1. Pingo koko ki kumo oketo jo me Cilo woko?

CAMUEL onongo tye ka winyo arem pa jo me Cilo. Pig wang dano onongo tye ka mol calo kulu i boma meno. Odi adi ma koko pa mon ki lutino onongo tye ka winye ki iye, ma gitye ka koko wegigi, coggi, awobegi, ki omegigi ma gulal i mony? Wangeyo ni jo Icrael gurwenyo mony ma romo 30,000 i lweny mo marac adada ma jo Piliciti oloyogi iye, ma pe bor ki kare ma kong gurwenyo mony 4,000 i lweny mukene.—1 Cam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Peko ma okubbe akuba ango ma okelo lewic ki rwenyo pa deyo i Cilo?

² Meno obedo peko acel i kin mukene ma okubbe akuba. Awobe aryo pa Lalamdog Madit Eli ma kitgi racu, Kopuni ki Finekaci, onongo gutingo canduk me gicikke ki i Cilo gucito kwede kunu. Canduk meno ma pire tek-ki onongo kare ducu bedo i kabedo maleng i kema me woro Lubanga dok onongo tye lanyut ni Lubanga tye i kingi. Gin gutero Canduk man i dog lweny, ki tam mingo mingo ni obitiyo tango ci giloyo lweny. Ento jo Piliciti gugamo Canduk-ki woko kun gineko Kopuni ki Finekaci woko.—1 Cam. 4:3-11.

³ Kiketo deyo i kom kema me woro ma i Cilo pi mwaki miya mapol pien Canduk me gicikke onongo bedo iye. Ento man kimayo woko. I nge winyo kwena meno, Eli ma mwakane onongo tye 98 opoto ataro ki i wi komme ci oto woko. Ci-wode ma odoko dako to i nino meno bene oto ka nywal. Ma peya oto, en owacci: “Deyo oa woko ki i Icrael.” Ki lok ada, kwo me Cilo onongo dong pe bidok i kit macon. —1 Cam. 4:12-22.

4. Ngo ma wabinyamone i dul-li?

⁴ Camuel onongo obitimo ngo me lweny ki peko magi? Niyene tika onongo obibedo tek ma miyo en konyo jo ma gurwenyo cwak pa Jehovah ki gwok mere? Wan ducu i kare-ni, kine mukene warwatte ki peko ma temo niyewa, dong omyero wanenu jami ma watwero pwonyone ki bot Camuel.

5, 6. Ngo ma Baibul loko madok i kom mwaki 20 ca, dok Camuel obedo ka timo ngo i kare meno?

⁵ Baibul oweko lok i kom Camuel woko kany, omedde ki lok i kom Canduk me gicikke, kun nyuto kit ma jo Piliciti gudeno kwede can pi terone, ma omiyo gudwoko woko cen. I kare ma Baibul dok cako lok i kom Camuel, mwaki ma romo 20 onongo dong okato. (1 Cam. 7:2) Ngo ma en obedo ka timone i mwaki eno-ni ducu? Baibul tito botwa.

⁶ Waniang ni ma peya mwaki meno ocakke, “lok ma Camuel bedo ka loko [onongo] cito romo lobo Icrael ducu.” (1 Cam. 4:1) Baibul nyuto ni ma kare meno okato, Camuel oweko odoko kite me cito ka limo boma adek i Icrael. En onongo woto limogi ducu kicel mwaka ki mwaka, kun tyeko lok ma tye i kin dano dok gamo lapenygi, ka dong en dwogo i bomane Rama. (1 Cam. 7:15-17) Nen ka maleng ni Camuel kare ducu obedo ka tic matek, dok i kare me mwaka 20 ca en obedo ki tic madwong.

7, 8. (a) Kwena ango ma Camuel otito bot dano i nge tic matek pi mwaki pyeraryo? (b) Dano gudok i lok pa Camuel-li nining?

⁷ Tim me tarwang ki camucana pa awobe pa Eli onongo oturo niye pa dano woko. Macalo adwogine, jo mapol nen calo gulokke gudoko luwor cal apaya. I nge mwaki pyeraryo me tic matek, Camuel otito kwena man bot dano: “Ka dong wudwogo bot Rwot [Jehovah] ki cwinywu ducu, ci dong wubol lwak lubanga pa lurok ki cal jogi ma mon-gu woko ki i kinwu, wek cwinywu okem bot Rwot atir kun wuworo en keken, ci en bilarowu ki i cing jo Piliciti.”—1 Cam. 7:3.

⁸ “Cing jo Piliciti” onongo tye matek tutwal i komgi. I kare ma guloyo mony pa jo Icrael, jo Piliciti gutamo ni gitwero diyo jo pa Lubanga i kit ma igi mito. Ento Camuel otito botgi ni dic man twero gik keken ka gin gulokke gudwogo bot Jehovah. Tika guye? Obedo me yomcwiny bot Camuel ni gubolo cal apayagi ci “gucako woro Rwot [Jehovah] keken.” Camuel olwongo dano ni gugure i Mijpa, boma mo ma tye i kin godi tung kumalo me Jerucalem. Dano gugure, gurii kec, dok gukuno balgi pi woro cal apaya.—Kwan 1 Camuel 7:4-6.

9. Jo Piliciti guneno kare ma owec me timo ngo, dok jo pa Lubanga gutimo ngo pi peko man?

 ⁹ Ento, jo Piliciti guwinyo pi gure man ci guneno calo kare ma owec botgi. Gucwalo monygi i Mijpa me keto ter luwor Jehovah woko. Jo Icrael guwinyo pi mony ma tye ka bino. Gupenyo Camuel ma komgi tye ka myel amyela ni oleg pigi. En olego, ci otyero tyer bene-gu. I kare me gure meno, mony pa jo Piliciti gubino i Mijpa. Ci Jehovah ogamo lega pa Camuel. I ngeye, Jehovah oweko piny “omor macalo mor kot ki dwan madit i nino meno i kom jo Piliciti.”—1 Cam. 7:7-10.

10, 11. (a) Pingo watamo ni mor pa piny ma Jehovah ocwalo i kom mony pa jo Piliciti dok obedo pat tutwal? (b) Adwogi pa lweny ma ocakke ki i Mijpa obedo nining?

¹⁰ Itamo ni jo Piliciti onongo gubedo calo lutino ma gingweco ki lworo me kanne i nge megigi ka guwinyo mor pa gin mo? Kulu, joni gubedo lumony matego mucwiny. Mor pa piny-nyi myero obed ni obedo pat ki mor pa gin mo keken ma yam gingeyo. Kono mor pa piny aye obedo lamal ma okato kare woko. Kono oa ki malo tung i polo, kono kor cere nyo tur aye ogamo mor pa piny-nyi ya. Pe ngene. Gin ma wangeyo aye ni otago lawiny pa jo Piliciti ma pe larre. Jamine olokke oyotoyot ki i cubo mony wa i cubo ngwec ma wigi oballe woko. Mony pa jo Icrael gukato i korgi ki ngwec kun giryemogi mairo ki mairo cakke ki i Mijpa nio wa i kabedo mo i tung piny pa Jerucalem.—1 Cam. 7:11.

¹¹ Lweny meno okelo alokaloka madit bot jo Icrael. Jo Piliciti pe dong gucobo mony matwal pi kare ma lanebi Camuel onongo tye macalo langolkop. Boma ducu ma yam gumayo odwogo i te loc pa jo pa Lubanga.—1 Cam. 7:13, 14.

12. Tyen lokke ngo ka kiwacci Camuel otiyo “gin ma tye atir,” dok kit ango ma oweko en obedo me kony?

¹² I nge cencwari mapol, lakwena Paulo oketo nying Camuel i kin lungolkop ki lunebi ma lugen ma “gutiyo gin ma tye atir.” (Ibru 11:32, 33) Camuel i ada okonyo me kelo kwo ma atir i wang Lubanga. En omedde ki bedo me kony pi bedo ngat ma winyo Jehovah kun diyo cwinye i tiyo ticce gire kadi bed jami ma okelo wang cwiny obedo tye. En bene onyuto cwiny me pwoc. I nge loyo lweny i Mijpa, Camuel ocano got wa malo me bedo macalo nipo i kit ma Jehovah okonyo kwede jone.—1 Cam. 7:12.

13. (a) Kodi kit ango ma omyero wabed kwede ka wamito lubo lanen pa Camuel? (b) Itamo ni kare mene ma obedo kare maber me dongo kit calo pa Camuel-ni?

 ¹³ In tika imito ‘tiyo gin ma tye atir’? Ka tye kumeno, ci ber ka inongo pwony ki i diyo cwiny, mwolo kacel ki pwoc ma Camuel obedo kwede. (Kwan 1 Petero 5:6.) Nga ki i kinwa ma pe mito bedo ki kit magi? Obedo ber ni Camuel odongo kodi kit magi ma en pud tidi, pien en orwatte ki jami maraco madongo i kare ma oteggi.

14, 15. (a) Tur cwiny ango ma Camuel orwatte kwede i kare ma en “oti woko”? (b) Camuel mono onongo obedo wego ma neno bal anena calo Eli? Tit kong.

¹⁴ Ka wakwano lok i kom Camuel i ngeye, wanongo ni en “oti woko.” Camuel onongo tye ki awobe aryo ma dongo i kare meno, Joel ki Abija, dok en omiyogi tic me konye ki lok me ngolo kop. Ki twon cwercwiny madit, gen ma en oketo i komgi-ni pe otiyo. Kadi bed ni Camuel obedo lagen dok kite atir, ento awobene gutiyo ki rwom ma kimiyogi me cobo mitigi ki ngolo kop alenga kacel ki gamo cente me camucana.—1 Cam. 8:1-3.

 ¹⁵ Nino mo acel, ludito madongo me Icrael gubino ki kokogi bot lanebi Camuel ma oti woko. Guwacce ni “Awobeni pe gilubo kiti.” (1 Cam. 8:4, 5) Camuel tika onongo ngeyo peko meno? Lok ma kicoyo pe otito. Ento Camuel onongo pe obedo calo Eli, en kadi ningo onongo pe obedo wego ma neno bal anena. Jehovah oloko i wi Eli dok omiye pwod pi kwero tiro awobene ki i bal, ki dok woro awobene makato Lubanga. (1 Cam. 2:27-29) Jehovah pe onongo bal meno i kom Camuel.

16. Lunywal pa lutino ma lujemo giwinyo nining, dok lunywal giromo nongo kwe cwiny mo manok ki i lanen pa Camuel nining?

¹⁶ Lok ma kicoyo pe nyuto lewic, par, ki turcwiny ma Camuel obedo kwede i kare ma owinyo pi tim maraco pa awobene. Pol pa lunywal, kono giromo goyo kit ma en owinyo kwede. I lobo me col piny me kare-ni, jemo i kom loc ki pwony pa lunywal tye madwong adada. (Kwan 2 Temceo 3:1-5.) Lunywal ma gitye i kodi arem ma kit meno giromo nongo kwe cwiny mo olo ki i lanen pa Camuel. En pe oweko niye manok pa awobene me genge ki medde ki timo gin matir. Po ni, kadi bed lok ki pwony pe oloko cwiny ma ogom, lanen pa lanywal pud medde ki miyo pwony matek. Dok lunywal kare ducu gibedo ki kare me weko Wongi, Lubanga Jehovah, me bedo ki awaka—kit ma Camuel otimo.

17. Ngo ma ludito madongo me Icrael gupenyo ki bot Camuel, dok en oneno nining?

¹⁷ Awobe pa Camuel oromo bedo ni pe guniang adwogi marac ma timgi onongo obikelo. Ludito madongo me Icrael gucito guwaco bot Camuel ni: “In iket kabaka piwa wek en aye olowa, macalo tye i rok mukene ducu.” Mono penyo pi kabaka onongo kiromo terone calo obedo kwero Camuel? En onongo obedo langol kop pa jo pa Jehovah pi mwaki madwong. Ento man, gin onongo gimito kabaka me bedo langol kopgi ento pe lanebi mamwa calo Camuel. Lobe ma orumogi onongo gitye ki kabakagi, man omiyo jo Icrael bene onongo gimito ni gibed kwede! Camuel oneno lokke nining? Wakwano ni “lok meno pe oyomo i Camuel.”—1 Cam. 8:5, 6.

18. Jehovah okweyo cwiny Camuel nining kun bene nyuto dit pa bal pa jo Icrael?

¹⁸ Nen kit ma Jehovah ogamo kwede i kare ma Camuel olego bote i kom lokki: “Winy dog lwak i gin ducu ma guwaco boti; pien gin pe gukwero in, ento gukwero an, ni pe abed kabaka ma loyogi.” Meno obedo me kwe cwiny mada bot Camuel, ento obedo twon yet madit bot Lubanga Won Twer Ducu! Jehovah owaco bot  lanebine ni ocik jo Icrael pi adwogi marac ma obibedo i komgi pi bedo ki kabaka ma dano. I kare ma Camuel owinyo lokgi, gin pud gumedde ni: “Pe; wan wabibedo ki kabaka ma loyowa.” Kit ma en obedo lawiny bot Lubanga-ni, Camuel ocito owiro kabaka ma Jehovah oyero.—1 Cam. 8:7-19.

19, 20. (a) I yo ango ma Camuel owinyo kwede lok pa Jehovah me wiro Caulo macalo kabaka me Icrael? (b) Camuel omedde ki konyo jo pa Jehovah nining?

¹⁹ Camuel kono obedo ki winy nining? Tika oye koko koko ma doge nwang? En mono oweko turcwiny oketo kwir i cwinye, kun weko rwako lwite matut? Pol pa co bedo kumeno ka gin ma kumeno otimme, ento pe obedo kumeno bot Camuel. En owiro Caulo kun ye ni meno aye obedo ngat ma Jehovah oyero. En onoto lem Caulo, ma meno obedo lanyut me jolo kacel ki woro kabaka manyen meno. Dok owaco bot lwak ni: “Dong wuneno ngat ma Rwot [Jehovah] oyero-ni? Pe tye ngatti mo i kin wun lwak ducu ma cal kwede.”—1 Cam. 10:1, 24.

²⁰ Camuel pe oketo tamme i kom bal ma tye, ento i kom ber pa ngat ma Jehovah oyero. Camuel oketo tamme i kom kare malac ma en onyuto genne bot Lubanga ma ka yenyo cwak pa dano adana ma gitiko loko tamgi kare ducu. (1 Cam. 12:1-4) En bene obedo lagen i tiyo ticce, kun ciko jo pa Lubanga i kom peko ki jami ma romo balo watgi ki Jehovah dok ocuko cwinygi me bedo lugen bot Jehovah. Pwony ma en ominigi ogudo cwinygi, ci dano gukwayo Camuel me lega pigi. En ogamo mamit botgi kuman: “Pe myero atim bal bot Rwot [Jehovah] me weko lego piwu; dok abipwonyowu kit me lubo yo atir ki maber.”—1 Cam. 12:21-24.

21. Lanen pa Camuel twero bedo me kony nining ka nino mo cwinyi ocwer ni giyero ngat mo me bedo i rwom nyo tic mo?

²¹ Cwinyi tika nino mo ocwer i kare ma giyero ngat mo mukene me bedo i rwom nyo tic mo? Lanen pa Camuel obedo lapo wic matek adada ni omyero pe wawek nyeko nyo wang ic orwak lwite i cwinywa. (Kwan Carolok 14:30.) Lubanga tye ki tic mapol mabeco pi latic acel acel ma lagen.

22. Pingo Camuel onongo tye kakare me neno ber i kom Caulo i acakki?

²² Camuel onongo tye kakare me neno ber i kom Caulo; en  onongo obedo twon laco adada. Onongo bor ma neno mit, cwinye tek dok kwiri, i acakkine obedo mwol ma pe kete kene. (1 Cam. 10:22, 23, 27) Medo i kom mot ma kumeno, en onongo tye ki mot acel madit—kero me yero kit ma kwone myero obed kwede ki dong moko tamme pire kene. (Nwo. 30:19) Tika en otiyo ki mot meno maber?

23. Kit maber ango ma Caulo orwenyo mukwongo, dok en onyuto dit wiye nining?

²³ Gin marac tye ni, ka dano mo onongo rwom madit ma miye twero, gin me acel ma kwongo rweny aye kit me mwolo. Ma pe orii, Caulo ocako doko ngat mager. En okwero winyo cik pa Jehovah ma Camuel omiye. I kare mo Caulo ool ki kuro Camuel ci otyero tyer ma Camuel aye myero otyer. Camuel omiye tira magwa dok owacce ni ker dong pe bibedo i doggola pa Caulo. Ma ka nongo pwonnye ki i tira meno, Caulo dong otimo tim mogo me dit wic ma loyo ducu.—1 Cam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Caulo pe owinyo Jehovah nining i kare me lweny i kom jo Amalek? (b) Caulo odok i kom tira ma kimiye nining, dok tam ango ma Jehovah omoko?

²⁴ Jehovah otiyo ki Camuel me waco ki Caulo ni omyero olweny i kom jo Amalek. Jehovah i lokke ociko ni omyero kinek kabaka Agag. Ento, Caulo oweko Agag kacel ki leyi mabecone ma onongo myero kinekgi woko. I kare ma Camuel obino me miye tira, Caulo onyuto kit ma en olokke kwede. Ma ka ye tira ma kimiye, en ogengo ngeye ki miyo tyen lok ma otwo, ocayo lokke, ki dong otemo loko lokke i wi jo mukene. I kare ma Caulo otemo kwero tira ma kimiye ki miyo tyen lok ni leyi-ni kiwekogi me atyera bot Jehovah, Camuel oloko lok ma ngene tutwal ni: “Nen, woro dog Rwot [Jehovah] ber kato dwolo nyogi romi ma giwango me gityer.” Camuel oloko matek i wiye ki tekcwiny kun nyuto tam ma Jehovah omoko: Ker-ri kibikwanyo woko ki bot Caulo ci kimiyo bot laco mukene—laco maber kate. *—1 Cam. 15:1-33.

25, 26. (a) Pingo Camuel okumo pi Caulo, dok Jehovah otiro Lanebine nining? (b) Pwony ango ma Camuel onongo i kare ma ocito i gang pa Yece?

 ²⁵ Cwiny Camuel ocwer adada pi goro pa Caulo. Okok dyewor benebene bot Jehovah i lok meno. En bene ocako kumo pi Caulo. Camuel onongo oneno ni Caulo romo bedo ber mada, ento genne ducu opoto nono. Dano ma en onongo ngeyo maber tutwal-li olokke woko—orwenyo kite mabeco-ni ci oloko ngeye i kom Jehovah. Camuel okwero neno Caulo matwal i kwone. I nge kare mo, Jehovah omiyo tam bot Camuel: “Cwinyi bikumo pi Caulo pi kare ma rom mene, kun an dong atyeko kwero en me bedo kabaka pa jo Icrael? Pik moo i tung dyang, ci iciti. Abiori bot Yece ma jo Beterekem, pien anongo kabaka pira kena i kin awobene.”—1 Cam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Yub pa Jehovah pe jenge i kom dano adana ma tye ki roc dok pol kare pe gigenne. Ka ngat mo pe obedo lagen, Jehovah nongo ngat mukene me cobo Mitine. Dong cwercwiny pa Camuel i kom Caulo okwe. Ma lubbe ki tira pa Jehovah, Camuel ocito i gang pa Yece i Beterekem, ka ma en orwatte ki awobe pa Yece mamwonya ma inenogi ci iye. Ento cakke ki i kom awobi mukwongo, Jehovah owaco ki Camuel ni pe opar pi kit ma ginen kwede. (Kwan 1 Camuel 16:7.) Motmot, Camuel orwatte ki awobi matidi loyo, ma en aye obedo Daudi ma Jehovah oyero!

27. (a) Ngo ma okonyo niye pa Camuel me medde ki doko tek? (b) In iwinyo nining i kom lanen ma Camuel oweko?

²⁷ I mwakane me agikki, Camuel omedde ki neno ber pa tam pa Jehovah me leyo kaka Caulo ki Daudi. Nyeko pa Caulo otere wa i mito neko Daudi ki dok ngak ki i lok pa Lubanga. Ento Daudi onyuto kit maber—tek cwiny, genne, niye, ki bedo lawiny. I kare ma kwo pa Camuel cok tum, niyene odoko tek omedde. En oneno ni pe tye peko mo madit ma Jehovah pe twero cobone, tyekone, nyo lokone me doko mot aye doki. Motmot, Camuel oto, kun weko lanen maber me kwo pi mwaki mapol. Jo Icrael gukumo pi to pa dano me niye man—dok pe obedo me ur! Wa i kare-ni, ber bot lutic pa Jehovah me pennye kekengi ni ‘An mono abilubo lanen me niye pa Camuel?’