1. Pingo lanebi Daniel ogudo cwiny ludito me Babilon?

 LANEBI Daniel onongo obedo awobi matidi i kare ma Lubabilon gumake ki i Jerucalem ci gutere macalo mabuc wa i Babilon. Ento kadi bed Daniel onongo pud awobi, en ogudo cwiny ludito me Babilon. Gin guneno “kome ki woko”—ni Daniel kome “pe ki mwonyo” dok tye i kin litino ker. (1 Cam. 16:7) Pi tyen lok magi, Lubabilon gucako mine pwonnye me tic i gang kal.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Jehovah onongo winyo nining i kom Daniel? (Ejekiel 14:14)

² Jehovah omaro Daniel, pe pi kit ma en nen kwede nyo pi mot me tic ma en tye kwede i gang kal ento pien awobi man oyero me bedo lagen bot Jehovah. Ki lok ada, i kare ma Jehovah oporo Daniel ki Nua gin ki Yubu, Daniel nen calo onongo pud tye i kine ka mwaka 20 keken. Dong Jehovah onongo neno Daniel macalo ngat ma kite atir calo Nua ki Yubu, ma onongo gutiyo pire ki gen pi mwaki mapol. (Acak. 5:32; 6:9, 10; Yubu 42:16, 17; kwan Ejekiel 14:14.) Dok Jehovah omedde ki maro Daniel pi kare me kwone ducu.—Dan. 10:11, 19.

3. Ngo ma wabinyamo i pwony man?

³ I pwony man, wabinyamo kit pa Daniel aryo ma oweko Jehovah onongo mare matek. Mukwongo, wabinyamo lok i kom kare mogo ma Daniel onyuto iye tekcwiny ki gen. I nge meno, wabineno kit ma Daniel opwonnye kwede me nyuto kit magi. Me agikki, wabinyamo yo ma watwero lubo kwede lanenne. Kadi bed kicoyo pwony man tutwalle pi jo matino, ento wan ducu watwero nongo pwony ki i lanen pa Daniel.

4. Daniel onyuto tekcwiny nining? Mi labol.

⁴ Jo ma cwinygi tek bene gibedo ki lworo, ento pe giweko meno gengogi ki timo gin ma atir. Daniel onongo obedo awobi ma cwinye tek adada. Nen kong tyen aryo mo ma en onyuto iye tekcwiny. Tyen mukwongo nen calo otimme i nge mwaki aryo ma Lubabilon gujwero Jerucalem. Kabaka Nebukadnejar me Babilon oleko lek mo madok i kom cal mo madit ma oyelo tamme adada. En ogolo rukca bot luryekone, ma Daniel bene onongo tye i kingi, ni gutitte lekke kacel ki tyen lokke. Ka pe gutimo meno, ci en onongo bineko gin ducu. (Dan. 2:3-5) Onongo mitte ni Daniel otim gin mo oyotoyot, ka pe ci kwo pa dano mapol onongo birwenyo. En “ocito odonyo bot kabaka olege me miye kare mo, wek enyut te lok me lek meno bot kabaka.” (Dan. 2:16) Meno onyuto ni Daniel tye ki tekcwiny kacel ki niye. I yo ma nining? Baibul pe tito ni Daniel onongo kong con ogonyo te lek mo. En openyo luwote Cadrak, Mecak, ki Abednego b—ni “guleg kica ki bot Lubanga me polo ma mako lok me mung.” (Dan. 2:18) Jehovah ogamo legagi magi. Ki kony pa Lubanga, Daniel ogonyo te lek pa Nebukadnejar. Macalo adwogine, Daniel kacel ki luwote pe kinekogi.

5. Gin ango mukene ma otimme ma onongo mitte ni Daniel onyut iye tekcwiny?

⁵ I nge kare mo ma Daniel otito te lek madok i kom cal madit adada-ni, gin mo mukene otimme ma onongo mito ni Daniel dok onyut iye tekcwiny. Nebukadnejar dok oleko lek mukene ma omine lworo marac. Lek man onongo kwako yat mo mabor mukato kare woko. Ki tekcwiny, Daniel otito te lek man bot kabaka. En bene otito ni kabaka bidoko lapoya dok kibikwanye woko ki i wi kom kerre pi kare mo. (Dan. 4:25) Kabaka onongo twero tamo ni Daniel tye ka jemo i kome ci weko kineko Daniel woko. Ento Daniel onyuto tekcwiny dok otito te lek man kore ki kore.

6. Gin ango ma nen calo okonyo Daniel me nyuto tekcwiny?

⁶ Gin ango ma nen calo okonyo Daniel me nyuto tekcwiny i kare me kwone  ducu? Watwero bedo ki gen ni lunyodo pa Daniel guweke lanen maber i kare ma en pud tidi. Labongo akalakala mo, gin gulubo cik ma Jehovah omiyo bot lunywal ma Luicrael, dok gupwonyo latingi man ki Cik pa Lubanga. (Nwo. 6:6-9) Daniel onongo pe ngeyo Cik Apar-ri keken, ento bene onongo tye ki ngec matut madok i kom Cik pa Moses. Me labolle, en onongo ngeyo lok madok i kom lee ma Laicrael myero ocam nyo okwer. c (Levi 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniel bene onongo opwonyo lok i kom tekwaro pa jo pa Lubanga kun bene ngeyo gin mutimme i komgi i kare ma gukwero bedo luwiny bot Jehovah. (Dan. 9:10, 11) Jami mutimme i kom Daniel i kare me kwone ducu oweko en obedo ki gen ni, kadi bed gin ango otimme, Jehovah ki lumalaikane gibikonye.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.   

7. Ngo mukene ma okonyo Daniel me bedo ki tekcwiny? (Nen bene cal.)

⁷ Daniel okwano coc pa lunebi pa Lubanga, kadi wa lok ma lanebi Jeremia ocoyo. I kwanne meno, Daniel lacen oniang ni bedo pa Lujudaya i opii i Babilon dong cok gik woko. (Dan. 9:2) Daniel oneno kit ma lok pa Jehovah ocobbe kwede dok man ojingo genne i kom Jehovah, dok jo ma gitye ki gen matek i kom Lubanga bene gitwero nyuto tekcwiny kit meno. (Por Jo Roma 8:31, 32, 37-39.) Ma dong pire tek loyo ducu, Daniel onongo lego bot Wonne me polo kare ducu. (Dan. 6:10) En otuco balle bot Jehovah dok otito ki Jehovah kit ma en winyo kwede kikome. Dok Daniel olego pi kony. (Dan. 9:4, 5, 19) En onongo obedo dano calo wan, pi meno pe kinywale ma cwinye tek. Me ka meno, en obedo ki kare me dongo tekcwiny ki i kwan matut, lega, ki dong geno Jehovah.

8. Watwero dongo tekcwiny nining?

⁸ Me dongo tekcwiny, ngo ma myero watim? Lunywalwa gitwero cuko cwinywa me bedo ki tekcwiny, ento pe gitwero miniwa tekcwiny calo obedo ginaleya. Dongo tekcwiny tye calo dongo diro manyen. Yo acel ma itwero dongo kwede diro meno aye ki neno gin ma lapwonyi timo ci iporo lanenne. I yo acel-lu, watwero pwonnye me nyuto tekcwiny ki neno kit ma jo mukene ginyuto kwede kit man kun walubo lanengi. Dong, ngo ma wapwonyo ki bot Daniel? Calo Daniel, mitte ni wange Lok pa Lubanga maber. Omyero wabed ki wat macok ki Jehovah kun waloko kwede kare ducu dok watite gin ma tye i cwinywa. Dok mitte ni wagen Jehovah, kun wamoko ni kare ducu en bikonyowa. Dong kadi bed kitemo niyewa, wabibedo ki tekcwiny.

9. Adwogi maber ango ma wanongo ka wabedo jo ma cwinygi tek?

⁹ Wanongo adwogi mabeco mapol ki i nyuto tekcwiny. Nen kong gin mutimme i kom ominwa Ben. En okwano i cukul mo i lobo Germany ka ma dano ducu giye pwony ni kwo ocakke pire kene dok onongo gitamo ni lok me cwec ma i Baibul obedo lok goba. Nino mo acel, kimiyo kare ki Ben me tito pi niyene i nyim lutino kwan wek otit tyen lok ma moko ni Lacwec tye. En onongo tye ki tekcwiny dok otito ki dano ducu gin ma en ye iye. Adwogine obedo nining? Ben owaco ni, “Lapwonya obedo ka winyo loka ki diro, dok orudo pwony ma atiyo kwede me tito pi niyena ci opoko bot lutino ducu ma i ot kwanwa.” Lutino kwan luwote gudok iye nining? Ben owaco ni, “Jo mapol i kingi guwinyo lokka dok gutitta ni gitye  ki woro madit i koma.” Kit ma gin mutimme i kom Ben nyuto kwede, jo ma ginyuto tekcwiny pol kare ginongo woro ki bot jo mukene. Gin bene giromo konyo jo mukene me ngeyo Jehovah. Ki lok ada, watye ki tyen lok mabeco me dongo tekcwiny.

10. Bedo lagen kwako ngo?

¹⁰ I Baibul, nyig lok me leb Ibru ma kigonyo ni “lagen,” nyo “mar ma pe lokke,” pol kare kitiyo kwede me tito pi mar ma Jehovah nyuto pi lureme. Nyig lok acel-li bene kitiyo kwede me tito pi mar ma lutic pa Lubanga ginyuto i kingi. (Yona 4:2) Marwa twero medde ki doko tek ka kare woto ki kato. Kong dong wanenu kit ma Daniel omedde kwede ki bedo lagen.

11. Atematema ango ma Daniel okato ki iye ma onongo mito ni en obed lagen i kare ma dong otii woko? (Nen cal ma tye i pok ngeye.)

¹¹ Tyen mapol i kwo pa Daniel, onongo mitte ni en onyut ni ebedo lagen bot Jehovah. Ento atematema matek adada ma en okato ki iye otimme i kare ma en tye ki mwaka 90 ki wiye. I kare meno, jo Medi ki jo Percia onongo guturo loc me Babilon dok Kabaka Dario aye tye ka loc. Ludito ma onongo gitiyo pi Kabaka Dario onongo gidag Daniel dok pe gitye ki woro pi Lubangane. Pi meno, gupiro lok me neko Daniel woko. Guweko kabaka oketo cinge i kom cik mo ma onongo biketo Daniel i atematema me yero me bedo lagen bot Lubangane nyo bot kabaka. Gin ma onongo mitte ni Daniel otim me nyuto ni en lagen bot kabaka kun pe bedo pat ki jo mukene, aye me juko lega bot Jehovah pi nino 30. Daniel oyero me bedo lagen bot Jehovah. Macalo adwogine, kibole i kin lwak labwor. Ento Jehovah olaro Daniel woko ki i dog labwor pi bedo lagen bote. (Dan. 6:12-15, 20-22) Watwero medde ki bedo lugen bot Jehovah kit ma Daniel otimo kwede-ni nining?

12. Gin ango ma okonyo Daniel me medde ki bedo lagen bot Jehovah?

¹² Me bedo lugen bot Jehovah, omyero wabed ki mar matut pire. Daniel omedde ki bedo lagen bot Jehovah pien onongo maro Wonne me polo matek. Labongo akalakala mo, Daniel odongo mar ma kit meno pien obedo ka tam i kom kit pa Jehovah kacel ki yo ma Jehovah nyuto kwede kite magi. (Dan. 9:4)  Daniel bene olwodo lok i kom jami mabeco ducu ma Jehovah otimo pire ki pi Jone dok obedo ki pwoc.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ariya ango ma Lucaden matino gikato ki iye ma temo gennegi? Mi labol. (Nen bene cal.) (b) Kit ma kinyuto kwede i vidio-ni, itwero dok iye nining ka jo mukene gupenyi ka ce Lucaden pa Jehovah gicwako tim me tek gungu?

¹³ Calo Daniel, jo matino ma Lukricitayo gikwo i kin dano ma pe gitye ki woro pi Jehovah ki cikke. Jo ma kit meno pe gimaro ngat mo keken ma tamme nyo niyene opokke woko ki meggi. Jo mogo bene gimiyo bwura i kom buluwa wek gutur gennegi bot Jehovah. Me labolle, nen kong gin mutimme i kom awobi mo ma nyinge Gabriel, d ma bedo i lobo Australia. En okato ki i ariya mo matek adada i kare ma tye ka kwan i cinia. Lapwonygi openyo lutino kwan kit ma gibidok kwede iye ka laremgi mo otittigi mungnge ni ebuto ki co luwote. Lapwony owaco ni jo ducu ma i kilaci ma gibicwako laremgi meno myero gucung i ot kwan tung-ngi; jo ma pe gicwako gucung tung ca. Gabriel owaco ni, “Lutino kwan ducu gucung tung ka ma cwako tim meno, mapat ki an ki awobi mukene ma bene obedo Lacaden.” Gin ma otimme i ngeye pe obedo yot dok onongo mitte ni Gabriel onyut ka ada etye lagen bot Jehovah. En owaco ni, “Pi cawa acel kulu ma wabedo kwede i kilaci meno, lutino kwan mukene-ni, kadi wa lapwony kikome bene, gubedo ka yetowa. Atute matek me tito pi niyena ma koma opye mot ento pe guye lok mo keken ma awaco.” Gabriel owinyo nining i kom gin mutimme man? En owaco ni, “Pe amaro kit ma lutino kwan luwota guyeta kwede, ento cwinya obedo yom adada ni abedo lagen bot Jehovah dok acung matek pi niyena.” e

14. Tit kong gin acel ma twero konyowa me medde ki bedo lugen bot Jehovah?

¹⁴ Calo Daniel, ka wamaro Jehovah, ci wabimoko tamwa matek me bedo lugen Bote. Wadongo mar ma kit meno ki pwonyo kit pa Jehovah mapatpat. Me labolle, watwero pwonyo lok i kome ki i ngiyo cwecce. (Rom. 1:20) Ka imito dongo marri kacel ki woroni pi Jehovah, itwero kwano pwony macego cego ma katti kare ki kare i te wi lok me “Kiyubo Mono Ayuba?” nyo neno vidio mo i kingi. Itwero bene kwano brocuwa me Was Life Created? ki The Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Nen kong gin ma laminwa mo matidi ma nyinge Esther, ma a ki lobo Denmark owaco i kom brocuwa magi: “Tam ma i brocuwa magi ber adada. Pe gititti gin ma myero iye; ento ginyutti lok ada ci giweko imoko tammi piri keni.” Ben, ma kiloko i kome con-ni owaco ni: “Brocuwa magi ojingo niyena adada. Onyutta ka maleng ni Lubanga aye ocweyo kwo.” I nge kwano pwony magi, nen calo in bene ibiye lok me Baibul ma waco ni: “Rwotwa ki Lubangawa [Jehovah], in imyero me nongo deyo ki woro ki teko, pien in aye ma yam iketo jami ducu.”—Yabo 4:11. f

15. I yo mukene ango ma watwero dongo kwede watwa ki Jehovah?

¹⁵ Yo mukene me dongo mar matut pi Jehovah aye ki kwano lok i kom kwo pa Wode, Yecu. Laminwa mo matidi ma nyinge Samira, ma bedo i Germany, otimo man. En owaco ni: “Acako ngeyo Jehovah maber ki i kwano lok i kom Yecu.” I kare ma Samira pud latin, en onongo pe twero niang kit ma Jehovah romo bedo lareme dok twero mare. Ento en onongo twero niang kit ma Yecu winyo kwede. En owaco ni, “Amaro Yecu pien en onongo nyuto  cwiny me lirem dok maro lutino.” Ma Samira omedde ki pwonyo lok i kom Yecu, watte ki Jehovah odongo matek. Pingo? Samira owaco ni: “Acako niang motmot ni Yecu lubo kit pa Wonne kore ki kore. Gical i yo mapol. Aniang ni man aye tyen lok acel ma omiyo Jehovah ocwalo Yecu i lobo, wek otwere pi dano me ngeyo Jehovah maber.” (Jon 14:9) Ka imito dongo watti ki Jehovah, pingo pe ikwany kare me pwonyo jami ducu ma itwero i kom Yecu? Ka itimo meno, marri pi Jehovah kacel ki mitini me bedo lagen bote bidongo.

16. Adwogi mabeco ango ma wanongo pi bedo lugen? (Jabuli 18:25; 37:28)

¹⁶ Ka watye lugen bot jo mukene, ci gin bene gibedo lugen botwa. (Ruth 1:14-17) Medo i kom meno, jo ma gitye lugen bot Jehovah gibedo ma wigi opye mot. Pingo? Pien Jehovah ocikke me bedo lagen bot jo ma lugen bote. (Kwan Jabuli 18:25; 37:28.) Tam kong i kom lok man. Kadi bed rwomwa lapiny adada ka kiporowa ki Won Twer Ducu, ento en ocikke ni kare ducu ebimarowa! Dok ka watye ki wat macok kit meno ki Jehovah, pe tye atematema mo nyo lamone mo nyo kadi wa to ma bitwero pokowa ki bote. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Pud dong pire tek ya ni walub lanen pa Daniel dok wamedde ki bedo lugen bot Jehovah!

17-18. Gin ango mukene ma watwero pwonyone ki bot Daniel?

¹⁷ I pwony man, wanyamo kit pa Daniel aryo keken. Ento pud tye jami mukene mapol ma watwero pwonyone ki bote. Me labolle, Jehovah omiyo Daniel oneno ginanyuta dok oleko lek mapatpat, dok omine kero me gonyo tyen lok pa lunebi. Pol pa lok pa lunebi magi dong gucobbe woko. Mukene giminiwa ngec matut i kom jami ma bitimme i anyim ma bigudo dano ducu ma i wi lobo.

¹⁸ I pwony ma lubo man, wabinyamo lok pa lunebi aryo ma Daniel ocoyogi piny. Ka waniang lok pa lunebi magi, ci bikonyo wan ducu, jo matino wa ki jo muteggi, me moko tam me ryeko i kare-ni. Lok pa lunebi magi bene gibikonyowa me yubbe pi gin ma bitimme i anyim pien nongo cwinywa tek dok watye lugen bot Jehovah.