1. Wan watwero bedo luwiny bot Lubanga kacel ki gamente pa dano nining?

LOK PA LUBANGA wacciwa ni myero wawor luloc, ento bene pwonyowa ni omyero wawiny Lubanga makato dano. (Tic 5:29; Tito 3:1) Tika man omyero onywen wiwa? Pe wacel! Cik man ma iye lac-ci konyowa me niang anga ma myero wawor. Yecu owaco ni: “Wudwok jami pa Cecar bot Cecar, ki jami pa Lubanga wudwok bot Lubanga.” ^[1] (Mat. 22:21) Watwero lubo tira pa Yecu ni nining? Omyero wawiny lok pa luloc ma watye i te locgi, woro jo ma gitye ki twero, ki dok culo mucoro ma gimito ki botwa. (Rom. 13:7) Ento ka luloc guwacci pe myero watim gin ma Lubanga mito, wakwero lubo lokgi ento i yo me woro.

2. Wan watwero nyutone nining ni pe wacwako tung ka mo keken ka odok i kom tim me wibye me lobo-ni?

² Wamiyo bot Lubanga gin ma mege ka wacung matek labongo cwako tim me wibye me lobo man. (Ic. 2:4) Pi meno, pe wajemo i kom luloc ma Jehovah oweko gitye ka loc, nyo pe wacwako cwiny me maro gamente nyo lobowa. (Rom. 13:1, 2) Pe wakwayo ni dano guboliwa kwir, wan kikomwa bene pe wabolo kwir, nyo pe watemme me loko gamente.

3. Pingo omyero wabed ma pe wacwako tung ka mo?

 ³ Baibul tittiwa tyen lok mapol ma weko Lubanga mito ni meno pe wadony i tim me wibye. Me labolle, walubo pwony kacel ki lanen pa Wode, Yecu Kricito, kun ‘pe wabedo jo me lobo,’ ki dok pe wadonyo i tim me wibye ki lweny. (Jon 6:15; 17:16) Omyero wabed ma pe wacwako tung ka mo ka wamito ni wabed jo ma luwiny i te Ker pa Lubanga. Ka watimo kit meno, ci wabibedo ma cwinywa pe ngoliwa kop ka watye ka tito kwena maber bot dano ni Ker pa Lubanga keken aye ma bicobo peko ducu ma dano gitye kwede. Medo i kom meno, pe watye calo dini mogo me goba ma gikelo apokapoka i kingi pien girwako wigi i tim me wibye. Luworo me ada gibedo ki mar i kingi pien pe gicwako tung ka mo.​—1 Pet. 2:17.

4. (a) Wangeyo nining ni bibedo tek adada me cung matek ma pe wacwako tung ka mo i kareni? (b) Pingo myero wayubbe con i kareni me cung matek ma pe wacwako tung ka mo?

⁴ Twero bedo ni ka ma wakwo iye, pinye tye ma okwe mot ma pe tye ka balo woro me ada. Ento kit ma agikki me lobo pa Catan woto ki nyiko cok, twero bedo tek adada me bedo ma pe wacwako tung ka mo. Kit macalo lobo-ni opong ki “jo ma pe genne” kacel ki “jo ma tye atata ma pe giparo piny,” apokapoka ma tye i kin dano bene bimedde ameda. (Rom. 1:31) Pi alokaloka i tim me wibye, utmegiwa ma gitye i lobbe mukene dong guwok ki i ariya mapol pi kwero miyo cwakgi. Tika dong ineno pingo omyero wacung matek ma pe wacwako tung ka mo i kareni? Ka ni wakur kong wang ma watye ka rwatte ki atematema, ci watwero turo gennewa woko dok bene wacako donyo i tim me lobo-ni. Watwero yubbe nining wek wacung matek ma pe wacwako tung ka mo i tim me lobo-ni? Kong wanenu jami angwen ma bikonyowa me cung matek.

5. Jehovah neno loc pa dano nining?

⁵ Gin acel mukwongo ma biweko wacung matek ma pe wacwako tung ka mo aye me neno gamente kacel ki tim me wibye kit ma Jehovah nenogi kwede. Kadi bed ni gamente mogo ginen calo gitye ka loc i yo matir, tam man ni dano gulo jo mukene-ni onongo pe obedo yub pa Jehovah. (Jer. 10:23) Loc pa dano cwako cwiny me maro lobo moni dok man kelo apokapoka i kin dano. Kadi wa laloc maber nining pe twero cobo pekki ducu ma dano gitye ka denone. Medo i kom meno, nicakke i 1914, gamente pa dano gudoko lumone pa Ker pa Lubanga, dok cokcok-ki Ker pa Lubanga bingolo kop i wigi ci jwerogi woko ducu.​—Kwan Jabuli 2:2, 7-9.

6. Omyero water jo ma gitye ki twero i gamente pa dano nining?

⁶ Lubanga oweko ni gamente pa dano kong omedde ki loc pien konyo me doro dano wek pinye olo to kong obed ma opye mot dok ki kuc, man konyowa me tito kwena maber me Ker-ri. (Rom. 13:3, 4) Lubanga bene mito ni waleg pi luloc, tutwalle kace tam ma gibimoko-ni twero gudo worowa bote. (1 Tem. 2:1, 2) Wakwayo luloc ni guterwa i yo maber kit ma Paulo otimmo kwede. (Tic 25:11) Kadi bed ni Baibul pwonyo ni lamone pa Lubanga, Catan tye ki twero i kom tim me wibye me lobo man, ento pe tito ni en doro luloc ducu ki acel acel. (Luka 4:5, 6) Pi meno, omyero pe wawac ni Catan Larac-ci aye ma doro laloc moni. Ma ka meno, ka watye ka kemme ki “luloc, ki wegi twer, “ ‘pe myero walok lok marac i kom ngat mo.’​—Tito 3:1, 2.

7. Tam ango ma myero wagwokke kwede?

⁷ Wanyuto ni wan luwiny bot Lubanga ka pe wacwako lacungo nyo pati me wibye  moni kun wakwero mukene, kadi bed ni gicwako nyo pe gicwako mitiwa. Man twero temo gennewa ma lubbe ki cungowa ma pe wacwako tung ka mo nining? Ket kong ni gitye ka jemo i kom latela mo marac dok bene ma obedo ka kelo aunauna kadi wa i kom jo pa Lubanga. Kadi bed ni pe wabidonyo i jemo meno, tika twero bedo ni wan bene watye ki cwiny acel-li? (Ep. 2:2) Pe myero wacung ma pe wacwako tung ka mo i lokwa ki ticwa keken, ento bene ki i cwinywa.

8. Watwero bedo “ryek ki dok” “labongo bal mo” nining ka watye ka kemme ki ariya ma bino pi kwero cwako tung ka mo?

⁸ Gin me aryo ma bikonyowa me cung matek ma pe wacwako tung ka mo aye ka ‘wabedo ryek calo twol dok wabedo labongo bal mo i komwa calo akuri’ ka watye i atematema. (Kwan Matayo 10:16, 17.) Wanyuto ni waryek ka ce watamo con i kom peko ma twero bino i komwa, dok watwero bedo labongo bal mo ka pe wanywene i tim me wibye. Tam kong i kom ariya ma watwero kemme kwede ki kit ma watwero lweny kwedgi.

9. Gin ango ma myero wagwokke kwede ka watye ka nywako lok ki jo mukene?

⁹ Nywako lok. Myero wagwokke ka dano gitye ka lok i kom jami madok i kom tim me wibye. Me labolle, ka watye ka tito kwena me Ker-ri, myero wagwokke pe me cwako nyo cayo pati nyo latela mo. Temme me nyako tam ki rwod ot madok i kom peko ma watye kwede ma ka nywako gin ma luwibye myero gutim i kom peko meno. Ci nyutte ki i Baibul gin ma Ker pa Lubanga bitimone me jwayo peko ducu dok matwal. Ka wutye ka nyamo lok mogo magwar calo lok i kom buto i kin co ki co nyo mon ki mon nyo tim me oyo ic, nyutte kit ma Lubanga neno kwede ki tim magi ki dok kit ma watwero kwo ma lubbe ki tam pa Lubanga. I kare me nyamo lok magi, tute matek pe me cwako lok mo keken madok i kom tam pa luwibye i kom lok meno. Pe wamiyo tam mo keken i kom cik mene ma myero kimok, mene ma kikwany woko, ki dong mene ma myero kilok, dok bene pe wadiyo jo mukene me ye tamwa.

10. Watwero gwokke nining ki i lok ma kati ki i odi poko lok angeya?

¹⁰ Odi Poko Lok Angeya. I kareni, ngec ma gicwalo calo “lok angeya” pol kare kimiyo i yo ma nyuto ni gicwako tam moni ma lubbe ki lok ma gitye ka nywakone-ni. Luwibye pol kare guloko odi poko lok angeya odoko gin ma gitiyo kwede me cwalo tamgi. Odi poko lok angeya ma gitye ite loc pa gamente i cawa mogo gikati ki tam mogo mugom adada, kadi wa Lukricitayo ma gibedo i lobbe ma kiwaco ni gitye agonya-ni myero bene gugwokke pe me lubo tam mugom pa lumi tam magi. Penye keken ni, ‘Tika amaro winyo tam pa ngat moni i lok angeye pien acwako tamme ma lubbe ki lok me wibye?’ Ka tye kumeno, ci tute me yenyo lok angeya mukene ma giloko i yo mupore. Ki lok ada, myero igwokke ki lok ma iwinyo ki i odi poko lok angeya ma gicwako tim me wibye ki dok bene myero inen ka gin ma iwinyo rwatte ki “lok me ada” ma nonge i Baibul.​—2 Tem. 1:13.

11. Twero bedo tek botwa nining me cung matek ma pe wacwako tim me wibye ka jamiwa me kom pire tek botwa adada?

¹¹ Jami me kom. Ka watye ki miti madit i jami me kom ma watye kwede ci twero bedo tek botwa adada me cung matek ma pe wacwako tung ka mo ka watye i atematema. Ruth, ma bedo lobo Malawi, oneno ka meno timme i kom Lucaden mapol i kare ma guwok ki i aunauna i 1970 ki wiye. En owaco ni: “Onongo pe gitwero jalo kwo mayot ma onongo gitye kwede. Mogo  gungweco i tim ento lacen gudonyo i pati me wibye ci gudok cen paco pien onongo pe gimito kwo matek macalo oring ayela.” Ki tungcel, jo pa Lubanga mapol gucung matek labongo cwako tung ka mo kadi bed ni kwo onongo tek nyo bene gurwenyo jamigi me kom ducu.​—Ibru 10:34.

12, 13. (a) Jehovah neno dano nining? (b) Watwero ngeyone nining ni watye ka dongo cwiny me awaka pi lobowa?

¹² Cwiny me awaka ma pe opore. Dano pol kare gibedo ki cwiny me awaka pi rokgi, lebgi, tekwarogi, bomagi nyo lobogi. Ento wangeyo ni bedo ki cwiny me awaka pi leb, tekwaro, nyo lobo pe rwatte ki kit ma Jehovah neno kwede ki dano ducu. Ngene kene ni, Lubanga pe mito ni wakwer tekwarowa. Ki lok ada, tekwaro mapatpat pa dano ma tyeni obedo gin ma mwonya adada. Ento, myero bene wiwa opo ni i wang Lubanga, dano ducu girom.​—Rom. 10:12.

¹³ Bedo ki cwiny me awaka i kom lobo ma waa ki iye en aye ma kelo cwiny me maro lobo, dok en aye ma twero weko waturo gennewa woko. Twere bot Lukricitayo me bedo ki awaka, kadi wa utmege mogo me kacokke i cencwari me acel bene gubedo ki apokapoka i kom luwotgi pi rokgi. (Tic 6:1) Watwero ngeyone nining ni watye ka dongo cwiny me awaka? Ket kong ni omego nyo lamego mo ma a ki i lobo mapat omiyi tam. Tika ibikwero tamme cutcut, kun iwaco ni, ‘Watimo jami i yo maber ma kato ki kany?’ Ma ka meno, myero walub tira man ma wacci: “Wubed ki mwolo, kun dano acel acel woro lawote macalo ngat madit loye.”​—Pil. 2:3.

14. Lega konyowa nining, ki dok labol mene me Baibul ma moko man?

¹⁴ Gin me adek ma biweko wacung matek ma pe wacwako tung ka mo aye me nongo teko ki bot Jehovah. Leg pi cwiny maleng, wek okonyi me diyo cwinyi kun idongo cwiny me jukke ken, pien magi aye kit ma bikonyowa me cung matek ite gamente ma opong ki camucana nyo ngolo kop alenga. Itwero bene penyo Jehovah pi ryeko wek okonyi me niang ki dok me cung matek i kom jami ma twero weko ituro genneni me bedo ma pe icwako tung ka mo. (Yak. 1:5) Kace itye i buc nyo kimini pwod pien icung matek pi woro me ada, leg pi teko wek icung pi niyeni ki tekcwiny dok wek ikany aunauna mo keken ma bibino.​—Kwan Tic pa Lukwena 4:27-31.

15. Baibul twero konywa nining me cung matek ma pe wacwako tung ka mo? (Nen bene bok ma wi lokke tye ni: “Lok pa Lubanga Konyi me Moko Tam.”)

¹⁵ Jehovah twero mini teko kun tiyo ki Lokke. Lwod lok i kom tyeng mogo ma twero konyi me cung matek ka itye i atematema. Temme me mako i wi tyeng ma i kwanogi pien gibikonyi ka Baibul pe. Lok pa Lubanga bene twero jingo gen ma itye kwede i kom mot ma Ker pa Lubanga bikelone i anyim. Bedo ki gen man pire tek adada wek wakany aunauna. (Rom. 8:25) Yer tyeng mogo ma tito mot ma itye ki miti matek ni ocobbe, ci ibed ka goyo calli ma itye ka nongo mit pa jami magi i Paradic.

16, 17. Watwero pwonyo gin ango ki i lanen pa lutic pa Lubanga ma gucung matek kun pe gicwako tung ka mo? (Nen cal ma tye i pot karatac 21.)

¹⁶ Gin me angwen ma biweko wacung matek ma pe wacwako tung ka mo aye labol pa jo ma gubedo lugen bot Jehovah. Lanengi miniwa ryeko kacel ki teko ma mitte me ciro gin mo keken ma wakemme  kwede. Me labolle, Cadrak, Mecak ki Abednego gukwero gungu piny ka woro cal lubanga me jabu ma onongo cung pi lobo Babilon. (Kwan Daniel 3:16-18.) Kwano lok i kom kit ma gucung matek bene omiyo tekcwiny bot Lucaden me kareni me kwero woro bendera me lobo ka ma gibedo iye. Medo i kom meno, Yecu bene pe odonyo i tim me wibye kacel ki lweny me lobo. En onongo ngeyo ni lanenne maber-ri bene bikonyo lupwonnyene. En owaco ni: “Wudi cwinywu, an dong aloyo lobo.”​—Jon 16:33.

¹⁷ Lucaden mapol i kom kareni gucung matek ma pe gicwako tung ka mo. Mogo kiwanogi dok kitweyogi i buc, mukene bene guto pi niyegi. Lanengi bene twero konyi kit ma okonyo kwede Barış, ma a ki lobo Turkey, ma owaco ni: “Franz Reiter obedo omego mo matidi ma kineke pi kwero donyo i mony pa Hitler. Waraga ma en ocoyo bot minne i dyewor ma peya kineke onyuto ni en onongo tye ki niye kacel gen matek adada i kom Jehovah, dok an bene onongo amito lubo lanenne ka ce akemme ki atematema macalo meno.” ^[2][16]

18, 19. (a) Jo me kacokke gitwero konyi nining me cung matek ma pe icwako tung ka mo? (b) Tam ango ma dong imoko?

¹⁸ Itwero nongo kony bene ki bot omege kacel ki lumege ma gitye i kacokkewu. Wek luelda gunge atematema ma itye ka wok ki iye, ci ipenygi pi tam ma nonge i Baibul ma twero konyi. Jo me kacokke bene gubicuko cwinyi ka gungeyo atematema ma itye ka wok ki iye. Tit botgi wek guleg piri. Ngene kene ni ka wamito ni utmege gukonywa dok guleg piwa, wan bene myero watim kit meno pigi. (Mat. 7:12) Lok ma kati i jw.org ma wiye tye ni “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith​—By Location” ma kiketo i te NEWSROOM > LEGAL DEVELOPMENTS twero konyi me neno angagi ma myero ileg pigi. Watwero nongo nying omege mogo ma kitweyogi i buc i kareni pi niyegi. Itwero yero nying jo mogo ci ilego pigi wek gucung matek kun gigwoko gennegi.​—Ep. 6:19, 20.

¹⁹ Kit ma agikki pa loc pa dano woto ki nyiko cok-ki, pe wabedo ki ur ka lyeto ma kiketo i kom jo ma gicwako Jehovah kacel ki Kerre bimedde ameda. Pi meno, wamoku wunu tamwa me cung matek ma pe wacwako ka mo keken i lobo man ma opong ki apokapoka-ni.