1. Tic matek ango ma Yoaci, Ujia, ki Yocia gukemme kwede?

 ONONGO ibiwinyo nining ka idoko kabaka pa jo pa Lubanga ma pud itidi adada? Onongo ibitiyo ki tweroni nining? Baibul tittiwa lok i kom jo matino mogo ma gudoko kabaka me Juda. Me labolle, Yoaci onongo tye ki mwaka 7 keken, Ujia onongo tye ki mwaka 16, dok Yocia onongo tye ki mwaka 8 i kare ma odoko kabaka. Tic man nen calo obedo tek adada pigi! Ento kadi bed onongo pe yot botgi, Jehovah kacel ki jo mukene gukonyogi me timo jami mabeco mapol.

2. Pingo omyero waket cwinywa ka kwano gin mutimme i kwo pa Yoaci, Ujia, ki Yocia?

² Wan pe wabedo luker, ento watwero nongo pwony ma pigi tego ki i gin mutimme i kwo pa Yoaci, Ujia, ki Yocia. Gumoko tam mabeco mapol, ento bene gumoko tam maraco. Ki i labolgi, wabineno pingo omyero wayer lurem mabeco, wabed jo mamwol, dok wamedde ki yenyo Jehovah.

3. Kabaka Yoaci odok i kom tam ma Lalamdog Madit Yekoyada omine nining?

³ Mok tam me ryeko calo Yoaci. I kare ma Yoaci onongo pud tidi, wonne oto woko, ci Lalamdog Madit Yekoyada aye ogwokke dok opwonye lok i kom Jehovah. Yoaci onyuto ryeko pien owinyo tam ma Yekoyada omine. Pien Yekoyada  oweko lanen maber, Yoaci omoko tamme me tic pi Jehovah ki me konyo jo mukene bene me timo meno. Yoaci oketo wa yub me roco ot pa Lubanga.​—2 Tekwaro 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Adwogi maber ango ma wanongo ka wamaro dok walubo cik pa Jehovah? (Carolok 2:​1, 10-12)

⁴ Ka lunyodoni nyo ngat mukene tye ka pwonyi me maro Jehovah ki me kwo ma lubbe ki rwomme, nongo gitye ka mini mic ma pire tek adada. (Kwan Carolok 2:​1, 10-12.) Lunywali gitwero pwonyi i yo mapol mapatpat. Nen kong kit ma won anyaka mo ma nyinge Katya okonyo kwede ki nyare me moko tam mabeco. Nino ducu ka onongo wonne tye ka tere i gang kwan, en onongo nyamo ginacoya me nino meno kacel kwede. Katya owaco ni, “Nyamo lok meno onongo konya me timo gin ma atir ka akemme ki ariya mo.” Ento, ket kong ni, iwinyo calo cik ma lunyodoni giketo ma jenge i Baibul tye ka turo tweroni me bedo agonya? Ngo ma twero konyi me jolo tiragi? Laminwa mo ma nyinge Anastasia wiye po ni lunywalle onongo gikwanyo kare me tite pingo guketo cik moni. En owaco ni, “Man okonya me niang ni pe gitye ka keto cik magi me genga ki bedo agonya, ento me gwoka pien gimara.”

5. Jami ma itimo bigudo lunyodoni kacel ki Jehovah nining? (Carolok 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ka ilubo tira me Baibul ma inongo, cwiny lunywali bibedo yom. Ma dong pire tek loyo, ibiyomo cwiny Lubanga dok ibidongo wat ma birii pi naka kwede. (Kwan Carolok 22:6; 23:​15, 24, 25.) Magi gubedo tyen lok mabeco adada mumiyo myero ilub lanen ma Yoaci oweko i kare ma pud tidi.

6. I nge to pa Yekoyada, Yoaci ocako winyo tam pa jo mene, dok adwogine obedo nining? (2 Tekwaro 24:​17, 18)

⁶ Nong pwony ki i tam maraco ma Yoaci omoko. I nge to pa Yekoyada, Yoaci omako lirem ki jo maraco. (Kwan 2 Tekwaro 24:​17, 18.) En oyero me winyo tam pa rwodi me Juda, ma onongo pe gimaro Jehovah. Nen calo in bene iye ni Yoaci onongo myero ogwokke ki rwodi magi ma luyela-ni. (Car. 1:10) Me ka meno, en owinyo tamgi marac-ci. Ki lok ada, i kare ma Jekaria, ma obedo omaro Yoaci, otemo mine tira, Yoaci oweko kineke woko. (2 Tekwaro 24:​20, 21; Mat. 23:35) Meno pud dong obedo gin marac dok me mingo ya! I acakkine, Yoaci onongo obedo kabaka maber, ento lacen en ongak woko ki i woro me ada dok odoko lanek. I agikkine, luticce kikome aye guneke. (2 Tekwaro 24:​22-25) Kwone onongo bibedo maber adada ka onongo en omedde ki bedo  lawiny bot Jehovah kacel ki jo ma gimaro Lubanga! Pwony ango ma wanongo ki i labol meno?

7. Angagi ma omyero iyer macalo luremi? (Nen bene cal.)

⁷ Pwony acel ma watwero nongo ki i tam marac ma Yoaci omoko aye ni omyero wayer lurem ma gimaro Jehovah dok gimito yomo cwinye. Lurem ma kit meno gibikonyowa me timo jami mabeco. Pe mitte ni wamak lirem ki jo ma mwakagi rom ki megwa keken. Wi opo ni, Yoaci onongo tidi adada ka kiporo ki lareme Yekoyada. Ka odok i kom lurem ma iyerogi, pennye kekeni ni: ‘Tika gikonya me jingo niyena i kom Jehovah? Tika gicuko cwinya me kwo ma lubbe ki rwom pa Lubanga? Tika gimaro lok i kom Jehovah kacel ki jami ma gipwonyo ki i Baibul? Tika gimina tira ka atimo bal, nyo mono giwacca mere gin ma amito winyone keken?’ (Car. 27:​5, 6, 17) Ki lok ada, ka luremi pe gimaro Jehovah, ci nongo pe gupore me bedo luremi. Ento ka itye ki lurem ma gimaro Jehovah, gwok lirem meno maber​—gibikonyi kare ducu!​—Car. 13:20.

8. Ka ce watiyo ki kabedo me nywako lok i Intanet, gin ango ma omyero watam iye?

⁸ Kabedo me nywako lok i Intanet twero bedo yo maber me kubbe ki wadiwa kacel ki luremwa. Ento, jo mapol gitiyo ki yo me kubbe man me wakke, kun giketo cal kacel ki vidio ma nyuto jami ma gutimo nyo jami manyen ma guwilo. Ka ce itiyo ki kabedo me nywako lok i Intanet, pennye kekeni ni: ‘Tika mitina tye me nyutte bot jo mukene? Tika amito nywako gin mo maber ki jo mukene, nyo amito ni gubed ka paka? Tika aweko tam pa jo mukene ma gitiyo ki ka nywako lok man doro tamma, lokka, nyo jami ma atimo i yo marac?’ Omego Nathan Knorr, ma yam otiyo macalo lamemba me Lukiko Madit, omiyo tam man: “Pe ibed ka yelle me yomo cwiny dano. Ka itimo meno, ci pe ibiyomo cwiny ngat mo keken. Tute me yomo cwiny Jehovah, ci ibiyomo cwiny jo ducu ma gimaro Jehovah.”

9. Tic ango ma Jehovah okonyo Ujia me cobone? (2 Tekwaro 26:​1-5)

⁹ Mok tam me ryeko calo Ujia. I kare me bulune, Kabaka Ujia onongo obedo ngat mamwol. En opwonyo “kit me lworo Lubanga.” En okwo pi mwaka 68, dok cokcok pi kare me kwone ducu, Jehovah ogoyo laane i kome. (Kwan 2 Tekwaro 26:​1-5.) Ujia oloyo lumone pa rok me Icrael mapol dok ogero cel kacel ki dog cel matego me gwoko Jerucalem. (2 Tekwaro 26:​6-15) Nen calo cwiny Ujia obedo yom adada pi jami ducu ma Lubanga okonye me cobone.​—Latit. 3:​12, 13.

10. Ngo mutimme i kom Ujia?

¹⁰ Nong pwony ki i tam maraco ma Ujia omoko. Kabaka Ujia onongo ongi woko ki miyo rukca kun dano mukene gilubo lokke. Twero bedo ni meno oweko en otamo ni etwero timo gin mo keken ma emito. Dong nino mo acel, Ujia oette odonyo i ot pa Jehovah ci otemo wango odok eceta i wi keno tyer, ma onongo cik pe ye ni kabaka otim. (2 Tekwaro 26:​16-18) Lalamdog Madit Ajaria otemo jukke, ento Ujia okeco matek adada. Tye me cwercwiny ni, Ujia pe omedde ki bedo lagen dok Jehovah opwode ki keto two dobo i kome. (2 Tekwaro 26:​19-21) Kwone onongo bibedo maber adada ka onongo en omedde ki bedo mwol!

11. Gin ango ma twero konyowa me medde ki bedo jo mamwol? (Nen bene cal.)

¹¹ I kare ma Ujia odoko tek adada, wiye owil woko ni tekone kacel ki jami mabeco ducu ma etye kwede oa ki bot Jehovah. Pwony ango ma wanongo? Myero wiwa opo ni Jehovah  aye miyo botwa mot ducu ma watye kwede i ticce kacel ki i kwowa. Me ka wakke pi jami ma wacobo, myero wami deyo bot Jehovah pi jami ducu ma wacobo. b (1 Kor. 4:7) Myero wabed mwol kun waye ni watye ki roc dok wamito tira. Omego mo ma tye ki mwaka 60 ki wiye ocoyo ni: “Apwonnye pe me keco nyo bedo ki turcwiny ka jo mukene guneno gorona. Ka kimina tira pi gin mo marac ma atimo, atute me yubo ka ma abalo ki me medde ki tic pi Jehovah.” Lok ada tye ni, ka walworo Jehovah dok wamedde ki bedo mwol, ci wabibedo ki kwo me yomcwiny.​—Car. 22:4.

12. I kare ma Yocia pud bulu, en oyenyo Jehovah nining? (2 Tekwaro 34:​1-3)

¹² Mok tam me ryeko calo Yocia. Yocia onongo tye ki mwaka 16 i kare ma ocako yenyo Jehovah. En onongo mito pwonyo lok i kom Jehovah kacel ki timo Mitine. Ento, kwo onongo pe yot pi kabaka matidi-ni. Onongo mitte ni en ocung matek pi woro me ada i kare ma pol pa dano onongo gitye ka woro cal jogi. Dok en otimo meno! Ma mwaka pa Yocia peya oromo 20, en ocako jwayo woro goba woko ki i rok me Juda.​—Kwan 2 Tekwaro 34:​1-3.

13. Kwoni bibedo nining ka idyere bot Jehovah?

¹³ Kadi bed pud itidi, itwero moko tammi me lubo lanen pa Yocia ki pwonyo lok i kom Jehovah kacel ki Kite mamwonya-ni. Timo man bitugo cwinyi me dyere bot Lubanga. Man bigudo kwoni nining? Omego Luke, ma onongo batija ki mwaka 14, owaco kit man i kare me batijane, “Cakke kombeddi, abiketo tic pi Jehovah bedo gin mukwongo i kwona dok abitute me yomo cwinye.” (Mar. 12:30) Pud dong bibedo ber ya ka itye ki miti macal ki pa Luke!

14. Mi labol i kom kit ma bulu mogo gitye ka lubo kwede lanen pa Kabaka Yocia.

¹⁴ Ariya ango ma in macalo ngat matidi itye ka kato ki iye? Nen kong gin ma bulu mogo guwaco. Omego Johan, ma onongo batija ki mwaka 12, oloko i kom lyeto ma lutino kwan luwote giketo i kome me mato taa ki oceke nyo ywayo yito taa. Me nongo teko me kanyo lyeto meno, Johan poyo wiye kekene ni mato  taa ki oceke twero balo yotkome kacel ki watte ki Jehovah. Rachel, ma onongo batija ki mwaka 14, otito gin ma okonye me lweny ki ariya ma en kemme kwede i cukul. En owaco ni: “Atute me yenyo jami ma twero poyo wiya i kom lok me Baibul nyo Jehovah. Me labolle, ka kitye ka pwonyowa ki history, ayenyo gin mo ma twero poyo wiya i kom Baibul nyo lok pa lunebi ma kubbe ki pwony meno. Nyo ka atye ka boko lok ki ngat mo i gang kwan, atamo pi wang ginacoya mo ma atwero nywako kwede.” Ariya ma ikemme kwede twero bedo pat ki ma Kabaka Yocia okato ki iye, ento pud itwero nyuto ryeko kun igwoko genneni calo en. Lweny ki ariya i kare me buluni bikonyi me loyo ariya mukene ma ibikemme kwede i anyim.

15. Ngo ma okonyo Yocia me tic pi Jehovah ki gen? (2 Tekwaro 34:​14, 18-21)

¹⁵ I kare ma en tye ki mwaka 26, Kabaka Yocia ocako tic me roco ot pa Lubanga. I kare ma tic meno tye ka wot anyim, kinongo “buk me cik pa Rwot [Jehovah] ma yam omiyo ki Moses.” I kare ma kabaka owinyo lok ma i buk meno, en otimo alokaloka cutcut me lubo gin ma kicoyo iye. (Kwan 2 Tekwaro 34:​14, 18-21.) Tika itye ki miti me kwano Baibul nino ducu? Ka itye ka tute me kwanone, ci tye ka wot nining? Tika icoyo piny tyeng mogo ma twero konyi i kwoni? Omego Luke, ma kiloko i kome con-ni, coyo piny lok ma pigi tego ma en nongo i kwanne. Tika timo gin ma kit meno twero konyi wek wi opo i kom wang Baibul mogo nyo pwony ma inongo ki iye? Ka imedde ki ngeyo lok ma i Baibul kun imaro, ci mitini me tic pi Jehovah bene bimedde. Dok kit macalo Lok pa Lubanga okonyo Yocia me timo gin ma atir, bikonyi bene me timo meno.

16. Pingo Yocia otimo bal madit, dok pwony ango ma wanongo ki i lok meno?

¹⁶ Nong pwony ki i tam marac ma Yocia omoko. I kare ma Yocia tye ki mwaka 39, en otimo bal ma oweko orwenyo kwone woko. En oketo gen i kome kekene me ka yenyo tira ki bot  Jehovah. (2 Tekwaro 35:​20-25) Tye pwony mo ma wanongo kany. Kadi bed mwakawa dong dit nyo wakwano Baibul pi kare malac, myero wamedde ki yenyo Jehovah. Meno kwako lega pi tirane, kwano Lokke, kacel ki winyo tam ma a ki bot Lukricitayo muteggi kare ducu. Man bigengowa ki timo bal madongo kun weko wabedo ki yomcwiny.​—Yak. 1:25.

17. Pwony ma pire tek ango ma wanongo ki bot luker adek me Juda?

¹⁷ Tye jami mabeco mapol ma itwero timone ma pud itidi. Gin mutimme i kwo pa Yoaci, Ujia, ki Yocia nyuto ni jo matino gitwero moko tam me ryeko kun gilubo yo me kwo ma yomo cwiny Jehovah. Tye gire ni, jo matino magi gutimo bal ma okelo adwogi maraco. Ento ka ilubo lanen maber ma guweko dok igwokke ki bal ma gutimo, ci in bene ibibedo ki kwo me yomcwiny.

18. Labol mene ma i Ginacoya ma nyuto ni kwoni twero bedo maber? (Nen bene cal.)

¹⁸ Ginacoya tye ki labol mapol pa bulu ma gunyikke cok ki Jehovah, gunongo cwakke, dok kwogi obedo maber adada. Daudi obedo ngat acel i kingi. I kare ma en pud tidi, en oyero me woro Jehovah dok lacen en odoko kabaka ma lagen. Kadi bed kit meno, en otimo bal mogo, ento Lubanga onongo pud neno Daudi calo ngat ma lagen. (1 Luker 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Ka ikwano jami ma otimme i kwo pa Daudi, ci lanenne bicuko cwinyi me tic pi Jehovah ki gen. Itwero bene kwano lok i kom Marako nyo Temceo. Ibiniang ni gucako tic pi Jehovah i kare ma pud gitino dok gubedo ki kwo maber kacel ki cwak pa Lubanga pi kare me kwogi ducu.

19. Itwero bedo ki kwo ma nining?

¹⁹ Kit ma itiyo kwede ki kwoni i kare-ni gudo kit ma kwoni bibedo kwede i kare me anyim. Ka igeno Jehovah ento pe ijenge i kom niang ma megi, ci en bikonyi me moko tam me ryeko. (Car. 20:24) Itwero bedo ki kwo maber ma opong ki yomcwiny. Wi myero opo ni, Jehovah neno ticci pire calo gin ma pire tek adada. Pe tye yo mo maber loyo ma itwero tic kwede ki kwoni makato tic pi Wonwa me polo ma lamar-ri, Jehovah.