1-2. Eeghe ophiigha kụ edị oghaaphanhaạn mem mọ yira odi bọ?

“ESI iphurukpu ikalhạ bịn aruutu asiḍighi phọ r’igbaany aruutu phọ emhiigh omhelheghu.” “Kụ asiloor awe oomo ekpisi phọ repiigha yogh . . . Ibadị uḅẹm mọ ophiigha ade phọ arọl iyạl ikalhạ bịn. Kuolọ esi amhị inhighẹ oḅẹm m’irọl k’agee-pọ.” Awe dị okpetenhaan oḅomhoghian ade dị amite Nepal lhạ phọ 2015 kụ ughaạph iphẹn phọ. Iyaạr oḍigh aḍiigu dị elheeny iduọn kụ emitenhaan nyinhạ, mị u/gbiom mọ nạ kabula ni.

² Toroboiperolbọ, nyiidiphọ yira odi mem ophiigha dị agbatanhaạn dị u”tir eniin emhạ obobọ eelhe bịn. Kuolọ eḅaramaạm oomo areelhe aḅirinhi phọ, kụ memhiigh ni k’asiạ dị. Oyil phọ Haggai kụ aghaạph ilọ ophiigha phọ ophọn phọ. Odị agẹ mọ: “Iphẹn kụ idị aZihova opọ asita phọ aḅẹm, ‘esugha mem bịn—kụ esi ekula amem—mị kapighemhi sikẹ phọ r’ade phọ r’abazị phọ ḅilhẹ r’anyụ ade phọ.’ ”—Hag. 2:6.

3. Ika kụ idị ophiigha phọ Haggai aghaạph bọ agbatanhaạn r’opọ rakọm ghan bọ oḅomoghian ade?

³ Ophiigha phọ ophọn aHaggai aghaạph bọ o/ḍighi ophọn rakọm ghan bọ oḅomoghian ade, rasighẹ ghan bọ muphe k’aru. Ophọn phọ rakọm ghan ni imạ. AZihova raloor uḅenhị iyira mọ: “Mị kapighemhi oomo areelhe phọ, kụ imạ araraạr oomo areelhe phọ eḍiku siẹn; kụ mị amuzeḍi otu phọ ophọn r’eegu.” (Hag. 2:7) Imiịn phọ iphẹn phọ imạ ghan eeghe esi awe phọ orọl bọ mem mọ aHaggai? Kụ remạ ghan eeghe esi ayira rodon? Yira kooḅeghiọn ophanyanhaạn asipuru phọ iphẹn phọ kụ omiịn ipẹ yira kopinom aani bọ bin oḍighi ophighemhi areelhe phọ rodon.

4. Uḍighi ika kụ aZihova arom bọ oyil phọ Haggai mọ aghị ateẹny we phọ Odị?

⁴ AZihova angọ ni oyil phọ Haggai ephigh oḍighi. Ooḅeghiọn ipẹ asidọl phọ erọl bọ. Eeni aHaggai arolhọm aani igbo abuphẹ oḅuạ bọ Babilọn dọl arebenhẹ phọ origheel Jeruselem lhạ phọ 537 B.C.E. Mem mọ aJu phọ abuẹn oḍuom bọ olhoghi aZihova osi bọ Jeruselem, i/bia bịn olhọgh iphighiom otu phọ aZihova. (Ezra 3:8, 10) Kuolọ i/bia kẹn ni bịn bidị osoman dọl dị ekọm mabi. Bidị uḅonyonhu ozuan bịn owilhẹ oḍighi otu phọ loor isophoghom. (Ezra 4:4; Hag. 1:1, 2) Esi iduọn phọ, lhạ phọ 520 B.C.E., aZihova aḅenhị Haggai mọ aghị aasạ oophugh awe phọ, pidị bidị omadạn oḍighi otu phọ. *—Ezra 6:14, 15.

5. Uḍighi ika kụ adom mọ aHaggai ekparamhị bọ ni we phọ Enhaạn?

⁵ AZihova arom Haggai dom dị kekparamhị omheeraam awe phọ Odị. R’akpọ oḅio, oyil phọ aḅenhị ni Ju phọ moḅonyonhu bọ ozuan mọ: “ ‘Ikpạr, oomo anyinha awe ade phọ,’ aZihova kụ aḅẹm, eḍighi oḍighi phọ. Mị odi ni r’anyinha, aZihova opọ asita phọ kụ aḅẹm.” (Hag. 2:4) Iikia i/lo, ikpo onhụ phọ “aZihova opọ asita phọ” ikparamhị ni bidị. AZihova amoọgh ḍiboom aḍita abuọ eghạm dị oḍighi ruukpaạny, dị odi eeḍiạn iiḅakiọm odị, esi iduọn phọ iwạ mọ aJu phọ obeḍenhọm nyodị bịn orue omhoọgh ekol.

6. Ophighemhi phọ aHaggai aghaạph bọ aghol kakọm eeghe kụ amiteom?

⁶ AZihova aphum ni Haggai oghị oḅenhị abuọ aJu phọ mọ onọ kapighemhi oomo areelhe phọ. Iphẹn phọ ikparamhị ni buloghọm otu iiḅereghị phọ mọ aZihova kapighemhi ni Persia, ophạm bọ iikpọ dị repogh ibadị areelhe mem mọ amuphẹ phọ. Ophighemhi phọ ophọn phọ kakọm eeghe kụ amiteom? Eḅẹl phọ, Awe phọ Enhaạn komạn olhọgh otu iiḅereghị phọ. Enhọn pọ, abuẹn u/ḍighi aani bọ Ju phọ koḍighan bidị ooḅereghị aani aZihova siphẹ otu iiḅereghị phọ. P’eeghe idị adom mọ aḍiẹn phọ eḍighi ḍiọ okparamhị engọ we phọ Enhaạn!—Zech. 8:9.

7. Eeghe oḍighi dị rapighemhi de phọ kụ ugbolhomaam aani iyira? Gbạ.

⁷ Imiịn phọ aHaggai remạ ghan eeghe esi ayira ḍio arodon? Nyiidiphọ aZihova aḅilhẹ kẹn rapighemhi oomo areelhe, egi phọ ephẹn phọ yira kụ rologhonhaạn ḍighaạgh kophighemhi. Ooḅeghiọn ephigh phọ ephẹn phọ: Lhạ phọ 1914, aZihova arolhomhị Zizọs agadạ idiphọ Uw-emhạ itooghị Omhạr k’akẹ phọ Odị. (Ps. 2:6) Iḍighi ikarạph iinhaghạn esi abuẹn oḍiemhiom bọ aḅirinhi phọ mem mọ ophighi bọ itooghị Omhạr phọ. Iphẹn phọ remạ ghan mọ ‘amem areelhe phọ memunughan’—amem mọ aZihova u/moọgh ghan bọ uw-emhạ dị amherenyạn itooghị phọ odị siẹn ade phọ—mesi eekunha. (Luk 21:24) Loor ephigh phọ ephẹn phọ, egbi k’alhạ phọ 1919, awe phọ aZihova rogbeelhom ghan mọ Omhạr phọ k’Enhaạn kụ amamạn oḍuomolhoghi dị omhạr awe omhoọgh. “Ooḅi oghaạph Omạr phọ k’Enaạn” rapighemhi ni oomo aḅirinhi phọ.—Mat. 24:14.

8. Odaphạn Psalm 2:1-3, ika kụ idị ogbogh opol areelhe phọ momhegheron oghị esi adom mọ ayira?

⁸ Awe omegheron ika kụ okị esi adom mọ aḍiẹn phọ? Ogbogh opol awe u/megheron agey. (Bạl Psalm 2:1-3.) Areelhe phọ mophin olhoghi bịn oḅọph onhụ omite ekarạph ezue. Bidị u/sighẹ Uw-emhạ phọ aZihova mamạ bọ. Bidị u/miịn dom Omhạr phọ yira rogbeelhom bọ idiphọ “ooḅi oghaạph.” Okạr oghaạph, iniin itooghị mesophoghom oḍighi oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ! Ghalhamọ r’iduọn ibadị abuọ  itooghị phọ opu bọ ni oḅẹm mọ bunọ rokumu Enhaạn, bịn ro/wạ owilhẹ iikpọ phọ abidị. Idiphọ abuọ itooghị amem mọ aZizọs oḍighi bọ, awe itooghị phọ aḍio arodon mogbagharạn Opọ aZihova masagharạn bọ, esi ozuoghom abuphẹ oḅạr bọ nyodị.—Iiḍighi 4:25-28.

9. Ika kụ idị aZihova amhegheron aghị esi ekarạph eten phọ areelhe phọ omhegheron bọ?

⁹ AZihova kaḍighi ika esi ekarạph eten phọ areelhe phọ omhegheron bọ? Psalm 2:10-12 epagharanhaạn ni: “Imaạr enhaghanhạn, nyinha abudaạm emhạ phọ. Iler rurụ oromha phọ ophọn, nyinha abuọ itooghị isiẹn aḅirinhi phọ: Iiḅereghiọm aZihova phọ r’oghiilhaan. Ipiigha kụ ekpuḍughian ghisigh Oọny phọ, obọ odị kilhiọm ghan bọ inyinha ghelhẹ ekperenhom bịn nyinha eegborion emugh. Ibo edianhaan buphẹ oḍigh bọ ḍibuo odị.” R’onmạ ighirigiir, aZihova mangọ buọ isophoghom mọ mem dị bidị kokiton. Bidị kotue ni onmia bịn osopha osighẹ itooghị Omhạr phọ aZihova. Toroboiperolbọ, amem i/kạr mun i/lo. Yira kụ odi bọ ‘ruukuna’ aḅirinhi phọ ophọn. (2 Tim. 3:1; Isa. 61:2) Ekạr ewạ dị awe kolegheri igey phọ oḅilhẹ osaḅạr okumu aZihova nyiidiphọ.

10. Odaphạn Haggai 2:7-9 eghẹn kụ egey eten dị awe komegheron okị esi ophighemhi areelhe phọ?

¹⁰ Ophighemhi areelhe phọ aHaggai aghaạph bọ amhoọgh ni egey etirom aghị esi abuniin awe. Odị uḅenhị iyira mọ loor esi ophighemhi areelhe phọ, “imạ araraạr [awe iiḅi arokpom] oomo areelhe phọ” keḍiku ni siẹn eeḅereghị aZihova. * (Bạl Haggai 2:7-9.) Aizaya ḅilhẹ r’aMicah ughaạph aani kẹn idị iphẹn phọ kemite “siḍio eekunha phọ.”—Isa. 2:2-4, igẹ dị edi ude.; Mic. 4:1, 2, igẹ dị edi ude.

11. Ika kụ idị oniin onyọ umor amhegheron eḅẹl amem mọ odị anhaghạn bọ dom Omhạr phọ?

¹¹ Ooḅeghiọn eniin eḍeenhaan. Adom aBaibul phọ iphighemhi ni onyọ umor dị oghol mọ Ken, dị nyiidiphọ rakumuan ghan epẹ olạ agadạ phọ. Odị ko/wulha ipẹ odị alhoghoma bọ eḅẹl amem mọ odị anhaghạn bọ dom Omhạr phọ esi 40 asiạ epẹ omhạn. Odị  aḅẹm mọ: “Eḅẹl amem mọ mị anhaghạn bọ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, olhoghi amhị aḅaạl li otuughạ olhegheri mọ yira kụ odi bọ siḍio eekunha phọ. Mị utuughạ kẹn mọ orue omhoọgh akuuḅi aghisigh Enhaạn r’aghuḍum k’agee-pọ, ewạ mọ mị ukiil uḍuạ gạ aḅirinhi phọ ḅilhẹ umeerạ giph gạ aZihova. Mem mem mọ mị usopha ni oḍighi iduọn phọ, kụ mị aaḅereghị aḅenhị aZihova. Mị uwilhẹ ni aḅirinhi phọ kụ aghiil aḍigh oghoph Omhạr phọ k’Enhaạn ko/tue bọ opighemhi.”

12. Ika kụ idị eghuan memuza siẹn otu iiḅereghị phọ aZihova?

¹² Eegholhaan ni mọ aZihova rasẹph ni we phọ odị. Siẹn asiḍio eekunha phọ, onhụ abạl awe phọ rooḅereghị bọ aZihova rabụgh ghan bịn. Lhạ phọ 1914 abukaaphọm dị ropel li 5,100 bịn kụ urọl ghan. Kuolọ nyiidiphọ awe dị rooḅereghị aZihova mopel ophaanyạ erubal, kụ irubal awe rotu aani ghan ni eḍighieeny ootughianhạm aḍuugh phọ aZizọs torobọ alhạ. Esi iduọn phọ, “imạ araraạr oomo areelhe phọ” meghiil eḍiku otu iiḅereghị phọ aZihova ophọn isiẹn ade phọ, eḍighi bọ esi iserereẹny iiseeny. Onmia phọ r’imhoom aroozọ phọ bidị mokpolhoghiạn bọ meghuenhi ḍien phọ aZihova.—Efẹ. 4:22-24.

13. Eeghe inhọn imiịn kụ memhunhughan loor iduọn aḍita mokil bọ oḍigh siẹn ookpomhoghan phọ? (Miịn afoto oḅẹl opoḍi phọ.)

¹³ Imạ phọ iphẹn phọ remite bọ memhunhenhi inhọn imiịn, idiphọ ipẹ edi bọ siphẹ Isaiah emhụ phọ 60. Ekpịgh phọ 22 eḅẹm mọ: “Ebạm egu keḍighi ni oonịr ḅilhẹ obạm mọ aḍighi egbogh eelhe. Mị aZihova r’aloor kaḍighi ni idị iphẹn phọ keegboronhom emite mem mọ opọ ekasiạn bọ.” Loor iduọn aḍita awe momhiigh bọ rooḅereghị aZihova, emạ iyaạr remite ni. “Imạ araraạr” phọ abuẹn phọ opạm sighalhanyạ kirokirọ r’olhegheri iyaạr kụ oḍighom bọ siẹn ookpomhoghan phọ aZihova, oḅilhẹ ookolhobian oḍighan ayira ogbeelhom “ooḅi oghaạph Omhạr phọ k’Enhaạn.” Loor esi iduọn phọ, awe phọ aZihova kosighẹ ni oḍighinhom sighalhanyạ phọ ipẹ mekil bọ eḍigh, idiphọ “amamaạm areelhe” phọ Aizaya aghaạph bọ. (Isa. 60:5, 16) R’olhoghonhaạn aḍighaạgh imạ alhephiri r’anmariịr phọ abuẹn phọ, moghaạph iiḅi iinhaghạn phọ esi 240 areelhe ḅilhẹ omiteom rinyạ kirokirọ runhụ aḍiaḅạ dị repel li 1,000.

14. Eeghe osopha kụ edị awe omhoọgh osopha?

¹⁴ Siẹn amem eekunha phọ, ophighemhi areelhe phọ rakpaariọm ni we osopha osopha. Bidị kobakị Omhạr phọ k’Enhaạn, obobọ koḍuom olhoghi itooghị aḅirinhi phọ ḍughụm? Ophọn phọ osopha dị oomo ayira kosopha. Ii awe phọ aZihova rodạph ghan ni iilhogh agomẹt eelhe phọ bidị odi bọ, kuolọ idị egbolhomaam iikonoghiạn odạ bidị u/ḍighom aani. (Rom. 13:1-7) Bidị olegheri mọ Omhạr phọ k’Enhaạn bịn kụ katue aḍighi iiḅaghamhị omhạr awe. Omhạr phọ opọ phọ o/ḍighi aani pakirị aḅirinhi phọ.—Jọn 18:36, 37.

15. Eeghe ogbogh odẹgh ophogh dị kadẹgh dọl oḅạr phọ ayira kụ edị oghaạph siphẹ aḍinyạ Ogananami phọ?

¹⁵ Aḍinyạ Ogananami phọ ekaạph ni ilọ odẹgh ophogh dị kadẹgh dọl oḅạr awe phọ Enhaạn siḍio eekunha phọ. Kụ isophoghom r’ikpuuroghọm mọ kekiọm ghan ghisigh ekpạr ghan bịn. Itooghị aḅirinhi phọ ophọn rewạ ghan mọ ooseeny bidị, kụ kekpuuroghọm ni buphẹ u/meera bọ ubakị bidị. (Ogan. 13:12, 15) Bidị kokpaariọm ni “oomo awe—bubạm r’abugbogh, raalhạ r’arukulom, rebenẹ r’abuọ ade—mọ ologhạ yogh relegh raghaạgh eliom r’arolor abidị.” (Ogan. 13:16) Iḍiodi phọ, ulhọgh ghan elhegh rebenhẹ pidị olegheriom oye phọ amhoọgh bọ bidị. Igina phọ kẹn, siẹn amem mọ ayira awe kowạ ghan ni dị torobọ oye kaḍighi aḍeenhaan opọ odị abakị bọ. Iitughiạn r’iḍighinhom araraạr phọ abidị keḍeenhaan ni mughumọ bidị oḍighom aani ḅilhẹ obakị itooghị aḅirinhi phọ.

16. Uḍighi ika kụ ewạ bọ mọ okem okparamhị dọl oḅạr phọ ayira esi aZihova nyiidiphọ?

¹⁶ Yira kologhạ ni elhegh phọ ephẹn phọ bịn omiigh obakị itooghị aḅirinhi phọ ophọn phọ ḍughụm? Abuphẹ u/meera bọ uloghạ kosoman ni ooto r’osooromineen r’aḍikparamineẹn. Aḍinyạ Ogananami phọ eḅilhẹ eḅẹm mọ: “Oye iyaạr ku/ko, ḅilẹ ku/bool, emuton lọ odị aloghạ elegh phọ ephẹn phọ.” (Ogan. 13:17) Kuolọ awe phọ Enhaạn olegheri ni idị Enhaạn kaḍighi buphẹ olhoghạ bọ elhegh phọ oghaạph bọ oghol siphẹ Ogananami 14:9, 10. Kparipẹ rolhoghạ elhegh phọ epẹ phọ, torobọ oye Enhaạn k’agẹ ghụn siphẹ aḍighaạgh phọ odị mọ onọ “oye aZihova.” (Isa. 44:5) Ophọn kụ amem dị ewạ mọ yira okparamhị dọl oḅạr phọ ayira r’aZihova. Yira oḍighi iduọn phọ, r’oḅaạl olhoghi aZihova kaḅẹm ni mọ yira abuọ odị!

17. Eeghe kụ idị ewạ mọ olhọgh elhegh idị egbolhomaam okparạm mọ aZihova?

¹⁷ AZihova makạr kụ aḍeenhaan oboom okparạm siẹn asiḍio eekunha phọ. Odị o/wạ ophiemhi r’oniin oye. (2 Pit. 3:9) Odị mangọ torobọ oye mem okiton ḅilhẹ r’elhiom osopha okumu odị. Kuolọ okparạm mọ odị kasi ni eekunha. Ipẹ emitenhaan bọ Fero siḍio phọ aMozis kụ kemitenhaan buphẹ oghel bọ eepoogh phọ ephẹn phọ. AZihova aḅenhị Fero mọ: “Esugha enụm obọ mị musele ḍighaạgh amhị agurọm nyinhạ r’awe phọ anạ eepọph dị kemiteghom rokọ siloor anyinha, dị kimutonhaan inyinha siẹn aḅirinhi phọ. Esi iphẹn phọ kụ idị mị awilhẹ bọ nyinhạ mọ tọl: oḍeenhaan anạ iikpọ phọ amhị obọ aḍien phọ amhị eleeny oomo aḅirinhi phọ.” (Ex. 9:15, 16) Eekunha phọ, oomo areelhe phọ kolegheri ni mọ aZihova bịn kụ egey Enhaạn phọ. (Ezek. 38:23) Iphẹn phọ kemite ika?

18. (a) Eeghe onhọn odọ ophighemhi kụ edị oghaạph oghol siphẹ Haggai 2:6, 20-22? (b) Yira ulhegheri ika mọ ikpo onhụ phọ aHaggai keḅilhẹ ni emunughan ghisigh?

¹⁸ Arukuron asiạ reten egbi k’amem mọ aHaggai, iphum ni otelhedom mọ Pọl ogẹ idị eḍeenhaan mọ ipẹ edi bọ siphẹ Haggai 2:6, 20-22 keḅilhẹ ni emunughan ghisigh. (Bạl.) APọl agẹ mọ: “kụ nyiidiphọ odị maguanaan mọ, ‘esugha mem bịn mị kaḅilẹ bọ apighemi, k/ade  phọ bịn, mị kaḅarạm ni kẹ phọ.’ ‘Esugha mem bịn’ phọ eḍeenaan mọ kosigheọgh ni oomo phọ ipẹ k”egbimighạn bọ kụ obilẹ ipẹ re/piigha bọ”. (Hib. 12:26, 27) Ophighemhi phọ ophọn phọ agbatanhaạn ni r’opọ ogẹ bọ siphẹ Haggai 2:7, ophighemhi phọ ophọn phọ aḍighi muphe k’agee-pọ dị katolonhaạn buphẹ oghịgh bọ Fero kụ oghel bọ aZihova phọ amhoọgh bọ elhiom otooghị.

19. Eeghe kụ edị ko/pighemhi, kụ yira ulhegheri ika?

¹⁹ Eeghe kụ edị ko/pighemhi, obobọ osigheọgh? APọl aḅilhẹ aḅẹm mọ: “Ongọ ghan ghụn ḍisẹph mọ yira momoọgh emạ dị ko/pighemi! Oḅaạl ologhi, ophạm eegu r’eghuan kụ ooseenyom Enaạn, idị keḅeraạn nyodị.” (Hib. 12:28) Ii, mem dị ogbogh ophighemhi phọ ophọn asi eekunha, ogina Itooghị Omhạr phọ Enhaạn bịn kụ edị ko/pighemhi. Kemiigh bịn siphẹ edi bọ!—Ps. 110:5, 6; Dan. 2:44.

20. Eeghe osopha kụ edị awe omhoọgh osopha, kụ ika kụ idị yira kologhonhaạn bidị ḍighaạgh?

²⁰ Amem oobinyemhi i/lo! Awe omoọgh osopha mughumọ: Bidị kokiọm ghisigh obakị eten aghuḍum aḅirinhi phọ ophọn phọ retorori bọ k’engọ muphe, obobọ mughumọ bidị kolọgh inyaạm oḍighi idị adọl aghuḍum mọ abidị keḅọph r’ogbi phọ Enhaạn ketorori bọ bidị engọ ghuḍum k’agee-pọ? (Hib. 12:25) Dị eego esi oḍighi iphelhegbeel phọ, yira kotue ni ologhonhaạn we ḍighaạgh osopha osopha phọ ophọn phọ amhạn bọ ni maạr. Eḍighi idị yira kologhonhaạn ḍighaạgh we iiḅi arokpom mọ osopha obakị aani obobọ omheerạ agạ Omhạr phọ k’Enhaạn. Ḅilhẹ eḍighi idị yira kootughiạn ghan ikpo onhụ phọ aZizọs eḅẹm bọ mọ: “ḄiIẹ ooḅi oghaạph omạr phọ k’Enaạn phọ ophọn kokaạph ni oleenye oomo aḅirini phọ, ogbạ oIeenyemi oomo aramạ, kụ eekuna phọ egbi oteẹny.”—Mat. 24:14.