1. Pingo miti pa Icrael ki Ciria pe ocobbe?

 I KINE ka mwaka 762 K.M.P. ki 759 K.M.P., kabaka me Icrael ki me Ciria guoto lweny i kom ker me Juda. Mitigi onongo tye me gamo Jerucalem, ki kwanyo Kabaka Akaj ki i kom ker-re kun gileyo kakare ki ngat mukene ma pe obedo lakwar Kabaka Daudi. (Ic. 7:5, 6) Ento mitigi-ni pe ocobbe. Jehovah onongo ocikke ni lakwar Daudi bibedo i kom Ker-re pi naka, dok lok pa Lubanga kare ducu cobbe kakare.​—Yoc. 23:14; 2 Cam. 7:16.

2-4. Tit kong kit ma Icaya 7:14, 16 ocobbe kwede (a) i cencwari me aboro K.M.P. (b) i cencwari me acel K.M.

² I acakkine, onongo nen calo Ciria gin ki Icrael gibiloyo lweny man. I lweny mo acel, kineko twoni lweny matego pa Akaj ma romo 120,000 kulu! Maacaya, “wod pa kabaka” kineko woko. (2 Tekwaro 28:6, 7) Ento Jehovah onongo tye ka nenone. En opo i kom cikkene bot Daudi; ka lacen ocwalo lanebi Icaya ki kwena me cuko cwiny jone.

³ Icaya owacci: “Nen nyako mo ma peya ongeyo laco biyac, ci nywalo latin laco, gibicako nying latin meno ni Immanuel. . . . Ma pud peya latin-nu ngeyo kwero gin marac ki yero gin maber, lobo ma itye iye ki lworo madit i kom lukerre aryo-nu gibiweko dong nono.” (Ic. 7:14, 16) Tye ada ni, but lok pa lanebi man ocobbe i kare ma kinywalo Meciya. (Mat. 1:23) Ento, kit macalo kabaka me Ciria ki Icrael pe gulwenyo i kom Juda i cencwari me acel K.M., man dong nyuto ni lok pa lanebi madok i kom Immanuel-ni okwongo cobbe i kare pa Icaya.

⁴ I ngeye ma Icaya otito lok meno, dakone ogamo iye ci onywalo latin ma kicako nyinge ni  Maer-calal-kac-baj. Latin man twero bedo “Immanuel” ma lanebi Icaya oloko i kome-ni. * I kare me Baibul, onongo kicako nying latin cutcut i nge nywalone, gwok nyo me po i kom gin moni ma pire tek, ento lunyodone ki wadine onongo gilwonge ki nying mukene. (2 Cam. 12:24, 25) Pe tye gin mo ma nyuto ni onongo kilwongo Yecu ni Immanuel.​—Kwan Icaya 7:14; 8:3, 4.

5. Tam me mingo ango ma Kabaka Akaj omoko?

⁵ I kare ma Icrael ki Ciria onongo gimito lweny i kom Juda, lobo mukene bene onongo tye ka goyo pulan me lweny i kom Icrael ki kabedo murumo. Lobo meno obedo Aciria ma onongo tye ka doko oteka ma loyo lobo ducu. Ma lubbe ki Icaya 8:3, 4, Aciria onongo bigwaro “lonyo pa jo Damaciko” kacel ki “jami ayaka pa jo Camaria” ma pud peya gulwenyo i kom ker me Juda. Ma ka keto genne i kom lok ma Lubanga owaco bot lanebi Icaya, Akaj ma onongo pe ki niye-ni, owinye ki jo Aciria. Lacen, Aciria oloyo Juda i yo me aconya. (2 Luker 16:7-10) Akaj pud dong onyuto twon mingo adada kadi bed ni en onongo kwayo jo Juda! Watwero penye kekenwa ni, ‘Ka amito moko tam ma pire tek, tika aketo genna i kom Lubanga nyo i kom dano?’​—Car. 3:5, 6.

6. Loc pa Kejekia onongo pat ki pa Akaj nining?

⁶ Akaj oto i mwaka 746 ma peya kinywalo Kricito, ci wode Kejekia ocako loyo ker me Juda, ma onongo danone gilucan dok guweko woro Jehovah woko. Gin ango ma pire tek ma en onongo bitimone macalo kabaka ma pud ocako loc nyen? Tika en onongo bitute me ilo malo lonyo me Juda? Pe. Kejekia onongo maro Jehovah dok obedo lakwat maber pa jo Icrael. Gin ma en okwongo timone aye roco woro me ada ki dok me yubo wat i kin jo Icrael ki Jehovah. I kare ma en oniang gin ma Lubanga mito ni etim, Kejekia ocako timone cutcut. En pud dong owekkiwa lanen maber me aluba ya!​—2 Tekwaro 29:1-19.

7. Pingo Lulevi onongo gimito cwak pa kabaka manyen?

⁷ Lulevi onongo gitye ki tic ma pire tek me konyo dano me woro Jehovah. Pi meno, Kejekia orwatte kwedgi me nyuto cwak madit ma etye kwede i komgi. Go kong kit ma Lulevi ma onongo gitye i cokke meno gukok kwede ki yomcwiny i kare ma kabakagi owaco ni: “Rwot [Jehovah] otyeko yerowu me cung i nyime, ka tic bote.” (2 Tekwaro 29:11) Lulevi onongo kiminigi tic ma pire tek me ilo malo woro me ada!

8. Gin ango mukene ma Kejekia otimo me konyo dano wek guwor Jehovah doki, dok adwogine obedo ningo?

⁸ Kejekia olwongo dano ducu ma i Juda ki Icrael me bino ka kwero nino madit me Kato (Paska), ka dong lacen gikwero nino abiro me Mugati ma Tobi Pe Iye. Luicrael gumaro kwer man adada mumiyo kimedo nino abiro i wiye. Baibul wacci: “Kit meno lwak gubedo ki yomcwiny madit i Jerucalem, pien nia wa i kare pa Solomon ma wod pa Daudi kabaka me Icrael onongo gin macalo man kulu pe onen i Jerucalem.” (2 Tekwaro 30:25, 26) Kwer man nen calo pud dong ocuko cwiny lwak adada! I  2 Tekwaro 31:1 wapwonyo ni: “Ka man otum, . . . gucako ngido wir jogi woko i dul matitino, gutongo yadi ducu ma yam gicomo pi woro jok ma dako ma gilwongo Acera, ki wang jogi ma i wi godi kacel ki keno tyer.” Meno onyuto ni jo Juda onongo dong gudwogo bot Jehovah. Timo man okonyogi me yubbe pi gin ma onongo bitimme i anyim.

9. (a) Kibalo pulan pa Luicrael nining? (b) I acakkine, pulan pa Cenakarib owok maber nining?

⁹ Lok pa lanebi Icaya ocobbe i kare ma Aciria oloyo lweny i kom ker ma tye tung kumalo me Icrael, ci ocwalogi i opii. Man obalo pulan pa Icrael me keto kabaka mukene i Juda ma pe a ki i doggola pa Daudi. Ento pulan pa Aciria kono? Jo Aciria guciko wanggi i kom Juda. “I mwaka me apar wiye angwen me loc pa kabaka Kejekia en aye Cenakarib kabaka me Aciria obino kwede ka lweny i kom gangi ducu me Juda ma girumogi ki cel gogo, ci omayogi ducu.” Cenakarib omayo gangi me Juda ma romo 46 kulu. Go kong kit ma onongo ibiwinyo kwede ka itye i Jerucalem i kare meno. Dul mony pa Aciria gumayo gangi ducu me Juda.​—2 Luker 18:13.

10. Pingo lok ma i Mika 5:5, 6 ocuko cwiny Kejekia?

¹⁰ Ada, Kejekia onongo ngeyo ni lweny tye ka bino, ento ma ka yenyo kony ki bot lobo ma pe woro Jehovah kit ma wonne Akaj, dano mungak, otimo kwede-ni, Kejekia oketo genne ducu i kom Jehovah. (2 Tekwaro 28:20, 21) Twero bedo ni en onongo ngeyo lok pa lanebi Mika ma oloko i kom Aciria ni: “I kare ma jo Aciria gibibino i lobowa, . . . Wabicwalo lukwat abiro ka lweny i komgi, kun rwodi aboro aye ma gibitelo wi lwak; gibiloyo lobo me Aciria ki pala lucwan.” (Mika 5:5, 6) Labongo akalakala, lok man ocuko cwiny Kejekia adada, pien onyuto ni Jehovah bitic ki dul mony ma kite dok pat me loyo lweny i kom Aciria.

11. Awene ma lok pa lanebi madok i kom lukwat abiro ki rwodi aboro-ni onongo bicobbe iye i yo ma pire tek?

¹¹ Lok pa lanebi madok i kom lukwat abiro ki rwodi aboro-ni onongo bicobbe  i yo ma pire tek loyo i nge nywalo Yecu, ‘laloc me Icrael, ma acakkine obedo wacon.’ (Kwan Mika 5:1, 2.) Man bitimme i anyim ka nongo “Aciria” nyo lamone me kare-ni bilweny i kom lutic pa Jehovah. Dul mony mene ma Jehovah bitic kwede kun nongo Yecu aye telo wiye me lweny i kom lamone? Wabinenone. Ento, kong wanenu gin ma waromo pwonyone ki i gin ma Kejekia otimo i kare ma dul mony pa Aciria gubino ka lweny i kome.

12. Gin ango ma Kejekia kacel ki luwote gutimo me gwoko jo pa Lubanga?

¹² Jehovah tye atera kare ducu me konyowa ki timo jami ma pe watwero, ento en bene mito ni myero watute. Kejekia openyo tam ki bot “rwodine kacel ki oteka lweny ducu,” ci gumoko lawangacel me “juko wang pii ma i nge gang . . . En [Kejekia] ocako tic matek cut ci ogero cel matek ma yam orette woko piny-nyi, ka dok oketo lubele i wiye, ki yo tung wokone ogero cel mukene, . . . en bene otiyo jami lweny ki kwodi mapol ata.” (2 Tekwaro 32:3-5) Me gwoko ki dok kwayo Jone i kare meno, Jehovah otiyo ki oteka lweny mapol calo Kejekia, rwodi, ki dong lunebi ma lugen.

13. Gin ango ma pire tek loyo ma Kejekia otimo me yubo jone pi lweny ma onongo bitimme? Tit kong.

¹³ Kejekia dok otimo gin mukene ma pire tek kato juko wang pii nyo gero cel me gang. Pien Kejekia obedo lakwat maber, en ocoko lwak kacel, ci ocuko cwinygi kun wacci: “Pe wubed lwor, cwinywu bene pe myero oballe i nyim kabaka me Aciria . . . , pien ngat madit makato en tye kwedwa. En tye ki dul mony pa dano ma gigeno tekogi; ento wan watye ki Rwot Lubangawa ma konyowa dok lwenyo piwa.” Lok man me poyo wic-ci pud dong ojingo niyegi ya​—pien Jehovah onongo bilweny pi jone! I ngeye, Lujudaya ducu “gucako bedo ki gen pi lok pa Kejekia kabaka me Juda.” Nge ni “lok pa Kejekia” aye oweko dano gucako bedo ki tekcwiny. En ki rwodine, oteka lwenye, medo ki lanebi Mika kacel ki Icaya, gunyuto ni gin lukwat maber kit macalo Jehovah owaco kwede con bot lanebine.​—2 Tekwaro 32:7, 8; kwan Mika 5:5, 6.

14. Gin ango ma Rabcake otimo, ki dok lwak gudok iye nining?

¹⁴ Kabaka me Aciria kacel ki dul monnye gugony i Lakic, ma onongo tye tung kupiny me Jerucalem. Ki kunnu, en ocwalo luwange adek me waco bot jo Juda ni myero guil cinggi woko. Lalok ma mege ma onongo kilwongo ni Rabcake, otiyo ki diro mapat pat. En ocuko cwiny lwak kun loko i leb Ibru ni guwek kabaka woko dok gulokke bot jo Aciria, ki dok ocikke gobagoba ni ebiterogi i lobo ka ma gibibedo ki kwo mayot. (Kwan 2 Luker 18:31, 32.) I ngeye, Rabcake owacci kit macalo lubange me lobbe mukene pe gularo jo ma worogi-ni, Jehovah bene pe bilaro Lujudaya ki i cing Aciria. Me nyuto ryeko, lwak pe gugamo lok goba ki me bwola-ni, dok man aye gin ma lutic pa Jehovah gitimo i kare-ni.​—Kwan 2 Luker 18:35, 36.

15. Gin ango ma onongo mitte ki bot lwak me Jerucalem, ki dok Jehovah olarogi nining?

¹⁵ Kejekia cwinye ocwer, ento ma ka yenyo kony ki bot lobo mukene, en openyo pi kony pa Jehovah kun wok ki bot lanebi Icaya. Icaya owaco bot Kejekia ni: “En [Cenakarib] pe bidonyo i gang man, pe bibayo atero mo iye.” (2 Luker 19:32) Gin ma onongo mitte ki bot lwak me Jerucalem aye ni gubed ma cwinygi  tek dok pe guil cinggi. Jehovah onongo bilweny pi jo Juda. Dok en otimo man! “I dyewor meno lamalaika pa Rwot [Jehovah] ocito, oneko jo Aciria alip miya acel ki pyeraboro wiye abic ki i gonygi.” (2 Luker 19:35) Juda obwot pe ni pien Kejekia ojuko wang pii ma i nge gang nyo ogero cel, ento obwot pi teko pa Lubanga.

16. I kareni, angagi ma gicung pi (a) lwak me Jerucalem (b) “Aciria” (c) lukwat abiro ki rwodi aboro?

¹⁶ Lok pa lanebi madok i kom lukwat abiro ki rwodi aboro-ni tye ka cobbe i yo ma pire tek i kareni. I kare mukato angec, Aciria obino me lweny i kom lwak me Jerucalem. Ma cokcok-ki, “Aciria” nyo lamone me kareni bilweny i kom jo pa Jehovah, ki miti me tyekogi woko. Medo i kom lweny meno, Ginacoya bene loko i kom lweny pa “Gog ma tye i lobo Magog,” lweny pa “kabaka me lobo ma yo tung acam,” ki dong lweny pa “luker me lobo.” (Ejek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Yabo 17:14; 19:19) Man mono nyuto lweny mapat pat? Pe wangeyo. Twero bedo ni Baibul tye ka lok i kom lweny acel ento nyinggi aye patpat. Dul mony mene ma lok pa lanebi Mika cimo ni Jehovah bitic kwede me lweny i kom lamonene​—“Aciria”? Baibul wacci dul mony man tye iye ‘lukwat abiro ki rwodi aboro’! (Mika 5:5) Lukwat ki rwodi magi gubedo luelda me kacokke. (1 Pet. 5:2) I kareni, Jehovah tye ka tic ki luelda ma lugen me kwayo romine ki dok me jingo cwinygi pi lweny pa “Aciria” me kare-ni ma bitimme i anyim. * Lanebi Mika owaco ni “gibiloyo lobo me Aciria ki pala lucwan.” (Mika 5:6) Ada, i kin jami lweny ma gitiyo kwede tye iye “pala lucwan pa cwiny maleng,” Lok pa Lubanga.​—2 Kor. 10:4; Ep. 6:17.

17. Pwony angwen mene ma luelda gitwero nongone ki i pwony man?

¹⁷ Luelda ma gitye ka kwano pwony man gitwero nongo pwony maber ki i kom jami ma wanyamogi-ni: (1) Gin ma pire tek loyo ma waromo timone me yubbe pi lweny pa “Aciria” ma bitimme-ni aye jingo niyewa ki pa omegiwa i kom Lubanga. (2) Ka “Aciria” otugu lweny i komwa, luelda myero gubedo labongo akalakala mo keken ni Jehovah bilarowa. (3) I kare meno, tira ma Jehovah biminiwa twero nen calo gin ma konye pe. Wan ducu myero wabed atera me lubo tira mo keken ma a ki i dul pa Jehovah, kadi bed waye nyo pe, pien lubone bilaro kwowa. (4) Ka ngat mo tye ka keto genne i kom kwan me lobo man, jami me kom nyo dul ma dano aye gucako, ci en myero dong olok tamme kombeddi-ni. Luelda myero gubed atera me konyo jo ducu ma niyegi tye ka doko goro.

18. Lwodo lok i kom pwony man twero konyowa nining i anyim?

¹⁸ Kare bibino ma lutic pa Lubanga me kareni gibinen calo jo ma gipe ki gwok muromo kit macalo otimme kwede i kom Lujudaya i Jerucalem i kare pa Kejekia. I kare meno, wan ducu myero wanong tekcwiny ki i lok pa Kejekia. Wiwa myero opo ni lumonewa gitye ki “dul mony pa dano ma gigeno tekogi; ento wan watye ki Rwot [Jehovah] Lubangawa ma konyowa dok lwenyo piwa”!​—2 Tekwaro 32:8.