Kinywala i mwaka 1941 i boma me Paris, i lobo France. Jo gangwa onongo pe gubedo lulonyo. Onongo amaro kwan matek, ento i kare ma atye mwaka apar, aona opiyo omaka ci ajuko cito i gang kwan! Ludaktar guwaco ni omyero abed ka buto abuta pien oboona goro. Pi meno, pi dwe mapol, abedo ka kwano dikconari ki winyo purogram me kwan ma University of Paris aye oyubo i Radio Sorbonne. I kare ma daktar owacca ni acang woko dok atwero dok cen i gang kwan, abedo ki yomcwiny madwong adada. Aloko kekena ni, ‘Tic ma ludaktar gitimo ber adada!’ Cakke i kare meno, onongo amito bedo daktar wek abed ka cango dano ma komgi lit. Ka onongo babana openya gin ango ma amito timo ki kwona, kare ducu onongo awacce lagam acel, “Amito bedo daktar.” Pi meno, bedo daktar odoko gin ma pire tek loyo i kwona.

Jo gangwa onongo gubedo Katoli. Ento onongo ape ki ngec matut i kom Lubanga, dok onongo atye ki lapeny mapol ma pe anongo lagamgi. I kare ma acako kwan me doko daktar i univaciti aye amoko ni kwo kicweyo acweya.

Wiya pud po tyen mukwongo ma aneno nyig kom ginapita i te darabin. Abedo ki ur adada me neno kit ma nyig kom man gwokke kwede ka kiketo lyeto nyo ngico i kome. Aneno ni gin mo ma tye i nyig kom ma kilwongo ni cytoplasm junge woko ka kiketo kado i kome dok yare woko ka kiketo i pii maleng. Pi kerogi me junge ki yare ki kerogi mukene, jami matino tino makwo gitwero lokke ma lubbe ki kit ma kabedo ma orumogi lokke kwede. I kare ma aneno kit ma nyig kom acel acel tiyo kwede maber adada, amoko ada ni kwo pe ocakke pire kene.

 I mwaka me aryone me kwanna macalo daktar, aneno jami mukene ma omoko bota ni ada Lubanga tye. I kare ma kipwonyowa jami ma tye i kom dano, waneno kit ma badwa konyowa kwede me dolo ki yaro nyig cingwa. Kit ma ler okubbe kwede ki cogo ki dok kit ma gitiyo kwede kacel, mwonya adada. Me labolle, apwonyo ni tye ler mo ma kubo ringo ma i badwa ki cogo matidi me aryone ma i nyig cingwa dok ler man pokke iye aryo ci doko calo pem ma weko ler mukene ma gicito i wi nyig cing dano kato ki i tere. Tye ler mukene matino ma mako ler aryo-ni weko gibedo cok ki cogo ma i nyig cing. Ka onongo pe kiyubo nyig cingwa kit man, kono onongo ler magi cung atir ma nongo nyig cingwa pe twero dolle ki yare maber. Onongo atwero neno ka maleng ni ngat ma oyubo kom dano obedo ngat ma ryek adada.

Tic pa Lacwec ogudo cwinya adada i kare ma apwonyo kit ma latin ma kinywalo anywala cako yweyo kwede. Ka latin pud tye i i mine, pe mitte ni en obed ka yweyo pien en nongo yamo oxygen ki bot mine kun donyo ki i pene. Pi meno, alveoli, ma olunge calo balun matino tino i i oboo nongo peya opong i yamo. Ento cabit mogo manok ma nongo peya kinywalo latin, gin mo ma obedo moo moo umo i alveoli ducu. Dong ka kinywalo latin, ci ocako yweyo pi tyen mukwongo jami me aura adada timme. Bur mo ma tye i adunu pa latin ume woko dok man coro remo weko cako mol cito i oboo. Pien gin ma moo moo nongo dong oumo i alveoli woko, oboo pong woko ki yamo oyotoyot. Cutcut, latin cako yweyo pire kene.

Onongo amito ngeyo Ngat ma ocweyo jami me aura kit magi, pi meno acako keto cwinya i kwano Baibul pira kena. Amaro kwano lok i kom cik madok i kom lengo kacel ki yotkom ma Lubanga omiyo ki Luicrael mwaki makato 3,000 angec. Lubanga omiyo cik ki Luicrael ni omyero guyik konyegi woko, gulwokke kare ki kare ki pii, dok gukwany dano ma tye ki lanyut me two ma kobo obed kene kun pe ribbe ki dano. (Levi 13:50; 15:11; Nwo. 23:13) Baibul oloko i kom jami magi con ento lucayan pud guniang kit ma two kobo kwede i kine ka mwaki 150 ma okato-ni. Dok cik madok i kom tim me buto ma nonge i buk pa Lulevi onongo konyo rok me Icrael weko gibedo ma komgi yot. (Levi 12:1-6; 15:16-24) Amoko ni Lacwec omiyo cik magi bot Luicrael pi gwokogi dok ni en onongo goyo laane i komgi ka gugwoko cikke. Amoko ada ni Baibul kicoyo pi teko pa cwiny maleng pa Lubanga—Lubanga ma onongo pud pe angeyo nyinge i kare meno.

I kare ma atye ka kwano bedo daktar i univaciti, arwatte ki anyaka mo ma nyinge Lydie, dok amare matek. Wanyomme i mwaka 1965 ma onongo pud atye ka kwan. Me o i mwaka 1971, wan ki Lydie onongo dong watye ki lutino adek i kin lutinowa abicel ma wanywalo. Lydie obedo lakony maber adada i ticca macalo daktar ki dok i otwa bene.

Atiyo i ot yat madit pi mwaki adek ma peya ayabo ot yat ma mega. Ma pe orii i nge yabo ot yat man, luot ma aloko i komgi i acakki me pwony man gubino ka nongo kony me yotkom. Ma onongo acok coyo yat pi laco-ni, dakone  olega ni: “Daktar, tim ber pe ico yat ma tye ki remo iye.” Abedo ki ur madit adada, ci apenye ni: “Ada? Pingo?” Lamego-ni ogamo ni: “Wan wabedo Lucaden pa Jehovah.” Onongo peya awinyo pi Lucaden pa Jehovah nyo kit ma gineno kwede remo. Lamego-ni okwanyo Baibulle dok onyuta Ginacoya ma tamgi pe me tic ki remo jenge iye. (Tic 15:28, 29) Ci en kacel ki cware gunyuta bene jami ma Ker pa Lubanga bicobone; bijwayo pekki ducu, two ki to bene bibedo pe. (Yabo 21:3, 4) Awaccigi ki yomcwiny madit adada ni, “Itye ka wacca gin mo ma abedo ka mito cakke i kare ma pud atidi! Adoko daktar pien amito konyo dano ki pekkigi.” Onongo atye ki miti madwong adada ma oweko waloko pi cawa acel ki nucu kulu. I kare ma luot man gua, onongo dong pe amito bedo Katoli, dok onongo apwonyo ni Lacwec ma amaro adada-ni tye ki nyinge—Jehovah!

Arwatte ki Lucaden aryo-ni i ot yatta tyen adek, dok tyen adek magi ducu onongo waloko pi cawa makato acel woko. Alwongogi me bino i ganga wek wabed ki cawa malac me nyamo lok i kom Baibul. Kadi bed Lydie oye me nywako kwedwa i kwano Baibul, en okwero ye woko ni pwony pa Katoli ma kipwonyowa kwede onongo obedo pwony goba. Pi meno, alwongo padi wek obin i gangwa. I kare ma padi obino, walaro lok i kom pwony me kanica wa i dyewor, kun watiyo ki Baibul keken. Nyamo lok meno okonyo Lydie me moko ni Lucaden pa Jehovah onongo gitye ka pwonyo lok ada. Pi meno, marwa pi Lubanga Jehovah odongo dok wanongo batija i mwaka 1974.

Jami ma apwonyo i kom yub pa Lubanga pi dano oweko aloko gin ma onongo pire tek loyo i kwona. Bot wan ki Lydie, tic pi Jehovah odoko gin ma pire tek loyo i kwowa. Onongo wamoko tamwa me pwonyo lutinowa ma lubbe ki rwom me kwo ma atir me Baibul. Wapwonyo lutinowa me maro Lubanga kacel ki dano. Man onyikowa macok macalo jo me ot.—Mat. 22:37-39.

Ka watamo i kom kare mukato angec, an ki Lydie pol kare wanyero kit ma lutinowa onongo gineno notewa macalo lunyodogi. Onongo gingeyo ni tira ma Yecu omiyo ni “wuwek lokwu obed ni ‘Iyo’ nyo ‘Pe’” obedo cik me gangwa. (Mat. 5:37) Me labolle, i kare ma nyarwa acel onongo tye ki mwaka 17, Lydie pe oye ni en ocit ka galowang ki gurup pa bulu mogo. Ngat mo ki i gurup man owaco ki nyarwa ni, “Ka mamani pe oye ni iciti, peny babani!” Ento nyarwa ogamme  ni: “Pe mitte ni apenye. Gin weng gimoko tam acel.” Ki lok ada, lutinowa abicel-li ducu onongo gineno ka maleng ni watye ma wanote ka odok i kom keto i tic cik ma igi lac me Baibul. Watye ki pwoc madit adada ni pol pa jo me gangwa gitye ka tic pi Jehovah.

Kadi bed ni ada ma apwonyo oloko gin ma pire onongo tek loyo i kwona, onongo pud amito tic ki ngecca macalo daktar me konyo jo pa Lubanga. Pi meno, ajalle me tic macalo ladaktar me Betel ma i boma me Paris dok lacen atiyo i Betel manyen ma i taun me Louviers. Abedo dong ka wot i Betel pi mwaki ma romo 50 kulu. I mwaki magi, amako lirem macok ki jo mogo ma i Betel, ma mukene i kingi gitye i kine ka mwaka 90. Cwinya obedo yom dok abedo ki ur madit i kare ma arwatte ki Labetel mo manyen. Aniang ni an aye abedo daktar ma okonyo mine i nino ma kitye ka nywalle mwaki 20 angec!

Pi mwaki mapol, marra pi Jehovah odongo ka awoto ki neno kit ma en doro dok gwoko kwede jone kun tiyo ki dulle. I kine ka mwaka 1980, Lukiko Madit oketo yub mo i lobo Amerika me konyo ludaktar me niang maber tam ma lutwo ma Lucaden gimoko madok i kom tic ki remo.

Ci i mwaka 1988, Lukiko Madit oyabo dipatmen mo i Betel ma kilwongo ni Hospital Information Services. I acakkine, dipatmen man onongo neno tic pa Komitti ma Kubu kin Lucaden ki Ludaktari i lobo Amerika dok onongo konyo Lucaden ma komgi lit me nongo ludaktar ma giworo tamwa i kom remo. I kare ma kicako yub man i wi lobo ducu, kiketo Komitti ma Kubu kin Lucaden ki Ludaktari i lobo France bene. Abedo ki yomcwiny adada me neno kit ma dul pa Jehovah konyo kwede omege ki lumege ma komgi lit i yo me mar i kare ma nongo gimito kony!

Bedo daktar onongo obedo gin ma pire tek loyo i kwona. Ento i kare ma awoto ki tamo i kom bedo daktar, aniang ni pire tek me konyo dano me ngeyo ki tic pi Wang It me Kwo, Lubanga Jehovah makato konyogi macalo daktar. I kare ma mwakana me giko tic oromo, wan ki Lydie wacako cwalo cawa malac dwe ki dwe ka tito kwena me Ker pa Lubanga macalo lupainia marii. Pud watute matek me nywako ki kerowa ducu i tic man ma laro kwo-ni.

Pud ayelle me konyo jo ma komgi lit. Ento bene aniang ni kadi wa daktar maryek loyo ducu pe twero cango two ducu nyo gengo to. Pi meno, atye ka kuro lobo ma arem, two, kacel ki to bibedo pe iye. I lobo meno macok bino-ni, abibedo ki kero me pwonyo lok i kom cwec pa Lubanga pi naka, ma i kine tye iye kit ma kicweyo kwede kom dano i yo mamwonya adada. Macok cok-ki, gin ma abedo ka mito i kare ma pud atidi bicobbe. Angeyo maber ni kwo ma pud dong ber loyo ducu tye anyim!