1-3. (a) Jami ma twero balo jo me ot a ki kwene? (b) Lunyodo myero gutim ngo me gwoko jo me otgi?

 KET ni itye ka yubo latinni me cwalone i cukul odiko con. Icwalle i cukul labongo keto ginacama mo i kicane? Nyo ipongo kicane ki ginacama madwong ma weko en pe keto cwinye i lok pa lapwony? Pe, imine cam ma en romo camone ci bedo wa otyeno.

² I yo acel-lu, lunyodo omyero gutim gin ma ber abera me gwoko jo me odigi ki i kom jami mapat pat ma twero balogi calo jami me galowang, jami akwana ki awinya-gu, lurem, onyo kine mukene wa cukul bene. Lunyodo mogo pe giyelle matek nyo pe giyelle kulu me gwoko jo me otgi. Mukene ma gineno jami ducu ma a ki woko calo jami maraco nongo dok gin lugingi ma giweko lutinogi winyo mading. Timo gin ma ladyere mono twerre?

³ Twere gire. Keto gingi tutwal nyo bedo ma pe imiyo gwok mo kelo peko. (Latitlok 7:16, 17) Ento i yo ango ma lunyodo ma Lukricitayo gitwero timo gin maber abera me gwoko jo me otgi? Wanenu jami adek: kwan, lirem, ki dong galowang.

4. Lunyodo ma Lukricitayo myero gunen kwan nining?

⁴ Lunyodo ma Lukricitayo gitero kwan calo gin ma pire tek. Gingeyo ni kwan konyo lutino me ngeyo  kwano buk, coc, ki lok ki dano, dok bene minigi ryeko me cobo peko. Omyero bene opwonygi kit me niang i jami ma kipwonyo. Ryeko ma lutino ginongo i cukul twero konyogi me bedo ki kwo maber kadi bed lobo-ni tye ki ariya mapol. Medo i kom meno, kwan matek twero konyogi me tiyo tic ma rwomme tye lamal.—Carolok 22:29.

5, 6. Lutino ma kwano i cukul twero nongo ngec i kom lok maraco i kom tim me buto nining?

⁵ Cukul bene weko lutino ribbe ki lutino luwotgi—ento polgi, gitye ki tam ma onywene. Me lapore, nen kong kit ma gineno kwede tim me buto kacel ki bedo ki kit maleng. I cukul mo me cinia i Nigeria, anyaka mo ma onongo buto ki co ata, onongo maro miyo tam bot lutino kwan luwote i lok kom tim me buto. Gin onongo giwinyo lokke ki miti matek, kadi bed pol pa lokke onongo lok me mingo ma en kwanogi ki i buk ma nyutu cal me tim malik. Anyira mogo gulubo lokke. Adwogine obedo rac pien anyaka acel i kingi oyac labongo nyom, ci oto i kare ma otemo oyo iye.

 ⁶ Tye me cwer cwiny ni, lok macilo me tim buto mogo pe a ki bot lutino ento ki bot lupwonye doki. Lunyodo mapol gitye ki ur me ngeyone ni cukul pwonyo lok kom tim me buto labongo pwonyo lok kom rwom me kwo matir kacel ki bedo ngat ma kwiri. Min anyaka mo me mwaka 12 owacci, “Wan wabedo i kabedo mo ma danone ludini, dok gigwoko cik me tekwaro mada, ento lupwonye me cinia mo acel gipoko kondom bot lutino kwan!” Dong cwiny en gin ki cware ocwer i kare ma guniang ni awobe mogo ma mwakagi rom ki pa nyargi gubedo ka cuno anyaka-ni nyo yamo kwede. I yo ango ma lunyodo twero gwoko kwede jo me otgi ki i kom tim maraco magi?

7. Yo ango maber loyo me lweny ki lok goba ma kwako tim me buto?

⁷ Tika ber me gengo lutino me winyo lok mo keken ma kwako tim me buto? Pe. Ber me pwonyo lutinoni ki lok meno in ki komi. (Carolok 5:1) Ada, i lobe mapol, pol pa lunyodo gibedo ki lewic me nyamo lok man. Wego mo acel i Afrika owacci, “loko lok eno-ni pe rwatte ki cik me tekwaro me Afrika kulu.” Lunyodo mukene gitamo ni pwonyo lok i kom tim me buto ki lutino, miyo gidonyo i tim tarwang. Ento Lubanga kono tamo iye ningo?

8, 9. Ngec ango ma kwako tim me buto ma wanongo i Baibul?

⁸ Baibul nyuto ka maleng ni pe tye gin mo me lewic me nyamo lok i kom tim me buto i yo maber. I lobo Icrael, kiciko jo pa Lubanga ni omyero gugure kacel ki ‘lutinogi,’ wek guwiny kwano Cik pa Moses ma kikwano ki dwan malongo. (Nwoyo Cik 31:10-12; Yocwa 8:35) Cik-ki otito labongo mungo jami mogo ma kwako lok kom tim me buto calo neno dwe pa  mon, layo lac co, tim kwele, tim abor, tim me buto i kin co ki co, buto ki wat macok, onyo buto ki lee. (Lulevi 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Nwoyo Cik 22:22) I nge kwanone, ngene kene ni lunyodo nongo omyero gutit maber bot lutinogi ma nongo gimito niang iye.

⁹ Tye tyeng mogo i cura me abic, abicel ki abiro i buk me Carolok ma tye ki lok me mar pa lunyodo i kom rac pa tim tarwang. Tyeng magi nyutu ni tim me tarwang twero bedo atematema kine mukene. (Carolok 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) Ento tyeng magi pwonyo ni tim meno rac dok kelo adwogi maraco, kun miyo tira me konyo jo matino me gwoke i kom tim me tarwang. (Carolok 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Medo i kom meno, nyuto apokapoka ma tye i kin tim me tarwang ki yomcwiny ki yengo ma a i buto i kin jo munyomme. (Carolok 5:15-20) Man aye lanen maber me pwony ma lunyodo myero gulubi!

10. Pingo pwonyo lutino ki lok pa Lubanga i kom tim me buto pe cwalogi i tim tarwang?

¹⁰ Kodi pwony-nyi mono cwalo lutino i tim me buto? Ma ka meno, Baibul pwonyo ni: “Jo ma kitgi atir gibwot pi ngecgi.” (Carolok 11:9) In mono imito laro lutinoni ki i kom kit maraco me lobo-ni? Wego mo acel owacci, “cakke i kare ma lutinowa pud gitino, wabedo ka nyamo lok ma kwako tim me buto labongo mung mo kwedgi. Pi meno, ka guwinyo ki bot lutino luwotgi, pe giketo iye cwinygi. Pien nongo pe obedo gin manyen botgi.”

11. Yo ango ma kitwero pwonyo kwede lutino mot mot i lok kom dul komgi mapat pat?

¹¹ Kit ma kitito kwede i dul mogo mukato angec, pwony i kom tim me buto myero ocakke con. Ka itye ka pwonyo lutino matino ki nying dul komgi mapat pat pe iwek dul komgi mukene odong woko calo iwacci lok  iye kelo lewic. Pwonygi ki nyingi kikome. Pe iwaccigi awaca keken ni “pe ituk ki awobe [nyo anyira],” niang i lok ma kit meno tek dok nyweno wi latin. Ento, lunyodo aryo ducu myero gupwony lutinogi ni dul komgi magi pigi tego mada, dok myero pe ngat mukene ogudi ata, dok pe myero ki nyutgi bot jo mukene nyo pe ki nyam lok i komgi i yo marac. Ka lutino giwoto ki dongo, omyero kitit botgi lok ma kwako kit ma laco ki dako ribbe kwede me nongo latin. I kare ma alokaloka ma timme i komgi ka raa ogoyogi i anyim obino, omyero onong nongo dong gingeyo con ni gin ma kumeno bitimme i komgi. Kit ma waneno kwede i dul me 5, pwony magi konyo me gwoko lutino ki bot jo ma gipyedo lutino.—Carolok 2:10-14.

12. Lok mugom ango ma pol kare kipwonyo i cukul?

¹² Lunyodo myero guyubbe me lweny ki lok goba ma kipwonyo i cukul—calo lok ni kwo ocakke pire kene, maro loboni, onyo ni lok ada mo keken pe gene. (1 Jo Korint 3:19; por ki Acakki 1:27; Lulevi 26:1; Jon 4:24; 17:17.) Pol luloc me cukul ma cwinygi ber gitero kwan calo gin ma pire tek tutwal. Kadi bed ni ngat acel acel myero oyer pire kene ka mito medde ki kwan, ento pol pa lupwonye giwaco ni kwan aye obedo yo acel keken me bedo ki kwo maber i anyim. a—Jabuli 146:3-6.

13. Yo ango ma tye me gwoko lutino kwan ki i kom tam goba goba?

¹³ Wek lunyodo gutir pwony goba nyo pwony mugom, gin myero gunge pwony ma kipwonyo ki lutinogi.  Dong wun lunyodo, myero wunge ni wutye ki tic me atima ki gang! Wunyut miti me ada i kom kwan pa lutinowu. Wulok kwedgi ka gudwogo ki i cukul. Wupeny gin ma gitye ka pwonyone, ngo ma gimaro loyo, ki dok ngo ma ginongo ni tek loyo. Ngi gin ma kiminigi me atima ki gang, coc ma gucoyo, ki makci ma kiketo i karatac me penygi. Temme me ngeyo lupwonyegi maber. Wek lupwonye gunge ni in ipwoyo tic ma gitiyo, dok ni wutye ki miti me miyo kony mo keken ma twere.

14. Pingo pire tek ni lutino ma gilworo Lubanga myero guyer lurem mabeco?

¹⁴ “Man kono dok ipwonyo ki kwene?” Lunyodo adi ma dong gupenyo lapeny man, i nge bedo ki ngeng i kom lok mo ma latingi oloko nyo gin mo ma otimo ma nongo gin pe gitamo ni en twero loko nyo timone? Tyen adi ma lagam pa lapeny meno nonge ni lareme mo manyen i cukul, nyo ma bedo cok kwedwu aye opwonyo? Ada, luremwa giloko kitwa, kadi bed watye jo muteggi nyo pud watino. Lakwena Paulo ociko ni: “Pe iwek gibwolwu: ‘Bedo ki jo maraco balo kit mabeco.’” (1 Jo Korint 15:33; Carolok 13:20) Bulu aye pol kare gilubo tam ma luwotgi minigi. Polgi tye ki akalakala i komgi kekengi, dong kare mogo miti me yomocwiny luwotgi cirogi woko. Pi meno, pire tek ni myero guyer lurem mabeco!

15. Lunyodo twero tira lutinogi me yero lurem nining?

¹⁵ Lunyodo ducu gingeyo ni lutino pe gitwero yero jami maber kare duc; tira manok mitte botgi. Dong pe tye ni omyero iyer lurem botgi. Ento ka giwoto ki dongo, pwonygi me pimo gin maber dok konygi wek gunge kit mabeco ma lurem myero gubed kwede. Kit ma pire tek loyo aye mar pi Jehovah ki timo gin matir  i wange. (Marako 12:28-30) Pwonygi me maro ki dok woro jo ma gitye ki kit calo genne, kica, bedo ngat ma cinge yot, latic matek. I kare me kwanwu calo jo me ot, kony lutino me neno kodi kit mabeco magi ki i kom jo ma wukwano lok i komgi i Baibul, ki dok me neno kodi kit acel-li i kwo pa jo mukene i kacokke. In lanyodo bene omyero imi lanen maber kun itiyo ki yo acel-li me yero luremi.

16. I yo ango ma lunyodo twero ngeyo kwede lurem ma lutinogi oyero?

¹⁶ Tika wungeyo lurem lutinowu? Pingo pe wuwek lutinowu okelgi gang wek wungegi maber? Itwero bene penyo lutinoni me titi gin ma lutino mukene-ni gitamo i kom luremgi magi. Tika gingene calo jo ma kitgi beco kece calo jo ma kitgi pe gene? Ka gubedo jo ma kitgi pe gene, ci kony lutinoni me niang kit ma bedo kwedgi twero balogi kwede. (Jabuli 26:4, 5, 9-12) Ka ineno alokaloka ma pe beco i kwo pa latinni calo i ruk, i tam, nyo i lokke, ci omyero wunyam lok i kom lureme. Twero bedo ni latinni-ni bedo kacel ki lareme mo ma tye ka balo kite.—Por ki Acakki 34:1, 2.

17, 18. Ma pat ki miyo cik me kwero lurem maraco, lunyodo gitwero miyo tam ango ma konyo?

¹⁷ Ento pwonyo lutinoni me kwero lurem ma kitgi raco keken pe romo. Konygi me yero lurem mabeco. Wego mo acel owaco ni: “Pol kare watemo loko yub mogo. I kare mo cukul onongo mito ni awobiwa obed i kin lutuk odilo, an kacel ki dakona wabedo piny kwede ci wamiyo en oniang gin ma miyo tam meno pe bedo ber—pi lurem manyen ma en binongone. I nge meno, wakelo tam me yubo yub me lwongo lutino mogo me kacokke wek gucit gutuk odilo kwede i bar mo. Yub man otiyo maber adada.”

 ¹⁸ Lunyodo ma giryek gikonyo lutinogi me nongo lurem mabeco, ki dok me bedo ki yomcwiny kwedgi i galowang mupore. Kitung bot lunyodo mapol, lok ma dok i kom galowang obedo twon peko mada.

19. Lanen mene me Baibul ma nyuto ni pe obedo bal pi jo me ot me bedo ki yomcwiny?

¹⁹ Baibul mono dag bedo ki yomcwiny? Ngene kene ni ku! Baibul kikome wacci tye “kare me nyero. . . ki kare me myel.” b (Latitlok 3:4) Jo pa Lubanga i kare pa Luicrael macon gunongo yomcwiny i wer kacel ki myel, tuku, ki dong gonyo te carolok. Yecu Kricito obedo i nyom mo madit ki dok bene i “karama madit” ma Levi otedo pire. (Luka 5:29; Jon 2:1, 2) Ngene kene ni Yecu pe onongo obedo lacam kwo. Dong pe myero wanenu nyero ki galowang calo bal i pacowa!

20. Ngo ma lunyodo myero obed kwede i wigi i lok ma kwako yero galowang pi jo me otgi?

²⁰ Jehovah obedo ‘Lubanga ma cwinye yom.’ (1 Temceo 1:11) Dong woro Lubanga omyero obed gin ma miyowa yomcwiny ento pe gin madok gengowa nongo yomcwiny i kwo. (Por ki Nwoyo Cik 16:15.) Pol kare lutino gubedo luyomcwiny dok gidwong ki kero ma gitwero tic kwede i tuko ki galowang. Galowang mupore pe kelo yomcwiny keken. Obedo yo ma lutino twero pwonye ki dok me teggi. Obedo tic pa lawi ot me miyo jami ducu ma mitte pi jo me ode, ma man bene kwako galowang. Ento omyero kitim i yo mupore.

21. Owic ango ma tye i galowang me kare-ni?

²¹ I “kare me agikki” man me peko-ni, lobo-ni opong ki dano ma “maro yomcwiny ma ka maro Lubanga,” kit ma yam kicoyo kwede i Baibul. (2 Temceo 3:1-5) Dong pi jo mapol, galowang aye obedo gin ma pire tek loyo i kwo. Jami me galowang dong tye pol  ata madok twero dwoyo tam pa dano woko ki i jami ma pigi tego. Medo i kom meno, pol pa galowang me kare-ni opong ki tim me tarwang, tim gero, ki tic ki yadi calo jayigi-gu, ki tim maraco mukene. (Carolok 3:31) Ngo ma kitwero timone me gwoko lutino matino ki i kom galowang maraco?

22. I yo ango ma lunyodo twero pwonyo lutinogi me moko tam me ryeko i lok kom galowang?

²² Lunyodo myero gumi cik me aluba. Ento ma kato meno, omyero gupwony lutinogi kit me ngeyo galowang ma balo dano, ki cawa ma galowang myero oter. Pwony ma kumeno tero kare dok mito tutte. Nen kong labol acel. Wegi awobe aryo mo oneno ni wode madit-te onongo cwalo cawa malac i winyo  redio citecen mo manyen. Dong i nino mo ma wego-ni onongo tye ka wot i tic ki mutokane, en oyabo redio citecen meno. Kicel kicel en obedo ka cung me coyo piny nyig lok me wer mogo ma en owinyogi. Lacen en obedo piny ki awobene-ni ci otito botgi gin ma en owinyo. Openyogi ki lapeny me niang tamgi, ocako ki lapeny ni “Wutamo ningo?” i nge penyogi, owinyo lagamgi labongo rune mo. Oniangogi ki tam ma tye i Baibul i kom lok meno, awobene gumoko tamgi pe me winyo citecen meno.

23. I yo ango ma lunyodo twero gwoko kwede lutinogi ki i galowang maraco?

²³ Lunyodo ma giryek gingiyo wer, yub me Telebijon, tep me vidio, ki DVD ma lutinogi maro. Gingiyo cal ma tye i pok ngeye dok giwinyo lok ma tye iye. Ka wer meno kiwero i leb mukene, lunyodo giromo penyo lutinogi me tito te wer ma kitye ka werone-ni. Polgi gibedo ki ngeng me ngeyo kit “galowang” mogo ma tye pi lutino i kare-ni. Jo ma mito gwoko lutinogi ki i jami maraco gibedo piny kacel ki jo me otgi ka ginyamo rac pa jami magi kun gitiyo ki Baibul kacel ki bukke ma jenge i Baibul, calo buk me Questions Young People Ask—Answers That Work ki lok ma wanongo i magajin me Watchtower ki Awake! c Ka lunyodo guketo cik dok gicung iye matek adada kun gibedo ki niango, ci gilimo adwogi maber.—Matayo 5:37; Jo Pilipi 4:5.

24, 25. Kit galowang mupore ango ma jo me ot gitwero nongo mitte kacel?

²⁴ Ada, keto cik i kom galowang maraco pud obedo but lweny ma tye. Omyero kiti ki gin maber me lweny i kom gin marac, ka pe ci lutino twero donyo i tim  maraco. Pol pa jo me odi ma Lukricitayo wigi por i kom galowang mukato angec ki yomcwiny—gweyo odilo, cweyo coro, pyem ngwec, ki dong limo wadigi ki luremgi. Mogo ginongo ni kwano buk i dwan malongo kacel pi mato yamo keligi yomcwiny dok kweyo cwinygi. Mukene gimaro boko lok i kom jami ma mit mutimme. Mukene tye ma gicwalo cawagi i tiyo tic cing kacel calo: payo bao, cweyo lobo, ki dong goyo adungu nyo cal, nyo neno ki dong lwodo lok i kom ginacweya pa Lubanga. Lutino ma gigalowanggi i yo ma kit magi gigwokke ki i kom galowang ma cilo, dok giniang ni galowang kwako jami mapol makato galowang ma ibedo mot ka ineno gin moni. Bedo i kin lutuku mit loyo bedo laneno.

²⁵ Gure me namo kacel bene twero bedo yo me galowang ma yomocwiny. Ka kiyubo maber ma pe obedo dit tutwal onyo ma cwalo cawa malac, ci twero miyo lutinoni gibedo ki yomcwiny. Twero medo mar i kin jo me kacokke.—Por ki Luka 14:13, 14; Juda 12.

26. Kit ango ma pire tek loyo pi gwoko jo me ot ki i kom jami maraco ma twero balogi?

²⁶ Labongo akalakala mo, gwoko jo me ot ki i kom jami maraco me lobo-ni mito tic matek mada. Ento tye gin mo acel ma dong mitte loyo, ma twero kelo adwogi maber. Gin meno aye mar! Bedo ki wat matek me mar i kin jo me otwu weko pacowu bedo kabedo me kuc, dok miyo wuloko lok i kinwu maber, ma man gwokowu ki i kom jami maraco. Medo i kom meno, dongo kodi mar mo mapatte dok ma pire tek loyo—mar pi Jehovah. Ka jo me ot ducu gupong ki mar man, ci lutino bidongo kun gibedo ki lworo me wango cwiny Lubanga pi donyo i tim maraco me  lobo-ni. Dok Lunyodo ma gitye ki mar pi Jehovah ma a ki i cwinygi, giporo kite calo mar, ryeko, ki dong nyuto niango. (Jo Epeco 5:1; Yakobo 3:17) Ka lunyodo gutimo man, ci lutinogi biniang ni woro Jehovah pe opong ki jami ma kikwerogi me timone keken, onyo ni worre kelo kwo mo ma pe mit ma nyero pe iye, ma gin gitye ka ringone. Ento gibiniang ni woro Lubanga aye obedo kwo me yomcwiny muloyo.

27. I yo ango ma jo me ot twero loyo kwede lobo?

²⁷ Jo me odi ma giribbe kacel ki yomcwiny i tiyo tic pa Lubanga, kun gitute ki cwinygi ducu me bedo labongo “roc mo nyo bal mo” ma a ki i jami maraco me lobo-ni, giyomo cwiny Jehovah. (2 Petero 3:14; Carolok 27:11) Jo me odi ma kit meno gilubo kor Yecu Kricito ma pe oye ni jami maraco me lobo pa Catan-ni ocid en. I kare ma kwone macalo dano cok tum, Yecu owaco ni “an dong aloyo lobo.” (Jon 16:33) Dong wakwayo ni in ki jo me ot-ti wulo lobo wek wunong kuc me kwo labed naka!