1, 2. (a) Kwo matek ango ma utmegiwa gitye ka kemme kwede? (b) Lapeny ango ma bino i wiwa?

OMEGO mo ma nyinge Lije owaco ni: “I kare ma lweny ocakke i Burundi, lupacowa onongo gitye i gure. Dano onongo gitye ka ngwec dok bene kitye ka bayo muduku. Lunyodowa kacel ki wan lutino 11 wangweco pi gwoko kwowa ki bongo ma i komwa keken. Jo gangwa mogo guo i kam pa luring ayelo i Malawi, wot me mairo 1,000 kulu. Jo mukene guket ata.”

² I twok lobo ducu, luring ayela makato milion 65 kulu guringo guweko pacigi macalo adwogi me lweny nyo aunauna. Man pud dong wel luring ayela madit loyo i kare mo keken. * (Nen lok ma tye i tere piny.) I kin luring ayela magi, tye iye bene Lucaden pa Jehovah alip mapol. Dano mapol gurwenyo jogi me amara i to kacel ki jami  ducu ma gitye kwede. Kwo matek ango ma gukato ki iye? Watwero konyo utmegiwa nining me tic pi Jehovah ki yomcwiny kadi bed ni gukato ki i can magi? (Jabuli 100:2) Yo ango maber loyo ma watwero tito kwede kwena bot luring ayela ma pe gingeyo Jehovah?

3. Yecu kacel ki lupwonnyene gudoko luring ayela nining?

³ Yecu ki lunyodone gubedo luring ayela i lobo Ejipt i nge kare ma lamalaika pa Jehovah owaco bot Yucepu ni Kabaka Kerode mito neko Yecu woko. Gubedo kunu nio ka Kerode oto. (Matayo 2:13, 14, 19-21) Mwaki mapol lacen, lupwonnye pa Yecu bene “guket woko ata i lobo ducu me Judaya ki Camaria” pi aunauna. (Tic pa Lukwena 8:1) Yecu onongo ngeyo ni lulub kore mapol gibiringo giweko ganggi. En owaco ni: “Ka inen guketo ayela i komwu i gang acel, ci wuring woko i gang ma cok kwede.” (Matayo 10:23) Ngwec ki gang macalo luring ayela pi tyen lok mo keken pe yot.

4, 5. Jami maraco ango ma luring ayela girwatte kwede ka gitye (a) ka ngwec? (b) i kam?

⁴ Ka luring ayela gungweco woko ki i ganggi nyo gitye ka kwo i kam, girwatte ki jami maraco mapatpat. Gad omin Lije matidine, owaco ni: “Wawoto pi cabit mapol dok wabedo ka nongo kom dano muto miya mapol i teng yo. Onongo atye ki mwaka 12. Tyena okwot adada ma oweko awaco ki jo me gangwa ni gumedde ki wot guweka i yo. Babana pe oweka i cing adwii ento otinga i kore. Wabwot nino ki nino, wabedo ka lega kun wageno Jehovah, i cawa mukene onongo wacamo muyembe (aeme) keken ma gudongo i teng yo.”—Jo Pilipi 4:12, 13.

⁵ Pol pa jo me gang pa Lije gubedo i kam pa luring ayela ma United Nations loyo pi mwaki mapol. Ento kwone onongo bene pe yot. I kare-ni, Lije dong tye laneno me adwol, dok en otito ni: “Dano mapol onongo gipe ki tic me atima. Ticgi onongo obedo me kwoto nyig, mero, tuku me goyo cente, kwalo kwo, ki dong tim carocaro.” Me gwokke ki i tim maraco magi, Lucaden pa Jehovah onongo myero guket cwinygi i tic me kacokke. (Jo Ibru 6:11, 12; 10:24, 25) Gutiyo ki cawagi i yo maber wek gicung matek i ada, ki dok jo mapol gucako tic macalo painia. Gubedo ka poyo wigi ni kare bibino ma gin bene gibia ki i kam kit macalo jo Icrael bene kare oromo ci gua ki i dye tim. Man okonyogi me bedo ki neno matir.—2 Jo Korint 4:18.

6, 7. (a) “Mar pa Lubanga” cuko cwinywa me tero utmegiwa nining? (b) Mi labol acel.

⁶ “Mar pa Lubanga” cuko cwinywa me maro utmegiwa, tutwalle ka gitye ka wok ki i kwo matek. (Kwan 1 Jon 3:17, 18.) Me labolle, i kare ma Lukricitayo me Judaya gimito gin acama pien kec opoto, jo me kacokke guketo yub me miyo kony. (Tic pa Lukwena 11:28, 29) Lakwena Paulo gin ki Petero gucuko cwiny Lukricitayo me bedo jo ma cingi yot bot jo mukene. (Jo  Roma 12:13; 1 Petero 4:9) Kit macalo kicuko cwiny Lukricitayo me konyo jo ma gia ki i kabedo mukene, wan bene myero wakony utmegiwa ma gitye i kwo matek nyo ma kiunogi pi niyegi! * (Nen lok ma tye i tere piny.)—Kwan Carolok 3:27.

⁷ Cokcok-ki, Lucaden pa Jehovah alip mapol gungweco guweko pacigi macalo adwogi me lweny ki aunauna ma tye i kunyango me lobo Ukraine. Ki cwercwiny, jo mogo i kingi kinekogi woko. Ento omege ma i kabedo mukene i lobo Ukraine ki Russia gujolo utmege ma onongo gitye ka ngwec. Omege ma i lobo aryo magi gucung ma pe gicwako tung ka mo, pien gin ‘pe jo me lobo’ dok gumedde ki tito “lok me kwena maber.”—Jon 15:19; Tic pa Lukwena 8:4.

8, 9. (a) Peko ango ma luring ayela gikato ki iye ka gitye i lobo mukene? (b) Pingo mitte ni wadi cwinywa me konyogi?

⁸ Kidiyo luring ayela mogo me bedo i kabedo mukene i lobogi. Kadi bed kit meno, jo mukene pud gicito i lobo mukene ma pe gungi kwede. Tye ada ni gamente i kine mukene miyo cam, bongo ki kabuto bot luring ayela, ento peko mukene nongo pud tye. Me labolle, camme nongo pat adada ki ma gungi kwede. Luring ayela mogo ma gua ki ka ma piny lyet iye ginongo kwo tek ka ma piny ngic iye. Jo mukene nongo mitte ni gupwony tic ki tet manyen pi tyen me acel.

⁹ Gamente mogo gitye ki yub me pwonyo luring ayela wek gungi ki kwo i lobo mukene ma gitye iye. Ento nongo gigeno ni luring ayela myero gucak kwo pigi kengi i nge dwe mogo manok. Man pe twero bedo yot. Go kong jami ducu ma gimito ni gupwony lawang acel: leb manyen, tekwaro manyen, cik madok i kom culo mucoro, culo kwan ki dong kit me pwonyo lutino! Tika itwero nyuto woro kun idiyo cwinyi me konyo utmegiwa ma gitye ka kato ki i pekki magi?—Jo Pilipi 2:3, 4.

10. Watwero jingo niye pa utmegiwa ma gubedo luring ayela nining ka guo i lobowa? (Nen cal ma tye i pot karatac 3.)

¹⁰ I kine mukene luloc giweko bedo tek bot utmegiwa ma gubedo luring ayela me kubbe ki kacokke macok kwedgi. Dul mogo ma gijenge i kom gamente gimiyo bura ni gibijuko konyo utmegiwa. Gitwero waco ki utmegiwa ni ka gukwero tic ma gengogi ki wot i cokke ci pe gibiye ni gumedde ki bedo i lobo meno. Jo mogo i kingi guye tic magi pien gilwor dok giwinyo calo konygi pe. Pi meno, pire tek me rwatte ki utmegiwa ma gubedo luring ayela cutcut ka guo i lobowa. Myero gunge ni waparo pigi. Ka watimo kit meno dok wakonyogi ki jami ma mitte ci bijingo niyegi.—Carolok 12:25; 17:17.

11. (a) Gin ango ma luring ayela gimito mukwongo? (b) Luring ayela gitwero nyuto pwocgi nining?

¹¹ Mukwongo, mitte ni wami bot  utmegiwa cam, bongo ki dong jami mukene ma mitte pi kwo. * (Nen lok ma tye i tere piny.) Kadi wa jami calo tai me aruka obedo gin ma pire tek adada bot omegiwa. Ki lok ada, luring ayela pe giketo gingi tutwal ento gibedo ki pwoc i kom mic mo keken ma kiminigi. Man bikelo yomcwiny bot utmege ma gimiyo mic magi. Ento pire tek ni luring ayela guyelle me yenyo jami ma mitte pi kwogi. Timo man bimiyo pe giwinyo calo konygi pe dok gibedo ki wat maber ki utmege. (2 Jo Tecalonika 3:7-10) Ento kadi bed kit meno, luring ayela pud gimito kony.

12, 13. (a) Watwero konyo luring ayela nining? (b) Mi Labol.

¹² Pe mitte ni wabed ki cente mabup wek wakony luring ayela. Gin ma pire tek ma gimito aye ni wabed kwedgi ki dok wanyutigi mar. Me labolle, watwero pwonyogi kit ma kitiyo kwede ki giwot mapatpat ki kit me wilo cam maber ento ma welgi yot. Itwero bene konyogi me nongo caran ki macin me jwero piny wek okonygi me tiyo cente mo olo kare ki kare. Ma pire tek loyo aye konygi me bedo agonya i kacokke manyen ma gitye iye. Ka twere, tergi i cokke ka giwot tye. Itwero bene tito botgi yo maber loyo me tito kwena bot  dano ma gibedo i wang tic ma gitye iye, dok itwero tic kwedgi i ticwa me pwony.

¹³ I kare ma luring ayela mo gin angwen guo i kacokke mo, luelda mapatpat guminigi kony. Luelda magi gupwonyogi ki kit me dwoyo mutoka, coyo waraga ki kompiuta, ki dong kit me coyo waraga me penyo pi tic. Gunyutigi bene kit me tic ki cawagi i yo maber wek guket pi tic pi Jehovah obed mukwongo i kwogi. (Jo Galatia 6:10) I nge kare mo manok, omege angwen magi gudoko lupainia. Pi kony pa luelda kacel ki tute pa omege magi me keto yub me tic pi Jehovah, gudongo i yo me cwiny ki dok gugwokke pe me kwo calo jo me lobo pa Catan-ni.

14. (a) Atematema ango ma luring ayela myero gulweny kwede? (b) Mi labol.

¹⁴ Calo Lukricitayo mukene, luring ayela myero gugwokke ki i donyo i atematema ki dic me keto pi jami me kom mukwongo ma ka watgi ki Jehovah. * (Nen lok ma tye i tere piny.) Lije, ngat ma waloko i kome malo-ni, ki omegine kacel ki lumegine wigi po i kom pwony ma pire tek ma wongi opwonyogi kwede madok i kom niye i kare ma gitye ka ngwec. Guwaco ni: “Babawa ocako bolo jamiwa ma pigi pe tego ki acel acel. I agikkine, en omako kicaa ma iye nono ci owaco ki bwonyo ni: ‘Wuneno wunu?’ Man aye gin ma mitte!’”—Kwan 1 Temceo 6:8.

15, 16. (a) Watwero jingo niye pa utmegiwa nining? (b) Watwero kweyo cwinygi nining?

¹⁵ Luring ayela pe gimito cam ki bongo keken. Gimito kwe cwiny ki cuko cwiny ma a ki i Baibul. (Matayo 4:4) Luelda gitwero miyo kony me nongo buke i leb ma luring ayela giniang dok gikonyogi wek gurwatte ki utmege ma giloko lebgi. Man pire tek adada pien luring ayela mapol guweko jami ducu ma gungi kwede i lobogi. Dok nongo giparo jo ganggi, ganggi kacel ki kacokkegi. Mitte ni Lukricitayo luwotgi guwek guniang ni Jehovah pud marogi dok paro pigi. Ka pe ci luring ayela gutwero yenyo kony ki bot jo ma pe giworo Jehovah ma gitye i lobo ma gungweco iye-ni. (1 Jo Korint 15:33) Ka waweko giwinyo agonya i kacokke, ci nongo watye ka tic kacel ki Jehovah me gwoko “lubedo” ma gia ki i lobo mukene.—Jabuli 146:9.

¹⁶ Yecu ki lunyodone onongo pe giromo dok i lobogi ka jo ma onongo gitye ka unogi-ni pud gitye ka loc. Pi tyen lok acel-li, i kare-ni bene luring ayela pe gitwero dok i ganggi. Ngene kene ni jo mukene i kingi pe gimito dok i pacigi. Lije owaco ni lunyodo mapol ma guneno ka gibuto ki lupacogi tektek dok bene guneno nek alany ma otimme i lobogi dong pe gimito dok cen. Me konyo utmegiwa, myero ‘wamarre kekenwa calo omego, wabed ki kica kacel ki cwiny mamwol.’ (1 Petero 3:8) Kit ma kiunu ki luring ayela oweko mogo  pe gimito bedo kacel ki jo mukene, dok lewic makogi me tito can ma gukato ki iye, tutwalle ka lutinogi tye ka winyo. Penye kekeni ni, ‘Ka gin ma kit man otimme i koma, abimito ni kitera nining?’—Matayo 7:12.

17. Tic me tito kwena kelo kwe cwiny bot luring ayela nining?

¹⁷ Luring ayela mapol gia ki lobe ma kiketo kigeng i kom ticwa me tito kwena. Watye ki pwoc madit bot Lucaden ma gitye ki arima, ma pi ticgi oweko luring ayela alip mapol gitye ka winyo “lok me ker pa Lubanga” pi tyen mukwongo. (Matayo 13:19, 23) Jo mapol ma ‘yec onurogi’ gitye ka nongo kwe cwiny ki cuko cwiny ki i cokkewa ma oweko giwaco ni: “Adada, Lubanga gire tye i kinwu.”—Matayo 11:28-30; 1 Jo Korint 14:25.

18, 19. Watwero bedo jo ma giryek nining ka watye ka tito kwena bot luring ayela?

¹⁸ Mitte ni ‘wabed ryek’ ka watye ka tito kwena bot luring ayela. (Matayo 10:16; Carolok 22:3) Dicwinyi me winyo lok pa luring ayela, ento bene gwokke pe me donyo i lok me wibye. Myero walub tira ma wanongo ki bot jang gang kal kacel ki luloc wek pe warwak wiwa i gin mo ma pe wangeyo. Pien luring ayela gia ki i tekwaro kacel ki dini mapatpat, mitte ni kong waniang dok wawor tamgi kacel ki kit ma giwinyo kwede. Me labolle, jo mukene ma gia ki i lobe mogo gitye ki kit ma myero mon gurukke kwede. Pi meno, ka watye ka tito kwena botgi, pire tek me rukke i yo ma pe cwero cwinygi.

¹⁹ Wamito konyo jo ma gitye ki peko kadiwa jo ma pe giworo Jehovah. Ka watimo meno, nongo watye ka lubo labol pa Lacamaria ma Yecu otito pire i lapore-ni. (Luka 10:33-37) Yo maber me konyo dano aye me pwonyogi ki lok me kwena maber me Ker pa Lubanga. Laelda mo ma dong okonyo luring ayela mapol owaco ni pire tek me waco botgi cutcut ni wan wabedo Lucaden pa Jehovah. Myero wawek guniang ni ticwa ma pire tek tye me konyogi wek gunge gen mamwonya ma kicoyo i Baibul ma ka konyogi ki jami me kom.

20, 21. (a) Adwogi maber ango ma wanongo ka wanyuto mar me ada bot luring ayela? (b) Gin ango ma wabinyamo i pwony ma lubo man?

²⁰ Ka wanyuto mar bot “lubedo” ci bikelo adwogi maber. I kare ma cwar lamego mo ma nyinge Alganesh oto, en kacel ki lutinone abicel gungweco woko ki i lobo Eritrea pi aunauna. Gin guwoto ki i dye aro pi nino aboro ci guo i lobo Sudan ma guol matek. En owaco ni, “Utmege guterowa calo wadigi macok, guminiwa cam, bongi, ot buto ki giwot. Angagi ma gitwero jolo luring ayela i ganggi pien ni giworo Lubanga acel? Lucaden pa Jehovah keken!”—Kwan Jon 13:35.

²¹ Lutino mapol ma gungweco kacel ki lunyodogi kono? I pwony ma lubo man, wabinyamo kit ma watwero konyo kwede ki jo me ot magi wek guti pi Jehovah ki yomcwiny.