe phọ odị. Kụ mem mọ odị agẹ bọ ipẹ phọ, iiḅaghamhị phọ odị ibụgh ghan bịn. Odị asoman ni izuoghom ugheel ekpạr, osiph nyodị, oghuugh abidị aḅi, oḅilhẹ olhọgh nyodị ikoli.

17. Odaphạn 2 Korịnt 4:16-18, eeghe kụ ingọ bọ Pọl inyaạm okparaghạm iiḅaghamhị?

¹⁷ APọl amhoọgh inyaạm orue okparạm esi ogbon oḍuomolhoghi phọ odị. (Bạl 2 Korịnt 4:16-18.) Odị aḅenhị buọ aKorịnt phọ mọ ghalamọ aḍizu oposọ phọ odị “reḅọr,” mọ odị ka/meera ipẹ phọ eḅonyon nyodị ezu. APọl agbon ghisigh phọ. Oḍuomolhoghi ogheel k’akẹ phọ odị abụgh ni “ebalabalạ” eḅilhẹ “epeleghiom” iboom imhinhimhiịn phọ odị. APọl agbirima ghan ilọ oḍuomolhoghi phọ odị ophọn phọ, kụ eekunha phọ, ‘iisạ ghan ni’ nyodị ḍio etum ḍio.

18. Ika kụ idị oḍuomolhoghi ilọ aghisigh phọ akparamhị Tihomir r’eghunotu phọ odị?

¹⁸ Oḍuomolhoghi aghisigh phọ akạr kụ akparamhị oniin onyọ umor dị oghol mọ Tihomir, epẹ Bulgaria. Iyạl ikpo asiạ epẹ omhạn, ekperenhom iyaạr imitenhaan ni obạm umor odị, Zdravko, bịn amhugh. Loor esi iduọn phọ, aTihomir akururu ni iboom. Orue okaran, odị r’eghunotu phọ odị rootughiạn ghan ipẹ oḅetenhu esi aḍuugh phọ katọl bọ. Odị aḅẹm mọ: “Yoor uuḅeghiọn ghan ilọ esi dị yoor komiịn  Zdravko, eḍien dị yoor kosanhaạn nyodị, oye dị kapụr amạgh nyodị oḍẹ oḍẹ mem dị oḅeton nyodị, ḅilhẹ r’araraạr dị yoor kokaạph oḅenhị nyodị ilọ asiḍio aruukunha phọ.” ATihomir aḅẹm mọ, ogbon oḍuomolhoghi phọ abidị ikparamhị ni eghunotu phọ odị oghiọm aghisigh okparạm r’okori amem mọ aZihova amaanhaạn bọ oḅeton umor phọ odị.

19. Nạ kaḍighi eeghe orue okparamhị oḍuomolhoghi phọ anạ? (Miịn kẹn afoto phọ.)

¹⁹ Nạ kakparamhị ika oḍuomolhoghi phọ anạ? Eḍighi maạr dị nạ amhoọgh oḍuomolhoghi orọl isiẹn ade phọ k’agee-pọ, pọ bạl aḅilhẹ agbirima ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ ilọ aParadais. (Isa. 25:8; 32:16-18) Gbirima ilọ ipẹ aghuḍum katọl bọ siphẹ omhoom aḅirinhi phọ. Kụ amhiịn ghan loor anạ siphẹ phọ. Nạ amiịn aani anhiạn? Eeghe eḍọgh kụ edị nạ anhaghạn? Irọl ika esi anạ? Orue omhiịn ghan aloor anạ, pọ pogh ghan sifoto aParadais dị oḍeenhaan siphẹ arinyạ phọ ayira obobọ pogh suọr avidio idiphọ iphẹn, Omhoom Aḅirinhi Phọ, Makạr Bịn Atuman Siẹn, obobọ Gbiom Olhoghi Amhiịn. Eḍighi maạr dị yira oghoroghiọm olhoghi ayira oḍuomolhoghi omhoom aḅirinhi phọ, iiḅaghamhị phọ ayira keḍighi elọ “ekulha amem mọ amuẹn phọ” bịn. (2 Kọr. 4:17) Dị eego esi oḍuomolhoghi phọ aZihova mangọ bọ nyinhạ nạ katue ni akparạm.

20. Ika kụ edị yira kotue omoọgh iikpọ ghalhamọ r’amem dị yira odugh?

²⁰ Ghalhamọ r’amem dị yira olhoghoma ḍidugh, kụ Enhaạn “erolhạn r’ayira pọ yira kokpạr ri opu.” (Ps. 108:13) AZihova mamiteom ni raraạr phọ ipẹ nạ amhoghi bọ orue omhoọgh inyaạm. Esi iduọn phọ, mem dị nạ amhoghi olhoghonhaạn aḍighaạgh orue oḍighi oḍighi dị ongọ nyinhạ, okparạm iiḅaghamhị, obobọ ophamhanhạm ibo phọ anạ, pọ kuuku ekpom mọ anạ angọ aZihova esi iiḅereghị aḅilhẹ awạ iiḅakiọm odị esi ituughạ aBaibul ogina anạ. Sighẹ olhoghonhaạn aḍighaạgh abumor r’abumaranhi phọ anạ. Gbirima ghan ilọ oḍuomolhoghi phọ anạ. Bịn “Enaạn [kengọ ni nyinạ] inyaạm dị eelenyan oomo igbogh iikpọ phọ odị, obọ [nạ amanạm] osighẹ oḅaạl ologhi kụ orolọm adọl okparạm ghan amem iminimiịn.”—Kọl. 1:11.