1. Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ bu Mawu kɛ adesa nɔ yeli tsuo tue?

BAIBLO Ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa bu adesa nɔ yeli tue, se Baiblo ɔ nɔuu hu tsɔɔ kaa e sa nɛ waa bu Mawu tue be fɛɛ be. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 5:29; Tito 3:1) Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ pee jã? Yesu tsɔɔ sisi tomi mlaa ko nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le nɔ nɛ e sa kaa waa bu lɛ tue. E tsɔɔ kaa waa ‘ngɔ Kaisare ɔ níhi ngɔ ha Kaisare ɔ, nɛ waa ngɔ Mawu níhi ngɔ ha Mawu.’ ^[1] (Hyɛ nyagbe ningma.) (Mateo 22:21) Ke wa yeɔ amlaalo ɔ mlaahi a nɔ nɛ wa jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ amlaalo nane mi dali, nɛ wa woɔ tohi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɔ “Kaisare ɔ níhi ngɔ ha Kaisare.” (Roma Bi 13:7) Ke amlaalo ɔ de wɔ ke waa pee nɔ́ ko nɛ Mawu sume ɔ, wa pee we, se wa jeɔ bumi mi kɛ tsɔɔ mɛ nya.

2. Mɛni blɔ nɔ wa guɔ kɛ tsɔɔ kaa waa kɛ wa he wui je ɔ mi ma kudɔmi sanehi a mi?

² Blɔ kake nɛ wa guu nɔ kɛ ‘ngɔɔ Mawu níhi kɛ haa Mawu’ ɔ ji kaa waa kɛ wa he wui je nɛ ɔ mi ma kudɔmi sanehi a mi. (Yesaya 2:4) Akɛnɛ Yehowa ngmɛ adesa nɔ yemihi blɔ nɛ a ngɛ wa nɔ yee he je ɔ, wa ti si kɛ wui mɛ. Jehanɛ se hu ɔ, waa kɛ  wa he wui ma he suɔmi ní peepeehi a mi. (Roma Bi 13:1, 2) Wa bɔɛ mɔde kaa wa ma tsake nɔ yemihi, aloo wa maa tsɔɔ ma nɔ yeli nɔ́ nɛ e sa kaa a pee, loo wa maa fɔ sɔ kɛ hla ma nɔ yeli, loo wɔ nitsɛmɛ wa maa da si nɛ a fɔ sɔ ha wɔ.

3. Mɛni he je nɛ e sa kaa waa ya nɔ nɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ?

³ Mawu suɔ kaa waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ngɛ yi mi tomihi fuu a he je. Yi mi tomi nɛ ɔmɛ a kpɛti kake ji kaa ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yesu kasee ejakaa ‘pi je ɔ mi nɛ e je.’ E kɛ e he wui ma kudɔmi sanehi aloo tahi a mi. (Yohane 6:15; 17:16) Yi mi tomi kpa ko hu ji kaa wa fĩɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se. Akɛnɛ wa fĩ we adesa nɔ yemihi a se he je ɔ, waa kɛ he nile kpakpa fiɛɛɔ kɛ tsɔɔ nihi kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ pɛ nɛ ma tsu adesahi a nyagbahi tsuo a he ní ha mɛ. Lakpa jamihi fĩɔ ma kudɔmi kuuhi a se, nɛ enɛ ɔ ngɔɔ mi gbami kɛ baa. Se akɛnɛ wa fĩ we ma kudɔmi kuu ko se he je ɔ, kake peemi ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ ngɛ je kɛ wɛ ɔ wa kpɛti.​—1 Petro 2:17.

4. (a) Kɛ wa plɛ kɛ le kaa e he ma ba wa wawɛɛ ha wɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ha kɛɛ? (b) Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa dla wa he amlɔ nɛ ɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ?

⁴ Eko ɔ, ngɛ he nɛ wa ngɛ ɔ, ke nɔ ko kɛ e he wui ma kudɔmi sanehi a mi ɔ, pi nɔ ko kɔmɔ. Se ke wa ngɛ Satan je ɔ nyagbe ɔ he sue haa a, e he maa wa wawɛɛ ha wɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Mwɔnɛ ɔ, nihi peeɔ a ní kaa “nɔ́ nɛ pi adesahi ji mɛ,” nɛ a “bui nɔ́.” Enɛ ɔ tsɔɔ kaa kake peemi be nyɛe maa hi nihi a kpɛti, nɛ ke wa ngɛ nyagbe ɔ he sue ɔ, e mi maa wa po pe kikɛ. (2 Timoteo 3:3, 4) Ma kudɔmi blɔ nya tomihi tsake tlukaa ngɛ ma komɛ a nɔ nɛ e sa wa nyɛmimɛ komɛ a he. Enɛ ɔ he je nɛ e sa nɛ wa dla wa he kɛ to konɛ ke waa kɛ si himi ko nɛ mi wa kpe ɔ, wa nyɛ nɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ nɛ. Nyɛ ha nɛ wa susu níhi eywiɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ dla wa he kɛ to ɔ he.

5. Kɛ Yehowa naa adesa nɔ yemihi ha kɛɛ?

⁵ Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ dla wa he kɛ to amlɔ nɛ ɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ji nɛ wa maa na adesa nɔ yemihi kaa bɔ nɛ Yehowa naa mɛ ɔ. Yehowa bɔɛ adesa kaa e ye e nyɛmi adesa nɔ. (Yeremia 10:23) E naa adesahi tsuo kaa weku kake mi bimɛ. Se adesa nɔ yeli tsɔɔ kaa a mahi hi pe ma kpahi, nɛ enɛ ɔ ngɔ mi gbami kɛ ba adesahi a kpɛti. Adesa nɔ yeli kpakpahi po nyɛ we nɛ a tsu nyagbahi tsuo a he ní. Jehanɛ hu ɔ, kɛ je jeha 1914 ɔ mi kɛ ma nɛ ɔ, adesa nɔ yeli pee a he Mawu Matsɛ Yemi ɔ he nyɛli. E be kɛe nɛ Matsɛ Yemi nɛ ɔ ma kpata adesa nɔ yemihi tsuo a hɛ mi.​—Kane La 2:2, 7-9.

6. Kɛ e sa kaa waa kɛ amlaalo nane mi dali nɛ hi si ha kɛɛ?

⁶ Akɛnɛ adesa nɔ yemihi ma nyɛ ma ha nɛ tue mi jɔmi nɛ hi mahi a mi he je ɔ, Mawu ngmɛ mɛ blɔ konɛ a ye nɔ. Enɛ ɔ yeɔ  bua wɔ nɛ wa nyɛɔ fiɛɛɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he sane kpakpa a kɛ tsɔɔ nihi. (Roma Bi 13:3, 4) Mawu de wɔ po kaa waa sɔle kɛ ha nɔ yeli ɔmɛ konɛ wa nyɛ nɛ wa ja lɛ ngɛ tue mi jɔmi mi. (1 Timoteo 2:1, 2) Ke nɔ ko ye wɔ sane yaya ko ɔ, wa ma nyɛ ma de amlaalo nane mi dali konɛ a ye bua wɔ. Jã nɛ Paulo pee. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 25:11) Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Satan lɛ kudɔɔ adesa nɔ yemi ɔmɛ, se Baiblo ɔ tsɔɔ we kaa Satan lɛ kudɔɔ ni kakaakahi tsuo nɛ a hɛɛ blɔ nya ngɛ nɔ yemi ɔmɛ a mi ɔ. (Luka 4:5, 6) Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ wa ha nɛ nɔ ko nɛ susu kaa Abosiami lɛ kudɔɔ amlaalo nane mi dalɔ ko. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sɛ nɛ wa jɛ nɔ.​—Tito 3:1, 2.

7. Mɛni susumi lɛ e sɛ kaa wa ná?

⁷ Wa fĩ we ma yelɔ ko loo ma kudɔmi kuu ko se ke a peeɔ nɔ́ ko nɛ wa náa he se po. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa wa buɔ Mawu tue. Tsa pi be tsuaa be nɛ enɛ ɔ peemi ngɛ gbɔjɔɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa amlaalo ko ha nɛ ma bi kɛ Yehowa Odasefohi tsuo ngɛ nɔ́ nae, nɛ enɛ ɔ ha nɛ nihi tsɔ atua kɛ si amlaalo ɔ. E ngɛ mi kaa o be ni ɔmɛ a he piɛe kɛ tsɔ atua a mohu lɛɛ, se anɛ o ma fĩ a se ngɛ o tsui mi lo? (Efeso Bi 2:2) Ke wa suɔ nɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ, e sɛ nɛ wa fĩ ma kudɔmi kuu ko se kaa lɔ ɔ hi pe ma kudɔmi kuu kpa ko. Wa munyu tutui kɛ wa ní peepee lɛ maa tsɔɔ nɔ́ nɛ ngɛ wa tsui mi.

8. Ke e he wa ha wɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ, mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa ‘hɛ mi tɛ̃,’ se wa ngɛ “kpoo”?

⁸ Blɔ enyɔne nɛ wa maa gu nɔ kɛ yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ji nɛ ‘wa hɛ mi maa tɛ̃ kaa sinɔ,’ nɛ wa maa “pee kpoo kaa okpo.” (Kane Mateo 10:16, 17.) Ke wa sɛɔ hlami nɛ wa susuɔ haomihi nɛ waa kɛ ma nyɛ maa kpe ke waa kɛ wa he wo ma kudɔmi sanehi mi ɔ he ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ‘hɛ mi tɛ̃.’ Nɛ ke wa yuɔ wa he ngɛ si fɔfɔɛhi kaa jã a he ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ “kpoo.” Nyɛ ha wa susu si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ ekomɛ a he, konɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ha.

9. Ke waa kɛ nihi ngɛ ní sɛɛe ɔ, mɛni e sa kaa waa hyɛ wa he ngɛ he?

⁹ Wa munyu tutui. Ke wa ngɛ he ko nɛ nihi ngɛ ma kudɔmi sanehi a he munyu tue ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke waa kɛ nɔ ko ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he ní sɛɛe ɔ, e sɛ nɛ wa munyu tumi nɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ níhi nɛ ma kudɔmi kuu ko, loo ma nya dalɔ ko peeɔ ɔ he loo wa bua jɔɛ he. E sɛ nɛ waa tu munyu kɛ si adesa nɔ yemihi aloo wa je a yi, mohu ɔ, e sa nɛ waa da Baiblo ɔ nɔ kɛ tsɔɔ nihi kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma ba po adesahi a nyagbahi a se kulaa. Ke nihi ngɛ hlae nɛ a kɛ wɔ nɛ sã nya ngɛ ní komɛ kaa nyumu kɛ nyumu loo yo kɛ yo a gba si himi mi sɛmi aloo hɔ jemi he ɔ, moo tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ Mawu Munyu ɔ deɔ ngɛ he, kɛ bɔ nɛ o bɔɔ mɔde nɛ o kɛ tsuɔ ní ha. Ke ma nɔ yeli ɔmɛ wo mlaahi nɛ nɔ ko tsɔɔ kaa e sa nɛ a tsake mlaa nɛ ɔmɛ ekomɛ, loo a po mi ɔ, waa kɛ wa nya wui mi, nɛ wa nyɛ we nɔ ɔ nɔ hu kaa doo e tsake e juɛmi.

10. Ke wa nu amaniɛ bɔmi ko ɔ, mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa waa kɛ wa he wui ma kudɔmi sanehi a mi?

¹⁰ Hleedio, tiivi, kɛ adafi fiami womihi. Be komɛ ɔ, wa nuɔ amaniɛ bɔmi komɛ nɛ wa naa kaa a fĩ ma kudɔmi kuu pɔtɛɛ ko se wawɛɛ. Enɛ ɔ yaa nɔ, titli ɔ, ngɛ mahi nɛ amlaalo ɔ lɛ hyɛɔ amaniɛ bɔmi nɔ ɔ a mi. Ke wa na kaa amaniɛ bɔmi ní tsumi hehi loo amaniɛ bɔli ɔmɛ fĩ ma kudɔmi kuu ko  se ɔ, e sa nɛ waa hyɛ saminya nɛ wa ko pee wa ní kaa mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo bi o he ke, ‘Anɛ i suɔ amaniɛ bɔlɔ pɔtɛɛ ko tue bumi, ejakaa ye bua jɔ níhi nɛ e deɔ ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ he lo?’ Bɔ nɛ pee nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ, koo bu amaniɛ bɔmi nɛ fĩɔ ma kudɔmi sanehi a se ɔ tue, nɛ koo hyɛ ngɛ tiivi nɔ hulɔ. Mohu ɔ, moo bɔ mɔde kaa o maa bu amaniɛ bɔmihi nɛ fĩ we ma kudɔmi sanehi a se ɔ tue. Be fɛɛ be ɔ, o kɛ níhi nɛ o buɔ tue ɔ nɛ to “anɔkuale ɔ” nɛ o kase ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ he.​—2 Timoteo 1:13.

11. Ke níhi nɛ wa ngɛ ɔ a he hia wɔ wawɛɛ ɔ, mɛni blɔ nɔ lɔ ɔ ma ha nɛ e he maa wa ha wɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he?

¹¹ He lo nya níhi fuu a se dimi. Ke sika kɛ níhi nɛ wa ngɛ ɔ a he hia wɔ wawɛɛ ɔ, e ma nyɛ maa ye ha wɔ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Ngɛ jeha 1970 ɔ se ɔ, Odasefohi fuu nɛ a ngɛ Malawi ɔ a níhi tsuo bɔ mɛ akɛnɛ a fĩ we ma kudɔmi kuu ko se ɔ he je. Mɔbɔ sane ji kaa a ti ni komɛ kɛ a he ya wo ma kudɔmi sanehi a mi, ejakaa a sume nɛ níhi nɛ a ngɛ ɔ nɛ je a dɛ. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Ruth ɔ de ke, “Nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ ya sa we ngɛ ma kpahi a nɔ ɔ a kpɛti ni komɛ kpale a se kɛ ho ma a mi ya nɛ a ya fĩ ma kudɔmi kuu ɔ se, ejakaa si himi ɔ mi wa ngɛ he nɛ wa ya sa we ngɛ ɔ.” Se Mawu we bi hiɛhiɛɛ pee we a ní jã. A yuɔ a he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ke lɔ ɔ ma ha nɛ a maa ye ohia aloo a níhi nɛ a ngɛ ɔ ma bɔ mɛ po.​—Hebri Bi 10:34.

12, 13. (a) Kɛ Yehowa naa adesahi ha kɛɛ? (b) Mɛni maa tsɔɔ kaa waa kɛ ma nɛ wa je mi ɔ fĩaa?

¹² He nɔ womi. Nihi ngɔɔ a he womi nɔ su, wɛtso aloo ma nɛ a je mi, kɛ bɔ nɛ a peeɔ a ní ha a kɛ fĩaa. Se Yehowa susuu we kaa nɔ ko hi pe nɔ ko, aloo ma ko mi bimɛ hi pe ma kpa ko mi bimɛ. Ngɛ e hɛ mi ɔ, wɔ tsuo wa sɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa bɔ wɔ slɔɔtoslɔɔto, nɛ wa bua ma nyɛ maa jɔ bɔ nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ ha a he. E sume kaa waa ngɔ wa muɔ nine kɛ tsɔɔ wa tsɛ we blɔ. Se e sume nɛ wa susu kaa wa hi pe ni kpahi hulɔ.​—Roma Bi 10:12.

¹³ E sɛ nɛ wa susu kɔkɔɔkɔ kaa ma nɛ wa je mi ɔ hi pe ma kpahi. Ke e peeɔ wɔ jã a, eko ɔ, e maa ye ha wɔ wawɛɛ kaa wa maa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Enɛ ɔ ya nɔ ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi. Nyɛmimɛ nyumu komɛ nɛ a ji Hebri bi kɛ nyɛmimɛ yalɔyihi nɛ a ji Hela bi ɔ hí si saminya. (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 6:1) Kɛ wa ma plɛ kɛ le kaa wa buɔ ma nɛ wa je mi ɔ kaa e nɔ kuɔ pe ma nɛ ni kpahi je mi ɔ ha kɛɛ? Ke nyɛmi ko nɛ o kɛ lɛ ji ma kake mi ɔ wo mo ga a, anɛ amlɔ nɔuu ɔ, o deɔ ke, ‘Tsa pi jã nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ hiɛ ɔ,’ nɛ o fiaa e ga womi ɔ kɛ fɔɔ he lo? Ke o peeɔ jã a, lɛɛ mo kai ga womi nɛ he hia nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: “Be tsuaa be ɔ, nyɛɛ pee nyɛ he humi, nɛ nyɛɛ bu nyɛ sibi pe nyɛ nitsɛmɛ nyɛ he.”​—Filipi Bi 2:3.

14. Kɛ sɔlemi ma plɛ kɛ ye bua wɔ ha kɛɛ, nɛ mɛni Baiblo mi nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ maa enɛ ɔ nɔ mi?

¹⁴ Blɔ etɛne nɛ wa maa gu nɔ kɛ yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ji nɛ waa kɛ wa hɛ maa fɔ Yehowa nɔ. Moo sɔle kɛ bi mumi klɔuklɔu ɔ konɛ e ye bua mo nɛ o to  o tsui si nɛ o ye o he nɔ. Ke amlaalo ɔ yi anɔkuale, aloo e pee nɔ́ ko nɛ dɛ ɔ, su nɛ ɔmɛ maa ye bua mo. Mo bi Yehowa nɛ e ha mo juɛmi konɛ o nyɛ nɛ o yɔse si fɔfɔɛ nɛ ma nyɛ ha nɛ e maa ye ha mo kaa o maa yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. De lɛ nɛ e ye bua mo nɛ o pee nɔ́ nɛ da ngɛ jamɛ a si fɔfɔɛ ɔ mi. (Yakobo 1:5) A ma nyɛ maa wo mo tsu, loo a maa gbla o tue ngɛ blɔ kpa ko nɔ akɛnɛ o yeɔ Yehowa anɔkuale ɔ he je. Ke e ba jã a, mo kpa Yehowa pɛɛ konɛ e wo mo kã nɛ o nyɛ nɛ o tsɔɔ nihi nɔ́ he je nɛ o yuɔ o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ nya. O ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa ye bua mo nɛ o to o tsui si kɛ da nya.​—Kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 4:27-31.

15. Mɛni blɔ nɔ Baiblo ɔ maa gu kɛ ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he? (Hyɛ daka nɛ e yi ji “ Mawu Munyu ɔ Ha Nɛ A Ná Nɔ Mi Mami Nɛ Mi Wa.”)

¹⁵ Yehowa ha wɔ Baiblo ɔ konɛ e wo wɔ he wami. Mo pue o yi mi tɛ ngɛ ngmamihi nɛ maa ye bua mo nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ he. Bɔɔ mɔde nɛ o kase ngmami nɛ ɔmɛ kɛ wo o yi mi, ejakaa ke o ya je he ko nɛ o hɛɛ we Baiblo ɔ, ngmami nɛ ɔmɛ maa ye bua mo. Baiblo ɔ ma nyɛ ma ha nɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ o ngɛ ngɛ níhi nɛ Mawu tsɔɔ kaa e maa pee hwɔɔ se ɔ mi ɔ mi maa wa. Hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ ɔ he hia wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa to wa tsui si ke a ngɛ wɔ yi mi wae. (Roma Bi 8:25) Moo kase ngmamihi nɛ tuɔ níhi nɛ o suɔ kaa o maa pee ngɛ je ehe ɔ mi ɔ he munyu titli, nɛ o ngɔ lɛ kaa o ngɛ je ehe ɔ mi.

16, 17. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ a yu a he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ɔ a he? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

¹⁶ Nɔ́ eywiɛne nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ji nɛ wa ma susu nɔ hyɛmi níhi nɛ Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ pee ɔ he. Nihi nɛ a hi si blema a a ti nihi fuu pee kã, a mwɔ a yi mi kpɔ ngɛ nile mi, nɛ lɔ ɔ ye bua mɛ nɛ a yu a he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Mo susu Shadrak, Meshak, kɛ Abednego he nɛ o hyɛ. A kua ke a be amaga nɛ  daa si kɛ ha Babilon nɔ yemi ɔ jae. (Kane Daniel 3:16-18.) Baiblo mi munyu nɛ ɔ yeɔ bua Odasefohi fuu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ nɛ a peeɔ kã nɛ a ja we ma nɛ a ngɛ mi ɔ we aflangaa a. Yesu ngɔɛ e he kɛ wui ma kudɔmi sanehi aloo níhi nɛ gbaa nihi a kpɛti ɔ a mi. E le kaa ke e pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a, lɔ ɔ maa ye bua e kaseli ɔmɛ. E de ke: “Nyɛ tsui nɛ nɔ nyɛ mi, ejakaa i ye je ɔ nɔ kunimi.”​—Yohane 16:33.

¹⁷ Odasefohi babauu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ yu a he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. A pee a ti ni komɛ yi wu tso ní, a wo ni komɛ tsu, nɛ a gbe ni komɛ po, ejakaa a ye Yehowa anɔkuale. Nɔ hyɛmi níhi nɛ a pee ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa pee kã. Nyɛminyumu ko nɛ e je Turkey ɔ de ke: “A gbe nyɛminyumu wayoo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Franz Reiter a akɛnɛ e kplɛɛ we kaa e maa piɛɛ Hitler ta buli ɔmɛ a he ɔ he je. Sɛ womi nɛ e ngma ya ha e yayo gbɔkuɛ nɛ e nɔ jena a maa gbe lɛ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ hemi kɛ yemi nitsɛnitsɛ, nɛ i suɔ kaa ma kase lɛ ke imi hu i kɛ si himi ko kaa jã kpe.” ^[2]​—Hyɛ nyagbe ningma.

18, 19. (a) Mɛni blɔ nɔ nihi nɛ o kɛ mɛ ngɛ asafo mi ɔ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he? (b) Mɛni o fia o pɛɛ si kaa o maa pee?

¹⁸ Nyɛmimɛ nɛ o kɛ mɛ ngɛ asafo mi ɔ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o yu o he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he. Ke o kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa ngɛ kpee ɔ, ha nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a le. A ma nyɛ maa da Baiblo ɔ nɔ kɛ wo mo ga kpakpa. Jehanɛ hu ɔ, ke nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ le si fɔfɔɛ nɛ o ngɛ mi ɔ, a ma nyɛ maa wo mo he wami. Mo de mɛ nɛ a sɔle ha mo. Se e sa nɛ wɔ hu waa ye bua wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ waa sɔle ha mɛ. (Mateo 7:12) Ke o ngɛ hlae nɛ o le nyɛmimɛ nɛ a wo mɛ tsu ɔ a biɛhi ɔ, hyɛ munyu nɛ a kɛ fɔ jw.org ɔ nɔ nɛ e yi ji “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith​—By Location” ɔ. O ma nyɛ maa na ngɛ NEWSROOM > LEGAL DEVELOPMENTS ɔ sisi. Moo hla nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ a kpɛti ni komɛ nɛ o wo a biɛ ta ngɛ sɔlemi mi. Mo kpa Yehowa pɛɛ nɛ e ye bua mɛ nɛ a pee kã, konɛ a ya nɔ nɛ a ye lɛ anɔkuale.​—Efeso Bi 6:19, 20.

¹⁹ Be mi nɛ nyagbe ɔ ngɛ sue haa nɛ ɔ, wa ma nyɛ maa hyɛ blɔ kaa ma nɔ yeli maa nyɛ wa nɔ wawɛɛ konɛ waa kɛ wa he nɛ wo ma kudɔmi sanehi a mi. Enɛ ɔ he je nɛ e he hia kaa wa dla wa he amlɔ nɛ ɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa yu wa he ngɛ ma kudɔmi sanehi a he ngɛ je nɛ kake peemi be mi nɛ ɔ mi ɔ nɛ!