1-2. (a) Kwo onongo tye nining but Lukricitayo ma Luibru ma gibedo i Judaya i kare ma lakwena Paulo ocoyo botgi waraga? (b) Pingo waraga man okonyogi adada?

 I NGE to pa Yecu i mwaka 33 K.M., Lukricitayo ma Luibru ma gibedo i Jerucalem ki i Judaya gukato ki i pekki mapol. I kare meno aye kicako kwede ki kacokke pa Lukricitayo dok gukato ki i aunauna matek adada. (Tic 8:1) Dok lacen i nge mwaki 20, Lukricitayo ma Luibru gukato ki i peko me kec ma opoto kacel ki can lim. (Tic 11:​27-30) Kadi bed kit meno, i kine ka mwaka 61 K.M., Lukricitayo magi onongo olo gitye ki kuc mo manok ka kiporo ki aunauna ma onongo bibino i anyim. I kare meno, gunongo waraga ma oa ki bot lakwena Paulo. Tira ma onongo tye i waraga meno onongo bikonyogi me yubbe pi pekki ma onongo gicok kemme kwede.

² Waraga ma kicoyo bot Luibru obino i karene kikome pien kuc manok ma onongo gitye kwede-ni onongo pe birii. Lakwena Paulo omiyo tira ma onongo bikonyo Lukricitayo magi me ciro pekki ma onongo gicok kemme kwede. Man aye jwero Jerucalem, kit ma Yecu onongo otito kwede con. (Luka 21:20) Ngene kene ni, kadi wa Paulo nyo Lukricitayo magi onongo pe gingeyo awene kikome ma man onongo bitimme iye. Dong, Lukricitayo magi onongo gitwero tic ki kare ma odong me jingo niyegi kacel ki dongo kerogi me ciro peko.—Ibru 10:25; 12:​1, 2.

3. Pingo omyero Lukricitayo me kare-ni guket cwinygi i kom tira ma tye i waraga pa Paulo bot jo Ibru?

³ Wan bene, macok cok-ki wabikemme ki twon can madit  makato ma Luibru guwok ki iye. (Mat. 24:21; Yabo 16:​14, 16) Kong dong wanyamu tira mogo ma twero konyowa ma Jehovah omiyo ki Lukricitayo ma Luibru magi.

“WAMEDDE ANYIM KI PWONY PA JO MUTEGGI”

4. Peko ango ma Lujudaya ma gudoko Lukricitayo gukato ki iye? (Nen bene cal.)

⁴ Lujudaya ma onongo gudoko Lukricitayo onongo mitte ni gutim alokaloka madongo, dok timo man onongo pe yot. Lujudaya onongo gubedo jo ma Jehovah oyerogi. Dok pi mwaki mapol Jerucalem onongo obedo kabedo ma pire tek adada. Kabaka ma onongo cung pi Jehovah onongo loyo locce ki kunnu. Dok jo ma onongo gimito woro Jehovah onongo gitimo meno ki i Jerucalem. Lujudaya ducu ma lugen onongo gilubo Cik pa Moses kacel ki cik mapatpat ma lutela dinigi gipwonyo. Onongo tye cik ma doro lok i kom cam, lirre, kacel ki kit me tero lurok. Ento i nge to pa Yecu, Cik pa Moses ogiko tic woko dok onongo pe mitte ni kimi gityer i ot pa Lubanga. Dong onongo pe yot pi Lujudaya ma gudoko Lukricitayo me loko yo me worogi. (Ibru 10:​1, 4, 10) Kadi wa Lakricitayo ma oteggi calo Petero, onongo ni pe yot me keto tira magi i tic. (Tic 10:​9-14; Gal. 2:​11-14) Pien niyegi manyen onongo pat ki pa Lujudaya mukene-ni, lutela dini pa Lujudaya guketo aunauna magwar i komgi.

5. Gin ango ma onongo mitte ni Lukricitayo gucung matek me kanyone?

⁵ Lukricitayo ma Luibru onongo gitye ka kemme ki aunauna ma a ki i kabedo aryo mapatpat. Mukwongo, ludito dini pa Lujudaya onongo tero Lukricitayo magi calo jo mungak. Me aryo, Lukricitayo mogo ma i kacokke gubedo ka waco ni Lukricitayo myero gumedde ki lubo Cik pa Moses, gwok nyo pien onongo gilworo kemme ki aunauna. (Gal. 6:12) Gin ango ma onongo dong bikonyo Lukricitayo me medde ki bedo lugen bot Jehovah?

6. Paulo ocuko cwiny luye luwote me timo gin ango? (Jo Ibru 5:14–6:1)

 ⁶ I waragane bot Luibru, Paulo ocuko cwiny luye luwote me kwano Lok pa Lubanga i yo matut. (Kwan Jo Ibru 5:14–6:1.) Paulo otiyo ki Ginacoya ma nonge i cik macon me tito pingo yo me woro pa Lukricitayo ber loyo kit ma Lujudaya onongo giworo kwede Lubanga. a Paulo ocuko cwiny Lukricitayo me pwonyo ki niang maber lok ada ma tye i Ginacoya wek gubed ki kare me ngeyo pwony ma pe tye kakare kacel ki kwerone woko.

7. Ariya ango ma wakemme kwede i kare-ni?

⁷ I kare-ni, wakemme ki jo ma ginyayo lok goba nyo tam mogo ma pe rwatte ki gin ma Jehovah waco ni tye atir. Jo mukene giwaco ni pwony pa Lucaden pa Jehovah pe tye kakare pien gilubo gin ma Baibul pwonyo ka odok i lok me buto. Kit ma dano gitamo ki cwiny me apokapoka pien wakwanyo ngat mo keken ma okwero lubo cik pa Jehovah ki i kacokkewa. Kit ma dano gitamo kwede tye ka balle medde ameda ka kiporo ki kit ma Jehovah tamo kwede. (Car. 17:15) Dong pire tek adada ni omyero wange poko tam ma pe tye kakare dok wakwer woko. Pe omyero wawek tam pa jo ma dagwa otur cwinywa dok ogengwa ki tic pi Jehovah woko.—Ibru 13:9.

8. Gin ango ma bikonyowa me medde ki dongo i yo me cwiny?

⁸ Lakwena Paulo otito ki Lukricitayo ma Luibru ni omyero gumedde ki dongo i yo me cwiny dok wan bene omyero watim meno. Man tyen lokke ni omyero wakwan Baibul ki diro wek wabed ki kare me ngeyo Jehovah kacel ki tamme maber. Omyero wamedde ki timo man kadi wa i nge nongo batija. Kadi bed dong warii i ada pi mwaki mapol, wan ducu omyero wakwan Baibul nino ducu dok wabed ki yub maber me kwan piwa kenwa. (Jab. 1:2) Yub maber me kwan piwa kenwa bikonyowa me jingo niyewa, ma obedo gin ma Paulo otito ki Luibru me timone.—Ibru 11:​1, 6.

“WATYE I KIN JO MA GITYE KI NIYE, MA EN AYE DONG GWOKO KWOGI”

9. Pingo onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gubed ki niye matek?

⁹ Onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gubed ki niye matek pien onongo bikonyogi me kemme ki pekki ma onongo bibino i lobo Judaya. (Ibru 10:​37-39) Yecu ociko lulub kore ni ka guneno lumony gurumo boma me Jerucalem, ci omyero guring woko i wi godi. Tira pa Yecu man onongo gudo Lukricitayo ducu kadi bed onongo gibedo i boma me Jerucalem nyo i kabedo murumo Jerucalem. (Luka 21:​20-24) I kare macon, ka lumony gubino ka lweny, jo ma gibedo woko i nge cel onongo giringo gilaro i boma pien cel ma orumo boma onongo twero gwokogi. Onongo twero nen calo ringo i wi godi obedo tam marac adada, pi meno onongo mitte ni Lujudaya magi gubed ki niye matek me lubo tira pa Yecu meno.

10. Niye matek onongo bikonyo Lukricitayo ma Luibru me timo gin ango? (Jo Ibru 13:17)

¹⁰ Onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gugen jo ma Yecu onongo tye ka tic kwedgi me doro kacokke. Omege ma onongo gidoro kacokke nen calo gumiyo tira ma tito awene ma omyero utmege gua iye ki kit ma omyero gua kwede. (Kwan Jo Ibru 13:17.) Lakwena Paulo ociko utmegine ni: “Wuwiny lok pa jo ma telowu.” En onongo pe tye ka waco ni omyero gubed  luwiny bot luelda keken pien ni meno aye gin ma myero gutim, ento pien gigeno luelda. Dong onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gupwonnye me geno luelda dok gulub tira ma gimiyo ma peya kare me jwero Jerucalem oromo. Ka Lukricitayo magi onongo gubedo luwiny bot luelda i kare ma aunauna peya ocakke, ci onongo bibedo yot botgi me bedo luwiny i kare ma kwo tek.

11. Pingo mitte ni Lukricitayo me kare-ni gubed ki niye matek?

¹¹ I kare-ni, wamito niye matek calo Luibru ma gunongo waraga ki bot lakwena Paulo. Watye ka kwo i kare ma pol pa dano pe giye ni agikki piny tye ka bino. Gicayowa bene pi ye lok meno. (2 Pet. 3:​3, 4) Medo i kom meno, kadi bed Baibul miyo ngec mogo madok i kom gin ma bitimme i kare me twon can madit atika-ni, tye jami mapol ma pe wangeyo. Omyero wabed ki niye matek ni agikki me lobo man bibino i karene kikome dok ni Jehovah bigwokowa.—Kab. 2:3.

12. Gin ango ma bikonyowa me bwot ki i twon can madit atika-ni?

¹² Mitte bene ni wajing niyewa ni Jehovah tye ka tic ki “lagwok ot ma lagen dok maryek” me miniwa tira i kare-ni. (Mat. 24:45) Ka twon can madit atika-ni ocakke, kiromo miniwa tira ma tito ngo ma omyero watim ki ma pe myero watim me laro kwowa, kit ma nen calo kimiyo ki Lukricitayo ma Luibru i kare ma lumony me Roma gurumo Jerucalem. Man aye kare me jingo genwa kacel ki tekcwinywa me lubo tira ma wanongo ki bot omege ma Jehovah tiyo kwedgi me telowa. Ka pe wageno dok pe walubo tira ma gimiyo i kare-ni, ci bibedo tek adada me lubo tira ma wabinongo i kare me twon can madit atika-ni.

13. Pingo tira ma kicoyo i Jo Ibru 13:5 obino i karene kikome?

¹³ Ka onongo giwoto ki kuro lanyut me ringo woko ki i Jerucalem, onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gukwo kwo ma rwomme lapiny, kun gikwero cwiny me “maro lim.” (Kwan Jo Ibru 13:5.) Jo mogo i kingi onongo con gukato ki i peko me kec ma opoto kacel ki can lim. (Ibru 10:​32-34) Kadi bed onongo gubedo atera me kanyo pekki magi pi lok me kwena maber-ri, ento jo mogo i kingi onongo dok gucako keto cwinygi ka yenyo lonyo wek gubed ki gwok muromo. Ki lok ada, cente onongo pe bilarogi i kare ma nongo kitye ka jwero Jerucalem. (Yak. 5:3) Labongo akalakala mo, ngat mo keken ma onongo maro jami me kom onongo binongo tek adada me ringo woko ki i Jerucalem, kun weko pacone kacel ki jamine.

14. Bedo ki niye matek bigudo tam ma wamoko i kare-ni nining ka odok i kom bedo ki jami me kom?

¹⁴ Ka watye ki niye matek ni macok cok-ki Jehovah bijwero lobo man marac-ci woko, ci pe wabitamo ni pire tek me bedo ki cente madwong nyo jami mapol. I kare me twon can madit atika-ni, tic pa cente bibedo pe. Baibul tito ni dano i kare meno, “gibibolo ryalgi ki jabugi woko i dye gudo” pien gibiniang ni “ryal ki jabu pe twero larogi i nino ma Rwot [Jehovah] bionyo iye kinigane i komgi.” (Ejek. 7:19) Me kaka lungo wiwa ka tiyo cente madwong, omyero wamok tam ma twero konyowa me kwo kwo ma rwomme lapiny dok ma weko wabedo ki cawa me woro Jehovah. Meno kwako gwokke ki donyo i banya ma pe mitte nyo bedo ki jami me kom mapol ma camo cawani pien mitte ni igwokgi. Omyero bene wagwokke adada wek jami me kom ma watye kwede pe odok gin ma pire tek loyo i kwowa. (Mat. 6:​19, 24) Ka wawoto ki  nyiko cok ki agikki me lobo man, bimitte ni wayer ka wabigeno Jehovah nyo jami me kom ma watye kwede.

“MITO WUBED KUN WUCIRO”

15. Pingo onongo mitte ni Lukricitayo ma Luibru gudi cwinygi?

¹⁵ Onongo mitte ni Lukricitayo ma gibedo i Judaya gudi cwinygi i tic pi Jehovah ka kare me jwero Jerucalem dong woto ki nyiko cok. (Ibru 10:36) Kadi bed jo mogo i kingi guwok ki i aunauna magwar i kare mukato angec, jo mapol i kingi onongo gudoko Lukricitayo i kare ma piny opye mot dok kuc mo olo tye. Pi meno, Paulo opoyo wigi ni omyero gubed ma guyubbe pi aunauna ma onongo pud gibikato ki iye dok gubed atera me bedo lugen nio wa i to calo Yecu. (Ibru 12:4) Lujudaya mapol onongo gitye ki kiniga dok giger pien ni jo mapol onongo gitye ka doko Lukricitayo. Mwaki mogo manok ma peya Paulo ocoyo waraga man bot Luibru, lwak ma gukeco gugoyo Paulo i kare ma en tye ka tito kwena i Jerucalem. Lujudaya makato 40 kulu “gutudo doggi kacel kun gikwongo ni pe gibicamo cam kadi wa mato pii nio ka gineko Paulo.” (Tic 22:22; 23:​12-14) Kadi bed onongo kibiunogi, onongo mitte ni Lukricitayo magi gumedde ki cokke kacel me woro Jehovah, tito kwena maber-ri, kacel ki jingo niyegi.

16. Waraga ma kicoyo bot jo Ibru twero konyowa nining me bedo ki neno ma atir i kom aunauna? (Jo Ibru 12:7)

¹⁶ Gin ango ma onongo bikonyo Lukricitayo ma Luibru me kanyo adegadega ma gibikato ki iye? Paulo onongo tye ki miti me konyo Lukricitayo magi me neno adwogi mabeco ma bino pi ciro can. Pi meno, en otito ni Lubanga twero ye ni kitem niyewa wek wanong pwonnye ki iye. (Kwan Jo Ibru 12:7.) Pwonnye man konyo Lakricitayo me dongo kit mogo ma yomo cwiny Jehovah. Ka Luibru magi onongo guketo cwinygi i kom adwogi mabeco ma bino pi ciro can, ci onongo bibedo  yot botgi me kanyo adegadega.—Ibru 12:11.

17. Pwony ango ma Paulo onongo madok i kom ciro aunauna?

¹⁷ Paulo ocuko cwiny Lukricitayo ma Luibru ni omyero gubed ki tekcwiny dok pe guil cinggi woko kadi bed gitye ka kato ki i pekki mapatpat. Lakwena Paulo onongo twero minigi tam maber madok i kom ciro aunauna. Macalo ngat ma onongo obedo ka unu Lukricitayo, en onongo ngeyo kit ma aunauna gudo kwede ki dano. En bene onongo ngeyo kit me ciro aunauna, pien en bene owok ki i aunauna mapatpat. (2 Kor. 11:​23-25) Dong Paulo onongo twero lok ki tekcwiny ka odok kom kit me ciro aunauna. En opoyo wi Lukricitayo magi ni ka gitye ka ciro aunauna, mitte ni pe gujenge i kom tekogi kekengi ento i kom Jehovah. Paulo onongo twero lok ki tekcwiny ni: “[Jehovah] en lakony mera, pe abibedo ki lworo.”—Ibru 13:6.

18. Ngo ma bitimme i kom wan ducu i anyim, dok gin ango ma omyero watim kombeddi?

¹⁸ I kare-ni, utmegiwa mogo gitye ka ciro aunauna. Yo acel ma watwero nyuto kwede mar botgi aye ki lega pigi. Dok i kare mogo watwero konyogi ki minigi jami ma mitte. (Ibru 10:33) Baibul tito ka maleng ni, “jo [ducu] ma mito lubo kit pa jo ma lworo Lubanga, kun gibedo i Kricito Yecu, gibiunogi.” (2 Tem. 3:12) Pi tyen lok meno, wan ducu omyero wayubbe pi kwo matek ma wabikato ki iye i anyim. Dong omyero wamedde ki keto genwa ducu i kom Jehovah i kare-ni kun wabedo labongo akalakala mo ni en bikonyowa me ciro peko mo keken ma wabiwok ki iye. I karene kikome, Jehovah bilaro jo ducu ma gugwoko gennegi.—2 Tec. 1:​7, 8.

19. Gin ango ma watwero timo me yubbe pi twon can madit atika-ni? (Nen bene cal.)

¹⁹ Labongo akalakala mo, waraga pa Paulo bot Lukricitayo ma Luibru me cencwari me acel okonyogi me bedo ma guyubbe me ciro aunauna ma gibikato ki iye. Paulo ocuko cwiny utmegine me kwano Lok pa Lubanga i yo matut kun giniang iye maber adada. Timo man onongo bikonyogi me niang ki kwero pwony mogo ma twero weko niyegi doko goro. En ocuko cwinygi me jingo niyegi wek gubed atera me lubo tira ma Yecu kacel ki omege ma gitelo wigi gimiyo i kacokke. Dok en okonyo Lukricitayo magi me jingo kerogi me ciro aunauna kun gibedo ki neno ma atir, dok gineno aunauna macalo pwonnye mua ki bot Wongi ma lamar. Wan bene omyero waket tira magi i tic i kwowa. Timo meno bikonyowa me ciro pekki nio wa i agikki.—Ibru 3:14.