1, 2. (a) Mic mene ma Lubanga omiyo bot Adam? (b) Pingo Lubanga omiyo dako bot Adam? (Nen cal ma tye i pot karatac man.)

 JEHOVAH ocweyo lobo-ni ki tyen lok. En “oketo ni dano twero bedo iye.” (Ic. 45:18) Dano ma en okwongo cweyone onongo pe ki roc dok Lubanga omiye paco mamwonya atika​—poto me Eden. Adam onongo maro poto meno pi yadi maboco, kulu mamol mot, ki dong lee ma bedo kwedgi mit! Ento, gin mo ma pire tek onongo tye orem i kwone. Jehovah otito gin meno i kare ma owaco ni: “Pe ber dano obed kene; abitimo lakony ma romme.” Lubanga oweko nino omako wang Adam, ci okwanyo cogo lakngete acel “ocweyo odoko dako.” I kare ma Adam oco, en obedo ki twon yomcwiny madit! En owaco ni: “Man aye cogo mua i cogona kikome, ki ringo bene mua ki i ringona kikome; gibilwongo nyinge ni Dako, pien gikwanyo ki i kom laco.”​—Acak. 2:18-23.

² Mic ma Lubanga omiyo bot Adam-mi, onongo pire tek adada pien dako onongo bibedo lakony kore. Kawa onongo bene bibedo ki mot ma pire tek me nywalo lutino. Ki lok ada, “Dano [Adam] ocako nying dakone ni Kawa, pien en  aye megi jo ducu makwo.” (Acak. 3:20) Lubanga omiyo bot luot mukwongo mic ma pud dong mwonya ya! Gin onongo gitye ki kero me nywalo lutino ma gipe ki roc. Pi meno, lobo onongo bidoko paradic ma opong ki dano ma gipe ki roc kun giloyo jami ducu makwo.​—Acak. 1:27, 28.

3. (a) Adam gin ki Kawa onongo myero gutim gin ango wek Lubanga ominigi mot, ento gin ango mutimme? (b) Lapeny mene ma wabinyamogi?

³ Adam gin ki Kawa onongo myero guwiny Jehovah dok gumine i te locce wek ginong mot ma en oyubo pigi. (Acak. 2:15-17) Man aye yo acel keken ma gin onongo gibicobo yub ma Lubanga tye kwede pigi. Ento, tye me cwer cwiny ni “min kulu macon-ni,” Catan, obwologi ci gutimo bal i kom Lubanga. (Yabo 12:9; Acak. 3:1-6) Jemo man ogudo mon nining? Mon ma lugen gubedo ki kero me cobo gin ango i kare mukato angec? Pingo kiromo wacone ni mon ma Lukricitayo i kareni gitye “pol meicel”?​—Jab. 68:11.

4. Lubanga okok i kom anga pi bal ma Adam gin ki Kawa gutimo?

⁴ I kare ma kipenye pingo ocamo nyig yat ma kiwacce ni pe ocam-mi, Adam ogengo ngeye kun wacci: “Dako ma imiya ni obed kweda-ni aye omiya nyig yat meno, ci acamo.” (Acak. 3:12) Medo i kom gengo ngeye pi balle, Adam bene okok i dako ma Lubanga omiye-ni​—ki bene i kom Lubanga ma lamar-ri pi miye dako! Adam gin ki Kawa gutimo bal, ento Lubanga okok i kom Adam pi bal ma gutimo-ni. Pi meno, lakwena Paulo ocoyo ni “bal yam obino i lobo kun wok ki i dano acel [Adam], ka dong to obino pi bal.”​—Rom. 5:12.

5. Gin ango ma dong onen ka maleng pien Lubanga oweko ni dano kong gulone kengi pi kare mo?

⁵ Kibwolo Adam gin ki Kawa me kwero Lubanga macalo Lalocgi. Man okelo lapeny ma pire tek ni: Anga ma tye ki twero me loc? Me gamo lapeny man ki pete tere ducu, Lubanga oweko ni dano kong gulone kengi pi kare mo. En onongo ngeyo ni gibineno opoko pii ki wanggi ci giniang ni ada pe gitwero. Pi mwaki miya mapol, loc pa dano omiyo jo mukene gudeno can teretere. I cencwari mukato-ni, cokcok dano milion miya acel guto i lweny​—dok man kwako co, mon, ki lutino ma balgi pe. Pi meno, tye labol mapol ma moko ni “pe tye ngat mo ma tye ki twero me loyo kwone.” (Jer. 10:23) Man aye gin ma weko waye ni Jehovah aye Lalocwa.​—Kwan Carolok 3:5, 6.

6. I lobbe mapol, kitero mon nining?

⁶ Co ki mon mapol dong gudeno can malit i lobo man ma tye i te loc pa Catan-ni. (Latit. 8:9; 1 Jon 5:19) Bal mogo madongo ma dong kitimo kwako nywaro mon. I twok lobo lung, mon ma romo pacen 30 guwaco ni coggi dong oterogi i yo me gero. I kabedo mapol, dano gimaro lutino co pien gitamo ni ka gudongo gibiweko doggola me ot moni medde anyim dok gibigwoko lunyodogi ki kwarigi. I lobbe mogo, kineno lutino anyira calo konygi pe, dok mon pol kare gioyo igi ka guniang ni latin ma i igi-ni obedo anyaka.

7. Acakki ango ma Lubanga omiyo bot co ki mon?

⁷ Lubanga cwinye pe yom me neno ka kitye ka nywaro mon. En tero mon i yo matir dok worogi. Man nen ka maleng pien Jehovah ocweyo Kawa labongo roc dok ki kit mamwonya wek en pe obed opii ento lakony kor Adam.  Man tyen lok acel mumiyo Baibul waco ni i kare ma Lubanga otyeko cweyo jami ducu, en “oneno gin ma dong otiyo ducu, ci nen, tye mabeco twatwal.” (Acak. 1:31) Ada, gin “ducu” ma Jehovah otiyo onongo tye “mabeco twatwal.” En omiyo bot co ki mon acakki mamwonya adada!

8. (a) Tit kong kit pa dano i kare-ni. (b) Nicakke wacon, Lubanga obedo ka nyuto cwakke i kom angagi?

⁸ Kit co ki mon oballe adada i nge jemo mutimme i poto me Eden, dok i cencwari mukato-ni, odoko rac ma konye pe. Baibul otito wacon ni tim maraco binya adada i “kare me agikki.” Tim magi oromo lobo ducu mumiyo kitwero wacone ni ‘piny-nye rac’ adada. (2 Tem. 3:1-5) Ento, nicakke wacon i tekwaro pa dano, “Rwot [Jehovah]” obedo ka nyuto cwakke bot co ki mon ma gigene, gilubo cikke, ki dong gimine i te Locce.​—Kwan Jabuli 71:5.

9. Jo adi ma gubwot ki i Pii Aluka, dok pingo?

⁹ I kare ma Lubanga otyeko lobo ma opong ki tim bwami i kare pa Nua kun tiyo ki Pii Aluka, jo manok keken aye gubwot. Ka omege ki lumege pa Nua onongo pud gikwo i kare meno, ci gin bene guto woko. (Acak. 5:30) Ento wel mon ma gubwot ki i Pii Aluka rom aroma ki pa co. Jo ma gubwot aye Nua, dakone, lutino awobene adek ki mongi adek. Kigwoko kwogi pienni onongo gilworo Lubanga dok gitimo mitine. Dano bilion mapol ma gikwo i kareni gitye likwayo pa jo aboro magi ma onongo gitye ki cwak pa Lubanga-ni.​—Acak. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Pingo Jehovah ogwoko mon pa co mogo ma lugen?

¹⁰ Mwaki mapol lacen, mon pa co mogo ma lugen bene gunongo cwak pa Lubanga. Ka onongo gubedo ka nguru, kono onongo pe gunongo cwak man. (Juda 16) I kare ma Cara kacel ki cware Abraim guweko Ur ka ma onongo kwogi yot ci gudoko lurok kun gibedo i kema, Cara pe obedo ka nguru. Ma ka meno, “Cara yam winyo lok pa Abraim, kun pake bene ni, Rwoda” (1 Pet. 3:6) Tam kong i kom Labeka, ma odoko dako ma kwiri adada. Pe obedo me ur ni cware Icaka onongo ‘mare dok ocako nongo kwe cwiny i nge to pa mine.’ (Acak. 24:67) Cwinywa pud dong yom ya ni i kinwa watye ki mon ma lugen calo Cara ki Labeka!

11. Lucol-mon aryo ma Luibru gunyuto tekcwiny nining?

¹¹ I kare ma Luicrael gitye i opii i lobo Ejipt, welgi omedde adada mumiyo Parao ogolo rukca ni kinek lutino co ducu ma Luibru ka kitye ka nywalogi. Ento, tam kong i kom lucol-mon ma Luibru Cipira ki Pua, ma nen calo onongo gitelo wi tic me colo mon. Gin gubedo ki tek cwiny me kwero neko lutino lukere pienni onongo gilworo Jehovah. Pi meno, Jehovah ogoyo laa i komgi ci omiyo gudoko mege.​—Nia 1:15-21.

12. Ngo ma pire tek ma Debora gin ki Yayeri gutimo?

¹² I kare pa lungolkop me Icrael, dako mo acel ma onongo tye ki cwak pa Lubanga obedo lanebi Debora. En ocuko cwiny langolkop Barak dok otiyo matek me gonyo Luicrael ki i dic ma onongo gitye iye-ni, ento bene otito ni Barak pe binongo deyo pi jwero jo Kanaan. Ma ka meno, Lubanga onongo bimiyo Cicera, ladit wi mony pa jo Kanaan, “i cing dako.” Meno aye gin mutimme i kare ma dako mo ma nyinge Yayeri, ma pe obedo Laicrael, oneke woko.​—Lungol. 4:4-9, 17-22.

13. Gin ango ma Baibul wacciwa i kom Abigail?

 ¹³ Abigail obedo dako ma lagen ma onongo kwo i cencwari me 11 K.M.P. En onongo tye ki niango matut ento cware Nabal onongo lakolo dok ger. (1 Cam. 25:2, 3, 25) Daudi kacel ki jone gugwoko lim pa Nabal pi kare mo, ento i kare ma gupenye pi ginacama, en “otugge i komgi magwa” ci okwero minigi gin mo keken. Man ocwero cwiny Daudi adada mumiyo en onongo mito neko Nabal kacel ki jone. I nge winyo pi yub man, Abigail ocwalo cam ki gin amata bot Daudi wek remo pe oony. (1 Cam. 25:8-18) Lacen, Daudi owacce ni: “Gipwo Rwot Lubanga pa Icrael, ma tin ocwali ka rwatte kweda-ni!” (1 Cam. 25:32) I nge to pa Nabal, Daudi onyomo Abigail.​—1 Cam. 25:37-42.

14. Anyira pa Calum gunywako i tiyo tic mene, dok tic ango ma lumege gitye ka tiyone ma rom ki man?

¹⁴ Co, mon ki lutino mapol guto i kare ma jo Babilon gujwero Jerucalem kacel ki ot pa Lubanga i 607 K.M.P. Nekemia otelo tic me gero odoco cel murumo boma meno i 455 K.M.P. I kin jo ma gunywako i roco cel man onongo tye iye anyira pa Calum, ma obedo latin ker ma loyo nucu lobo ma orumo Jerucalem. (Nek. 3:12) Gin gumine kengi me tiyo tic ma rwomme lapiny. Watye ki pwoc madit atika pi lumege ma giteno kor tic me gedo odi me ker nyo betel i kareni!

15. Mot ango ma kimiyo bot dako mo ma nyinge Maliam?

¹⁵ Ma peya cencwari me acel oromo ki dok i cencwari me acel, Jehovah ogoyo laa i kom mon mogo ki minigi mot. I kingi onongo tye iye dako mo ma nyinge Maliam ma peya ongeyo laco. I kare ma Yucepu onongo gucikke me nyomme gin ki Maliam, Maliam ogamo ic i yo me tango pi teko pa cwiny maleng. Pingo Lubanga oyere me bedo min Yecu? Labongo akalakala, en onongo tye ki kit mabeco mupore me pito latinne ma pe ki rocci cakke ki i tinone nio wa i ditte. Obedo twon mot madit atika me bedo min laco ma ngene loyo ma okwo i lobo-ni!​—Mat. 1:18-25.

16. Mi labol ma nyuto kit ma Yecu otero kwede mon.

¹⁶ Yecu onongo tero mon i yo me kica adada. Me labolle, tam kong i kom dako mo ma otwoyo two agobi pi mwaki 12 kulu. En obino ki i yo nge Yecu ki i kin lwak, ci ogudo dog ginarukane. Ma ka jukke, Yecu owacce ki cwiny me kica ni: “Nyara, niyeni ocangi; wot ki kuc, twoni dong otyeko cang matwal.”​—Mar. 5:25-34.

17. Tango mene mutimme i Pentekote 33 K.M.?

¹⁷ Mon mogo ma onongo gitye lupwonnye pa Yecu gutiyo pire kacel ki lukwenane. (Luka 8:1-3) I Pentekote 33 K.M., co ki mon ma romo 120 gunongo cwiny maleng i yo ma kite pat. (Kwan Tic pa Lukwena 2:1-4.) Mwaki mapol angec, onongo dong kitito pire wacon ni: “Abionyo cwiny mera maleng i kom jo ducu; litino awobewu ki anyirawu gibitito lok pa Lubanga . . . I kare meno abionyo cwiny mera wa i kom lutic ma co ki ma mon.” (Joel 2:28, 29) Lubanga otiyo ki tango meno mutimme i Pentekote-ni me nyuto ni pe dong ecwako rok me Icrael ma ongak woko-ni ento ecwako Icrael me cwiny ma tye iye co ki mon. (Gal. 3:28; 6:15, 16) I kin mon ma gunywako i tic me tito kwena i cencwari me acel onongo tye iye anyira angwen pa Pilipo latit kwena maber-ri.​—Tic 21:8, 9.

18, 19. (a) Ma lubbe ki woro me ada, mot ango ma Lubanga omiyo bot co ki mon? (b) Gin ango ma Laco jabuli owaco ma lubbe ki mon ma gitero kwena maber-ri?

¹⁸ I kine ka mwaka 1875, co ki mon mogo gunyuto miti madit i woro me ada. Gin aye gutelo yo i cobo lok ma Yecu otito wacon ni: “Lok man me kwena maber me ker pa Lubanga gibitito i wi lobo ducu, me bedo caden bot rok ducu; ka dong lacen agikki piny bibino.”​—Mat. 24:14.

¹⁹ Gurup meno matidi pa Lutino Kwan me Baibul-li dong odongo ma romo wel dano 7,900,000 kulu ma kilwongogi ni Lucaden pa Jehovah i kareni. Jo mukene makato 11,300,000 bene gunyuto miti i lok me Baibul ki i ticwa i kare ma gubedo tye i Nipo me kwero pi to pa Yecu. I lobbe mapol, pol pa jo ma gubedo tye aye mon. Medo i kom meno, lutit kwena makato 1,000,000 ma gitye ka tic pi kare malac i twok lobo lung polgi gubedo mon. Lubanga omiyo bot mon ma lugen mot me nywako i cobo lok pa laco jabuli ma wacci: “Rwot [Jehovah] en omio cik, Mon ame tero amut [kwena] aberi, pol meicel.”​—Jab. 68:11.

20. Watwero kwano gin ango i otyeno me Woro pi Jo me Ot nyo i kwan piwa kenwa?

²⁰ Pe waromo nyamo lok ducu i kom mon ma lugen ma kicoyo lok komgi i Baibul. Ento wan ducu watwero kwano lok komgi i Baibul ki dong i bukkewa. Me lapore, watwero lwodo lok i kom lanen pa Ruth ki kit ma en ogwoko kwede genne. (Ruth 1:16, 17) Kwano buk pa Esta kacel ki pwony mogo madok i kome ma kicoyo i bukkewa twero jingo niyewa. Watwero nongo adwogi maber ki i kwano lok ma kit meno i otyeno me Woro pi Jo me Ot. Ka ce wabedo kenwa, watwero kwano lok meno ka watye ka kwan piwa kenwa.

21. Mon ma lugen gugwoko gennegi bot Jehovah nining i kare me atematema?

²¹ Labongo akalakala, Jehovah tye ka goyo laa i kom tic me tito kwena ma lumege gitye ka tiyone dok konyogi ka gitye i atematema. Me labolle, en okonyo mon ma lugen me gwoko gennegi i kare me loc pa Hitler pien onongo kiunogi dok kinekogi pi winyo lok pa Lubanga. (Tic 5:29) I kareni bene, lumegiwa kacel ki luye luwotgi gicwako twero me loc pa Lubanga. Calo Luicrael me kare macon, Jehovah omako cinggi ma lacuc kun waco ni: “Pe wulwor, abikonyowu.”​—Ic. 41:10-13.

22. Mot mene ma watye ka kurone i anyim?

²² Cokcok-ki i anyim, co ki mon ma lugen gibiloko lobo-ni doko paradic dok gibikonyo dano milion mapol ma kibicerogi me pwonyo lok madok i kom yub pa Jehovah. Nio wa i kare meno, kadi bed watye co nyo mo, omyero water motwa me tic bote ki “cwiny acel” calo gin ma pire tek.​—Jep. 3:9.