1, 2. (a) Pingo kwano lok i kom Nua, Daniel, ki Yubu cuko cwinywa? (b) Ngo ma onongo tye ka timme i kare ma Ejekiel ocoyo lok ma tye i Ejekiel 14:14?

TIKA itye ka wok ki i kwo matek pi two, can lim nyo kece itye i aunauna magwar? Tika i cawa mukene tek me bedo ki yomcwiny i ticci pi Jehovah? Ka iwinyo kumeno, ci myero ikwed lok i kom Nua, Daniel, ki dong Yubu pien twero cuko cwinyi. Co magi onongo gitye ki roc dok gukato ki i atematema ma wawok ki iye i kare-ni. I kine mukene kwogi bene onongo tye ka mading. Ento pud gugwoko gennegi dok Jehovah onenogi calo jo ma luwiny dok ma gitye ki niye.​—Kwan Ejekiel 14:12-14.

² Ejekiel ocoyo wang ginacoya ma pwony man jenge iye ki i Babilon i mwaka 612 ma peya kinywalo Kricito. * (Nen lok ma tye i tere piny.) (Ejekiel 1:1; 8:1) Meno onongo pe bor ki kare  ma kituro Jerucalem iye i mwaka 607. Jo manok keken aye onongo gitye lugen dok luwiny calo Nua, Daniel ki Yubu i kare meno i Jerucalem dok gubwot i kare ma kituro Jerucalem. (Ejekiel 9:1-5) Jeremia, Baruk, Ebedmelek, ki jo me kaka pa Rekab gubedo i kin jo magi.

3. Gin ango ma wabinyamo i pwony man?

³ I kare-ni bene, jo ma Jehovah nenogi ni kitgi atir keken calo Nua, Daniel ki Yubu aye ma gibibwot ki i agikki me lobo man marac-ci. (Niyabo 7:9, 14) Pi meno kong dong wapwonyu pingo Jehovah otiyo ki co adek magi macalo labol pa jo ma gutiyo jami matir i wange. Wabinyamo (1) ariya ma ngat acel acel i kingi owok ki iye ki dong (2) kit ma watwero lubo kwede lanengi me niye ki bedo lawiny.

4, 5. Ariya ango ma Nua owok ki iye, dok ngo ma cungo wii i kome?

⁴ Ariya mene ma Nua owok ki iye? I kare ma Enoka, kwaro pa Nua pud tye i lobo dano onongo dong kitgi raco adada. Onongo giloko ‘lok maraco’ i kom Jehovah. (Juda 14, 15) Tim me gero onya omedde ameda i lobo. I kare pa Nua, lobo onongo dong “opong ki bwami.” Lumalaika maraco guruko kom pa dano ci gucako kwanyo anyira pa dano me doko mongi. Lutinogi onongo giger dok gimaro tim bwami adada. (Acakki 6:2-4, 11, 12) Ento dano ducu onongo gineno ni Nua dok kite pat adada. Baibul waco ni, “Nua aye onongo yomo cwiny Rwot” Jehovah. Kadi bedo ni jo ma guromo ka ngete onongo gitimo jami maraco ento en otimo jami matir. “Nua obedo ka wot kacel ki Lubanga.”​—Acakki 6:8, 9.

⁵ Lok magi tittiwa gin ango i kom Nua? Mukwongo, kong itam i kom kare ma Nua otero me tic pi Jehovah ki cwinye ducu i lobo meno ma opong ki tim marac ma peya Pii Aluka ocakke. Pe obedo pi mwaka 70 nyo 80 keken ento pi mwaki ma romo 600 kulu! (Acakki 7:11) Me aryo, wi opo ni onongo kacokke pe i kare meno me miye kony ki cuko cwinye calo i kare-ni. Nen calo kadi wa omegine ki lumegine pe bene gukonye matwal. *​—Nen lok ma tye i tere piny.

6. Nua onyuto tekcwiny nining?

⁶ Nua pe otamo mere ni bedo ngat ma kite ber keken romo. En otito pi niyene i kom Jehovah ki tekcwiny bot jo mukene. Baibul lwonge ni “latit lok me kit ma atir.” (2 Petero 2:5) Lakwena Paulo oloko i kom Nua ni: “Niyene-nu omiyo kop oloyo lobo.” (Jo Ibru 11:7) Labongo akalakala dano gubedo ka nyware kun giloko marac i kome dok gutemme me jukke woko. Twero bedo ni gumiye bura ni gibiwane. Ento Nua pe obedo ki lworo mo keken. (Carolok 29:25) Ma ka meno, en onongo tye ki niye, pi meno Jehovah omine tekcwiny. Dok bene i kare-ni en miyo tekcwiny bot luticce ma lugen.

7. Ariya ango ma Nua okemme kwede i kare ma tye ka yubo yeya?

⁷ Nua onongo dong obedo lagen pi mwaki ma romo 500 i kare ma Jehovah owacce ni oyub yeya madit. Onongo kibitic kwede  me laro jo mogo ki lee ki i Pii Aluka. (Acakki 5:32; 6:14) Yubo yeya man onongo nen calo tic matek adada bot Nua. En onongo ngeyo ni dano mukene gibinyere kun giweko kwone bedo tek. Ento Nua onongo tye ki niye dok obedo lawiny bot Jehovah. “Ocobo [jami] ducu macalo Lubanga ocike.”​—Acakki 6:22.

8. Nua obedo ki gen ni Jehovah bimiyo jami ma mitte pi jo me ode nining?

⁸ Nua onongo dok tye ki ariya mukene. En onongo myero omi jami ma mitte bot dakone ki lutinone. Ma peya pii Aluka ocakke, dano onongo myero guti matek wek cam obed tye. Nua bene otiyo matek. (Acakki 5:28, 29) Ento, en pe oweko par pi nongo jami ma mitte pi jo me ode odoko gin ma pire tek loyo. Tic pi Jehovah aye onongo obedo gin ma pire tek loyo i kwone. Kadi bed ni Nua olungo wiye i tic me yubo yeya pi mwaki 40 nyo 50, ento pud ogwoko watte ki Jehovah. Dok en ogwoko watte ki Jehovah pi mwaki 350 i nge Pii Aluka. (Acakki 9:28) Nua owekiwa lanen maber kit ma watwero bedo kwede luwiny ki dok kit me bedo ki niye matek!

9, 10. (a) Watwero lubo lanen me niye kun wabedo luwiny calo Nua nining? (b) Gin ango ma itwero bedo labongo akalakala iye ka imoko tammi me lubo cik pa Lubanga?

⁹ Watwero lubo lanen me niye kun wabedo luwiny calo Nua nining? Watimo man ka wacwako tam pa Jehovah madok i kom gin matir, ka pe wadonyo i tim me lobo pa Catan-ni, ki dok ka waketo tic pi Jehovah mukwongo i kwowa. (Matayo 6:33; Jon 15:19) Ki lok ada, pi tyen lok magi oweko dano me lobo-ni pe gimarowa. Me labolle, pien wamoko tamwa me lubo cik pa Lubanga madok i kom buto ki nyom, dano gitwero cako loko lok marac i komwa i wi yamo. (Kwan Malaki 3:17, 18.) Calo Nua, pe walworo dano. Walworo Jehovah, meno aye oweko wamito bedo luwiny bote wek pe wacwer cwinye. Wangeyo ni En keken aye ma twero miniwa kwo ma pe tum.​—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Penye ni: ‘Tika abitimo jami matir i wang Lubanga kadi bed ni jo mukene ginywara nyo gicaya? Tika ageno ni Jehovah twero miyo jami ma mitte pi jo me oda kadi bed ni yenyo yo me kwo tek?’ Ka igeno Jehovah dok itye lawiny calo Nua, ci bed labongo akalakala ni Jehovah bigwokki.​—Jo Pilipi 4:6, 7.

11. Ariya ango ma Daniel ki luwote adek guwok ki iye i Babilon? (Nen cal ma tye i pot karatac 3.)

¹¹ Ariya mene ma Daniel owok ki iye? Kitero Daniel me kwo calo opii i Babilon, boma ma onongo opong ki lubange me goba ki tim tyet. Jo ma kunnu onongo gidag dok gingalo Lujudaya adada kacel ki Lubangagi, Jehovah. (Jabuli 137:1, 3) Man nen calo ocwero cwiny Daniel ki Lujudaya mukene ma gimaro Jehovah! Medo i kom meno, dano mapol onongo gitye ka kiyo Daniel kacel ki luwote adek Anania, Micael, ki Ajaria pien onongo kibipwonyogi me tic pi kabaka me Babilon. Onongo kimito ni gucam cam pa kabaka, ma i kine onongo tye cam mogo ma Jehovah pe mito ni jone gucam. Ento Daniel omoko tamme “pe me camo gin me kwer me cam mabeco pa kabaka-ni.”​—Daniel 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daniel onongo kite tye nining? (b) Jehovah onongo neno Daniel nining?

 ¹² Daniel onongo dok tye ki ariya mukene, ma i acakkine onongo nen calo gin mayot. En onongo obedo ngat ma kwiri dok pi meno kabaka omine mot me tic mo ma pire tek. (Daniel 1:19, 20) Kadi bed kit meno, Daniel pe odongo cwiny me awaka nyo bedo ki tam ni tamme kare ducu nongo tye atir. En obedo ngat ma mwol adada. En owaco ni jami magi ducu otwere pi teko pa Jehovah. (Daniel 2:30) Tam kong: Jehovah oloko i kom Daniel ni obedo lanen maber me aluba calo Nua gin ki Yubu. I kare meno, Nua gin ki Yubu onongo dong gutiyo pi Jehovah ki cwinygi ducu nio wa i togi ento Daniel onongo pud awobi matidi. Jehovah onongo geno Daniel adada! Ki lok ada, Daniel obedo lagen dok lawiny bot Lubanga pi kwone ducu. I kare ma Daniel onongo cok o mwaka 100, lamalaika pa Lubanga owaco lok man mamwonya bote ni: “Daniel, in dano ma gimaro adada.”​—Daniel 10:11.

13. Tyen lok ango ma nen calo oweko Jehovah okonyo Daniel me doko ngat tye ki rwom madit?

¹³ Daniel odoko dano ma pire tek adada i Ker me Babilon ki dok lacen i Ker me Media ki Percia pien Jehovah obedo ka mine cwak. (Daniel 1:21; 6:1, 2) Twero bedo ni Jehovah oweko Daniel odoko dano ma tye ki rwom madit wek okony jo pa Lubanga, kit macalo Yucepu otimo kwede i Ejipt ki dok Esta gin ki Mordekai i Percia. * (Nen lok ma tye i tere piny.) (Daniel 2:48) Tika itwero goyo kit ma Ejekiel ki Lujudaya mukene ma onongo gitye i opii guwinyo kwede me neno kit ma Jehovah otiyo ki Daniel me konyogi? Man twero bedo ni ocuko cwinygi adada!

14, 15. (a) Kwowa i kare-ni rom ki pa Daniel nining? (b) Gin ango ma lunyodo i kare-ni gitwero pwonyone ki bot lunyodo pa Daniel?

¹⁴ Watwero lubo lanen me niye kun wabedo luwiny calo Daniel nining? I kare-ni lobo opong ki tim carocaro kacel ki woro me goba. Babilon Madit ma obedo dini goba ducu me lobo-man ma Baibul lwongo ni “kabedo pa jogi” dong onyweno wi dano mapol ki woro me goba. (Niyabo 18:2) Ento wan watye calo wele i lobo man.  Pi meno, jo mapol gineno ni wan dok wapat ki jo mukene, ci man weko gitwero nywarowa. (Marako 13:13) Kadi bed kit meno, calo Daniel, wan ducu myero wamedde ki nyiko cok bot Jehovah Lubangawa. Ka wabedo jo mamwol, luwiny, kun wageno Jehovah ci en binenowa calo jo ma pigi tek bote.​—Aggai 2:7.

¹⁵ Lunyodo gitwero nongo pwony ma pire tek adada ki bot lunyodo pa Daniel. I kare ma Daniel pud latin matidi i lobo Juda, pol pa jo ma onongo gurume onongo jo maraco. Kadi bed kit meno, en odongo ma maro Jehovah adada. Tika man otimme pire kene? Pe. Lunyodone nen calo gupwonye lok i kom Jehovah. (Carolok 22:6) Kadi wa nying Daniel ma gonye ni “Lubanga aye Langolkopa” nyuto ni lunyodone onongo gimaro Jehovah. Pi meno, lunyodo, myero wudi cwinywu ka wupwonyo lutinowu ki lok i kom Jehovah. Pe wuol woko. (Jo Epeco 6:4) Wuleg kacel kwedgi. Wuleg pigi. Wutute matek me pwonyogi me maro jami ma Jehovah waco ni ber, ci en bigoyo laane i komwu.​—Jabuli 37:5.

16, 17. Ariya mapatpat ango ma Yubu owok ki iye?

¹⁶ Ariya mene ma Yubu owok ki iye? Alokaloka madit otimme i kwo pa Yubu. Mukwongo, Yubu aye onongo “dano madit makato jo ducu ma yo tung wokceng.” (Yubu 1:3) En onongo olony adada, jo mapol onongo gingeye dok giwore matek. (Yubu 29:7-16) Kadi bed kumeno, Yubu onongo pe tamo ni en dok eber makato jo mukene nyo ni pe emito Lubanga i kwone. Wangeyo man pien Jehovah olwonge ni “laticca” dok oloko i kome ni: “Dano ma cwinye atir, ma lworo Lubanga, dok dag tim marac.”​—Yubu 1:8.

¹⁷ Cutcut, kwo pa Yubu olokke adada. En orwenyo jamine ducu, dok cwinye otur ma onongo mito ni eto woko. I kare-ni, wangeyo ni Catan aye ma okelo peko magi ducu i kom Yubu. En owaco ni Yubu tiyo pi Jehovah pi rwot ineka keken. (Kwan Yubu 1:9, 10.) Jehovah pe otero adot man calo gin me tuku. Gin ango ma onongo en twero timone me nyuto ni Catan lagoba? En omiyo kare ki Yubu me nyuto genene ki dok nyuto ni etiyo pi Jehovah pi mar.

18. (a) Ngo ma yomo cwinyi i kom Yubu? (b) Gin ango ma wapwonyo i kom Jehovah ma lubbe ki kit ma en otero ki Yubu?

¹⁸ Catan obedo ka keto can i kom Yubu teretere dok oweko Yubu oneno calo Lubanga aye ma onongo tye ka timone. (Yubu 1:13-21) Lacen co adek ma onongo gitimme ni gibedo lurem Yubu guloko lok maraco bot Yubu. Guwaco ni Yubu onongo obedo ngat marac dok Lubanga tye ka pwodde pi balle. (Yubu 2:11; 22:1, 5-10) Yubu pud ogwoko genene kadi bed ni en okato ki i kwo matek. Lok ada tye ni Yubu bene i kine mogo oloko lok me mingo. (Yubu 6:1-3) Ento Jehovah oniang ni Yubu onongo oloko jami magi pien cwinye otur. Jehovah oniang ni Yubu pe okwere kadi bed ni Catan obedo ka yeto ki unu Yubu kare ki kare. Ma dong can magi ogik, Jehovah odwoko jami ducu ma onongo Yubu tye kwede dok ododo kiryo kulu ki bene omedde mwaka 140. (Yakobo 5:11) Yubu pud omedde ki  tic pi Jehovah ki cwinye ducu. Wangeyo man nining? Pien Ejekiel 14:14, ma en aye ginacoyawa ma pwony man jenge iye kicoyo mwaki miya mapol i nge to pa Yubu.

19, 20. (a) Watwero lubo lanen me niye kun wabedo luwiny calo Yubu nining? (b) Watwero nyuto cwiny me kica calo Jehovah bot jo mukene nining?

¹⁹ Watwero lubo lanen me niye kun wabedo luwiny calo Yubu nining? Kadi bed watye i kwo maber nyo marac, Jehovah aye myero obed Ngat ma pire tek loyo i kwowa. Wamito ni wagene dok wawinye ki cwinywa ducu. Ki lok ada, watye ki tyen lok mapol makato Yubu ma weko wabedo luwiny. Tam kong i kom gin ma wangeyo i kare-ni. Wangeyo jami mapol i kom Catan kacel ki dirone. (2 Jo Korint 2:11) Pien watye ki Baibul, tutwalle buk pa Yubu oweko wangeyo gin mumiyo Lubanga oye ni dano kong guden can. Ki i lok pa Daniel, wangeyo ni Ker pa Lubanga obedo gamente ma tye ada ma Yecu Kricito aye obedo lalocce. (Daniel 7:13, 14) Dok wangeyo ni Ker man cokcok-ki biloyo wi lobo ducu ci giko deno can woko.

²⁰ Jami ma gutimme i kom Yubu bene pwonyowa me nyuto mar ka utmegiwa gitye ka deno can. Calo Yubu, gin bene gitwero waco jami me mingo. (Latitlok 7:7) Ento pe myero watam marac nyo wakok i komgi ni gutimo gin marac. Ma ka meno, myero watemme me bedo ki niango i komgi. Ka watimo meno, ci wabibedo calo Wonwa Jehovah, ma lamar ki dok lakica-ni.​—Jabuli 103:8.

21. Lok ma tye i 1 Petero 5:10 poyo wiwa i kom kwo ma Nua, Daniel ki Yubu guwok ki iye nining?

²¹ Nua, Daniel ki Yubu ducu gukwo i kare mapatpat dok guwok ki i kwo mapatpat. Ento gin ducu guciro ariya ma onongo gitye ka kato ki iye. Kwo ma guwok ki iye poyo wiwa i kom gin ma lakwena Petero owaco ni: ‘Ka dong wuneno can pi kare manok, Lubanga lami kica ducu bimiyowu teko, dok bimiyo wucung matek liking.’​—1 Petero 5:10.

22. Gin ango ma wabipwonyo i pwony ma lubo man?

²² Lok ma tye i 1 Petero 5:10 bene gudowa i kare-ni. Jehovah cuko cwinywa ni ebiweko luticce gicung matek liking. Wan ducu wamito ni Jehovah ominiwa teko, dok wamito ni wacung matek liking kun wagwoko genewa bote. Meno aye gin mumiyo myero walub lanen me niye pa Nua, Daniel ki dong Yubu kun wabedo luwiny calo gin. I pwony ma lubo man, wabipwonyo ni co magi gugwoko gennegi bot Jehovah pien onongo gingeye maber adada. Ki lok ada, gin ‘guniang jami ducu’ ma onongo en mito ni gutim. (Carolok 28:5) Dok wan bene watwero timo kit meno.