PINGO babana obedo ki akemo kit meno? Wek kong atitti. Kinywala i nino dwe 29 me Julai, 1929, dok adongo i caro mo i Bulacan i lobo Philippines. Onongo pe watye ki cente madwong, dok wakwo kwo ma rwomme lapiny. I kare ma pud atidi, mony pa jo Japan gumonyo Philippines ci lweny ocakke magwar adada. Ento, caro ka ma onongo watye iye-ni onongo bor adada ki jo mukene, man oweko lweny meno pe ogudowa ma rac tutwal. Pe onongo watye ki redio, telebijon, nyo gajeti akwana, pi meno, wabedo ka winyo pi lweny-nyi awinya ki bot jo mukene.

Onongo atye ki omegina kacel ki lumegina gin aboro, dok ma atye ki mwaka aboro, lunyodona madit gugama me bedo botgi. Kadi bed ni onongo watye Katoli, babana madit onongo ye nywako lok kom dini, dok onongo ye buke ma loko lok kom dini ma lureme gimine. Wiya po ni en onyuta buk me Protection, Safety, ki Uncovered ma tye i leb Tagalog, * (Nen lok ma tye i tere piny) kacel ki Baibul. Onongo amaro kwano Baibul adada, tutwalle buke angwen mukwongo me Cik Manyen. Man oweko onongo amito lubo lanen pa Yecu.​—Jon 10:27.

Mony pa jo Japan gua ki i Philippines i mwaka 1945. Dok i kare meno, lunyodona gulwonga ni adok cen gang botgi. Babana madit ocuko cwinya ni adok cen ci adok cen gang.

I Decemba 1945, Lucaden pa Jehovah ma gua ki i taun me Angat gubino ka tito kwena i carowa. Lacaden mo ma dong oteggi obino gangwa ci otitiwa ngo ma Baibul waco madok i kom “kare me agikki.” (2 Temceo 3:1-5) En olwongowa me cito ka kwano Baibul i caro macok kwedwa. An acito, kadi bed lunyodona pe gucito. Dano ma romo 20 gubedo tye, dok jo mukene gupenyo lapeny madok i kom Baibul.

Pe aniang tutwal ngo ma onongo gitye ka lok iye, pi meno onongo amito a woko. Ento gucako wero  wer me Ker. Amaro wer meno adada, ci amedde ki bedo. I nge wer ki lega, gilwongo wan ducu dok me bedo tye i cokke i leb Angat i Ceng Cabit ma lubo.

Cokke meno obedo i gang pa jo me ot pa Cruz, dok jo mogo i kinwa guwoto wot me mairo abic me cito kunu. Jo ma kato 50 gubedo tye i cokke meno, dok ogudo cwinya adada me neno kadi wa lutino matino gimiyo lagam pi lapeny i kom lok me Baibul mogo ma tek adada. I nge cito i cokke mogo mapol, omego mo muteggi ma nyinge Damian Santos, ma onongo tye painia dok bene con kong obedo mayor olwonga i gange i dyerwor mo acel. Wabedo ka nywako lok me Baibul kacel i dyerwor meno benebene.

I kare meno, dano onongo ginongo batija i nge kare manok tekke dong gupwonyo pwony me Baibul ma pigi tego. I nge cito i cokke pi kare manok, omege gupenyo an kacel ki jo mukene ni, “Wumito nongo batija?” Agamo ni “Eyo, amito.” Aniang ni meno amito ‘tic pi Rwotwa Yecu Kricito.’ (Jo Kolocai 3:24) Wacito i nam mo macok, ci wan aryo wanongo batija i Febuari 15, 1946.

Aniang ni ngat ma onongo batija macalo Lakricitayo myero otit kwena kare ducu kit ma Yecu otimo-ni. Babana onongo tamo ni pud atidi tutwal ma pe atwero tito kwena dok ni nongo batija keken pe weko abedo latit kwena. Atito bote ni Lubanga mito ni watit kwena maber me Kerre. (Matayo 24:14) Awacce bene ni amito gwoko cikkena bot Lubanga. Meno aye kare ma babana omiya kwede ki bura ma aloko iye malo-ni. En onongo omoko tamme me juka woko ki i tito kwena. Meno aye tyen mukwongo ma aweko jami ducu, nyo ajalo kwede ki jami ducu wek ati pi Jehovah.

Jo gang pa Cruz gulwonga me bedo kacel kwedgi i Angat. Gucuko bene cwiny an kacel ki nyargi matidi ma nyinge Nora ni wacak tic macalo painia. Wacako tic macalo painia kacel i Novemba 1, 1947. Nora onongo tiyo i taun mukene ento an adong i Angat.

I nge tic macalo painia pi mwaki aryo, omego mo ki i Betel ma nyinge Earl Stewart, omiyo pwony pi lwak bot dano ma romo 500 i dye taun me Angat. En omiyo pwonye i leb Munu, dok i ngeye agonyo pwonye wiye wiye i leb Tagalog. Agonyo pwony mapol pi mwaki mapol bene dok meno aye obedo mukwongone. Abedo ki kero me timo meno nining? Kadi bed ni akwano pi mwaki abiro keken, lupwonyena ki i gang kwan onongo gimaro tic ki leb Munu. Dok bene abedo ka kwano bukewa mapol i leb Munu pien onongo watye ki buke manok i leb Tagalog. Man okonya me niang leb Munu maber ma oweko abedo ki kero me gonyone.

 Omego Stewart owaco ki jo me kacokkewa ni lumiconari onongo gubicito i Theocracy’s Increase Assembly ma obedo i New York, U.S.A. i 1950. Pi meno, jang gang kal onongo mito painia acel nyo gin aryo wek gumi kony i Betel. Abedo i kin omege ma kilwongogi me miyo kony meno. Man dok tyen mukene ma aweko jami mapol ma onongo angi kwede angec, wek ati i Betel.

Ao i Betel i Juni 19, 1950. Betel onongo tye ki ot madit ma dong oti, dok yadi orume dyere i ngom me acre aryo ki nucu. Omege ma wigi nono ma romo 12 onongo gitiyo kunu. Ki odiko, onongo amiyo kony i jokon. Dok cakke cawa adek, onongo agoyo bongi. Onongo amedde ki timo tic meno otyeno. Kadi wa ma lumiconari gudwogo cen ki i gurre ma gucito iye-ni, an amedde ki tic i Betel. Atimo tic mo keken ma kiwacca ni atim. Aboyo buke me acwala bot dano, acoyo nying jo ma onongo gimito bukewa, dok atiyo macalo lajol wele.

I 1952, kilwongo an kacel ki omege abicel mukene ma gia ki i Philippines me cito i Cukul me Gilead me 20. Abedo ki yomcwiny madit adada! I kare ma watye i United States, jami mapol ma gutimme i komwa ki ma wanenogi onongo giwelo botwa adada. Kit me kwo ma kunu onongo dok pat adada ki kit ma onongo angi kwede ki i caro matidi ma onongo aa ki iye-ni.

Me labolle, onongo mitte ni wapwony tic ki jami manyen ma onongo peya wanenogi con. Kadi wa lyeto ki ngico pinye onongo dok pat adada! I nino mo acel ma aco odiko, jami ducu ma woko onongo tye matar. Meno aye tyen me acel ma aneno ki pee. Onongo nen mamwonya adada, ento cutcut, acako winyo ngico matek adada!

Anongo mit pa pwonye me Gilead adada ma oweko alokaloka meno pe gubedo peko tutwal bota. Lupwonyewa onongo giber adada dok gunyutiwa kit me kwan piwa keken kacel ki kit me kwedo lok. Pwony ma wanongo ki i Gilead okonya me jingo watta ki Jehovah.

I nge tyeko kwanwa, kicwala me tic pi tutunu macalo painia keken i Bronx, i Boma me New York. Man oweko i Julai 1953, abedo ki kare me cito i gure me New World Society Assembly ma obedo i Bronx. I nge gurre meno, kicwala me dok cen i Philippines.

Omege ma i jang gang kal gumiya mot me tic macalo laneno me adwol. Man omina kare me lubo lanen pa Yecu i yo maber makato, ma owoto i kin taun ki boma maboco me konyo jo pa Jehovah. (1 Petero 2:21) Adwol ma atiyo iye onongo kwako  kabedo malac me central Luzon, ma obedo cula nam madit loyo i Philippines. Man onongo kwako Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ki dong Zambales. Me limo taun mogo, onongo mitte ni angol ki i kin godi me Sierra Madre. Pe tye bac ki gar mo keken ma onongo cito i kabedo magi, dok onongo mitte ni apeny ludwo mutoka ma tingo yen ka atwero bedo i wi yen ma gutingo. Pol kare onongo giyer ni abed, ento wotte nongo pe yot.

Pol kacokke ma kunu onongo pud jone nok dok nyen. Pi meno, omege onongo gibedo ki yomcwiny adada ka akonyogi me yubo kit ma cokke ki ticwa me pwony myero obed kwede.

Lacen, kicima me cako limo adwol ma i rijon me Bicol ducu. I kabedo ma onongo peya kitito kwena iye matwal, onongo tye gurup mapol matinotino ma lupainia keken aye ma onongo gitito kwena iye. I gang mo acel, coron onongo tye kiriyo dul yat aryo keken i dog bur labongo gin mo me gengone. I kare ma acito i coron, dul magi olwiny woko ci an bene apoto i bur. Otera kare malac me kati woko ki lwoko koma wek ayubbe me mato cai i odiko!

I kare ma atye ka tic macalo laneno me adwol, acako tam i kom Nora, lamego ma wacako tic macalo painia kacel-li. I kare meno en onongo tye ka tic macalo painia keken i Dumaguete City, ci acito ka limme. I nge meno, wabedo ka nywako lok kun watiyo ki waraga i kinwa pi kare mo, ci i 1956 wanyomme woko. Cabit acel i nge nyomwa, wacito ka limo kacokke ma i cula nam me Rapu Rapu. Ki kunnu waito godi ki dok wawoto wa i bor piny ki tyenwa, ento onongo cwinywa yom adada me konyo utmege ma gibedo i bor piny kit meno.

I nge tic macalo laneno me adwol pi mwaki angwen, omege gulwongowa me dok i jang gang kal. Wacako tic i Betel i Januari 1960. Pi mwaki mapol ma wabedo i Betel, apwonyo jami mapol ki i tic kacel ki omege ma gitye ki tic matek me atima i dul pa Jehovah. Nora bene onongo mit pa tiyo tic mapatpat i Betel.

Obedo mot madit me neno kit ma wel dano ma gitiyo pi Jehovah i Philippines medde kwede. I kare ma adonyo i Betel macalo bulu ma wiye nono, onongo wel lutit kwena tye kine 10,000 keken i lobo meno lung. I kare-ni, wel lutit kwena dong kato 200,000 kulu i Philippines, dok utmege miya mapol gitiyo i Betel me cwako kor tic me tito kwena.

Ka kare woto ki kato, onongo mitte ni wanong kabedo malac makato pi tic me Betel. Lukiko Madit owacciwa ni myero wanong ngom ka ma kiromo gedo iye jang gang kal madit maloyo macon. An kacel ki omego mo ma neno wi tic me goyo buke wacako wot ot ki ot bot jo ma gibedo cok ki Betel me penyo ka gimito cato ngomgi. Pe tye ngat mo ma oye. Dok ngat acel bene owacciwa ni: “Wan Chinese pe wacato ngom. Wawilo awila.”

Ento i nino mo acel, gin me aura ocako timme. Jiraniwa mo acel onongo mito dak i United States, ci openyowa ka wamito wilo ngomme. Jirani mukene bene omoko tamme me cato ngomme, dok ocuko cwiny luwote ma gibedo i ngete me timo meno bene. Wawilo kadi wa ngom pa laco ma owaco ni “wan Chinese pe wacato ngom.” I nge kare manok, ngom me jang gang kal onongo dodo ngom macon-ni kidek kulu. Ape ki akalakala mo keken ni Jehovah aye onongo mito ni gin meno otimme.

I 1950, onongo an aye ngat ma tidi loyo i Betel. I kare-ni, an wan ki dakona aye dong mwakawa dit loyo. Pe akoko ange kulu pi lubu kor Yecu ka mo keken ma en ocwala iye. Kadi bed ni lunyodo gubola woko ki ganggi, Jehovah omina utmege mapol ma gimarre. Aye ni Jehovah miniwa jami ducu ma wamito, ka watye ka tiyo ticce mo keken. An wan ki Nora watye ki pwoc madit bot Jehovah pi jami ducu ma en ominiwa, dok wacuko cwiny jo mukene bene ni gutem wek gunen ber pa Jehovah.​—Malaki 3:10.

I nino mo acel Yecu olwongo lajog mucoro mo ma nyinge Matayo Levi wek obed lalub kore. Gin ango ma Matayo otimo? En “oweko jamine ducu, oa olubo kore.” (Luka 5:27, 28) An bene abedo ki kare me weko jami ducu wek alub kor Yecu, dok bene acuko cwiny jo mukene me timo kit meno, wek gunong mot mapol.