1. Jami ango ma cwero cwiny ma gubedo ka timme i kare ma Nekemia odwogo i Jerucalem? (Nen cal ma i pot karatac man.)

 JO MA gibedo i Jerucalem gitye ka lok i kingi. Laco mo ma kite rac adada, ma pe obedo Laicrael tye ka bedo i rum mo acel i ot pa Lubanga. Lulevi gitye ka weko ticgi woko. Ma ka telo lwak i woro Jehovah, ludito muteggi gitye ka cato wil i nino me Cabat. Luicrael mapol gitye ka nyomme ki jo ma pe gubedo Lujudaya. Magi aye jami mogo ma cwero cwiny ma gubedo ka timme i kare ma Nekemia odwogo i Jerucalem i nge 443 K.M.P.​—Nek. 13:6.

2. Jo Icrael gudoko rok ma gilonyo nining?

² Luicrael onongo gitye rok mudyere bot Lubanga. I 1513 K.M.P., onongo gitye ki miti madit me timo gin ma Jehovah mito ni gitim. Gin guwaco ni: “Lok ducu ma Rwot [Jehovah] owaco wabitiyo.” (Nia 24:3) Pi meno Lubanga olonyogi, opokogi woko me bedo jone ma en oyero. Man obedo twon mot madit adada! Ka mwaki pyerangwen okato, Moses opoyo wigi ni: “Pien wun aye wudoko jo maleng pi Rwot Lubangawu. Rwot Lubangawu otyeko yerowu ki i kin rok ducu ma tye i wi lobo [wek] wubed jone kikome.”​—Nwo. 7:6.

3. I kare ma Nekemia odwogo i Jerucalem pi tyen me aryo, Luicrael onongo gineno jami me cwiny nining?

³ Tye me cwercwiny ni miti madit ma Luicrael onongo gitye kwede me bedo jo pa Jehovah-ni pe orii. Kadi bed ni kare ducu onongo tye jo mogo ma gutiyo pi Lubanga, pol pa Lujudaya onongo gimito ni kinengi ni gibedo jo maleng ma ka timo miti pa Lubanga. I kare ma Nekemia odwogo i Jerucalem pi tyen me aryo, udong Luicrael ma lugen onongo dong gurii i Jerucalem pi mwaki ma romo miya acel nicakke ma gudwog kwede ki i Babilon ka roco woro me ada. Luicrael dok aye guweko mitigi pi jami me cwiny ocako kwe woko.

4. Jami mene ma wabinyamogi ma gibikonyowa me medde ki bedo jo ma gilonyogi?

⁴ Calo jo Icrael, Lucaden pa Jehovah i kareni bene gitye jo ma Lubanga olonyogi me bedo jo maleng. Lukricitayo  ma kiwirogi kacel ki ‘lwak dano mapol ata-ni’ gitye jo maleng, ma kipokogi woko me tiyo tic pa Lubanga (Yabo 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) Wan ducu pe wamito bedo calo Luicrael ma pe gurii macalo jo ma gilonyogi i wang Lubanga-ni. Ngo ma romo konyowa me gengo gin ma kit man wek pe otimme kun nongo wamedde ki bedo jo maleng dok ma Jehovah tiyo kwedgi me timo ticce? I pwony man, wabinyamo jami angwen ma ginonge i buk pa Nekemia cura 13: (1) Gwokke ki lurem maraco; (2) nyut cwak pi yub me tiokraci; (3) ket pi jami me cwiny obed mukwongo; ki dong (4) nyut ni ibedo Lakricitayo. Kong dong wanyamugi ki acel acel.

5, 6. Eliacib gin ki Tobia gubedo angagi, dok pingo Eliacib gin ki Tobia onongo luremgi tek adada?

⁵ Kwan Nekemia 13:4-9. Jami maraco orumowa woko, pi man pe yot botwa me medde ki bedo jo maleng. Nen kong labol pa Eliacib gin ki Tobia. Eliacib onongo tye lalamdog madit, ki Tobia obedo jo Amon dok en nen calo onongo tye laloc ma rwomme lapiny i gamente me Percia ma onongo loyo Judaya. Tobia gin ki luwote gubedo ki keco i cwinygi matek pien onongo gidag ni Nekemia pe oger cel me Jerucalem. (Nek. 2:10) Kigengo jo Ammon pe me donyo i dye kal me ot pa Lubanga. (Nwo. 23:3) Ci dong, pingo lalamdog madit omiyo rum i ot pa Lubanga bot dano calo Tobiagi-ni?

⁶ Tobia gin ki Eliacib onongo gitye lurem ma gipoko pyer ngwen. Tobia gin ki wode Jekokanan onongo gunyomo i Judaya, dok Lujudaya mapol onongo giloko maber adada i kom Tobia. (Nek. 6:17-19) Lakwaro acel pa Eliacib onyomo nyar pa Canbalat, gabuna me Camaria, ma onongo bene tye larem Tobia macok adada. (Nek. 13:28) Wat man miyo waniang gin mumiyo Lalamdog Madit Eliacib, oye ni Tobia ma pe obedo laye dok dag Nekemia-ni odor kwone. Ento, Nekemia onyuto ni en lagen bot Jehovah i kare ma obayo jami pa Tobia woko ki i rum.

7. I yo ma nining ma luelda ki jo mukene gigwokke kwede me bedo jo gilonyogi i wang Jehovah?

⁷ Macalo jo ma gudyere bot Lubanga, omyero wayom cwiny Jehovah makato ngati mo keken. Ka pe walubo cikke, ci pe wabimedde ki bedo jo ma gilonyogi i wange. Pe omyero wawek wat ma tye i kinwa macalo jo me ot ogengwa lubo cik me Baibul. Luelda gitimo jami ma lubbe ki tam pa Jehovah, ento pe kit ma gitamo kwede. (1 Tem. 5:21) Luelda gigwokke adada pe me timo gin mo keken ma twero balo watgi ki Lubanga.​—1 Tem. 2:8.

8. Ngo ma jo ducu ma gudyere bot Jehovah myero wigi opo iye ka odok i lok me lurem?

⁸ Wiwa myero opo ni “bedo ki jo maraco balo kit mabeco.” (1 Kor. 15:33) Wadiwa mogo giweko pe watimo jami mabeco. Eliacib onyuto lanen maber bot Luicrael kun cwako Nekemia ki cwinye ducu i gero cel me Jerucalem. (Nek. 3:1) Ento ka kare okato, Eliacib nen calo oweko tam maraco pa Tobia kacel ki pa jo mukene omiyo en odoko ngat ma pe leng i wang Jehovah. Lurem mabeco gicuko cwinywa me timo jami ma Lakricitayo myero otim, calo kwano Baibul, bedo tye i cokke, ki dong nywako i ticwa me pwony. Ka jo me pacowa gicuko cwinywa me timo gin matir, ci wamarogi dok pigi bedo tek botwa.

9. Pingo yub me woro i ot pa Lubanga onongo tye ka balle woko, dok Nekemia okok i kom angagi?

⁹ Kwan Nekemia 13:10-13. Nen calo onongo dong jo Juda pe gikelo mot i ot pa  Lubanga i kare ma Nekemia peya odwogo i Jerucalem. Pien onongo dong pe kikelo mot, Lulevi gucako weko ticgi woko kun gidok paco ka pwuro potogi. Nekemia okok i kom ludito ma giloyo lwak pi gin ma obedo ka timme-ni. Nen calo gin pe gubedo ka keto cwinygi i ticgi. Oromo bedo ni onongo pe gitye ka jogo mot me dul acel me apar-ri ki bot dano nyo onongo pe gitye ka cwalone i ot pa Lubanga, kit ma kiwacigi ni gutim-mi. (Nek. 12:44) Pi meno, Nekemia otimo jami mogo wek ki jog mot me dul acel me apar. En bene ocimo co ma gigenne me neno ot ma kikano iye jami i ot pa Lubanga kacel ki mot ma kibimiyone i kare me anyim.

10, 11. Mot ango ma jo pa Lubanga gitye kwede ka giteno kor yub me woro me ada?

¹⁰ Tika tye pwony mo ma wanongo? Pwony ma wanongo aye ni kitye ka poyo wiwa ni watye ki mot madit atika me woro Jehovah ki jami ma watye kwede. (Car. 3:9) Ka wamiyo mot me teno kor ticce, nongo watye ka dwoko bot Jehovah gin ma mege. (1 Tekwaro 29:14-16) Waromo tamone ni wape ki gin mo me amiya, ento ka ce watye ki miti, ci wan ducu olo to watwero miyo gin mo.​—2 Kor. 8:12.

¹¹ Pi mwaki mapol, jo me ot mo acel gulwongo omego ki lamego mo ma dong guteggi dok gitiyo macalo painia keken me bino ka cam i pacogi i cabit ducu. Kadi bed ni lupaco man gitye ki lutino aboro, mamagi pol kare onongo waco ni, “Dek cuwan aryo kono gin ango ka wamedo?” Cam me cabit ducu pe romo bedo gin ma pire tek tutwal, ento lupainia-ni gubedo ki pwoc madit atika pi cwiny me jolo wele ma kinyutigi! Lupaco man bene gunongo adwogi maber ki botgi. Lok me cuko cwiny kacel ki jami mutimme i kwo pa lupainia-ni okonyo lutino magi me dongo i yo me cwiny. Lacen, lutino magi ducu gudonyo i tic pi kare malac.

12. Lanen maber ango ma luelda ki lukony kor tic ginyuto i kacokke?

¹² Pwony mukene ma wanongo aye ni: Calo Nekemia, luelda ki lukony kor tic aye gitelo yo i teno kor yub me tiokraci. Jo mukene me kacokke ginongo adwogi maber ki i lanengi. Kany aye luelda gilubo lanen pa lakwena Paulo. En oteno kor woro me ada dok omiyo tira ma onyako nyige. Me lapore, omiyo tam mapol ma konyo i kit me miyo mot.​—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

13. Lujudaya mogo pe gubedo ka nyuto woro pi nino me Cabat nining?

¹³ Kwan Nekemia 13:15-21. Ka ce walungo wiwa i yenyo jami me kom, ci mot mot  warwenyo watwa ki Jehovah woko. Ma lubbe ki Nia 31:13, Cabat ma bedo i cabit ducu-ni onongo tye me poyo wi Luicrael ni gitye jo ma gilonyogi. Nino me Cabat onongo tye me woro pi jo me ot, lega, ki dong lwodo lok i kom Cik pa Lubanga. Ento, bot jo mogo i kare pa Nekemia, nino me Cabat onongo rom aroma ki nino mukene-ni, onongo gimedde ki ticgi kit me nino ducu. Woro Jehovah onongo pire pe tek botgi. I kare ma Nekemia oneno gin ma tye ka timme, en omiyo cik ni myero gilor dogcel woko tekke piny dong mito yuto i nino me abicel, dok bene oryemo lucat ma gia ki i lobbe mukene ma peya nino me Cabat oromo.

14, 15. (a) Ngo ma romo timme ka ce wape ki wang cor ka odok i lok me biacara? (b) Wan waromo donyo i yweyo pa Lubanga nining?

¹⁴ Pwony ango ma wanongo ki i lanen pa Nekemia-ni? Pwony acel ma wanongo aye ni omyero pe wabed ki miti madit mukato kare i lok me biacara. Pien ka pe wagwokke ci man romo dwoyo tamwa oyotoyot adada​—nyo wacako maro Lubanga ki dong lim​—tutwalle ka watye ki dog tic ma wamaro. Wi opo ni Yecu ocikowa ni pe waromo tic pi rwodi aryo. (Kwan Matayo 6:24.) Nekemia onongo tye ki lim oduk, ento en otiyo ki cawane nining i kare ma tye i Jerucalem? (Nek. 5:14-18) Ma ka ribbe i timo biacara ki jo me Turo nyo jo mogo, en odyero cawane i konyo utmegine ki dok timo jami ma lonyo nying Jehovah wek obed maleng. I yo acel-lu bene, luelda ki lukony kor tic giketo cwinygi i timo jami ma kelo adwogi maber i kacokke, dok luye luwotgi gimarogi pi kodi cwiny man. Macalo adwogine, jo pa Lubanga gitye ki mar, kuc ki dok gibedo maber labongo ayela mo i kingi.​—Ejek. 34:25, 28.

¹⁵ Kadi bed ni pe dong mitte ni Lukricitayo myero gukwer Cabat ma bedo i cabit ducu-ni, ento Paulo owaco botwa ni “yweyo me cabit [cabat] pud tye pi jo pa Lubanga.” En omedo ni: “Ngat ma dong odonyo i yweyo pa Lubanga nongo dong oywe woko ki i ticce, calo Lubanga ma yam oywe woko ki i ticce ni.” (Ibru 4:9, 10) Macalo Lukricitayo, waromo donyo i yweyo pa Lubanga ka ce watiyo tic ma lubbe ki yubbe. Tika in ki joni ma imaro wutye ka keto woro pi jo me ot, wot i cokke, kacel ki ticwa me pwony-nyi bedo mukwongo i kwowu? Omyero wacung lirit ki tyenwa aryo ma pe waye lok pa ludito ticwa nyo jo ma watimo kwedgi biacara, tutwalle ka pe giworo yubwa me tiokraci. Man te lokke ni omyero ‘walor dogcel dok bene waryem jo Turo woko’ wek jami me cwiny gubed mukwongo i kwowa kun waketo cwinywa i komgi. Pien gilonyowa me bedo jo maleng, omyero dong wapenye kekenwa ni, ‘Tika kit me kwona nyuto ni kipoka woko me tic pi Jehovah?’​—Mat. 6:33.

16. I kare pa Nekemia, Luicrael onongo gicok rwenyo gin ma nyuto ni gibedo rok ma gilonyogi nining?

¹⁶ Kwan Nekemia 13:23-27. I kare pa Nekemia, co me Icrael gubedo ka nyomo lurok. I kare ma Nekemia olimo Jerucalem pi tyen mukwongo, en oweko ludito madongo guketo cinggi i gicikke ma nyuto ni awobegi nyo anyiragi pe binyomo ngat ma pe woro Jehovah. (Nek. 9:38; 10:30) Ka mwaki mogo okato, en oniang ni co magi ma gin Lujudaya-ni pe gunyomo lurok keken ento onongo dong gicok rwenyo gin ma nyuto ni gibedo jo ma gilonyogi! Lutino pa mon magi ma lurok-ki onongo pe giromo kwano nyo loko leb Ibru. Ka ce gudongo, tika onongo gibinyutte ni gin Luicrael? Nyo kece gibitamone ni gibedo jo Acidod, Ammon, ki Moab? Labongo ngeyo leb Ibru, tika onongo twere botgi me niang  Cik pa Lubanga? Tika onongo gibingeyo Jehovah ci giyero me tic pire nyo kece onongo gibiyero lubange me goba ma megigi woro-ni? Onongo mitte ni kitim gin mo oyotoyot adada, dok Nekemia otimo man labongo galle.​—Nek. 13:28.

17. Lunyodo giromo konyo lutino wek gubed ki wat macok ki Jehovah nining?

¹⁷ I kare-ni, mitte ni myero watim gin mo oyotoyot adada me konyo lutinowa wek gunyut ni gibedo Lukricitayo. Lunyodo, wupenye kekenwu ni, ‘Lutinona tika giloko “leb matir” me Ginacoya-ni maber adada? (Jep. 3:9, NW) Tika lok ma lutinona giboko nyuto ni gitye ki cwiny pa Lubanga nyo kece cwiny me lobo-ni?’ Pe iwek cwinyi otur oyotoyot ka ineno ni latinni i kine mukene pud nyuto cwiny me lobo-ni. Tero kare me pwonyo leb moni, tutwalle ka ce tye jami mapol ma dwoyo tamwa. Lutinoni gitye ka rwatte ki lyeto magwar ma romo weko pe gicung matek. Pi meno, ti ki cawa me Woro pi Jo me Ot kacel ki kare mukene ma ononge me konyo lutinoni me bedo ki wat macok ki Jehovah. (Nwo. 6:6-9) Tit adwogi mabeco ma bino ka wabedo pat ki lobo pa Catan-ni. (Jon 17:15-17) Dok bene tute matek me gudo cwinygi.

18. Pingo lunyodo ma Lukricitayo keken aye giromo konyo lutinogi me dyere bot Jehovah?

¹⁸ Ma dong pire tek loyo aye ni latin acel acel myero omok tamme ka ce ebitiyo pi Lubanga. Ki lok ada, lunyodo gitye ki tic mapol me atima. Man kwako nyuto lanen maber, keto cik, ki dong nyamo kacel ki lutinoni adwogi ma moko tamgi kelo. Lunyodo, pe tye ngat mo mapat ki wun ma romo konyo lutinowu me dyere bot Jehovah. Mitte ni myero ikonygi me ngeyo ki dok gwoko gin ma nyuto ni gibedo Lukricitayo. Ki lok ada, wan ducu myero wabed ma wangwa twolo kun wakiyo piny wek pe warweny ‘bongowa’​—kit mapat pat kacel ki jami ma nyuto ni wan lulub kor Kricito.​—Yabo 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Gin ango ma myero watim wek wi Jehovah pe owil i komwa?

¹⁹ Ngat acel ma okwo i kare pa Nekemia aye lanebi Malaki, ma owaco ni “gicoyo buk me po i kom jo ma yam gilworo Rwot [Jehovah] dok ma gitamo pire.” (Mal. 3:16, 17) Lubanga wiye pe biwil i kom jo ma gilwore dok gimaro nyinge.​—Ibru 6:10.

²⁰ Nekemia olego ni: “Ai Rubangana, po pira pi naka.” (Nek. 13:31, Baibol pa Katoli) Calo Nekemia, Lubanga bicoyo nyingwa i bukke ka ce wagwokke ki lurem maraco, wanyuto cwak pi yub me tiokraci, waketo pi jami me cwiny bedo mukwongo, ki dong wanyuto ni wabedo Lukricitayo. Pi meno, kong ‘wangine kekenwa, wek wanen ka ce wacung matek i niyewa.’ (2 Kor. 13:5) Ka wamedde ki bedo jo ma gilonyogi me bedo maleng i wang Jehovah, ci en ‘bipo piwa pi naka.’