“Kekleekle ligbi nɛ waa kɛ wa biyo ɔ sɛɛ ní kɛ kɔɔ dã nɛ nya wa he ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ye jeha ekpa. Níhi nɛ e de ɔ pee wɔ nyakpɛ wawɛɛ ejakaa wa hyɛ we blɔ kaa e maa le níhi fuu kɛ kɔ dã he jã.”​​—Alexander.

•  Nɔ́ nɛ e sa nɛ o le

•  Nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee

•  Nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ngɛ dã he

 E he hia kaa o maa tsɔɔ o bimɛ nɔ́ nɛ dã ji. Koo mlɛ kɛ ya si benɛ o bi ɔ maa sɛ nihe aloo yihe mi. Khamit nɛ e ngɛ Russia a de ke, “Jinɛ e sa nɛ wa ko tsɔɔ wa binyumu ɔ bɔ nɛ e sa kaa a kɛ dã tsu ɔ ní ha benɛ e wɛ ɔ. I ba ná le kaa ye binyumu ɔ bɔni dã numi benɛ e ye jeha 13 pɛ. Enɛ ɔ ngɔ haomi kɛ ba wawɛɛ, lɔ ɔ se loko i yɔse kaa se nami ngɛ he kaa wa ko tsɔɔ lɛ mla.”

 Mɛni he je nɛ e sa kaa o pee he nɔ́ ko ɔ?

•   Nihi nɛ o bimɛ ɔmɛ kɛ yaa sukuu, dã he adafi fiami kɛ níhi nɛ a jeɔ ngɛ tiivi nɔ ɔ ma nyɛ ma puɛ o bimɛ ɔmɛ a juɛmi ngɛ dã nɛ nya wa kɛ ní tsumi he.

•   Ní tsumi he nɛ ji U.S. Centers for Disease Control and Prevention ɔ tsɔɔ kaa ngɛ United States ɔ, nihi nɛ a wɛ nɛ a nuɔ dã a su lafa mi gbami 11.

 Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa dɔkitahi tsɔɔ kaa, e sa nɛ fɔli nɛ a tsɔse a bimɛ be mi nɛ a wɛ ɔ konɛ a le nyagbahi nɛ ngɛ dã nɛ nya wa kɛ ní tsumi he. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ pee jã?

 Sɛ hlami nɛ o susu sane komɛ nɛ o bi ɔ ma nyɛ ma bi mo ɔ a he. Jokuɛwi suɔ kaa a ma kpa nɔ́ si, nɛ ke a ngɛ wae ɔ, jamɛ a su ɔ mi waa wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e he hia kaa o maa sɛ hlami nɛ o dla o he konɛ o le heto nɛ o ma ha mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ:

•   Ke o bi ɔ suɔ nɛ e le bɔ nɛ dã ngɔɔmi ngɛ ha a, o ma nyɛ ma de lɛ ke wai ngɔɔmi ngɛ kaa tso yiblii nɛ fu we ngɔɔmi, se beer lɛɛ e duɔ bɔɔ.

•   Ke o bi ɔ suɔ nɛ e sa e nya dã nɛ nya wa a, o ma nyɛ ma de lɛ ke e nya wa tsɔ̃ kɛ ha jokuɛwi. De lɛ níhi nɛ ma nyɛ maa ba kɛ nɔ ko nu dã: Dã ma nyɛ ma ha o he maa jɔ, se ke o nu fuu ɔ, o maa pee gbedee, o maa je kuasia, o maa pee níhi loo o ma de níhi nɛ́ pee se ɔ, o ma pia o he.​—Abɛ 23:29-35.

 Hla níhi a mi. Baiblo ɔ de ke: “Ní lelɔ peeɔ e ní kɛ juɛmi.” (Abɛ 13:16) E sa nɛ mo nitsɛ o le mlaahi nɛ ngɛ o ma a mi nɛ kɔɔ dã kɛ ní tsumi he. Enɛ ɔ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o ye bua o bi ɔ.

 Mo tsɛ o bi ɔ nɛ o kɛ lɛ nɛ susu he, koo mlɛ nɛ e ba bi mo. Bitsɛ ko ngɛ Britain nɛ a tsɛɛ lɛ ke Mark ɔ de ke, “Jokuɛwi li kaa e sa nɛ a nu dã loo e sɛ. Be ko ɔ, i bi ye binyumu nɛ e ye jeha 8 ɔ nɛ e de mi ke ji dã numi hi loo e hí. I bi lɛ sane ɔ ngɛ blɔ ko nɔ konɛ e ko ye gbeye nɛ e kɛ mi nɛ sɛɛ ní faa. Lɔ ɔ ye bua lɛ nɛ e nyɛ tsɔɔ mi e juɛmi ngɛ sane ɔ he.”

 Ke o kɛ o bi ɔmɛ sɛɛɔ dã he ní ngɛ be slɔɔtohi a mi ɔ, e maa ye bua mɛ wawɛɛ. Moo da jeha nɛ a ye ɔ nɔ nɛ o kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní slɔɔtohi nɛ yaa nɔ ngɛ si himi mi ɔ he ní. O kɛ mɛ ma nyɛ maa sɛɛ bɔmi nami, kɛ a he nɔ nɛ a maa hyɛ saminya ngɛ lɔle blɔ nɔ oslaa he ɔ he ní.

 Moo pee nɔ hyɛmi nɔ́. Jokuɛwi ngɛ kaa kutsa, a kaseɔ ní wawɛɛ ngɛ nihi nɛ a kɛ mɛ ngɛ ɔ a he. Níhi a mi hlami ko tsɔɔ kaa fɔli a ní peepee náa a bimɛ a nɔ he wami wawɛɛ pe ni kpahi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke o pɔɔ dã numi kɛ yi mi tomi ɔ kaa haomi ko nɛ ngɛ o nɔ ɔ nya maa ba si ɔ, o bi ɔ maa kase kaa yeyeeye peemi he tsaba ji dã. Lɔ ɔ he ɔ, moo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha o bimɛ. Moo bɔ mɔde nɛ o kɛ dã nɛ tsu ní saminya.