1, 2. Mic ma pire tek mene ma Jehovah ominiwa?

JEHOVAH omiyo bot wan ki acel acel mic mo mamwonya adada. Man obedo mic me kwo. (Acakki 1:27) En mito ni wabed ki kwo maber loyo. Pi meno, en ominiwa cik ma igi lac ma konyowa me moko tam maber. Omyero wati ki cik ma igi lac magi me “poko gin maber ki gin marac.” (Jo Ibru 5:14) Ka watimo man, nongo watye ka weko Jehovah pwonyowa me tam i yo matir. Ka wakwo ma lubbe ki cik ma igi lac me Baibul dok waneno kit ma giloko kwede kwowa, ci waniang kit ma pigi tek kwede.

² Kwo i cawa mukene doko tek adada. Jami mogo timme ma nongo pe tye cik mo me Baibul ma gudo lokke atir atir. Me labolle, i kine mukene bimitte ni wamok tam madok i kom tic ki remo. Ngo ma bikonyowa me moko tam ma yomo cwiny Jehovah? Baibul tye ki cik ma igi lac ma konyowa me niang kit ma Jehovah neno kwede kwo ki remo. Ka waniang cik ma igi lac magi, ci wabimoko tam me ryeko kun wabedo ma cwinywa pe pidowa. (Carolok 2:6-11) Kombeddi, kong dong wanyamu cik ma igi lac magi.

3, 4. (a) Lubanga onyuto nenone i kom remo nining? (b) Remo cung pi gin ango?

³ Baibul pwonyowa ni remo obedo gin maleng pien cung pi kwo. Dok kwo pire tek adada bot Jehovah. I nge Kain neko omine Abel, Jehovah owacce ni: “Remo pa omeru tye ka koko i nyima, winnye a ki i ngom.” (Acakki 4:10) Remo pa Abel onongo cung pi kwone; i kare ma Kain oneko Abel, en okwanyo kwone woko.

⁴ I nge Pii Aluka me kare pa Nua, Lubanga owaco bot dano ni dong gitwero camo ringo. Ento en omedde ni: “Pe wubicamo ringo kacel ki kwone, ma en aye remone.” (Acakki 9:4) Cik man gudo likwayo pa Nua ducu, kadi wa wan. I wang Jehovah, remo cung pi kwo. Dok omyero wanen remo i yo acel-lu.—Jabuli 36:9.

5, 6. Cik pa Moses onyuto ni Jehovah neno kwo ki remo nining?

⁵ I cik ma Jehovah omiyo bot Moses, En owacci: “Ka dano mo . . . ocamo remo mo, abiketo wanga i kom dano meno ma ocamo remo-ni, dok abimiyo wange rweny woko ki i kin lutugi. Pien kwo pa ringo tye i remo.”​—Lulevi 17:10, 11.

⁶ Cik pa Moses owaco ni ka ngati mo oneko lee me acama, en onongo myero oony remone woko piny i ngom. Man onongo nyuto ni kwo pa lee-ni kidwoko cen bot Lacwec, Jehovah. (Nwoyo Cik 12:16; Ejekiel 18:4) Ento, Jehovah pe oketo gingi ni kikwany remo ducu labongo kit tonne mo keken me dong i ringo. Ka teke lee moni remone ocwer  maber, ci Laicrael onongo romo camone ma cwinye pe pide. Ka gunyuto woro pi remo pa lee meno, rom ma nongo gunyuto woro i kom Lami kwo, Jehovah. Cik pa Moses bene owaco ni Luicrael omyero gutyer lee pi kwanyo bal.​—Nen Lok me Giko Buk Man me 19 ki 20.

7. Daudi onyuto nining ni eworo remo?

⁷ Watwero neno kit ma remo pire tek kwede ki i gin mo ma Daudi otimo i kare ma en onongo tye ka lweny i kom Lupiliciti. Lulweny pa Daudi guneno ni orwo pii tye ka neke adada, pi meno gin gucito i gony pa lumonegi, kun giketo kwogi ka mading wek gikel pii amata bot Daudi. Ento i kare ma gukelo pii bot Daudi, en okwero matone ci “oliyo i nyim [Jehovah].” Daudi owaco ni: “Pe kumeno, ai Rwot, An pe myero atim kit man. An dok amat remo pa dano ma gudyero komgi-ni?” Ki bot Daudi, pii-ni onongo cung pi kwo pa lulwenye. Daudi onongo niang kit ma kwo ki remo pigi tek kwede i wang Lubanga.​—2 Camuel 23:15-17.

8, 9. Lukricitayo i kareni omyero gunen remo nining?

⁸ I kare pa Lukricitayo macon-ni, jo pa Lubanga onongo dong pe gityero lee. Ento, onongo pud mitte ni gubed ki neno matir i kom remo. Cik acel pa Moses ma Jehovah onongo pud mito ni Lukricitayo gulubi aye ni ‘pe gucam remo.’ Man onongo pire tek marom aroma ki gwokke ki tim tarwang nyo woro jogi.​—Tic pa Lukwena 15:28, 29.

⁹ Rom aroma wa i kareni. Macalo Lukricitayo, wangeyo ni Jehovah aye Wang It me kwo dok kwo  ducu obedo mege. Wangeyo bene ni remo obedo gin maleng dok cung pi kwo. Pi man, omyero watam i kom cik ma igi lac me Baibul ka watye ka moko tam mo keken madok i kom tic ki remo.

10, 11. (a) Lucaden pa Jehovah gineno medo remo nyo jami madongo ma tye i remo nining? (b) Ngo ma Lakricitayo acel acel twero moko iye tamme pire kene?

¹⁰ Lucaden pa Jehovah giniang ni cik ma waco ni “pe wucam remo” pe kwako mere gwokke ki camo remo keken ci otum. Te lokke ni omyero pe kimed remo i komwa, pe wami remo me ameda i kom jo mukene, dok pe kigwok remowa me ameda i komwa i kare mo. Wan bene pe waye jami angwen madongo ma tye i remo​—red cells, white cells, platelets, ki dong plasma.

¹¹ I kareni, jami angwen magi kiromo ngidogi matino tino, ci kitiyo kwedgi i yo mapat pat. Lakricitayo acel acel myero omok tamme pire kene ka ce ebitiyo ki jami matino tino magi onyo pe. Ngat acel acel omyero bene omok tamme pire kene ka ce ebiye diro mogo ma Ludaktari gitiyo kwede ma kwako tic ki remo pa ngat moni i kome kekene teke pe kigwoko ka mo. Diro magi kwako hemodialysis, hemodilution, ki cell salvage.​—Nen Lok me Giko Buk Man me 21.

12. (a) Pingo tam ma wamoko ma lubbe ki cwiny ma ngoliwa kop-pi pire tek bot Jehovah? (b) Watwero moko tam me ryeko i kom diro ma ludaktari gitiyo kwede nining?

¹² Jehovah tika tero tam ma wamoko ma lubbe ki cwiny ma ngoliwa kop-pi calo gin ma pire tek? Ee,  en tero calo gin ma pire tek. Pingo? Pien ni nyuto gin ma tye i cwinywa, dok Jehovah tye ki miti madit me niang ngo ma tye i tamwa. (Kwan Carolok 21:2; 24:12.) Pi meno, ka watye ka moko tam i kom diro ma ludaktari gitiyo kwede, omyero waleg bot Jehovah wek otirwa, ci wakwed lokke maber. I nge meno, omyero wati ki cwiny ma ngoliwa kop me moko tamwa piwa kenwa. Pe myero wapeny jo mukene ngo ma onongo gibitimone ka ce gitye i pekowa-ni, dok pe myero wawek jo mukene gudiwa me moko tam moni. Lakricitayo acel acel “tye ki yecce ma myero oting.”​—Jo Galatia 6:5; Jo Roma 14:12.

13. Ngo ma wapwonyo i kom cik pa Jehovah madok i kom remo?

¹³ Gin mo keken ma Jehovah penyowa me timone tye pi ber bedowa dok nyuto marre piwa. (Jabuli 19:7-11) Ento pe walubo cikke mere keken pien ni konyowa. Wawinyo Jehovah pien wamarre. Marwa pi Jehovah terowa me gwokke ki medo remo i komwa. (Tic pa Lukwena 15:20) Man bene gwoko yot komwa. Pol pa dano gingeyo peko ma twero bino pi medo remo, dok ludaktari mapol bene giye ni yango dano labongo remo tye pi ber bedo pa latwo. Man nyuto atir ka maleng ni Jehovah ryek dok marowa.​—Kwan Icaya 55:9; Jon 14:21, 23.

14, 15. (a) Cik ango ma Jehovah omiyo me gwoko jone? (b) Itwero keto cik ma igi lac magi i tic nining?

¹⁴ Cik pa Lubanga kare ducu tye pi ber bedo pa  jone. Jehovah omiyo bot jo Icrael cik me gwokogi ki i kom awano maraco adada. Me labolle, cik acel owaco ni ka kigero ot ma wiye pete apeta, ci omyero kicwe kigeng orum wiye woko wek ngati mo pe opot piny. (Nwoyo Cik 22:8) Cik mukene onongo kwako lee. Ka ngat mo onongo tye ki twon mager, ci tic madit onongo tye i wiye me gwokone maber wek pe ocob nyo onek ngat mo. (Nia 21:28, 29) Ka Laicrael pe olubo cik magi, en onongo tingo alii ka ce ngat mo oto.

¹⁵ Cik magi nyuto ni kwo obedo gin ma pire tek adada bot Jehovah. Ngec man omyero ogudwa nining? Omyero wanyut ni waworo kwo i kit ma wagwoko kwede gangiwa nyo mutokawa, kit ma wangweco kwede ki giwotwa, ki kit ma wayweyo kwede wiwa. Jo mogo, tutwalle jo matino, gitamo ni gin mo marac pe twero timme i komgi. Pi meno, gin giketo kwogi ka mading dok gicayo jami mogo ma twero kelo awano i komgi. Ento meno pe kit ma Jehovah mito ni wabed kwede. En mito ni water kwowa ki pa jo mukene calo gin ma pire tek.​—Latitlok 11:9, 10.

16. Jehovah neno oyo ic nining?

¹⁶ Kwo pa dano weng pire tek bot Jehovah. Kadi wa latin ma peya kinywalo pire tek adada bote. I Cik pa Moses, ka ngat mo cinge ocer ci owano dako ma iye tye, ce dako-ni nyo latinne oto, Jehovah onongo neno ngat meno macalo lanek. Kadi bed cinge ocer acera, ento kwo pa ngat mo orweny. Pi meno, onongo mitte ni kicul kwo ki kwo. (Kwan Nia 21: 22, 23.) Ki bot Lubanga, latin ma pud tye i ic obedo dano makwo. Dong, itamo ni en winyo nining i kom oyo ic? Itamo ni en winyo nining ka neno kioyo ic tyen milion mapol ata mwaka ki mwaka?

17. Ngo ma twero kweyo cwiny dako ma oyo iye ma peya opwonyo lok i kom Jehovah?

¹⁷ Ento ka dako ooyo iye ma peya oniang kit ma Jehovah neno kwede kono? En twero bedo ki gen ni Jehovah bitimme kica pi ginkok pa Yecu. (Luka 5:32; Jo Epeco 1:7) Dako ma otimo bal man i kare mukato angec pe myero obed ma cwinye pide ka ce en ongut ki cwinye ducu. “[Jehovah] lakica dok maro dano . . . Kit macalo tung wokceng tye bor kwede ki tung potoceng-ngi, en kwanyo balwa woko ducu ki i komwa cwalo ka mabor kit meno.”​—Jabuli 103:8-14.

18. Pingo omyero wati matek me jwayo cwiny me adage woko?

¹⁸ Nyuto woro i kom mic me kwo cakke ki i cwinywa. Kwako kit ma wawinyo kwede i kom jo mukene. Lakwena Jon ocoyo ni “Ngat ma dag ominne meno lanek.” (1 Jon 3:15) Ka pe wamaro ngat moni, ci motmot watwero dongo cwiny me adage i kome. Adage twero tero ngat moni me cayo jo mukene nyo kwoto nyinggi, kun lego ki i cwinye ni kono oto woko kono ber. Jehovah ngeyo kit ma wawinyo kwede i kom jo mukene. (Lulevi 19:16; Nwoyo Cik 19:18-21; Matayo 5:22) Ka ce waniang ni wadag ngat mo, ci omyero wati matek me jwayo cwiny meno woko.​—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. I yo ango mukene ma wanyuto kwede ni watero kwo calo gin ma pire tek?

 ¹⁹ Tye yo mukene ma watwero nyuto kwede ni watero kwo calo gin ma pire tek. I Jabuli 11:5, wapwonyo ni Jehovah “dag ngat ma maro timo tim bwami.” Galowang ma wayero romo nyutone ni wamaro tim bwami. Konye pe me pongo tamwa ki lok ki cal me tim bwami. Ma ka meno, wamito pongo tamwa ki jami maleng dok me kuc.​—Kwan Jo Pilipi 4:8, 9.

20-22. (a) Jehovah neno lobo pa Catan-ni nining? (b) Jo pa Lubanga gitwero nyutone nining ni gin ‘pe gubedo jo me lobo’?

²⁰ Lobo pa Catan-ni pe woro kwo, dok i wang Jehovah lobo-ni tye ki alii me oyo remo. Pi mwaki miya mapol, gamente me loboni guneko dano milion mapol ata, ma i kine tye iye lutic pa Jehovah mapol. I Baibul, luloc nyo gamente magi kiporogi ki lee mager. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Niyabo 13:1, 2, 7, 8) I kareni, cato jami lweny obedo biacara madit ma kinongo iye magoba madongo adada. Ki lok ada, “lobo ducu tye i te loc pa Larac.”​—1 Jon 5:19.

²¹ Ento Lukricitayo me ada ‘pe gubedo jo me lobo.’ Jo pa Jehovah pe gicwako tung ka mo keken ka odok i lok me loc lobo ki lweny. Gin pe gineko nek dok pe gicwako dul mo keken ma neko dano. (Jon 15:19; 17:16) Ka kiuno Lukricitayo, gin pe gidok iye ki gero. Yecu opwonyo ni omyero wamar kadi wa lumonewa.​—Matayo 5:44; Jo Roma 12:17-21.

 ²² Dul dini bene guneko dano milion mapol ata. Ma lubbe ki Babilon Madit, ma en aye obedo dini goba me wi loboni ducu, Baibul waco ni: “Remo pa lutit lok pa Lubanga ki pa jo maleng, remo pa jo ducu ma yam ginekogi i lobo, ginongo tye i Babilon.” Tika ineno gin mumiyo Jehovah ocikowa ni: “Wun jona, wua woko ki bote”? Jo ma giworo Jehovah pe giribbe ki dini goba.​—Niyabo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Me ‘a woko’ ki i Babilon Madit kwako timo gin ango?

²³ Me ‘a woko’ ki i Babilon Madit kwako nyutone ka maleng ni pe watye i dini goba mo keken. Me labolle, i kine mukene mitte ni wangol nyigwa woko ki i te buk me dini moni. Ento, gin mukene pud mitte. Omyero bene wakwer lajwac jami maraco ma dini goba timo. Dini goba gicwako jami calo tim tarwang, cungo wibye, ki yenyo lonyo ki kwok matino. (Kwan Jo Roma 12:9; Niyabo 18:7, 9, 11-17) Macalo adwogine, dano milion mapol gurwenyo kwogi.

24, 25. Ngeyo Jehovah twero keliwa kuc ki dok bedo ma cwinywa pe pidowa nining?

²⁴ Ma peya wangeyo Jehovah, wan ducu ki acel acel olo to wacwako jami maraco ma lobo pa Catan-ni timo. Ento dong waloko kitwa woko. Wajolo ginkok dok wadyero kwowa bot Lubanga. Watye ka nongo “yweyo ma a ki bot [Jehovah].” Watye ki kuc dok cwinywa pe pidowa pien wangeyo ni watye ka yomo cwiny Lubanga.​—Tic pa Lukwena 3:19; Icaya 1:18.

 ²⁵ Kadi bed ni con wabedo i dul ma pe woro kwo, Jehovah otimiwa kica pi ginkok pa wode. Watye ki pwoc madit atika i kom mic pa Lubanga me kwo. Wanyuto pwocwa ki timo jami ducu ma watwero me konyo jo mukene wek gunge Jehovah, guwek lobo pa Catan-ni, dok gubed ki wat macok ki Lubanga.​—2 Jo Korint 6:1, 2.

26-28. (a) Tic mene ma pire tek ma Jehovah omiyo bot Ejekiel? (b) Tic ango ma Jehovah ominiwa me atima i kareni?

²⁶ I lobo Icrael, Jehovah owaco bot lanebi Ejekiel ni ocik dano ni kibijwero Jerucalem woko, ki dok ni opwonygi ngo ma myero gutim wek gubwoti. Ka Ejekiel pe ociko dano, Jehovah onongo bidwoko alii me togi i wiye. (Ejekiel 33:7-9) Ejekiel onyuto ni etero kwo calo gin ma pire tek ki tute ki kerone ducu me tito kwena meno ma pire tek-ki.

²⁷ Jehovah bene ominiwa tic me ciko dano ni lobo pa Catan-ni kibijwerone woko cokcok-ki. Dok omyero wakonygi me ngeyo Jehovah wek gunong kwo i lobo manyen. (Icaya 61:2; Matayo 24:14) Wamito ni watim jami ducu ma twere me nywako kwena meno ki jo mukene. Wamito ni wawac gin ma Paulo owaco ni: “Ka kwo pa ngat mo i kinwu orwenyo, aliine pe tye i wiya, pien pe anguny adok ki ngeya aweko tuco botwu gin ducu ma Lubanga oyubo.”​—Tic pa Lukwena 20:26, 27.

²⁸ Tye kabedo mukene i kwowa ma mitte ni wabed leng. I dul ma lubo-ni, wabinyamo lok iye.