1, 2. (a) Lobo tye ka pokke medde ameda nining? (b) Lapeny mene ma wabinongo lagamgi i pwony man?

LAMINWA mo ma bedo i kupiny me lobo Ulaya owaco kit man i kom kwone macon, “Nicakke i kare ma pud atidi, abedo ka neno tim maraco ki ngolo kop alenga keken. Pi meno akwero tim me wibye ma i lobowa, dok acako cwako tam pa jo ma gimito kelo alokaloka. Ada, pi mwaki mapol abedo ka winnye ki laco ma tero bom i kin dano.” Omego mo ma bedo tung kupiny me Afrika otito pingo onongo ebedo ngat mager: “Onongo atamo ni kakawa ber loyo kaka mukene ducu, man oweko adonyo i tim me wibye. Ki kunu kipwonyowa me neko jo mukene ki tong—kadi wa jo me kakawa ma onongo gicwako pati mapat.” Lamego mukene ma bedo i lobo Ulaya otito ni: “Abedo ki cwiny me apokapoka, dok man oweko onongo adag jo ma gia ki i lobo nyo dini mukene mapat ki ma mega.”

² I kare-ni, jo mapol gitye ki cwiny ma jo adek-ki gubedo kwede. Gurup pa lucung i wibye mapol gitiyo ki gero me nongo loc ken. Jo mapol gilwenyo matek adada pi lok me wibye. Dok i lobe mapol, kiuno jo ma gua ki i lobo mukene.  Kit ma Baibul otito kwede con, dano “pe gibilubo cikkegi” i kare me agikki. (2 Temceo 3:1, 3, NW) Lukricitayo gitwero medde ki bedo ma guribbe kadi bed ni lobo tye ka balle medde ameda nining? Lanen pa Yecu twero miniwa pwony maber adada. I kare pa Yecu, jo mapol onongo gitye ki apokapoka matek pi tim me wibye. I pwony man, wabinongo lagam pi lapeny adek magi: Pingo Yecu okwero donyo i tim me wibye mo keken? Yecu onyuto nining ni jo pa Lubanga omyero pe gucwak tim mo keken me wibye? Yecu opwonyowa pe me tic ki gero nining?

3, 4. (a) I kare pa Yecu, Lujudaya mapol onongo mitigi tye nining? (b) Miti ma kit meno ogudo lupwonnye pa Yecu nining?

³ Jo mapol ma Yecu obedo ka tito kwena botgi onongo gimito nongo loc ken ki bot Luroma. Gurup pa lucung i wibye ma kilwongogi ni Jewish Zealots gubedo ka medo mac i kom miti pa dano me bedo ki loc ken. Jewish Zealots onongo gilubo laco mo ma kilwongo ni Juda ma Lagalilaya, ma okwo i kare pa Yecu. Juda obedo meciya ma lagoba, dok obwolo jo mapol. Lacoc me tekwaro pa Lujudaya ma nyinge Josephus owaco ni, Juda onongo piyo Lujudaya me lweny i kom Luroma dok lwongo jo ma culo mucoro ni gubedo “jo ma lwor.” Pe otero kare malac Luroma guneko Juda woko. (Tic pa Lukwena 5:37) Jo mogo me gurup pa Jewish Zealots bene gutiyo ki gero wek ginong loc ken.

⁴ Pol pa Lujudaya onongo gitye ka kuro bino pa Meciya matek adada. Onongo gitamo ni Meciya bilarogi woko ki i te loc pa Luroma dok weko lobo Icrael doko oteka. (Luka 2:38; 3:15) Polgi onongo gitamo ni Meciya biketo kerre i Icrael i lobo kany. Dok ni ka meno otimme, Lujudaya ducu ma gikwo i lobe mapatpat gibidok cen ka kwo i lobo Icrael. Kadi wa Jon Labatija i kare mo openyo Yecu ni: “In aye ngat ma myero obin-ni, nyo dok wakur ngat mukene?” (Matayo 11:2, 3) Gwok nyo Jon obedo ka tamo ni ngat mukene aye ma bibino ka laro Lujudaya. Lacen, i nge cer pa Yecu, lupwonnyene aryo gurwatte kwede i yo ma cito i Emau. Gin guwaco ni onongo gitye ki gen ni Yecu aye ma onongo bilaro Lujudaya. (Kwan Luka 24:21.) I nge kare manok, lupwonnye pa Yecu gupenye ni: “Rwot, i kare man en aye ibidwoko iye ker bot jo Icrael bo?”​—Tic pa Lukwena 1:6.

5. (a) Pingo jo me Galilaya onongo gimito ni Yecu obed kabakagi? (b) Tira ango ma Yecu omiyo botgi me loko tamgi?

⁵ Lujudaya onongo gitamo ni Meciya bicobo pekkigi ducu. Meno aye gin mumiyo jo me Galilaya onongo gimito ni Yecu odok kabakagi. Oromo bedo ni gutamo ni en aye twero bedo laloc maber loyo. En onongo ngeyo lok, twero cango lutwo, dok twero miyo wa cam bot jo ma kec nekogi. Dano gubedo ki ur adada i kare ma Yecu opito co ma welgi romo 5,000 kulu. Yecu oniang tamgi woko. Baibul waco ni: “Ka Yecu oniang ni gimito bino ka make tektek pi kete me bedo kabaka, ci olwi, ocito i wi got kene.” (Jon 6:10-15) Orwone, nen calo cwiny dano onongo dong opye woko. Pi  meno Yecu otito botgi ni en pe ebino ka miyogi jami me kom ento me pwonyogi lok i kom Ker pa Lubanga. En owaco botgi ni: “Pe wuti pi cam ma top woko, ento pi cam ma ri nio wa i kwo ma pe tum.”​—Jon 6:25-27.

6. I yo ango ma Yecu onyuto kwede ni en pe emito bedo laloc i lobo kany? (Nen cal mukwongo ma tye i pot karatac 3.)

⁶ Ma kare me tone dong onyiko cok, Yecu oniang ni lulub kore mogo onongo gitamo ni en bicako loc macalo kabaka i Jerucalem. Yecu obolo botgi carolok i kom ciling me konyogi me niang ni en pe bibedo laloc i Jerucalem. Carolok meno tye i kom “wod ker mo,” ma en Yecu kikome, ma ocito i lobo mabor pi kare malac. (Luka 19:11-13, 15) Yecu bene owaco atyer bot laloc me Roma ma nyinge Pontio Pilato ni en pe ecwako tim me wibye me lobo-ni. Pilato openyo Yecu ni, “In i Kabaka pa Lujudaya?” (Jon 18:33) Gwok nyo Pilato obedo ki lworo ni Yecu bimiyo Lujudaya gijemo woko i kom Luroma. Ento Yecu ogamo ni: “Kerra pe me lobo man.” (Jon 18:36) Yecu okwero luto wiye i tim me wibye, pien Kerre onongo biloc ki i polo. En owaco ni ticce i lobo kany tye me “bedo caden me lok ada.”​—Kwan Jon 18:37.

7. Pingo twero bedo tek tutwal pe me cwako pati mo keken kadi ki i cwinywa?

⁷ Yecu onongo ngeyo tic ma okele i lobo kany. Wan bene ka wangeyo ticwa ma pire tek, wabigwokke ki cwako pati mo keken, kadi ki i cwinywa. Man pol kare pe yot. Laneno mo ma woto awota owaco ni cwiny me cwako pati tye ka doko tek adada i kabedone. Gitye ki awaka madwong pi lobogi dok gitamo ni kwogi bibedo maber kono dano me kakagi aye tye ka loyogi. En omedde ni: “Tye me yomcwiny ni, omege gugwoko notegi macalo Lukricitayo ki keto cwinygi i kom tito kwena maber me  Ker-ri. Gigeno ni Lubanga aye bicobo tim maraco ki pekki mukene ma watye kwede-ni.”

8. Tim marac ango ma Lujudaya mapol i kare pa Yecu guwok ki iye?

⁸ Ka dano gineno tim maraco tye ka medde i kabedogi, pol kare gidonyo matek i lok me wibye. I kare pa Yecu, culo mucoro okelo apokapoka me wibye matek mada. Ki lok ada, Juda ma Lagalilaya ojemo i kom Roma pien Luroma onongo gitye ka coyo dano pi culo mucoro. Dok onongo giculo mucoro mapatpat, calo pi ngom, odi, ki mukene. Medo i kom meno, lujog mucoro onongo gin lucamucana. I kare mogo, onongo giculo lutic pa gamente wek kicimgi macalo lujog mucoro, ka dong gitiyo ki twerogi me kwalo dano ci ginongo cente madwong. Jakayo, ladit pa lujog-mucoro i Jeriko, odoko lalonyo pien onongo kwalo dano kun miyo giculo mucoro mukato woko.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) I yo ango ma lumone pa Yecu gutemo bwole wek olut wiye i tim me wibye? (b) Gin ango ma wapwonyo ki i lagam pa Yecu? (Nen cal me aryo ma tye i pot karatac 3.)

⁹ Lumone pa Yecu gutemo bwole wek olut wiye i lok kom culo mucoro. Gupenye lok i kom culo “mucoro bot Cecar,” man onongo mucoro me denarii acel ma Lujudaya ducu giculo. (Kwan Matayo 22:16-18.) Lujudaya onongo gidag mucoro man pien poyo wigi ni gamente me Roma aye loyogi. “Jo pa Kerode,” nyo lucwak patine, onongo gitye ki gen ni ka Yecu owaco ni pe omyero kicul mucoro bot Cecar, ci giromo moro adot i kom Yecu ni tye lamone pa Ker me Roma. Ento ka Yecu owaco ni myero gucul mucoro man, ci jo mapol gibiweko lubo kore woko. Dong, lagam ango ma Yecu omiyo?

¹⁰ Yecu ogwokke adada pe me cwako tung ka mo keken. En ogamo ni: “Wudwok jami pa Cecar bot Cecar, ki jami pa Lubanga wudwok bot Lubanga.” (Matayo 22:21) Kadi bed ni Yecu onongo ngeyo ni lujog-mucoro mapol gubedo lucamucana, ento en pe oketo tamme i kom timgi meno. Me ka meno, en oketo tamme i kom Ker pa Lubanga, ma bicobo pekki pa dano ducu. Yecu owekiwa lanen maber me aluba. Myero wabed ma pe wacwako tung ka mo keken ka odok i kom lok me wibye, kadi bed pati acel tamgi nen calo kelo dongo lobo ento mukene ca tamgi nen calo rac. Lukricitayo giketo cwinygi i kom Ker pa Lubanga ki timo mitine. Pi meno, wan pe wamiyo tamwa i kom lok me wibye dok pe waloko marac i komgi.​—Matayo 6:33.

11. Watwero konyo jo mukene me jwayo cwiny me apokapoka nining?

¹¹ Lucaden pa Jehovah mapol guloyo cwiny me cwako tim me wibye ma onongo yam gitye kwede. Me labolle, lamego mo ma ocol ma bedo i Britain, i kare ma pud pe opwonyo ada, okwano lok ma kwako lobogi i univaciti ci odongo cwiny me donyo i wibye. Lamego-ni owacci: “Onongo amito lweny pi twero pa jo ma ocol pien kiterowa marac adada. Kadi bed ni angeyo laro lok adada, onongo pud abedo ma cwinya otur. Pe onongo angeyo ni laro lok pe twero  cobo peko man pien apokapoka me rangi del kom a ki i cwiny dano. I kare ma acako kwano Baibul, aniang ni omyero kong acak ki loko cwinya kekena. Dok lamego ma munu aye ma okonya motmot.” Macalo adwogine, en oloko kit ma ewinyo kwede ki i cwinye. En omedde ni: “Man dong atye ka tic macalo painia marii i kacokke pa luding it, dok atye ka pwonnye me mako lurem ki jo ducu labongo apokapoka mo.”

12. Kodi “tobi” ango ma Yecu owaco ni lupwonnyene myero gugwokke ki iye?

¹² I kare pa Yecu, lupwonye dini onongo gicwako pati me wibye mapatpat. Me labolle, buk ma wiye tye ni Daily Life in Palestine at the Time of Christ [Kwo me Nino Ducu i Palestina i Kare pa Kricito] waco ni Lujudaya onongo gupokke i dini mapatpat ma rom aroma ki pati me wibye. Pi meno Yecu ociko lupwonnyene ni: “Wugwokke i kom tobi pa Luparicayo ki tobi pa Kerode.” (Marako 8:15) Ma Yecu oloko i kom Kerode, en nen calo onongo tye ka lok i kom lulub pati pa Kerode. Gurup me aryone, ma gin Luparicayo, onongo gimito ni Lujudaya gunong loc ken ki bot Ker me Roma. Ma lubbe ki jiri pa Matayo, Yecu bene ociko lupwonnyene ni gugwokke i kom Lucadukayo. Lucadukayo onongo gimito ni Roma omedde ki loc pien man weko gimedde ki bedo ki rwom madito. Yecu ociko lupwonnyene ni gugwokke ki “tobi,” nyo pwony pa gurup adek magi. (Matayo 16:6, 12) Yecu omiyo tira man i nge kare ma dano onongo gimito make tektek me kette macalo kabaka.

13, 14. (a) Donyo pa lupwonye dini i tim me wibye okelo tim gero nining? (b) Pingo pe opore me tic ki gero, kadi bed kiterowa marac? (Nen cal me adek ma tye i pot karatac 3.)

¹³ Ka lupwonye dini gidonyo i lok me wibye, man pol kare kelo tim gero. Yecu opwonyo lulub kore ni pe myero gucwak tung ka mo keken. Meno aye tyen lok acel mumiyo lulamdog madito ki Luparicayo onongo gimito neko Yecu. Onongo gitye ki lworo ni ka dano guwinyo lok pa Yecu, ci gibikwero lubo korgi woko. Ka meno otimme, onongo gibirwenyo rwomgi macalo lutela dini ki twero ma ginongo ki bot jo Roma. Guwaco ni: “Ka waweke kit meno, ci dano biye en, Luroma bibino, gibiketo kabedowa maleng ki rokwa woko.” (Jon 11:48) Pi meno, Kayapa, Lalamdog Madit oyubo pulan me neko Yecu woko.​—Jon 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayapa okuro wa i dyewor ci ooro lumony me mako Yecu. Ento Yecu onongo ngeyo ni gitye ki yub me neke. Pi meno, i kare ma en tye ka camo cam me agikki ki lukwenane, owaccigi ni guwil pala lucwan. Pala lucwan aryo onongo romo me miyogi pwony ma pire tek. (Luka 22:36-38) Lacen i dyewor meno, lwak gubino ka mako Yecu, ci kiniga omako Petero matek oweko en owoto pala lucwan otongo it ngat acel. (Jon  18:10) Ento Yecu owaco bot Petero ni: “Dwok pala lucwanni kakare i akura; pien jo ducu ma mako pala lucwan, gibinekogi bene ki pala lucwan.” (Matayo 26:52, 53) Pwony ma pire tek ango ma Yecu opwonyo ki lulub kore? Opwonyogi ni omyero pe gubed jo me lobo-ni. Man aye gin ma Yecu onongo olego pire i otyeno meno. (Kwan Jon 17:16.) Lubanga keken aye tye ki twero me lweny i kom tim maraco.

15, 16. (a) Lok pa Lubanga okonyo Lukricitayo nining me gwokke ki i kukukuku me lobo-ni? (b) Apokapoka ango ma Jehovah neno ka oporo jone ki jo me lobo-ni?

¹⁵ Laminwa ma bedo tung kupiny me lobo Ulaya ma kiloko i kome malo-ni opwonyo gin acel-lu. En owaco ni: “Aneno ni tim gero pe kelo kuc. Aneno bene ni, jo ma gitiyo ki gero pol kare gito woko. Dok jo mapol gibedo ki kec cwiny. Cwinya obedo yom adada i kare ma apwonyo ki i Baibul ni Lubanga keken aye ma twero kwanyo tim maraco ki i lobo. Pi mwaki 25 mukato-ni, meno aye kwena ma atye ka tito ki dano.” Omego ma bedo tung kupiny me Afrika-ni oloko tonge odoko “pala lucwan pa cwiny maleng,” ma en aye Lok pa Lubanga. (Jo Epeco 6:17) Kombeddi dong en tito kwena me kuc bot dano ducu, labongo paro pi kaka ma gia ki iye. Dok i nge lamego ma bedo i lobo Ulaya-ni odoko Lacaden pa Jehovah, en onyomme ki omego mo ma a ki i kaka ma onongo yam daggi adada. Jo adek-ki ducu guloko kwogi pien onongo gimito bedo calo Yecu.

¹⁶ Pire tek adada ni waket alokaloka magi i kwowa! Baibul tittiwa ni, jo me lobo-ni gitye calo pii me nam ma bedo ka twagge dok gipe ki kuc mo. (Icaya 17:12; 57:20, 21; Niyabo 13:1) Lok me wibye tugo kiniga i cwiny dano, pokogi, dok kelo tim gero. Ento wan watye ma wanote dok ki kuc. Ka Jehovah oneno kit ma dano me lobo-ni gupokke kwede, en cwinye bedo yom adada me neno kit ma jone gunote kwede.​—Kwan Jepania 3:17.

17. (a) Watwero kelo note i kinwa i yo adek mene? (b) Gin ango ma wabinyamo i pwony ma lubo man?

¹⁷ I pwony man, wapwonyo ni watwero kelo note i kinwa i yo adek mapatpat: (1) Wageno ni Ker pa Lubanga keken aye bikwanyo tim maraco woko ducu, (2) ka odok i lok me wibye, pe wacwako tung ka mo keken, ki dong (3) pe wadonyo i tim gero. Ento gin mukene ma twero balo notewa aye cwiny me apokapoka. I pwony ma lubo man, wabineno kit ma Lukricitayo me cencwari me acel guloyo kwede cwiny me apokapoka, kun wapwonnye ki i lanengi.