I KARE ma atye i cukul, jami mapol i kabedowa pe olokke tutwal. Lutino kwan ma icako kwan kwedgi i mwaka me acel aye onongo bene ityeko kwan kwedgi. Onongo bene ingeyo cokcok nying jo ducu ma i taun dok gin bene nongo gingeyo nyingi.

Fam matinotino mapol onongo orumo taun me Liberty, dok polle gipuro anywagi. I kare ma kinywala, onongo babana tiyo i fam pa ngat mo acel. Ma dong atye mwaka apar ki wiye, apwonyo kit me dwoyo trakta ki timo tic mukene i fam.

Pe abilo bedo ki wego ma bulu. Babana onongo tye ki mwaka 56 i kare ma kinywala, dok mamana onongo tye ki mwaka 35. Kadi bed kit meno, babana onongo kome yot dok tek. En onongo maro tic matek dok opwonyo lutinone me maro tic. En pe obedo ki cente madwong ento oneno ni watye ki gang, bongo me aruka, ki cam me acama muromo. En onongo kwanyo kare me bedo kwedwa. Babana onongo tye ki mwaka 93 i kare ma en oto. Mamana oto ki mwaka 86. Gin weng pe gutiyo pi Jehovah. Ento omera acel dong otiyo calo laelda nicakke i mwaka 1972.

Mamana onongo ladini mada. En onongo terowa i kanica pa ludini me Baptist i Ceng Cabit ducu.  I kare ma atye ki mwaka 12, awinyo pwony me Triniti pi tyen mukwongo. Ci apenyo mamana ni: “Yecu twero bedo Wod ki Won lawang acel nining?” Wiya po ni mamana ogamo ni: “Woda, meno obedo mung mukane. Pe mitte ni omyero waniang.” Ada wiya pe omedi niang wacel. Kadi bed kit meno, i kare ma atye ki mwaka 14, anongo batija i jang kulu mo macok. Guluta i pii tyen adek, kicel pi Won, kicel pi Wod, ki kicel pi cwiny maleng!

I kare ma atye i cukul cinia, onongo atye ki larema mo ma ladong bunia, en ocuko cwinya me donyo i tuko me dongo bunia. Ci acako pwonye dok adoko lamemba me gurup pa ludong bunia ma kilwongo ni Golden Gloves. Onongo pe angeyo dongo bunia maber, ci i nge lweny mogo manok, ajalo woko. Lacen kilwonga me donyo i mony me Amerika pi kare mo manok ci kicwala i Germany. I kare ma atye ka tic kunu, ludito ticca gucwala i gang kwan pa lumony pien onongo gitamo ni atwero bedo latela maber. Onongo gimito ni amedde ki tic i mony pi kwona kulu. Ento, an onongo pe amito bedo lamony, dong i nge tyeko mwaka aryo ma kimina, aa woko ki i mony i mwaka 1956. Ma pe otero kare malac i nge meno, adonyo i mony mo ma kite dok pat.

Ma peya apwonyo ada, onongo atye ki tam marac i kom kit ma laco kikome myero obed kwede. Tam man marac-ci anongo ki i filim ma onongo aneno kacel ki bot jo ma abedo kwedgi. Onongo atamo ni co ma giloko i kom Baibul pe gubedo co kikome. Ento acako pwonyo jami mogo ma oloko kwona woko. I nino mo acel ma atye ka dwoyo mutokana maleng dok makwar-ri i taun, anyira aryo gugwela ni acit botgi. Anyira magi onongo gin lumegi laco ma onyomo lamera madit. Anyira aryo-ni onongo gin Lucaden pa Jehovah. Con kong agamo Wi Lubele ki Awake! ki botgi, ento anongo ni Wi Lubele niang iye tek. Dong i wang-ngi, gin gulwonga me cito i Cokke me Kwano Buk, ma onongo obedo cokke matidi ma kinyamo iye Baibul dok timme i ganggi. Awaccigi ni abitamo iye. Gubwunyo kweda ka gupenya ni, “Icikke ni ibitamo iye?” Agamo ni, “Acikke.”

Akoko ange pi cikke meno, ento atamo ni pe myero atur cikkena. Ci i wi otyeno acito i cokke meno. Lutino ma i cokke meno aye gugudo cwinya loyo. Abedo ki ur matek i kom ngec me Baibul ma gitye kwede! Kadi bed yam abedo ka cito i kanica Ceng Cabit ducu kacel ki mamana, ngecca i kom Baibul onongo nok adada. Cokke man otugo mitina me medo ngecca, pi meno aye ni kikwan Baibul kweda. I kin jami ma akwongo pwonyone aye ni Lubanga Won Twer Ducu nyinge Jehovah. Con kong, onongo apenyo mamana lok i kom Lucaden pa Jehovah, ci en ogamo ni, “Oo, gin giworo mujee mo ma nyinge Jehovah.” Ento ma acako kwano Baibul, awinyo calo wanga dong ocako oyabbe!

Adongo oyotoyot, pien aniang ni anongo dini me ada. I Marci me mwaka 1957, i nge dwe abongwen keken nicakke ma acito i cokke me acel ca, anongo batija. Kita onongo olokke adada. Atye ki yomcwiny madit ni apwonyo gin ma Baibul waco i kom kit pa laco kikome. Yecu obedo laco ma pe ki roc. En onongo tye ki kero kacel ki teko ma pe pore ki laco mo keken. Ento en pe odonyo i lweny mo  keken. Ma ka meno, en oye ni ‘kiket can i kome,’ kit ma lunebi gutito con. (Icaya 53:2, 7) Apwonyo ni lalub kor Yecu “myero obed ngat ma lakica bot dano ducu.”​—2 Temceo 2:24.

Acako tic macalo painia i mwaka 1958. Ento ma pe orii, onongo mitte ni ajuk tic macalo painia pi kare manok. Pingo? Pien amoko tamma me nyomo Gloria, ngat acel i kin anyira aryo ma gulwonga me cito i cokke me kwano buk-ki! Pe amedo ki koko ange matwal pi tam meno. Gloria onongo anyadwe, dok pud tye anyadwe wa tin. Ki tung bota, welle dit loyo kidi daimon ma welle tek loyo ki i lobo-ni, dok cwinya yom adada ni anyomme! Wek en kong otitiwu lok manok i kome:

“Lunyodowa gunywalo wan lutino 17. Mamana obedo lacaden ma ogwoko genene wa ito. En oto ma atye ki mwaka 14. I nge tone, babana ocako kwano Baibul. Pien mamawa onongo dong pe, babawa oloko ki ladit ma loyo wi cukulwa. Lamera madit onongo dong cok tyeko kwanne me cinia, man oweko babana openyo ladit ma loyo cukul ka an ki lamera watwero cito i gang kwan i nino mapatpat. Man onongo weko ngat acel dong gang ka gwoko lutino matino. Dok weko i cawa ma babawa dwogo ki i gang tic nongo cam me otyeno dong ocek woko. Ladit me cukul oye tam meno, ci wabedo ka timo kit meno paka lamera otyeko kwanne. Lucaden ma gia ki i gangi aryo mapatpat gukwano Baibul kwedwa, ci wan lutino 11 wadoko Lucaden pa Jehovah. Amaro ticwa me pwony adada kadi bed ni onongo alwor. Cwara Sam, okonya me lweny ki lworo pi mwaki magi ducu.”

Wan ki Gloria wanyomme i Febuari 1959. Watiyo kacel ki yomcwiny calo painia. I Julai me mwaka meno, wapongo fom me tic i Betel. Onongo watye ki miti madwong me tic i Gang Kal Madit. Omego mo ma wamaro ma nyinge Simon Kraker oloko kwedwa. En owacciwa ni i kare meno onongo pe kitye ka gamo jo munyomme i Betel. Onongo pud watye ki miti madwong me tic i Betel, ento otero mwaki mapol wek wadony kuno.

Wacoyo waraga i gang kal madit wek gucwalwa ka ma can lutit kwena tye iye. Guminiwa lagam acel keken: Pine Bluff, Arkansas. I kare meno, onongo tye kacokke aryo keken i Pine Bluff. Kacokke acel onongo tye pi lutit kwena ma muni, ki acel pi lutit kwena ma ocol. Kicwalowa i kacokke ma tye pi ocol, ma onongo tye ki lutit kwena 14 keken.

Twero bedo ni itye ka tamo pingo Lucaden pa Jehovah onongo gipoko kin lutit kwena ma ocol ki ma muni. Lagamme tye acel keken, i kare meno onongo pe tye gin mo keken ma watero timone. I te cik, onongo pe kiye ni del col ki otara gubed kacel i dye lwak calo i gang lega, dok peko me tim gero bene onya mapol. I kabedo mapol, omege onongo gitye ki lworo ni kibibalo Ot me Kergi woko ka ocol ki muni gucokke kacel. Jami ma kit meno otimme. Ka Lacaden ma ocol ocito ka tito kwena i ot ki ot ka ma muni gibedo iye, onongo kimake dok i kare mukene kigoye bene. Dong wek tic me tito kwena omedde anyim, wabedo ka lubo cik pa gamente kun wageno ni i nino mo acel jami bilokke.

Ticwa me pwony onongo pol kare pe yot. I kine mukene ka watye ka tito kwena i kabedo pa del col, wacomo i kom gangi pa muni. Dong nongo mitte ni wamok tam: Tika wabimiyo caden oyotoyot nyo wabikwayo kica ci wamedde i doggola mukene? Meno aye kit ma kwo onongo tye kwede i kare meno.

Ki lok ada, onongo mitte ni wati wek wanong yo me kwo. Pol pa tic ma watimo onongo kiculowa cente manok adada. Gloria onongo tiyo calo laduny ot i gangi mogo manok. I gang acel, kiye ni akonye wek otyek ticce oyot. Jo me gang meno onongo giminiwa cam me dyeceng mo manok ma wacamo kacel wan ki Gloria. Cabit ducu, Gloria onongo goyo bongi pa jo me gang mo acel. An onongo agero dye kal, adunyo wang dirica, dok atiyo tic mogo ki woko i gang meno. I gang pa muni mo, onongo wadunyo wang ot. Gloria dunyo ki i ot kun an adunyo ki woko. Onongo watiyo dyeceng lung, man oweko giminiwa cam me dyeceng. Gloria onongo camo ki i ot, ento pe kacel ki jo me gang meno. An onongo acamo ki ka ma kigwoko iye mutoka, dok man pe ocwero cwinya. Camme onongo mit  adada. Gin onongo kitgi ber ento kwo pa jo murumogi aye onongo tye ka balogi. Wiya po i kare mo ma wacung i ka piko moo. I nge piko moo i mutokawa, apenyo latic ma kenyu ka ce Gloria twero tic ki coron. En onongo obedo munu. Onena ki gero ci ogamo ni, “Kiloro woko.”

Kitungcel, onongo cwinywa bedo yom ka watye kacel ki utmegiwa dok onongo wamaro ticwa me pwony adada! Ma wao i Pine Bluff, wabedo i gang pa omego mo ma onongo tye lakub kin luelda i kare meno. Dakone onongo pud pe tye i ada, dok Gloria ocako kwano Baibul kwede. An kitungcel acako kwano Baibul ki nyargi kacel ki cware. Anyaka-ni gin ki minne gumoko tamgi me tic pi Jehovah kun ginongo batija.

Onongo watye ki luremwa me amara i kacokke pa muni. Onongo gilwongowa i gangigi ka camo cam me otyeno kwedgi, ento wacito i dyewor pien pe wamito ni dano gunenwa kacel. Ku Klux Klan (KKK), dul pa muni ma gicwako apokapoka ki tim gero i kom ocol, onongo gitiyo matek adada i kare meno. Dyewor mo acel wiya po ni aneno laco mo obedo i nyim ode, ma orukke ki ruk pa dul me KKK. Jami maraco ma obedo ka timme i kom utmege pe ogengogi ki nyuto kica i kingi. I kare mo, onongo wamito cente me cito i gure madit, ci omego mo ma munu oye wilo mutokawa wek wanong cente me cito. I nino mo acel, wadwogo gang ma waol adada pien ni wabedo ka wot ki tyen i wi ceng malyet ka kwano Baibul ki lutino kwan mapol. Ento wanongo gin mo me aura. Mutokawa onongo tye i nyim otwa! Coc mo onongo tye kiroyo i maraya me nyim mutoka ma kwanne ni, “Wutwero gamo mutokawu calo mic ki bota. An ominwu.” Man otimme i nge dwe acel keken ma wacate mutokawa.

Cwiny me kica ma lamego mo onyuto bene ogudo cwinya adada. I mwaka 1962, kilwonga me cito i Cukul me Ticwa me Ker i South Lansing, New York. Man onongo bimiyo pwonye pi dwe acel bot luneno me kacokke, adwol, ki distrik. I kare meno onongo ape ki tic mo, dok centewa onongo odong manok adada. Ento con kong, kampuni mo me cim i Pine Bluff gupenya pi tic botgi. Ka gugama, onongo abibedo ocol me acel me tic i kampuni meno. Lacen guwacca ni gimito mina tic meno. Ngo dong ma onongo abitimo? Onongo ape ki cente me cito i New York. Atamo kong ni omyero akwer lwongo me cito i cukul wek acak tic i kampuni meno. Onongo dong atye ka yubbe me coyo waraga i Betel ci gin mo ma wiya pe biwil iye otimme.

Lamego mo i kacokkewa ma cware pe i ada odwongo doggolawa odiko ci omina baaca. Onongo opong ki cente. En kacel ki lutinone gubedo ka coo odiko con ka doyo poto pama pi cabit mapol. Gutiyo matek me nongo cente wek acit i New York. En owacca ni, “Cit i cukul, kwan matek ci idwog cen ipwonywa!” Lacen, apenyo kampuni cim ma gumina tic-ci ka atwero cako tic i nge cabit abic. Gumina lagam acel keken, “Pe larre!” Ento pire  onongo pe tek. Onongo dong amoko tamma woko. Cwinya yom ni pe aye tic meno!

Man aye kit ma wi Gloria po kwede i kom kare ma wabedo i Pine Bluff: “Amaro wang tic meno adada! Onongo abedo ki lutino kwan me Baibul ma romo 20 pol kare. Pi meno, onongo wacito ka pwony i ot ki ot i odiko ka dong wacito ka kwan ki lutino kwanwa me Baibul i dyeceng, i kine mukene wakwano wa i cawa 5 me dyewor. Tic me pwony onongo mit adada! Dok onongo cwinya bibedo yom me medde ki tic meno. Ki lok ada, onongo pe amito ni kicwalwa me tic macalo laneno me adwol, ento Jehovah onongo tye ki yub mapat.” Ada, Jehovah onongo tye ki yub mapat.

I kare ma watye ka tic macalo painia marii i Pine Bluff, wapongo fom me tic macalo painia keken. Dok onongo watye ki gen ni wang ma kicimowa. Pingo? Pien onongo wangeyo ni laneno me distrikwa mito ni wami kony i kacokke mo i Texas, dok onongo mito ni wati macalo painia keken kunu. Wamaro tam meno adada. Pi meno, wabedo ka kurone kun wageno ni wabinongo lagam, ento wakuro kwe. Lacen ma dong wajalo woko, wanongo waraga mo. Kicwalowa me tic macalo laneno ma woto awota! Meno obedo i Januari 1965. Omego Leon Weaver bene kicime me bedo laneno me adwol i kare meno. Kombeddi-ni en tye lakub kin lumemba me Komitti me Jang Gang Kal me Amerika.

Abedo ki lworo adada me tic macalo laneno me adwol. Mwaka acel nyo makato angec, laneno me adwol, James A. Thompson, Jr., ongiyo ka apore me tic macalo laneno. Ki cwiny me kica, en otito bota kabedo mene ma mitte ni ayubbi, kun tito diro mogo ma laneno me adwol maber myero obed kwede. I nge kare manok ma acako tic macalo laneno, aniang maber kit ma tira ma en omiyo-ni onongo mitte adada. I kare ma kicima, Omego Thompson aye obedo laneno me distrik me acel ma atiyo kwede. Apwonyo jami mapol adada ki bot omego ma lagen meno.

I kare meno, laneno me adwol onongo nongo pwony manok adada. Aneno kit ma laneno me adwol limo kwede kacokke mo pi cabit acel. Ka dok en oneno kit ma alimo kwede kacokke mukene pi cabit acel. En omina tam ki tira ma mitte. Ento i nge meno, wadong kenwa. Wiya po ni awaco ki Gloria ni, “Tika ada myero en dong ocit woko?” Ento lacen, aniang gin mukene ma pire tek. Wabibedo ki utmege mabeco kare ducu ma gibikonyowa, ento meno bitwere keken ka waye ni gukonywa. Pud atye ki pwoc pi kony ma anongo ki bot omege ma gitye ki ngec madwong calo J. R. Brown, ma yam obedo laneno ma woto awota, ki Fred Rusk ma onongo yam Labetel.

 Apokapoka me rangi del kom onongo tye ka weng i kare ca. I kare mo, gurup me KKK gubedo ka dorre i taun mo ma watye ka limone i Tennessee. I nino mo ma watye i ticwa me pwony, wangak ka cam i otel mo. I kare ma acito i coron, munu mo mager ma cwako apokapoka me rangi del kom olubo kora kunu. Ento omego mo ma muno ma ongwel kato wan weng bene odonyo ci openya ni, “Jami ducu tye maber Omego Herd?” Ci laco mager-ri okato woko oyotoyot labongo tic ki coron. I mwaki magi ducu, aneno ni gin ma kelo cwiny me apokapoka pe obedo pi rangi del kom ento obedo bal ma walako. Dok aniang ni omego gak omego kadi bed ni rangi del kome pat, dok biye to piri ka mitte.

Atiyo macalo laneno me adwol pi mwaki 12 ki macalo laneno me distrik pi mwaki 21. Wanongo yomcwiny ki cuko cwiny ma dwong adada i kare magi ducu. Ento onongo dok tye mic mukene ma tye ka kurowa. I Agucito 1997, yubwa mo ma wabedo ka kurone pi kare malac ocobbe. Kilwongowa me cito ka tic i Betel me Amerika. Meno otimme i nge mwaki 38 ma wapongo kwede fom. I nge dwe acel, wacako tic i Betel. Abedo ka tamo ni omege ma gidoro wi tic i Betel onongo gimito ni ati pi kare mo manok, ento pe otimme kumeno.

Ticca me acel obedo i Dipatmen ma Doro Tic me Tito Kwena. Apwonyo jami mapol adada! Luelda ki luneno me adwol ma i lobo Amerika ducu onongo gicwalo lapeny matego bot omege ma gitiyo i dipatmen man. Atye ki pwoc pi kit ma omege magi gudiyo kwede cwinygi i kare ma gipwonya. Kono kidwoka cen ka tic kunnu doki, onongo pud abipwonyo jami mapol ki bot omege magi.

An wan ki Gloria wamaro kwo i Betel adada. Kadi ma peya wadonyo i Betel onongo wamaro co con, dok meno okonyowa tutwal i Betel. I kine ka mwaka acel, acako tic macalo lakony kor Komitti pa Lukiko Madit ma Doro Tito Kwena. Ka dong, i mwaka 1999, kicima me bedo lamemba me Lukiko Madit. Apwonyo jami mapol i tic man. Ento pwony ma pire tek loyo ma anongo aye ni lawi kacokke pa Lukricitayo obedo Yecu Kricito, pe dano mo keken.

Ka atamo i kom kwona, i kare mukene awinyo calo lanebi Amoc. Jehovah oneno lakwat man mamwol-li ma onongo yubo nyig olam me acama. Lakodi nyig olam man lucan keken aye onongo gicamo. Ento Lubanga ocimo Amoc me bedo lanebi, dok omine mot mapol i ticce. (Amoc 7:14, 15) I yo acel-lu, Jehovah onena, wod pa lapur mo ma lacan ata ma a ki i taun me Liberty, Indiana. Jehovah omina mot mapol ata ma pe atwero kwanone weng kany! (Carolok 10:22) Kinywala i can dok wadongo i can, ento awinyo ni i agikkine anongo lonyo i yo me cwiny ma pe atwero wacone!