1-2. Tam ma pire tek ango ma onongo mitte ni Lujudaya ma gibedo i Babilon gumoki? (Ejira 1:2-4)

 KABAKA ocwalo lok angeya! Lujudaya ma onongo gubedo opii i Babilon pi mwaki 70, onongo dong gitye agonya me dok cen i lobogi, Icrael. (Kwan Ejira 1:2-4.) Jehovah keken aye onongo twero cobo gin ma kit man. Pingo watwero wacone kit meno? Lubabilon onongo pol kare pe gigonyo opiigi. (Ic. 14:4, 17) Ento onongo kityeko turo Babilon woko, dok lalocce manyen owaco ki Lujudaya ni gitwero a woko. Macalo adwogine, Lujudaya ducu, tutwalle luwi odi, onongo gitye ki tam ma pire tek me amoka: a woko ki i Babilon nyo medde ki bedo kunu. Meno onongo pe twero bedo tam mayot me amoka. Pingo?

² Jo mapol i kingi onongo dong gutii woko ma pe gitwero woto wot mabor meno. Kit macalo pol pa Lujudaya onongo kinywalogi i Babilon, onongo peya gukwo i kabedo mukene. Onongo pe giwinyo calo lobo Icrael obedo pacogi ento lobo ma kwarigi gua ki iye. Lujudaya mogo nen calo onongo dong gudoko lulonyo i Babilon, dok onongo giromo nongo tek me weko pacigi nyo biacaragi me cito i kabedo mukene.

3. Mot ango ma onongo tye ka kuro Lujudaya ma gibidok cen i Icrael?

³ Lujudaya ma lugen onongo gingeyo ni adwogi mabeco ma gibinongo ka gudok cen i Icrael dwong loyo gin mo keken ma gibijalo. Mot maber loyo ma onongo gibinongo kwako worogi. Kadi bed onongo tye odi makato 50 kulu me woro lubange i Babilon, onongo pe tye ot mo me  woro Jehovah i boma meno. Keno tyer mo keken onongo pe ma Luicrael gitwero tyero iye gityer kit macalo Cik pa Moses waco kwede, dok lulamdog onongo gipe me tyero gityer magi. Onongo bene tye jo mapol i boma meno ma giworo lubange me goba ma welgi kato luwor Jehovah. Pi meno, Lujudaya alip mapol onongo gitye ki miti madwong adada me dok cen paco ka ma gitwero roco iye woro me ada.

4. Jehovah ocikke me miyo kony ango bot Lujudaya ma onongo gitye ka dok cen i Icrael?

⁴ Wot matek me a ki i Babilon me cito i Icrael onongo tero dwe ma romo angwen, ento Jehovah ocikke botgi ni ariya mo keken ma twero gengogi ki wot man kibijwayone woko. Icaya ocoyo ni: “Wuger yo pa Rwot [Jehovah], wutir yone ocung atir i tim aroo pi Lubangawa. . . . ka ma ogonne gibitiro cung atir, dok yo ma obedo burbur gibipiro woko.” (Ic. 40:3, 4) Go kong gin ma kit man: yo ma opire ma tye i dye aroo, dok okato ki i kin godi. Luwot onongo gibibedo ki yomcwiny me wot iye! Onongo bibedo yot adada pigi me wot i yo ma kipiro dok tye atir loyo me ito godi ki cere nyo me wot i lung i kin godi. Man onongo biweko giwoto oyotoyot bene.

5. Nying mene ma onongo kimiyo ki yo ma a ki i Babilon me cito i Icrael?

⁵ I kare-ni, yo mapol gitye ki nyinggi nyo nambagi. Yo ma Icaya otito pire-ni bene onongo nyinge tye. Wakwano ni: “Yo gudo bibedo madit kunu, yo ma gicako nyinge ni ‘Yo Maleng.’ Jo ma gin lubalo pe gibilubo yo meno.” (Ic. 35:8) Cikke man onongo tyen lokke ngo bot Lujudaya? Dok man gudowa nining i kare-ni?

6. Pingo kilwongo yo man ni Yo Maleng?

⁶ “Yo Maleng”—meno pud dong obedo nying mamwonya ya pi yo madit! Pingo kilwongo yo man ni Yo Maleng? Kabedo mo onongo bibedo pe i lobo Icrael pi “jo ma gin lubalo”—nyo Lajudaya mo keken ma timo tim tarwang, woro cal jogi, nyo timo bal mukene madongo. Lujudaya ma gudwogo cen onongo gibidoko “jo maleng” bot Lubangagi. (Nwo. 7:6) Ento meno onongo pe te lokke ni, pe mitte ni jo ma gua ki i Babilon gutim alokaloka me yomo cwiny Jehovah.

7. Alokaloka mene ma onongo mitte ni Lujudaya mogo gutim? Mi labol.

⁷ Kit ma waneno kwede con, pol pa Lujudaya onongo kinywalogi i Babilon dok onongo gungi woko ki tam kacel ki rwom me kwo pa Lubabilon. Mwaki mapol i nge dwogo cen i Icrael, Lujudaya mogo gunyomo anyira ma lurok. (Nia 34:15, 16; Ejira 9:1, 2) Lacen doki, Gabuna Nekemia obedo ki ur me niang ni lutino ma kinywalogi i Icrael onongo pe gupwonyo leb pa Lujudaya. (Nwo. 6:6, 7; Nek. 13:23, 24) Lutino magi onongo gibipwonnye me maro ki woro Jehovah nining ka pe gitwero niang leb Ibru—ma en aye leb ma kicoyo iye Lok pa Lubanga? (Ejira 10:3, 44) Dong onongo mitte ni Lujudaya gutim alokaloka madongo, ento timo man onongo yot pien dong gibedo i Icrael, ka ma onongo kitye ka roco iye woro me ada motmot.—Nek. 8:8, 9.

8. Pingo omyero wabed ki miti me ngeyo jami mutimme i kare macon? (Nen cal ma tye i pok ngeye.)

⁸ Jo mogo giromo tamo ni, ‘Meno lok mamit adada, ento tika gin ma otimme i kom Lujudaya me kare macon gudowa  i kare-ni?’ Ada gudowa, pien gin ma watye ka timone i kare-ni kitwero poro ki wot i “Yo Maleng.” Kadi bed watye i kin jo ma kiwirogi nyo “romi mukene,” mitte ni wamedde ki wot i “Yo Maleng.” Timo man bikonyowa me medde ki woro Jehovah i kare-ni ki dong i kare me anyim ka Ker-ri okelo kwo mamwonya i lobo. b (Jon 10:16) Nicakke i mwaka 1919, co, mon, ki lutino milion mapol guweko Babilon Madit, ma en aye dini goba ducu ma i lobo-ni, dok gucako wot i Yo Maleng. Nen calo in bene itye i kingi. Dano gucako wot i yo meno i kine ka mwaka 100 angec, ento jo mukene gucako yubo yo meno mwaki miya mapol angec.

9. Ma lubbe ki Icaya 57:14, i yo ma nining ma kiyubo kwede “Yo Maleng”?

⁹ Jehovah oneno ni kikwanyo ariya ducu woko ki i yo pa Lujudaya ma onongo gitye ka a ki i Babilon. (Kwan Icaya 57:14.) “Yo Maleng” ma i kare-ni kono? Mwaki miya mapol ma peya mwaka 1919 oromo, Jehovah otiyo ki co ma onongo gitye ki woro matut pire me yubo yo me a woko ki i Babilon Madit. (Por ki Icaya 40:3.) Gutimo tic ma mitte wek obed yot pi jo ma cwinygi atir me a woko ki i dini goba dok guribbe kacel ki jo pa Jehovah i woro me ada. Tic me yubo yo man onongo kwako ngo? Nen kong tic mogo ma kitimo.

10-11. I yo ma nining ma tic me goyo ki gonyo Baibul oweko lok me Baibul onya i kin piny? (Nen bene cal.)

¹⁰ Goyo bukke. Nio wa i kine ka mwaka 1450, onongo pud kikobo coc me Baibul ki cing. Tic man onongo tero kare malac, dok kopi me Baibul magi onongo welgi tek dok pe ginonge atata. Ento i kare ma kicako goyo Baibul kun kitiyo ki macin me goyo bukke, odoko yot me goyo Baibul mapol ki me pokone bot dano.

¹¹ Gonyo leb. Pi mwaki miya mapol, Baibul onongo nonge polle i leb Latin, ma obedo leb ma jo mukwano i rwom ma lamal keken aye gitwero niang. Ento i kare ma kicako goyo bukke mapol, co ma gitye ki woro pi Lubanga, gutiyo matek me gonyo Baibul i leb ma lutedero giloko. Onongo dong twere pi lukwan Baibul me poro gin ma lupwonye dini pwonyo ki gin ma Baibul pwonyo.

12-13. Mi labol ma nyuto kit ma lutino kwan me Baibul ma cwinygi atir guyaro kwede pwony goba pa kanica nicakke i kine ka mwaka 1835.

¹² Bukke ma konyowa me kwano Baibul. Lutino kwan me Baibul ma ludiro gupwonyo jami mapol ki i gin ma gukwano i Lok pa Lubanga. Ento lupwonye dini gubedo ki akemo madwong i kare ma lutino kwan me Baibul magi gucako tito ki jo mukene jami ma gupwonyo. Me labolle, nicakke i kine ka mwaka 1835, co mapol ma cwinygi atir gucako goyo trak ma yaro ka maleng pwony goba ma kipwonyo i kanica.

¹³ I kine ka mwaka 1835, laco mo ma lworo Lubanga ma nyinge Henry Grew ogoyo trak ma nyamo kit ma jo muto gitye kwede. I trak meno, en onyuto ki i Ginacoya ni ngat moni twero bedo ki kwo ma pe to keken ka Lubanga omine, ento pe ni pien kinywale ki tipo ma pe to i kome, kit macalo pol pa kanica gipwonyo kwede. I mwaka 1837, lapwony dini mo ma nyinge George Storrs onongo  trak meno i kare ma tye ka wot ki gar. En okwano ci omoko ni etyeko nongo ada mo ma pire tek. En omoko tamme me nywako gin ma epwonyo-ni. I mwaka 1842, en omiyo pwony i kabedo mapatpat kun nyamo wi lok man ni, “Lapeny—Tika Jo Maraco Gitye ki Tipo ma Pe To?” Jami ma George Storrs ocoyo ogudo cwiny awobi mo ma nyinge Charles Taze Russell.

14. I yo ma nining ma Omego Russell ki luwote gunongo adwogi maber ki i tic me yubo gudi ma onongo kitimo i kare macon? (Nen bene cal.)

¹⁴ I yo ma nining ma Omego Russell ki luwote gunongo adwogi maber ki i tic me yubo gudi ma onongo kitimo i kare macon? I kare me kwangi, gutimo kwed kun gitiyo ki bukke kacel ki Baibul mapatpat, dok jami kwed magi onongo tye con ma peya gucako kwedgi. Gin bene gunongo adwogi maber ki i kwed ma Henry Grew, George Storrs, ki jo mukene gutimo. Omego Russell ki luwote gutiyo matek i tic me yubo gudi ki yubo bukke mapol kacel ki trak mapatpat ma nyamo pwony me Baibul.

15. Jami ma pigi tego ango ma otimme i mwaka 1919?

¹⁵ Nicakke i mwaka 1919, Babilon Madit dong pe tye ki twero i kom jo pa Lubanga. I mwaka meno, “lagwok ot ma lagen dok maryek” ocako tic matek me konyo jo ma cwinygi atir wek gucak wot i “Yo Maleng.” (Mat. 24:45-47) Tic ma jo mukene onongo gutimo i kare mukato angec me yubo yo meno okonyo jo ma pud gucako wot nyen i yo meno me medo ngecgi i kom Jehovah ki yubbe. (Car. 4:18) Onongo bene gitwero cako kwo i yo ma rwatte ki miti pa Jehovah. Jehovah pe oketo gingi ni jone gutim alokaloka ducu lawang acel. Me ka meno, en obedo ka lonyo jone motmot. (Nen bok ma wiye tye ni “ Jehovah Lonyo Jone Motmot.”) Pud dong wabibedo ki yomcwiny madit ya ka dong  watwero yomo cwiny Lubangawa i jami ducu ma watimo!—Kol. 1:10.

16. Nicakke i mwaka 1919, tic ango ma kitimo me roco “Yo Maleng”? (Icaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Yo ducu omyero kibed ka rocone kare ki kare wek gubed maber. Nicakke i mwaka 1919, tic me roco “Yo Maleng” tye ka medde ameda, wek obed maber ma twere ki dano mapol ma gitye ka a ki i Babilon Madit me wot iye agonya. Lagwok ot ma lagen dok maryek ma onongo kicimo nyen ocako tic cutcut, dok i mwaka 1921, gugoyo buk ma twero konyo jo ma pud gucako pwonyo lok ada me Baibul apwonya. Buk meno, ma kilwongo ni The Harp of God, kigoyo kopine ma romo milion abicel i leb 36, dok jo mapol gupwonyo ada ki iye. I kare-ni, watye ki buk manyen ma watiyo kwede me kwano Baibul ki dano, ma kilwongo ni Bed ki Kwo Maber Nakanaka! I kare man me agikki-ni, Jehovah tiyo ki dulle me miyo tira ma a ki i Lokke Baibul me konyo wan ducu me medde ki wot i “Yo Maleng.”—Kwan Icaya 48:17; 60:17.

17-18. “Yo Maleng” man terowa kwene?

¹⁷ Watwero wacone ni kare ducu ka ngat moni oye kwano Baibul kwedwa, en bedo ki kare me cako wot i “Yo Maleng.” Jo mogo giwoto manok keken ci gia woko. Jo mukene gumoko tamgi me medde ki wot iye wang ma guo i kabedo ma gicito iye. Meno kabedo mene?

¹⁸ Pi jo ma gitye ki gen me cito i polo, “Yo Maleng” terogi i “poto [paradic] pa Lubanga” i polo. (Yabo 2:7) Pi jo ma gitye ki gen me kwo i lobo, yo meno biterogi wa i agikki me mwaka 1,000 me loc pa Kricito i kare ma dano ducu bibedo labongo roc. Ka itye ka wot i yo meno i kare-ni, pe ibed ka tamo pi jami ma ijalogi me wot i yo meno. Dok pe ia woko ki i yo man wang ma ityeko wotti me o i lobo manyen! Walego ni wuwot maber.