1, 2. Kwer mene ma myero Lukricitayo ducu gubed ki miti iye, ki dok pingo?

 KA ITAMO i kom nino ma pigi tego ma kikwerogi mwaka ki mwaka, mene ma bino i wi? Bot jo mukene, man romo bedo nino ma lobogi onongo iye loc ken. Ento, tika i ngeyo nino mo acel ma dong kibedo ka kwerone pi mwaki 3,500 kulu?

² Meno obedo nino me Kato. Nino ma kilaro iye Luicrael ki i opii i lobo Ejipt. Nino me Kato myero pire obed tek boti. Pingo? Pien kwer man gudo kwoni i yo mapat pat ma pigi tego. Iromo tamone ni, ‘kadi bed ni Lujudaya gikwero nino me Kato, ento an pe abedo Lajudaya. Pingo myero abed ki miti iye?’ Lagamme nonge i lok man ma pire tek tutwal-li: ‘Latin romowa me Kato (Paska) dong gityero woko, en aye Kricito.’ (1 Kor. 5:7) Me niang lok meno, omyero wange lok madok i kom nino me Kato pa Lujudaya ki dok kit ma kubbe kwede ki cik mo ma kimiyo ki Lukricitayo ducu.

3, 4. Ngo mutimme ma peya kikwero nino me Kato mukwongo?

³ Dano milion mapol i twok lobo-ni gingeyo gin mutimme ma peya kikwero nino me Kato pi tyen mukwongo kadi bed ni gin pe Lujudaya. Twero bedo ni gukwano ki i Baibul i buk me Nia, guwinyo ka kiboko, nyo guneno vidio ma loko i kom nino man.

⁴ I kare ma Luicrael gubedo i opii pi mwaki mapol i Ejipt, Jehovah ocwalo Moses gin ki omine Aron bot Parao, me penye wek ogony Jone woko. Laloc meno me Ejipt ma lawaka tutwal-li okwero ni jo Icrael pe gua, man oweko Jehovah opwodo lobo meno ki pwod mapat pat. I agikkine, Lubanga ocwalo pwod me apar, ma obedo neko lutino kayo ducu me Ejipt. Man oweko Parao oye me gonyo Luicrael.​—Nia 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Kiciko Luicrael me timo gin ango ma peya kigonyogi ki i opii? (Nen cal ma i pot karatac me 18.)

 ⁵ Ngo ma Luicrael onongo myero gutim ma peya kigonyogi ki i opii? Obedo i kine ka Marci 21/22 i mwaka 1513 K.M.P., i dwe me Abib, ma lacen kicako lwongone ni Nican. Lubanga owaco ni i nino dwe apar me dwe meno, Luicrael myero gucak yubbe pi kwer mo ma pire tek ma obibedo i otyeno me Nican 14. Nino meno ocakke i otyeno ma ceng cito ka poto, pien jo Ibru onongo gicako kwano ninogi i poto ceng me nino moni nio wa i poto ceng me nino mukene. I Nican 14, ot acel acel myero onek nyok romo (nyo dyel) ci gucwiny remone mogo i kom okar doggola ryoryo ki dong rii me doggola me ot. (Nia 12:3-7, 22, 23) Jo me ot moni onongo myero gumwod ringo latin romo ma kibulo ki mugati ma tobi pe iye kacel ki pot dek makec. Pien lamalaika pa Lubanga onongo bikato cito ka neko lutino kayo pa jo Ejipt, ento Luicrael ma luwiny onongo pe kibineko lutino kayogi dok kibigonyogi woko ki i opii.​—Nia 12:8-13, 29-32.

6. Pingo Luicrael onongo myero gumedde ki kwero nino me Kato mwaka ki mwaka?

⁶ Meno aye gin mutimme, dok i kare me anyim Luicrael onongo myero wigi opo i kom kit ma kilarogi kwede. Lubanga owaco botgi ni: “Nino man bibedo nino me poyo wiwu, ma wubigwoko me bedo nino madit bot Rwot [Jehovah]; wubikwero wun ki likwayowu obed cik matwal.” I nge kwero nino me Kato i Nican 14, jo Icrael onongo gibedo ki kwer mukene ma tero nino abiro. Nican 14 obedo nino me Kato kikome, ento nino aboro magi weng onongo bene kilwongo ni Kato. (Nia 12:14-17; Luka 22:1; Jon 18:28; 19:14) Nino me Kato onongo tye i kin nino ma Luibru myero gukwer mwaka ki mwaka.​—2 Tekwaro 8:13.

7. Pi tyen me agikki ma en okwero kwede nino me Kato kacel ki lukwenane, Yecu ocako kwer mene?

⁷ Pien onongo gin Lujudaya ma gitye ite Cik ma Kimiyo bot Moses, Yecu ki lukwenane gukwero kwer me Kato ma timme mwaka ducu-ni. (Mat. 26:17-19) Pi tyen me agikki ma gutimo meno, Yecu ocako kwer mo manyen ma lulub kore myero gukwer mwaka ki mwaka​—Cam me Otyeno pa Rwot. Ento gin mono myero gukwer i nino mene?

8. Lapeny ango ma jo mogo gipenye kwede ma lubbe ki nino me Kato kacel ki Cam me Otyeno pa Rwot?

⁸ Kit macalo Yecu ocako kwer me Cam me Otyeno pa Rwot cutcut i nge kwer me Kato-ni, nino me kwer manyen-ni onongo birwatte litap ki kwer me Kato. Twero bedo ni dong ineno ni kit ma kalenda me kareni giketo kwede nino me Kato pa Lujudaya pe rwatte ki nino ma wakwero kwede to pa Kricito. Pingo apokapoka man tye? Lagamme kwako cik ma Lubanga omiyo bot jo Icrael. I nge wacone bot ‘lwak jo Icrael ducu ni gunek’ latin romo, Moses otito cawa mene ma myero gutim iye i Nican 14.​—Kwan Nia 12:5, 6.

9. Ma lubbe ki Nia 12:6, latin romo me Kato onongo myero kinek i cawa mene? (Nen bene bok ma wi lokke tye ni “ I Cawa Mene?”)

⁹ Nia 12:6 waco ni onongo myero kinek latin romo i “otyeno.” Baibul pa Lujudaya, ma kilwongo ni Tanakh bene gonyo ni i “otyeno.” Ma nyutti latin romo-ni onongo kineko i otyeno ma nongo ceng cito ka poto ento nongo dero pud tye, i acakki me Nican 14.

10. Jo mukene giwacci latin romo me Kato onongo kineko i cawa mene, ento man kelo lapeny mene?

¹⁰ Lacen, Lujudaya mogo onongo gitamo ni nen calo tero cawa mapol  adada me neko romi ducu ma kikelogi i ot pa Lubanga. Pi meno, gubedo ki tam ni Nia 12:6 loko i kom agikki me Nican 14, i kine ka dyeceng abwora ki dong cawa ma ceng poto kwede i otyeno. Ento, ka meno aye kit ma myero waniang kwede, ci latin romo-ni onongo kibicamo i cawa mene? Lapwony madit Jonathan Klawans, ma okwano lok matut i kom dini pa Lujudaya owaco ni: “Lujudaya onongo gicako ninogi ka ceng cito ka poto, pi meno tyero gitum onongo bedo i Nican 14 ka dong kwer me Kato ki cam bedo i Nican 15, ento gin ma kit man pe kiloko iye atir i Nia.” En bene ocoyo ni: “Coc pa lutela dini pa Lujudaya . . . pe tittiwa kit ma kwer me Kato onongo kitimo kwede ma peya kijwero Ot pa Lubanga” i mwaka 70 K.M.​—Coc ma obuto abutani megwa.

11. (a) Gin ango mutimme i kom Yecu i nino me Kato i mwaka 33 K.M.? (b) Pingo Nican 15 ma obedo i mwaka 33 K.M. kilwongo ni “nino madit” me Cabat? (Nen lok ma tye itere piny.)

¹¹ Ci dong, i nino mene ma ki kwero iye nino me Kato i mwaka 33 K.M.? I Nican 13, ma dong nino “ma gitumo iye latin romo me Kato” onyiko cok, Kricito owaco bot Petero gin ki Jon ni: “Wucit wuyub cam me Kato piwa, wek wacam.” (Luka 22:7, 8) Lacen “cawa oromo” me camo cam me Kato i otyeno me Nican 14, ma onongo obibedo i ceng angwen. Yecu ocamo cam meno kacel ki lukwenane, ci ocako kwer me Cam me Otyeno pa Rwot. (Luka 22:14, 15) I dyewor meno kimake ci kipido i kome inyim kot. Kiguro Yecu i kom yat i kine ka cawa abicel me Nican 14, ci oto i otyeno me nino meno. (Jon 19:14) Pi meno, ‘Kricito, latin romowa me Kato gityero woko’ i nino ma gityero iye latin romo me Kato. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Ma Nican 14 dong cok gik, kiyiko Yecu ma peya Nican 15 ocakke. *​—Levi 23:5-7; Luka 23:54.

12, 13. Kwero nino me Kato onongo kwako lutino pa Luicrael nining?

¹² Kong dok wanenu kwero nino me Kato ma otimme ki i lobo Ejipt. Moses owaco ni i anyim, Luicrael myero gucam cam me Kato, dok man onongo tye macalo cik botgi “matwal.” I kwer man  ma onongo timme mwaka ki mwaka-ni, lutino onongo gipenyo lunyodogi me niang tyen lok mumiyo gikwero kwer man. (Kwan Nia 12:24-27; Nia 6:20-23) Pi meno, nino me Kato onongo bibedo ‘nino me poyo wic,’ ma lutino bene ginongo pwony ki iye.​—Nia 12:14.

¹³ Kit macalo yalwak man bino ci kato-ni, Luicrael onongo myero gupwony lutinogi ki pwony ma pigi tego ma lubbe ki nino me Kato. Acel i kingi onongo tye ni Jehovah gwoko jo ma wore. Lutino bene kipwonyogi ni en pe obedo Lubanga mo ata ma kite pe niango dano. Jehovah obedo Lubanga makwo ma tye ki miti i kom jone dok bene gwokogi. En otimo man i kare ma ogwoko lutino kayo pa Luicrael ki dok “oneko jo Ejipt.” En pe oneko lutino kayo pa jo Icrael.

14. Lunyodo ma Lukricitayo gitwero pwonyo lutinogi gin ango ma lubbe ki nino me Kato?

¹⁴ Lunyodo ma Lukricitayo pe gipwonyo awobegi ki anyiragi mwaka ki mwaka gin mumiyo onongo kikwero nino me Kato. Ento tika wupwonyo lutinowu ni Lubanga gwoko jone? Tika lutinoni gineno tekcwiny ma itye kwede ni Jehovah aye Ngat ma Gwoko jone? (Jab. 27:11; Ic. 12:2) Tika iweko lutinoni gibedo agonya i cawa ma nongo itye ka pwonyogi, ento pe idiyogi adiya? Tute me pwonyo jo me paconi ki lok kom nino me Kato wek gudong i yo me cwiny.

15, 16. Kwer me Kato kacel ki Nia cura 12-15 gipwonyo gin ango madok i kom Jehovah?

¹⁵ Pwony ma wanongo ma lubbe ki nino me Kato pe obedo ni Jehovah tye ki kero me gwoko jone keken, ento en bene olarogi, kun ‘kwanyogi woko ki i Ejipt.’ Tam kong i kom jami ma en otimogi me larogi. Jehovah otelo nyimgi ki wir [pagi] me pol i dyeceng ki dok wir me mac i dyewor. Jo Icrael gukato ki i dye Nam Makwar i kare ma Lubanga opoko iye aryo kun otinge tung acuc ki acam. Ma dong gukato loka, jo Icrael guneno kit ma pii mwonyo kwede lumony pa jo Ejipt. Lacen, jo Icrael ma kilarogi-ni gupako Jehovah ki wer ni: “Abiwero wer bot Rwot [Jehovah] . . . obolo aguragura ki lait i wiye woko i nam. Rwot [Jehovah] aye tekka . . . en odoko Lalarra.”​—Nia 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Jab. 136:11-15.

¹⁶ Ka itye ki lutino, tika itye ka konyogi me keto gengi i kom Jehovah macalo Lalar? Tika gineno ni itye ki gen meno i lokki kacel ki tam ma imoko? Iromo nyamo lok ma tye i Nia cura 12-15 i cawa me Woro pi Jo me ot kun itito kit ma Jehovah olaro kwede ki jone. Itwero tito lok man bene i nino mukene ka wutye ka nyamo Tic pa Lukwena 7:30-36 nyo Daniel 3:16-18, 26-28. Ada, jo matino wa ki madito myero gubed ki gen ni Jehovah pe obedo lalar i kare mukato angec keken. Kit macalo en olaro kwede jone i kare pa Moses-ni, en dok aye pud bilarowa i anyim.​—Kwan 1 Jo Tecalonika 1:9, 10.

17, 18. Pingo remo pa Yecu pire tek adada kato remo pa latin romo me Kato?

¹⁷ Lukricitayo me ada pe gikwero nino me Kato pa Lujudaya. Kwer meno obedo but Cik ma Kimiyo bot Moses, dok wan wape i te Cik meno. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) Ma ka meno, tye kwer acel ma pire tek adada botwa, kwero nino ma Wod pa Lubanga oto iye. Ento, tye jami mogo ma watwero pwonyogi ki i gin mutimme i Ejipt i kare ma Luicrael gitye ka kwero nino me Kato.

¹⁸ Remo pa latin romo-ni onongo myero kicwiny i kom okar me doggola ryoryo ki bene i kom rii wiye wek olar kwo. I kareni, pe wamiyo lee me gityer bot Lubanga​—pe watimo i nino me Kato nyo i nino mo keken. Ento tye gityer mukene maber loyo ma romo gwoko kwo pi naka. Lakwena Paulo oloko i kom “cokke pa litino kayo ma kicoyo nyinggi i polo.” Kilaro kwo pa Lukricitayo ma kiwirogi ki remo pa Yecu ma “gikiro.” (Ibru 12:23, 24) Remo pa Yecu bene yabo yo bot romi mukene-ni me bedo ki gen me kwo i lobo pi naka. Gin myero gubed ka poyo wigi i kom cikke man: “Pi remo me to pa Wode ma ocwer piwa, dong gikokowa woko, giweko balwa, kit macalo lonyo me kicane dwong kwede.”​—Ep. 1:7.

19. To pa Yecu jingo genwa i kom lok pa lunebi nining?

¹⁹ I kare ma guneko latin romo me kwero nino me Kato, kiciko Luicrael ni pe myero gutur cogo pa latin romo meno. (Nia 12:46; Wel 9:11, 12) “Latin romo pa Lubanga” ma obino ka miyo kwone macalo ginkok-ki kono? (Jon 1:29) Kigure i kom yat kacel ki lubal aryo, acel tung acam ki acel tung acuc. Lujudaya gupenyo Pilato ni omyero kitur tyengi woko. Man onongo weko gito oyot dok pe gibedo i kom yat nio wa i Nican 15, ma Cabat aryo onongo poto iye. Lumony guturo tyen lubal aryo-ni, “ento ka guo i kom Yecu, guneno ni dong otyeko to woko, ci pe dok guturo tyene.” (Jon 19:31-34) Meno onongo rwatte ki gin ma kitimo i kom latin romo me Kato. Pi meno, latin romo-ni onongo tye macalo “lanyut” ma cimo gin ma bitimme i Nican 14 mwaka 33 K.M. (Ibru 10:1, Baibol pa Katoli.) Medo i kom meno, gin mutimme-ni ocobo lok ma kicoyo i Jabuli 34:20, dok man weko wabedo ki gen i kom lok pa lunebi.

20. Apokapoka madit ango ma tye i kin nino me Kato ki Cam me Otyeno pa Rwot?

²⁰ Ento omyero wange ni apokapoka tye i kin kwer me Kato ki Cam me Otyeno pa Rwot. Man konyowa me niang ni nino me Kato ma Lujudaya onongo myero gukwer-ni pe nyuto gin ma Kricito ociko ki lulub ni myero gutim me po pi tone. I Ejipt, jo Icrael gumwodo ringo latin romo ento pe gucamo remone. Meno pe rwatte ki gin ma Yecu ociko lupwonnyene ni gutim. En owaco ni jo ma gibiloc “i ker pa Lubanga” myero gucam mugati dok gumat vino, ma gicung pi kome ki remone. Wabinyamo lok man matut ipwony ma lubo man.​—Mar. 14:22-25.

21. Pingo omyero wange lok madok i kom nino me Kato?

²¹ Labongo akalakala, nino me Kato obedo nino ma pire tek adada bot Luicrael, dok wan ducu wanongo pwony ki iye. Pi meno, kadi bed ni nino me Kato onongo myero obed ‘nino me poyo wi’ Lujudaya, ento pe Lukricitayo, wan macalo Lukricitayo myero wange lok madok i kome ki dok wajol pwony ma wanongo ki iye pien obedo but ‘Ginacoya ducu ma yam gicoyo pi teko pa cwiny pa Lubanga.’​—2 Tem. 3:16.