1. Apụr amem kụ edị ketue ni eḍighi ipaanhaạn okumu aZihova?

NẠ AATUGHIẠN mọ apụr amem kụ keḍighi ipaanhaạn okumu aZihova—amem dị nạ rakaran iiḅaghamhị ḍughụm obobọ mem dị na u/moọgh iiḅaghamhị? Mem dị yira osoman iiḅaghamhị ridughanhaan ghan ni iyira obeḍenhọm aZihova. Kuolọ yira roḍighi ghan eeghe mem dị eephọ edi? Amem mọ amuẹn phọ keḍighi edị nạ kabulha okumu aZihova ḍughụm? AZihova aphụr ri rurụ we phọ Izrạl mọ iphẹn phọ ketue ni emitenhaan bidị.—Deut. 6:10-12.

2. Eeghe emạ eḍeenhaan kụ idị Uw-emhạ phọ Asa aphighi?

² Uw-emhạ phọ Asa emạ eḍeenhaan oye dị azoọm r’osụ-olhoghi esi obeḍenhọm aZihova r’oomo ekpom. Odị o/kumu ghan aZihova mem dị iiḅaghamhị edi bịn, kuolọ ghalhamọ r’amem eephọ. K’emhiighom mọ, bịn “ekpom mọ Asa imhunhughan ni esi aZihova.” (1 Ki. 15:14, igẹ dị edi ude) Eniin eten dị Asa aḍighi aḍeenhaan iphẹn phọ pọ amem mọ odị agbuurogh bọ asighẹ iiḅereghị ikaanheẹn araraạr siphẹ eelhe phọ aJudah. ABaibul phọ aḅẹm mọ “odị agborion ni iiruen arenmeny phọ r’ariisi iisue phọ, alhereghi igbudu phọ, ḅilhẹ r’arokọ iigbia phọ.” (2 Chron. 14:3, 5) Odị aḅilhẹ kẹn ni agboton agadạ Maacah, ogbogh onhiin phọ odị idiphọ ukuenhi anhịr siphẹ eelhe phọ. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị ogbogh onhiin phọ odị aphophe ghan iiḅereghị ikaanheẹn arumhụgh.—1 Ki. 15:11-13.

3. Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

 ³ Asa aḍighi ni idị epelhom ophiemhị ikaaghinheẹn arumhụgh phọ. Odị alhọgh ni aphophe iserereẹny iiseeny, alhoghonhaạn ḍighaạgh eelhe phọ aJudah oḅulha esi aZihova. AZihova asephọm Asa r’awe phọ Izrạl eephọ. * Esi aḍioph asiạ siphẹ itooghị phọ Asa, “iiḅaghamhị i/tọl de phọ.” (2 Chron. 14:1, 4, 6) Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ yira kooḅeghiọn ipẹ Asa asighẹ bọ mem eephọ phọ aḍighinhom. Kụ yira oḅilhẹ ooḅeghiọn eḍeenhaan aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ, buphẹ idiphọ Asa, osighẹ bọ mem eephọ phọ abidị oḍighinhom aani agey. Ekureriom mọ kụ yira opagharanhaạn ḍipuru dị eḅẹm mọ: Eḍighi maạr dị nạ odi eelhe dị eereẹgh ooḅereghị aZihova edi ni, ika kụ idị nạ kasighẹ mem eephọ phọ epẹ phọ aḍighinhom r’osụ-olhoghi?

4. Odaphạn 2 Chronicles 14:2, 6, 7, ika kụ idị Asa asighẹ aḍighinhom mem dị eephọ erọl?

⁴ Bạl 2 Chronicles 14:2, 6, 7. Asa aḅenhị ni we phọ mọ aZihova “m’angọ [bidị] eephọ oomo isiphẹ ade phọ.” Asa o/mhiịn mem eephọ phọ epẹ phọ idiphọ amem orọl bịn oghelhọm obobọ oḅoorian. Kparipẹ ghụn odị amhiigh oḅiirọgh iikpe okpekimaam ruutu eedaneẹn phọ, r’arunhụ aḍibuo phọ. Odị aḅenhị we phọ aJudah mọ: “Siẹn yira kụ ophamhanhạm bọ de phọ.” Asa raḅẹm ghan mọ eeghe? Odị raḅẹm ghan mọ awe phọ kotue ni otelhe r’eereẹgh siphẹ ade phọ Enhaạn angọ bọ bidị, ologhoḍị ruutu r’iikpe, dị amulọgh ḍien ko/tue osophoghom bidị. Odị aḅenhị we phọ mọ bidị osighẹ oḍighinhom mem eephọ phọ epẹ phọ emạ eten.

5. Asa atuạn eeghe kụ akparamhị bọ we eghạm mọ odị?

⁵ Asa aḅilhẹ kẹn asighẹ mem eephọ phọ epẹ phọ akparamhiọm we eghạm mọ odị. (2 Chron. 14:8) Iphẹn phọ reḍeenhaan ghan mọ Asa o/ḍuom olhoghi aZihova ḍughụm? Eeye.  Kparipẹ ghụn, Asa alhegheri ni mọ eḍighi oḍighi odị idiphọ uw-emhạ ookolhobian awe phọ ilọ iiḅaghamhị dị eeni kotue ni osoman epẹ ghisigh. Asa alhegheri ni mọ eeni eephọ phọ awe phọ aJudah rokelhọm bọ ke/bia, kụ ipẹ kụ idị etuụgh bịn emite.

6. AKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ uḍighinhom ika mem eephọ phọ abidị?

⁶ Ii ghalhamọ r’iduọn aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ ogbor ghan bọ ni osoman igbiphoghọm, bidị ughelhọm ghan ni kẹn simem eephọ. Abumatuạn phọ uḍighinhom ghan ika roopoogh phọ ipẹ phọ? Alhephiri r’anmariịr phọ abuphẹ phọ okpẹ bọ oḍuomolhoghi phọ ughiọm ni ghisigh oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ dị uu/sophion. Siphẹ aḍinyạ Iiḍighi phọ, igẹ phọ iḅenhị iyira mọ bidị ‘uIọgh eegu [aZihova],’ kụ oghiọm ghisigh oghaạph ghan iiḅi iinhaghạn phọ, bịn eḍighi idị bidị “omiigh omoọgh asinị r’aḍiphoph.” Dị eegholhaan ni, aZihova asẹph ni ikuph phọ bidị olhọgh bọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ mem mọ bidị omhoọgh bọ eephọ phọ.—Iiḍighi 9:26-31.

7-8. APọl r’abunhọn uḍighi eeghe mem mọ bidị omhoọgh bọ eepoogh phọ? Gbạ.

⁷ Abumatuạn oḅẹl okuron asiạ phọ usighẹ ni torobọ eepoogh dị bidị omhoọgh oḍighinhom oraramhị iiḅi iinhaghạn phọ. Esi omaạm, mem dị otelhedom mọ aPọl alhọgh elhegh mọ eboom eghuugh arukumuan meghughuronhu epẹ Efesọs, odị asighẹ ni aḍighinhom eepoogh phọ epẹ phọ oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, r’oḍighi awe bumatuạn epẹ phọ.—1 Kọr. 16:8, 9.

⁸ Enhọn eepoogh ighughuronhaan ni Pọl r’abueriphọ aKristẹn phọ mem mọ oghaạph bọ oghaạph iḍun phọ lhạ phọ 49 C.E. (Iiḍighi 15:23-29) Mem mọ oghaạph bọ ipẹ osopha bọ oḅenhị rookpomhoghan phọ, abutelhedom mọ ulhọgh ni iboom ikuph “oghaạph ghan otughemiọm iIọ [aZihova].” (Iiḍighi 15:30-35) Kụ ikọm eeghe kụ emiteom? ABaibul phọ aḅẹm mọ ‘ikparamị ghan ni omeeraam abuọ asiosị phọ, kụ aḍita phọ eḍiza ghan ḍio etum ḍio.’—Iiḍighi 16:4, 5.

9. Asidọl phọ edi ika ibadị areelhe ḍio arodon, kụ eeghe aḍipuru kụ edị yira kopuruan siloor?

⁹ Ibadị areelhe ḍio arodon, yira kotue ni okaạph oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ bịn iiḅaghamhị i/lo. Nạ odi ni eelhe dị ongọ ni eereẹgh iiḅereghị ḍughụm? Eḍighi idiphọ, pọ puruan loor mọ, ‘Ika kụ idị mị raḍighinhom eereẹgh phọ ephẹn phọ?’ Siẹn asiḍio eekunha phọ, oḍighom mọ aZihova olọgh ni emhụ oḍighi iphelhegbeel r’itughemhị phọ eten dị epelhom idị merọl ghan. (Mạk 13:10) Ibadị araraạr oḍighi edianhaan ni we phọ aZihova.

10. 2 Timoti 4:2 uroma iyira oḍighi eeghe?

¹⁰ Ika kụ edị nạ katue aḍighinhom aani mem eephọ? (Bạl 2 Timoti 4:2.) Nạ ragbi mo ke/nighẹ ooḅeghiọn asidọl phọ anyinha ophogh mughumọ nyinha obobọ oniin siphẹ eghunotu phọ katue ni abughẹ aani rukumuan erugh phọ odị, ghalhamọ kẹn akọy eten ḍughụm? Muẹn k/amem okpologhi aruphua—raraạr dị iyira ki/dạph ekpetenhaan igbogh iiḅaghamhị phọ.—Prov. 11:4; Mat. 6:31-33; 1 Jọn 2:15-17.

11. Eeghe kụ idị ibadị moḍighi, pidị edughanhaan bidị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ oḅenhị abunhọn?

¹¹ Ibadị abukaaphọm motuughạ omhoom onhụ, orue osighẹ oghaaphọm iiḅi iinhaghạn phọ ḅilhẹ r’otughemhị awe Baibul phọ. Oḍighom mọ Enhaạn abakị ni bidị, esi omiteom arinyạ dị regbạ Baibul phọ runhụ phọ ipẹ phọ. Esi omaạm, lhạ phọ 2010, arinyạ dị ookpomhoghan phọ omiteom imhạn ni 500 arunhụ. Ḍio arodon, arunhụ dị momiteom mepel li 1,000!

12. Ika kụ idị awe romooghọm ghan suọ mem dị onhaghạn dom Omhạr phọ onhụ emhạ abidị? Mạ eḍeenhaan.

¹² Retir ghan ika we mem dị onhaghạn Ekpo-Onhụ phọ Enhaạn onhụ phọ abidị? Ooḅeghiọn eḍeenhaan umarani dị aghelhọm ookpomhoghan eephugh dị ophạm epẹ Memphis, Tennessee, U.S.A. Uphạm ookpomhoghan eephugh phọ onhụ dị oghol mọ Kinyarwanda, onhụ dị roḅạ ghan epẹ  Rwanda, Congo (Kinshasa), ḅilhẹ r’Uganda. R’okureri ookpomhoghan eephugh phọ, onyọ umarani phọ raḅạ ghan bọ Kinyarwanda phọ, aḅẹm mọ: “Ephẹn kụ eḅẹl amem dị mị makạr ghan aghelhọm ookpomhoghan eephugh, esi 17 asiạ phọ mị odi bọ United States.” Eegholhaan ni mọ ikạr kụ etir onyọ umarani phọ mem mọ odị aghelhọm bọ edeọm mọ onhụ emhạ abidị. Eḍighi maạr dị asidọl phọ emheera ni, nạ katue ni atuughạ aani omhoom onhụ, orue olhoghonhaạn aḍighaạgh bunhọn awe siphẹ ekool phọ anyinha ḍughụm? Kekạr etọl ika eḍighi maạr dị awe dị odi ekool phọ anyinha rokelhọm ghan oḅạ onhọn onhụ? Nạ kamoọgh ni iikpiạ esi ikuph phọ nạ kalọgh bọ.

13. Ika kụ idị abumor phọ ayira epẹ Russiạ oḍighinhom mem dị bidị omhoọgh eephọ?

¹³ Oomo abumor phọ ayira kụ u/moọgh eereẹgh oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Eeni amem abuọ itooghị phọ rosophoghom ghan ni oḍighi iphelhegbeel phọ ayira. Esi omaạm, ugbiphoghọm ni bumor phọ ayira epẹ Russia esi ibadị asiạ, kụ reteẹny March 1991, bịn bidị omhoọgh eereẹgh iiḅereghị. Mem mọ bidị omhoọgh bọ eereẹgh phọ, 16,000 abukaaphọm bịn kụ urọl ghan epẹ Russia. Iyạl-dị asiạ reten, bịn onhụ abukaaphọm mọ apel 160,000 abukaaphọm! Eegholhaan ni mọ abumor phọ ayira epẹ Russia usighẹ ni oḍighinhom mem eephọ phọ abidị r’osụ-olhoghi. Kuolọ amem eephọ phọ abidị i/bia. Ghalhamọ r’iduọn asidọl phọ enmia bọ ni bịn i/dughe oophugh phọ abidị ilọ ophophe igey iiseeny. Bidị okiọm ni ghisigh rokumu aZihova ipẹ bidị kotue bọ.

14-15. Ika kụ idị aZihova alhoghonhaạn ḍighaạgh Asa?

¹⁴ Siḍio phọ Asa, amem eephọ phọ isi ni eekunha. Aḍita awe eghạm dị ropel li—oniin erubal—uḍuạ ni Etiopiạ bịn oru. Oḍiemhiom mọ abidị, Zerah, amhịn ni ighọr mọ onọ k’azuoghom ni Judah. Toroboiperolbọ, Uw-emhạ phọ Asa o/phogh onhụ awe eghạm mọ, kuolọ aḍuom olhoghi aZihova. Asa aaḅereghị mọ: “Ulhoghonhaạn iyoor ḍighaạgh, Sey Zihova Enhaạn ayoor,  yoor obeḍenhọm nyinhạ, kụ esi aḍien phọ anạ kụ edị yoor oru bọ eenan aḍigbogh aḍita phọ aḍiẹn phọ.”—2 Chron. 14:11.

¹⁵ Ghalhamọ r’iduọn awe eghạm Etiopiạ phọ opu bọ ni buẹn Asa iyạl amem, Asa alhọgh ni elhegh mọ aZihova amoọgh ni iikpọ ophẹl awe phọ Odị. Kụ aZihova o/bi nyodị; bidị ukpạr ri opu buọ Etiopiạ phọ.—2 Chron. 14:8-13.

16. Eeghe kụ iḍighi kụ yira olhegheri bọ mọ amem eephọ phọ ke/bia?

¹⁶ Ii obọ yira u/legheri ni kanhị kalhe ipẹ kemitenhaan bọ torobọ onyọ ayira epẹ ghisigh, kuolọ yira olegheri ni mọ eephọ phọ awe phọ Enhaạn rokelhọm bọ eḍighi ni elọ ekulha amem bịn. Okạr oghaạph, aZizọs aḅenhị ni bumatuạn phọ odị mọ, “awe oomo areeIhe kiIọgh ni inyina ḍien.” (Mat. 24:9) Otelhedom mọ aPọl aḅẹm aani kẹn iniin phọ mọ, “Kogbiphoghọm ni oomo awe Iọ owạ oḅophoghạn [r’aZizọs] Kraist orọI adọI aruukuan.” (2 Tim. 3:12) “Oghạgh ologhi,” aSetan abụgh ni, kụ iḍighi kụ keḍighi ni elologhi ootughiạn mọ aSetan ka/tue uḍighi iyira iyaạr.—Ogan. 12:12.

17. Ighẹn odọ areten kụ edị eeni kotue ni odẹgh omheeraam mọ ayira opogh?

¹⁷ Ghisigh kodẹgh ni opogh dọl aruukuan phọ ayira. Moọny amem, aḅirinhi phọ kosoman ni “iminimiịn [dị] keloghorị ni epu idị memite ghan.” (Mat. 24:21) Mem mọ amuphẹ phọ abuọ eghunotu ayira kunyaạm ni iyira, osophoghom oḍighi phọ ayira. (Mat. 10:35, 36) Idiphọ Asa, nạ kaḍuom ni olhoghi aZihova ilọ olhoghonhaạn aḍighaạgh r’oghoph ḍughụm?

18. Odaphạn Hibru 10:38, 39, eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ookolhobian ilọ eekunha eephọ phọ?

¹⁸ K’aḍio phọ, aZihova ruukolhobian ghan ni iyira ilọ ipẹ kemite bọ ghisigh. Odị raaḅakị ni “ebenhẹ phọ asụ bọ olhoghi phọ aḅilhẹ akpẹ oḍuomolhoghi” phọ ongọ ghan ayira “eḍien mem lọ ekpẹ ongọ”, olhoghonhaạn ayira ḍighaạgh ophamhanhạm iiseeny phọ ayira. (Mat. 24:45) Kuolọ yira omoọgh oḍighi aani ipẹ yira kotue bọ, oḍighi idị omheeraam mọ ayira esi aZihova ka/phighaphigha.—Bạl Hibru 10:38, 39.

19-20. Odaphạn 1 Chronicles 28:9, eeghe asipuru kụ edị yira kopuruan siloor, kụ eeghe kụ iḍighi?

¹⁹ Idiphọ Uw-emhạ phọ Asa, ewạ mọ yira “owạ aZihova.” (2 Chron. 14:4; 15:1, 2) Emhiighom owạ aZihova phọ ayira pọ amem mọ yira otuughạ bọ olhegheri ilọ odị kụ oḍiiny muụm. Yira rosighẹ ghan ni koḍighinhom torobọ eepoogh dị yira omhoọgh, okparamhị ephomhoghiạn phọ ayira r’aZihova.  Orue olhegheri ipẹ yira roḍighi bọ iphẹn phọ, pọ opuruan siloor mọ: ‘Mị ragbor ghan ni kaghị ituughạ ḍughụm?’ Mem dị yira oghị ituughạ, yira ronaghạn ghan ni raghaạph dị riimhanhamhi ghan iyira, ḅilhẹ kẹn ooḅughonhaan abumor r’abumarani phọ rilhọgh ghan ni iyira kephophe. (Mat. 11:28) Yira otue kẹn ni opuruan siloor mọ, ‘Mị amoọgh ni egey edeọm ituughạ ogina amhị ḍughụm?’ Eḍighi maạr dị nạ odi ghan r’eghunotu anyinha, nyinha remiteom ghan ni mem ophạm iiseeny eghunotu phọ torobọ awiki ḍughụm? Obobọ eḍighi maạr dị ogina anạ kụ odi, nạ ratue ghan ni kaghiọm ghisigh atuughạ ghan mudị nạ odi r’eghunotu anyinha ḍughụm? Ḅilhẹ kẹn, nạ rapinhom aani ghan ni bin dị amhanhạm siẹn oḍighi iphelhegbeel phọ r’oḍighi awe bumatuạn phọ ḍughụm?’

²⁰ Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ ni mọ opuruan siloor sipuru phọ ipẹ phọ? ABaibul phọ uḅenhị iyira mọ aZihova raaḅeghiọn ghan ni iitughiạn phọ r’ekpom mọ ayira, kụ iḍighi kụ ewạ mọ yira oḍighi aani ghan igina phọ. (Bạl 1 Chronicles 28:9.) Eḍighi maạr dị yira omhiịn mọ ewạ onme asiigbu ayira, ezọ ayira, obobọ iitughiạn phọ ayira, pọ olhọm ni aZihova olhoghonhaạn aḍighaạgh. Nyiidiphọ kụ amem ookolhobian asiloor phọ ayira ilọ odẹgh ophogh phọ ratu bọ ghisigh. Ku/meera iyaạr ikikima iyira oḍighinhom amem eephọ phọ ayira r’osụ-olhoghi!