En Mono Tye Lanen Maber Boti Nyo Me Ciko In?

‘Lubanga pa Yakobo bipwonyowa kit mere, wek walub yone.’​—IC. 2:3.

1, 2. Itwero nongo adwogi maber ki i lanen ma gitye i Baibul-li nining

 IN IYE ni jami ma kicoyogi i Baibul twero keli adwogi maber, pe kumeno? Baibul tye ki lanen mapol pa co ki mon ma lugen ma itwero lubo kitgi kacel ki yo me kwogi. (Ibru 11:32-34) Ento, romo bedo ni ikwano lanen maraco pa co ki mon mogo ma myero pe ilub timgi nyo kitgi.

² Jo mukene kicoyo lok komgi i Baibul pienni gitye lanen maber ma myero walub kitgi ento lanengi-ni bene cikowa i kom jami ma myero pe walubi. Tam kong i kom Daudi, lakwat mamwa ma lacen odoko kabaka matek. En tye lanen maber pien omaro lok me ada dok oketo genne i kom Jehovah. Ento Daudi otimo bal madongo, calo kwanyo Batceba, neko Uria, ki kwano wel dano kun Jehovah pe owacce. Kong dong wanyamu lok kom wode Solomon, ma obedo kabaka dok ocoyo bukke mogo me Baibul-li. Mukwongo, wabineno yo aryo ma en onyuto iye lanen maber.

“Ryeko pa Solomon”

3. Pingo waromo wacci Solomon owekkiwa lanen maber?

³ Yecu Kricito, ma en aye Solomon Madit-ti, oloko i kom Kabaka Solomon, kun waco ni en tye lanen maber me aluba. Yecu owaco bot Lujudaya mogo ma gitye ki akalakala ni: “Kabaka ma dako ma tye yo tung acuc bicung kacel ki yalwak me kare man, i kare me ngolo kop, ci miyo kop loyogi; pien en oa ki i agikki lobo obino ka winyo ryeko pa Solomon, ento nen, gin madit makato Solomon tye kany.” (Mat. 12:42) Ada, Solomon onongo oywek ma pe larre pi ryekone dok ocuko cwinywa me nongo ryeko.

4, 5. Solomon onongo ryekone nining, ento kit ma wan wanongo ki ryeko dok pat nining?

⁴ I acakki me loc pa Solomon, Lubanga onen bote i wang lek ci owacce ni openye pi gin ma iye mito. Solomon onongo ngeyo ni pe etye ki ngec muromo pi meno en openyo pi ryeko. (Kwan 1 Luker 3:5-9.) Cwiny Lubanga obedo yom pienni kabaka openyo pi ryeko ma ka lonyo ki deyo, en omiyo bot Solomon “ryeko ki cwiny me poko kin lok mapatpat” dok omedo iye lonyo. (1 Luker 3:10-14) Kit ma Yecu otito kwede, Solomon onongo ryek ma pe item, man oweko wa kabaka ma dako me Ceba owinyo pire ci obino wek ewiny ki ite.​—1 Luker 10:1, 4-9.

⁵ Wa pe ki gen ni tango mo myero otimme wek wanong ryeko. Solomon owacci Jehovah “aye ma miyo ryeko,” dok ocoyo ni omyero watute me nongone kun wacci: ‘Ter iti ka winyo lok me ryeko, ket cwinyi bene me niang iye.’ Ma lubbe ki tyeng man, en otiyo ki lok ni “kok pi,” ki dok ni ‘medde ki yenyo’ ryeko. (Car. 2:1-6) Ada, watwero nongo ryeko.

6. Ma lubbe ki nongo ryeko, i yo mene ma wanyuto kede ni watye ka nongo adwogi maber ki i lanen pa Solomon?

⁶ Ber me penye kekeni ni, ‘An mono atero ryeko ma a ki bot Lubanga calo gin ma pire tek kit ma Solomon otero kwede-ni?’ Peko me can cente oweko jo mukene giketo  cwinygi ducu i ticgi nyo gimoko tam i kom rwom me kwan ki gin ma myero gikwan. Ento in ki jo me odi kono? Tika jami ma wuyero ginyuto ni wuyenyo dok wutero ryeko ma a ki bot Lubanga calo gin ma pire tek? Oromo bedo ni myero wutim alokaloka i yubwu wek wumedde ki nongo ryeko. Ki lok ada, nongo ryeko ki dong ketone i tic bikeliwu adwogi maber. Solomon ocoyo ni: “Ibiniang gin ma tye atir ki ngolo kop ma atir, ci ibilubo yo ma tye atir keken.”​—Car. 2:9.

Roco Woro me Ada Okelo Kuc

7. Lubanga ocako bedo tye ki ode mamwonya i lobo kany nining?

⁷ I acakki me loc pa Solomon, en oketo yub me loko kema me woro ma onongo kitiyo kwede i kare pa Moses ci ogero ot pa Jehovah. (1 Luker 6:1) Waromo lwongone ni ot ma Solomon ogero bot Jehovah, ento meno pe obedo tam pa Solomon, pe en aye ogoyo pulanne wek nyinge oyweki nyo otiyo ki centene. Ento, Daudi aye okwongo kati ki tam me gero ot pa Jehovah, ka ma Lubanga omiye iye pulan i kom ot meno ki jami ma kibiketogi i iye. Daudi omiyo lim madit adada pi gero ot man. (2 Cam. 7:2, 12, 13; 1 Tekwaro 22:14-16) Kadi bed kit meno, Solomon aye oyubo ot man ma gerone otero mwaka abiro ki nucu kulu-ni.​—1 Luker 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Lanen maber ango ma Solomon oweko ma lubbe ki diyo cwiny i tiyo tic mabeco? (b) Adwogi ango ma obino i kare ma Solomon oilo malo woro me ada?

⁸ Pi meno, Solomon oweko lanen maber botwa pien odiyo cwinye i tiyo tic mabeco kun ciko wange i kom gin acel keken. Solomon olego pi lwak i kare ma gero ot pa Jehovah otum ki dong kikelo canduk me gicikke i iye. En olego bot Jehovah ni: “Wangi aye iwek obed twolo dyewor ki dyeceng benebene me neno yo tung bot ot man, en aye kabedo ma yam iwaco pire ni, ‘Nyinga bibedo kunnu,’ wek ibed ka winyo legana ma akelo boti kun alokke akemo kabedo man.” (1 Luker 8:6, 29) Luicrael ki lurok onongo giromo lega kun gikemo ot man ma kilwongo ki nying Lubanga-ni.​—1 Luker 8:30, 41-43, 60.

⁹ Adwogi ango ma obino i kare ma Solomon oroco woro me ada? Inge kwero kwer me dyero ot pa Lubanga, lwak gubedo ki “yomcwiny madwong, ma igi okwe pi gin  ducu mabeco ma Rwot otimo pi laticce Daudi ki pi lwakke jo Icrael.” (1 Luker 8:65, 66) Ki lok ada, loc pa Solomon pi mwaka 40 kulu-ni onongo opong ki kuc ki lonyo. (Kwan 1 Luker 4:20, 21, 25.) Jabuli 72 onyuto meno dok miniwa ngec i kom mot ma wabinongo i te loc pa Solomon Madit, Yecu Kricito.​—Jab. 72:6-8, 16.

Lanen ma Solomon Oweko me Cikowa

10. Bal ango ma Solomon otimo ma twero bino i wi oyotoyot?

¹⁰ Gin ango mumiyo waromo wacci kit ma Solomon okwo kwede tye lanen me cikowa? Mukwongo, tam kong i kom mon me rok mapat pat ma en onyomogi ki dong angeca mapol ata. Wakwano ni: “Ka Solomon dong oti woko, ci monne guloko cwinye odok i kom lubanga mogo mukene, omiyo pe obedo ki lengic i kom Rwot [Jehovah] Lubangane.” (1 Luker 11:1-6) Labongo akalakala, imoko tammi pe me lubo yone me mingo-ni. Ento meno mono keken aye lok me cikowa ma wanongo ki bot Solomon? Kong wanyamu jami mogo mutimme i kwone ma dano gicayo woko, ci wanenu ka ce waromo nongo lok me cikowa iye.

11. Ngo ma waromo wacone ma lubbe ki nyom mukwongo pa Solomon?

¹¹ Solomon oloyo loc pi mwaka 40 kulu. (2 Tekwaro 9:30) Ci dong, ngo ma iromo wacone ma lubbe ki 1 Luker 14:21? (Kwan.) Ma lubbe ki tyeng man, i nge to pa Solomon, wode Rekoboam ocamo ker kun tye ki mwaka 41, nying minne “Naama ma anyira Ammon.” Man te lokke ni ma peya Solomon odoko kabaka, en onyomo larok ki i kin lumonegi ma giworo cal lubange mogo ata. (Lungol. 10:6; 2 Cam. 10:6) Naama tika oworo lubange magi? Kadi bed ni en oworogi i kare mo, twero bedo ni en oweko woro cal ci odonyo i woro me ada kit ma Rakab gin ki Ruth gutimo-ni. (Ruth 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Kadi kumeno, Solomon nen calo ocako gwoko lupaoce ma gin jo Ammon dok pe giworo Jehovah-ni.

12, 13. Tam ma goro ango ma Solomon omoko i acakki me locce, dok en nen calo otamo ningo?

¹² Jami olokke twaca kanyama i kare ma Solomon odoko kabaka. Solomon oribbe ki “Parao kabaka me Ejipt kun onyomo nyare; ci otero nya pa Parao i gang kal pa Daudi.” (1 Luker 3:1) Tika dako man ma anyira Ejipt-pi olubo lanen pa Ruth kun donyo i woro me ada? Pe tye gin mo ma nyuto. Ma ka meno, Solomon oyubo ot pa dakone (ki pa angecane bene ma gin Luejipt) inge gang kal pa Daudi. Pingo? Pien onongo pe pore pi ngat ma pe woro Jehovah me bedo cok ki canduk me gicikke.​—2 Tekwaro 8:11.

¹³ Solomon nen calo otamo ni ebinongo kony me wibye ka enyomo nya pa kabaka me Ejipt, ento en mono onongo romo gengo ngeye? Con, Lubanga ogengo Luicrael ni pe gunyom jo ma gibedo i lobo Kanaan ma gitye lukamfiri, kun bene ryeyo nying rok mogo. (Nia 34:11-16) Solomon mono otamo ni Ejipt pe i kin lobbe ma kiryeyo nyingi-ni? Kadi bed en otam kumeno, tamme-ni tika ada ber? Ki lok ada, yo ma en okwanyo-ni onongo kelo adwogi marac ma Jehovah otito ka maleng—loko cwiny Luicrael me donyo i woro me goba.​—Kwan Nwoyo Cik 7:1-4.

14. Adwogi maber ango ma wanongo ka waketo cwinywa i kom lanen ma Solomon oweko me cikowa-ni?

¹⁴ Tika wabiweko yo me kwo ma Solomon okwanyo-ni bedo me cikowa? Lamego mo ma Lakricitayo romo gengo ngeye pi mito ngat mo kiwoko kun cik pa Lubanga wacci omyero wanyomme i kin “jo pa Rwot keken.” (1 Kor. 7:39) I yo acel-lu bene, ngat mo romo gengo ngeye pi donyo i tuko, weyo culo mucoro, nyo waco lok goba ka kipenye ni otit jami mogo ma en tamo ni kele lewic.  Pen lok tye ni Solomon nen calo otamo i kit pa dano me gengo ngeye ki i cik pa Lubanga, wan bene watye i peko acel-lu.

15. Jehovah onyuto cwiny me kica i kom Solomon nining, ento ngo ma wiwa myero opo iye ma lubbe ki kica meno?

¹⁵ Tye me yomcwiny ni inge nyomo nya pa kabaka me Ejipt-pi, Baibul tittiwa ni Lubanga owinyo lega pa Solomon ma olego pi ryeko-ni ki dong omedde bene lonyo. (1 Luker 3:10-13) Solomon okwero lubo cik pa Lubanga, kun inongo ni pe kicoyo ka mo ni Jehovah okwere woko cutcut me bedo kabaka nyo omiye pwod malit. Meno rwatte ki lok ada ma tye ni Lubanga wiye po ni wan kicweyowa ki apwa mamwa. (Jab. 103:10, 13, 14) Wi opo ni: Jami ma watimo romo bedo ki adwogi i kare-ni nyo wakoko ange.

Lwak Mon Mapol Ata!

16. Cik ango ma Solomon ocayo i kare ma en onyomo mon mapol?

¹⁶ I buk me Wer pa Solomon, kabaka oloko ki pak madit atika i kom nyako mo ma peya ongeyo laco ni mwonya kato mon ker 60 ki angeca 80. (Wer. 6:1, 8-10) Man otwero bedo wel mon ki angeca ma Solomon onongo tye kwede i kare meno. Kadi bed ni mogo nyo gin ducu onongo gitye i woro me ada, cik ma Lubanga omiyo bot Moses onongo tye ni kabaka me Icrael pe myero “onyom mon mapol, miyo ngako cwinye woko.” (Nwo. 17:17) Pud dok aye Jehovah pe oweko Solomon. Lubanga omiyo mot bot Solomon kun tiyo kwede me coyo buk me Wer pa Solomon.

17. Lok ada mene ma myero pe waca?

¹⁷ Man mono tere ni Solomon onongo twero kwero lubo cik pa Lubanga labongo nongo pwod nyo wan bene waromo timo kumeno? Pe wacel. Ma ka meno, man nyuto ni Lubanga diyo cwinye olo pi kare mo. Ento, kadi bed latic acel pa Lubanga twero turo Cikke labongo nongo adwogi marac cutcut, man pe tere ni en pe binongo adwogi marac. Wi opo i lok ma Solomon ocoyo ni: “Jo bedo keto cunygi i timo tim areco pien kop ame ongolo i kom otim areco mom oketo i tic oyotoyot.” En omedo ni: “An angeyo ni jo ame lworo Obanga bino bedo aber, pien gin otye kede lworo i nyime.”​—Arab. 8:11, 12, Baibul me leb Lango.

18. Gin mutimme i kom Solomon-ni nyuto ada pa lok ma tye i Jo Galatia 6:7 nining?

¹⁸ Pud dong onongo bedo ber adada ka Solomon olub cik pa Lubanga. Ada, en otimo jami mabeco mapol dok onongo mot pa Lubanga pi kare malac. Ento lacen, en ocako lubo motmot yo marac. Pi meno, timo gin marac odoko yo me kwone. Lok ma lakwena Paulo ocoyo-ni pud tye lok ada: “Pe wuwek gibwolwu; Lubanga pe gituko kwede. Gin ma dano ocoyo, en aye bene en bikayo.” (Gal. 6:7) I kare me kwone i anyim, Solomon okayo adwogi marac ma obino pi kwero lubo cik pa Lubanga. Wakwano ni: “Kabaka Solomon obedo ka maro mon mapol ma anyira rok mapatpat. Onyomo nya pa Parao, ki anyira Moab, ki anyira Ammon, ki me Edom ki me Cidon ki pa jo Kit-gu.” (1 Luker 11:1) Mon magi polgi nen calo gumedde ki woro lubangagi me goba-ni, dok Solomon pe obwot ki iye. En ongak woko ci orwenyo cwak pa Lubangawa ma diyo cwinye-ni.​—Kwan 1 Luker 11:4-8.

Nong Pwony ki i Lanenne​—Maber ki Marac

19. Pingo iromo wacci Baibul tye ki lanen mabeco mapol?

¹⁹ Jehovah omiyo Paulo ocoyo ni: “Gin ducu ma yam gicoyo i kare macon ca onongo gicoyo me pwonyowa, wek wacir can, dok bene owek wabed ki gen pi lok me cuko cwiny ma wakwano i ginacoya.” (Rom. 15:4) Jami magi ma kicoyogi-ni kwako lanen  mabeco mapol pa co ki mon ma gubedo ki niye matek. Paulo owaco ni: “Gin ango makato meno ma dok amedde me lokone? Pien kare aye bibedo nok bota me tittiwu pi Gideon, Barak, Samson, Jeputa, Daudi, Camuel, ki lunebi-gu, ma gin bene pi niye omiyo gulwenyo ki luker me lobo mapatpat, guloyogi, gutiyo gin ma tye atir, gunongo gin ma yam Lubanga ociko pire. Gorogi olokke odoko tekkom.” (Ibru 11:32-34) Waromo nongo adwogi maber ki i lanen mabeco ma gitye i Ginacoya, kun walubo lanen pa jo magi ma kicoyo lok komgi i Baibul-li.

20, 21. Pingo imoko tammi me nongo adwogi maber ki i lanen me cikowa ma gitye i Lok pa Lubanga?

²⁰ Ento tye jami mukene ma kicoyogi i Baibul me cikowa. Jami magi mogo ginonge i kwo pa co ki mon ma Jehovah kong kare mo oyegi dok otiyo kwedgi macalo luticce. Ka wakwano Baibul, waromo neno goro kacel ki kit ma lutic mogo pa Lubanga gungak kwede ma oweko gitye lanen me cikowa. Wabinongo bene ni mukene gudongo motmot cwiny nyo kit marac ma i agikkine okeligi adwogi malit atika. Watwero nongo pwony ki i jami magi mutimme-ni nining? Omyero wapenye kekenwa ni: ‘Meno mono ocakke nining? Kodi cwiny-nyi mono romo donyo i kwona? Ngo ma aromo timone me gwokke ki iye wek anongo adwogi maber ki i lanen man ma tye me cikka-ni?’

²¹ Omyero walwod wunu adada lok i kom lanen magi, pien Paulo ocoyo ni: “[Jami magi] ducu yam otimme i komgi macalo lapo wic, ka dong gicoyo me cikowa, wan jo ma agikki piny oo i komwa-ni.”​—1 Kor. 10:11.

Gin Ango ma Ipwonyo?

• Pingo itwero nongo lanen mabeco ki me cikowa i Baibul?

• Solomon oweko kwo marac odoko yo me kwone nining?

• Itwero nongo adwogi maber ki i lanen pa Solomon me cikowa-ni nining?

[Peny me Kwan]

[Cal ma tye i pot karatac 11]

Solomon oketo ryeko ma Lubanga omiye-ni i tic

[Cal ma tye i pot karatac 14]

Tika itye ka nongo adwogi maber ki i kom lanen pa Solomon me cikowa-ni?