1. Eeghe aḍimạ aḍiigbu kụ edị ewạ mọ ophighi iduọn asiạ ayira rekị bọ?

IDIPHỌ asiạ ayira rekị bọ anyụ, yira otue ni ooḅaghamhiạn loor mọ eeni aZihova ka/kạr mun usighẹ iyira aḍighinhom. Etu ni inẹ mọ inyaạm abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ kesoorom ni, kuolọ bidị kotue ni osighẹ osụ olhoghi phọ r’olhegheri iyaạr phọ bidị momhoọgh bọ ologhonhaạn ḍighaạgh iḍoọgh phọ, pidị otue osianhaan inhọn aroopoogh iiḍighi. Oniin onyọ umor dị makumuan ni idiphọ okumor oye ookpomhoghan esi ibadị asiạ aḅẹm mọ, “Mem mọ mị u/tue mun bọ u/ḍighi ipẹ mị aḍighi ghan bọ, olhoghi amhị aḅaạl li olhegheri mọ iḍoọgh abumor dị osianhaan odi ni dị kokumuan.”

2. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

² Emhuoghaạph phọ eten bọ ighaạph ni idị iḍoọgh komooghọm suọ mem dị bidị oḍuraan otuman buphẹ mobia bọ siẹn igey phọ. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira komiịn idị osooromhi aloor, olhegheri esi dị inyaạm ayira esi, osereghiạn, ḅilhẹ r’onmo ghan inmo keloghonhaạn ḍighaạgh buphẹ mobia bọ siẹn igey phọ okumuan r’iḍoọgh phọ. Kụ iphẹn phọ kengọ ni suọ oomo ookpomhoghan phọ.

3. Odaphạn Filipai 2:3, 4, osooromhi aloor p’eeghe, kụ ika kụ idị keloghonhaạn ḍighaạgh onyọ aKristẹn?

³ Ewạ mọ abuphẹ mobia bọ osooromhi loor orue olhoghonhaạn aḍighaạgh iḍoọgh phọ. Oye dị asooromhi loor rasighenhọm ghan mọ ophoriphọ kụ aḍighi ogey apu nyinọ. (Bạl Filipai 2:3, 4.) Abuẹn mobia bọ kụ osooromhi bọ loor phọ olegheri ni mọ ibadị areten edi ni dị kotue ni osighẹ oḍighinhom ḍiniin aḍinhị olhogh aBaibul. Esi iduọn phọ, bidị ro/gon ghan dị torobọ oye kaḍighi iyaạr eten phọ epẹ bidị oḍighi ghan bọ. (Eccl. 7:10) Ghalhamọ r’iduọn bidị omhoọgh bọ ni ibadị araraạr otughemhị omhoom oghiil phọ, bidị olọgh ni elhegh mọ “aḅirini  phọ yira romiịn bọ” ranmia ghan bịn, kụ mọ ewạ mọ odaphạn imhoom areten oḍighi araraạr.—1 Kọr. 7:31.

4. Ika kụ idị abupoghom eghir rotuughaạny ghan eḍeenhaan abuọ aLivai phọ?

⁴ Abuphẹ mobia bọ kụ osooromhi bọ loor olọgh ni elhegh mọ iduọn bidị rokpọ bọ, bidị ko/tue mun oḍighi ipẹ bidị oḍighi ghan bọ. Omhiịn eḍeenhaan abupoghom eghir phọ. Mem dị bidị omhạn 70 asiạ, ronme ghan ni oḍighi phọ abidị. Etue ni eḍighi ipaanhaạn. Bidị osereghiạn eepoogh okumuan ongọ abumor phọ. Bidị opomhoghiạn oḍighi phọ abidị, kụ eephuạ oḍighi phọ ekạr kụ rekologhọl loor abidị. Kuolọ bidị onaghanhạn mọ oḍighi phọ amoghi ni iḍoọgh abumor. Bidị rotuughaạny ghan eḍeenhaan aLivai phọ orọl bọ Izrạl iḍiodi phọ. Oye olọ aLivai dị mamhạn 50 asiạ, o/kumuan ghan mun siphẹ otu iiḅereghị phọ. Awe aLivai phọ abuphẹ asiạ phọ meghị bọ anyụ umhoọgh ghan ni ibo etigheri rukumuan dị bidị omhoọgh. Bidị umhaghamhị ghan ni maạr torobọ eepoogh lọ bidị oḅilhẹ omhoọgh, kụ oḍighi ghan oomo ipẹ bidị kotue bọ obakị iḍoọgh phọ. (Num. 8:25, 26) Rodon, abupoghom eghir dị momhạn 70 asiạ, ro/kị ghan mun oophoghogh iboom arookpomhoghan, kuolọ bidị oḍighi ni ḍisẹph kụ ongọ ookpomhoghan phọ opọ bidị odi ghan bọ.

5. Nạ atuughạ eeghe ilọ eḍeenhaan phọ aDan r’aKatie?

⁵ Ooḅeghiọn eḍeenhaan aDan, dị akumuan idiphọ opoghom eghir esi 23 asiạ. Mem dị aDan amhạn 70 asiạ, useere ni nyodị r’anhịr odị Katie kụ ongọ bidị oḍighi okọy eten phọ opọ agbatanhaạn bọ. Ika kụ idị bidị rokelhọm bọ emhoom eepoogh phọ ephẹn phọ? ADan aḅẹm mọ, anyiidiphọ ghụn kụ edị odị  akạr rakumuan! Odị amaạr ri rapạm iiḍighi phọ ongọ bọ nyodị siphẹ ookpomhoghan phọ, odị aḅilhẹ kẹn raloghonhaạn ḍighaạgh bumor osianhaan idiphọ abudị rologhonhaạn ḍighaạgh ikumor awe phọ, katughemhị bunhọn ilọ ongọ ogbaanhaạn rikpisi dị awe omuza ḅilhẹ r’aruutu ikoli. Esi iduọn phọ, mughumọ nyinha abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ edi rukumuan oomo amem obobọ i/lo, nyinha ketue ni eloghonhaạn iboom ḍighaạgh bunhọn. Ika? Tuughạ odaphạn imhoom asidọl, pighi imhoom asiigbu, ḅilhẹ agbon ipẹ nạ katue bọ aḍighi kparipẹ r’ogbon ipẹ nạ ka/tue mun bọ aḍighi.

6. Uḍighi ika kụ eḍighi bọ osụ olhoghi olhegheri esi dị inyaạm oye phọ esi? Gbạ.

⁶ Oye dị alhegheri esi dị inyaạm odị esi ralegheri ghan ni iyaạr dị odị katue aḍighi. (Prov. 11:2) Olhegheri esi dị inyaạm odị esi kenyu nyodị oolemhi iitughiạn phọ odị ilọ araraạr dị odị katue aḍighi. Kụ iphẹn phọ kekọm idị odị kakiọm ghisigh akumuan ghan r’oḅaạl olhoghi. Komaaniọm oye dị alhegheri esi dị inyaạm odị esi oye dị rakiilhom oghiilhom katen okololoọny aḅagạ dị oḍighinhom ireeny. Kewạ ni mọ odị asoor aakilhemhi orue oḅeẹny aḅagạ phọ. Ii, odị k/aagborion kụ aten, kuolọ rakị ni epẹ odị rakị bọ. Iniin phọ kẹn, oye dị alhegheri esi dị inyaạm odị esi ralegheri ghan ni mem dị ekpẹ onme eghiilhom mọ, pidị odị atue akiọm ghisigh rukumuan phọ aZihova.—Fil. 4:5.

7. Ika kụ idị aBarzillai aḍeenhaan mọ onọ alegheri ni esi dị inyaạm odị esi?

⁷ Tuutughiạn ilọ eḍeenhaan phọ aBarzillai, odị amhạn 80 asiạ mem mọ Uw-emhạ phọ Devid amhạgh bọ nyodị oḍighi aani oniin olọ ogiga uw-emhạ phọ. ABarzillai alhegheri ni esi dị inyaạm odị esi, bịn o/mheera osighẹ eepoogh phọ ongọ bọ nyodị. ABarzillai alhegheri ni m’onọ ka/tue, loor esi asiạ phọ odị. Esi iduọn phọ odị amạ ni onhọn oḍoọgh oye dị oghol mọ Chimham, odạph oghị. (2 Sam. 19:35-37) Idiphọ aBarzillai, abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ r’oḅaạl olhoghi rongọ ghan ni eepoogh iḍoọgh alhephiri anmụny osighẹ esi arukumuan phọ abidị.

8. Ika kụ idị Uw-emhạ phọ Devid aḍeenhaan mọ onọ alegheri ni esi dị inyaạm odị esi mem mọ owạ bọ olhọgh otụ iiḅereghị phọ?

⁸ Uw-emhạ phọ aDevid enhọn emạ eḍeenhaan oye dị alhegheri esi dị inyaạm odị esi. Odị akạr kụ awạ olhoghonhaạn otu aZihova. Kuolọ mem dị aZihova aḅenhị nyodị mọ aSolomon oọny phọ odị kụ kalọgh, aDevid asighẹ ni osopha phọ aZihova kụ abakị oḍighi phọ r’oomo ekpom odị. (1 Chron. 17:4; 22:5) ADevid o/lhoghoma mọ onọ bịn kụ akpẹ olhọgh otu iiḅereghị phọ loor esi dị mọ aSolomon aḍighi obumoọny dị “olhegheri iyaạr odị ko/bụgh.” (1 Chron. 29:1) ADevid alhegheri ni mọ aḍisẹph aZihova kụ ketue eḍighi idị oḍighi phọ kamoọgh ekol, ka/siạ obobọ olhegheri iyaạr abuphẹ oḍiemhiom bọ. Idiphọ aDevid, abuphẹ mobia bọ siẹn igey phọ ḍio arodon olọgh ni inyaạm rokumuan, ghalhamọ r’amem dị onme roopoogh phọ abidị. Kụ omeeraam ni mọ aZihova kasẹph ni iḍoọgh phọ abuphẹ ophạm bọ roopoogh phọ bidị ophạm ghan bọ.

9. Ika kụ idị oniin olọ Ekụ Dị Repogh Olạ Agadạ aḍeenhaan olhegheri esi dị inyaạm odị esi?

⁹ Eḍeenhaan oye aḍio arodon dị alhegheri esi dị inyaạm odị esi pọ umor phọ Shigeo. Mem dị amhạn 30 asiạ lhạ phọ 1976, umạ nyodị idiphọ oniin olọ Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ phọ. Kụ 2004 odị aḍighi ookpomhoghiom aḍita abuọ Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ phọ. Esighẹ rekị bịn odị alhoghoma mọ onọ o/mhoọgh mun inyaạm okumuan ipẹ odị akumuan ghan bọ, ḅilhẹ mọ odị ra/kem ghan mun kaḍighi iyaạr. Odị aghol li emhụ iphẹn phọ aaḅereghị, kụ aḅilhẹ agbirima ilọ asuọ phọ keḍuạ bọ emite omạ onhọn oḍoọgh onyọ umor osighẹ esi phọ odị. AShigeo o/ḍighi mun ookpomhoghiom aḍita Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ phọ, kuolọ odị  akiọm ni ghisigh rakumuan ghan idiphọ olọ ekụ phọ. Idiphọ yira omhiịn bọ siẹn areḍeenhaan phọ aBarzillai, Uw-emhạ phọ Devid, ḅilhẹ r’aShigeo, oye dị asooromhi loor aḅilhẹ alhegheri esi dị inyaạm odị esi, kaa/tughiạn ghan mọ olhegheri iyaạr iḍoọgh phọ ko/bụgh, kuolọ kagbon inyaạm mọ abidị. Odị ka/miịn bidị idiphọ abumor dị roopikian r’odị, kuolọ idiphọ awe dị r’odị oḅọph rokumuan.—Prov. 20:29.

10. Eeghe olhoghoma kụ edị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ omhoọgh oghị esi iḍoọgh phọ odi bọ siẹn ookpomhoghan phọ?

¹⁰ Abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ omiịn iḍoọgh phọ idiphọ inmo k’aZihova dị bidị osereghiạn agey. Idiphọ inyaạm mọ abidị resoorom bọ, olhoghi abidị raḅaạl ghan ni iduọn iḍoọgh dị omhoọgh inyaạm ookolhobian bọ ni ophạm arukumuan phọ edi bọ siẹn ookpomhoghan phọ.

11. Ika kụ idị aRuth 4:13-16 eḍeenhaan ḍisẹph kirokirọ dị oye katue amoọgh esi osighẹ ghan olhoghonhaạn aḍighaạgh iḍoọgh phọ?

¹¹ Siphẹ aBaibul phọ, aNaomi aḍighi ni emạ eḍeenhaan oye dị asiạ eghị anyụ dị asereghiạn ni olhoghonhaạn aḍighaạgh oḍoọgh. Eḅẹl amem mọ, aNaomi akpaariọm ni ekpukelhe anhịr oọny phọ odị mọ aḅula emhạ abidị. Toroboiperolbọ, mem mọ aRut u/meera bọ, kụ anyạ bọ odạph odị ogheel aani aBetiIihẹm, aNaomi amheera ni osighẹ olhoghonhaạn aḍighaạgh aRut. (Ruth 1:7, 8, 18) Kụ p’eeghe aḍisẹph dị erolhonhaạn iyạl phọ abidị! (Bạl Ruth 4:13-16.) Osooromhi aloor katue ni anyu buphẹ mobia bọ siẹn igey phọ otuughaạny aani eḍeenhaan phọ aNaomi.

12. Ika kụ idị otelhedom mọ aPọl aḍeenhaan eegharạ osereghiạn ghan?

¹² Otelhedom mọ aPọl asereghiạn ni olhoghonhaạn aḍighaạgh dị awe ongọ nyodị. Esi omaạm, odị asẹph ni Kristẹn phọ orọl bọ  epẹ Filipai iduọn bidị osighẹ bọ raraạr oruom nyodị. (Fil. 4:16) Odị asẹph ni Timoti esi olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ odị angọ bọ nyodị. (Fil. 2:19-22) APọl aghol li emhụ abuphẹ oru bọ okparamhị odị asẹph Enhaạn, mem mọ rosighẹ bọ nyodị koghị epẹ Rom idiphọ onyọ ikoli. (Iiḍighi 28:15) APọl oye dị amhoọgh ni inyaạm dị tutụ arelhe ghan ni simuonịr itobi, oghị ogbạ ikpo onhụ phọ r’okparamhị arookpomhoghan. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, odị o/phoophe loor bịn oghel olhoghonhaạn aḍighaạgh abumor r’abumarani phọ odi.

13. Ika kụ idị abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ koḍeenhaan mọ bunọ osereghiạn ni iḍoọgh phọ?

¹³ Ibadị areten edi ni dị nyinha abuphẹ asiạ meghị bọ anyụ keḍeenhaan mọ nyinha esereghiạn ni iḍoọgh phọ siẹn ookpomhoghan phọ. Esi omaạm, eḍighi maạr dị iḍoọgh phọ rowạ olhoghonhaạn aḍighaạgh osaạny aani anyinha, oghianhaạn anyinha ḍighi, obobọ oḍighi inhọn araraạr pọ imeera ni. Miịn olhoghonhaạn aḍighaạgh phọ abidị idiphọ eḍeenhaan ephomhoghiạn aZihova. Nyinha kemiịn ni idị arighirị phọ anyinha kekpạr. Oomo amem imoọgh ḍiḅeraạn oghị aghisigh phọ abidị, esi oḅenhị ghan iḍoọgh phọ idị olhoghi anyinha aḅaạl iduọn bidị rosianhaan bọ ophamhạgh iiḍighi siẹn ookpomhoghan phọ. Kookolhobian ghan olhọgh amem oghaạph ghan oḅenhị abidị ilọ araraạr dị memitenhaan ghan nyinhạ. Mem dị nyinha eḍighi iphẹn phọ, nyinha ‘kengọ ghan ni ḍisẹph’ aZihova iduọn odị aḍur bọ iḍoọgh alhọgh siẹn ookpomhoghan phọ.—Kọl. 3:15; Jọn 6:44; 1 Tẹs. 5:18.

14. Ika kụ idị Uw-emhạ phọ Devid aḍeenhaan eegharạ inmo?

¹⁴ Eḍeenhaan Uw-emhạ phọ Devid itughemhị kẹn iyira enhọn ephigh eegharạ dị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ koḍeenhaan ghan—eegharạ inmo. Odị angọ ni iboom ikpoki r’inhọn araraạr obakiọm oḍighi olhọgh otu iiḅereghị phọ. (1 Chron. 22:11-16; 29:3, 4) Odị aḍighi iphẹn phọ ghalamọ r’iduọn koḅẹm ghan bọ ni mọ aSolomon kụ alhọgh otu phọ. Ghalhamọ inyaạm ayira i/si mun ophinhom aani abin oḍighi olhoghoḍị aruutu ookpomhoghan phọ, yira kotue ni okiọm ghisigh obakị aani oḍighi phọ ophọn phọ dị eego esi iisogh phọ ayira, odaphạn okuru phọ ayira. Ḅilhẹ kẹn yira kotue ni ologhonhaạn ḍighaạgh iḍoọgh phọ omhooghọm aani asuọ raraạr phọ ipẹ mimitenhaan bọ iyira k’asiạ phọ.

15. Eeghe imạ inmo kụ edị aPọl angọ Timoti?

¹⁵ Idị egbolhomaam onmo ghan inmo, ooḅeghiọn eḍeenhaan otelhedom mọ Pọl. Odị amhạgh ni Timoti odạph odị oghị oḍighi amisionarị phọ, kụ aḍeenhaan nyodị oomo asighalhanyạ itughemhị r’oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ odị. (Iiḍighi 16:1-3) Itughemhị phọ aPọl ilhoghonhaạn ḍighaạgh Timoti oḍighi ophelhegbe esi ogbạ ikpo onhụ phọ. (1 Kọr. 4:17) ATimoti asighẹ ni sighalhanyạ phọ aPọl atughemhiọm aani bunhọn.

16. Uḍighi ika kụ aShigeo atughemhị aani bọ bunhọn?

¹⁶ Ḍio arodon, abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ ro/kiilhaan ghan mọ bunọ ko/moọgh mun iyaạr oḍighinhom siẹn ookpomhoghan phọ mem dị bidị otughemhị bunhọn. Esi omaạm, k’asiạ phọ aShigeo oghaạph bọ oghol epẹ omhạn atughemhị ni ibadị iḍoọgh abumor Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ Phọ ilọ ophạm iiḍighi. Odị aḍighi ghan iduọn phọ olhoghonhaạn aḍighaạgh rukumuan Omhạr phọ epẹ eelhe phọ odị rakumuan ghan bọ. Mem mọ odị u/tue mun bọ upạm oḍighi ookpomhoghiom mọ bịn onhọn onyọ umor dị asianhaan asighẹ esi phọ odị. AShigeo makumuan Ekụ Phọ Repogh Bọ Olạ Agadạ Phọ esi 45 asiạ, kụ akiọm ni ghisigh asighẹ sighalhanyạ phọ odị rabakiọm iḍoọgh abumor phọ. Buẹn phọ okạr oḍighi ḍisẹph esi awe phọ Enhaạn!

17. Odaphạn Luk 6:38, eeghe kụ edị abuẹn mobia bọ kongọ aani bunhọn?

 ¹⁷ Nyinha abumor r’abumarani phọ abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ, eḍighi eḍeenhaan dị remạ ghan mọ ophạm omheeraam oghị esi aZihova r’orọl adọl aruukuan kụ ekạr egey eten adọl aghuḍum. Eḍeenhaan phọ anyinha emạ emiteom mọ akọ o/phe otuughạ r’orolhọm asinhị iilhogh aBaibul phọ. Nyinha elegheri ni idị oḍighi ghan raraạr mem dị eten, kuolọ nyinha eḅilhẹ ni emiịn mọ emoghi ni odaphạn ghan onmia asidọl phọ. Abudị asiạ meghị anyụ kụ ogbi oḍiiny amuụm, omoọgh kẹn ibadị araraạr ongọ aani; nyinha etue ni ekaạph ilọ ibo phọ nyinha memhoọgh bọ siẹn nyinha melhegheri bọ aZihova. Iḍoọgh phọ kokelhọm ni olhegheri aani ilọ ipẹ nyinha memhiịn bọ r’araraạr dị nyinha metuughạ siphẹ aghuḍum mọ anyinha. Nyinha ‘engaanị ghan bunọn’ ipẹ nyinha melhegheri bọ, aZihova kisẹph ni inyinha.—Bạl Luk 6:38.

18. Eeghe asuọ kụ edị abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ r’iḍoọgh phọ kokelhọm?

¹⁸ Mem dị nyinha abuẹn asiạ phọ meghị bọ elhoghomạ iḍoọgh phọ, bidị r’anyinha kemooghọm ni suọ. (Rom. 1:12) Torobọ agạ phọ omooghọgh ni iphigh araraạr dị ophoriphọ agạ phọ u/moọgh. Abuphẹ asiạ phọ meghị bọ opạm ni olhegheri iyaạr r’osụ-olhoghi dị bidị omhoọgh k’eghoroghọr. Iḍoọgh phọ okpạr oḅilhẹ omoọgh inyaạm. Mem dị iḍoọgh phọ r’abuẹn mobia bọ siẹn igey phọ rokumuan idiphọ arighirị, resighẹ ghan ni ḍisẹph keghiọm Odẹ ephomhoghiạn k’akẹ phọ ayira r’ookpomhoghan phọ.