1. Mɛni anɔkuale ko nɛ Baiblo ɔ ha nɛ wa le ngɛ Yehowa he?

ANƐ o maa suɔ nɛ nihi nɛ a da o he womi nɔ su, bɔ nɛ o hɛ mi ngɛ ha, kɛ o klemi nɔ kɛ kojo mo lo? E ngɛ heii kaa o bua be he jɔe. Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔɔ ha kaa wa le kaa Yehowa dɛ nɔ́ nɛ adesa naa a nɔ kɛ kojo wɔ! Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Samuel na Ishai binyumu ɔmɛ ɔ, e nɛ́ nɔ́ nɛ Yehowa na a. Yehowa de Samuel kaa Ishai binyumu ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ma ba ye Israel nɔ matsɛ. Se a ti mɛnɔ? Benɛ Samuel na Ishai binyumu nɔkɔtɔma Eliab ɔ, e de ke: ‘Niinɛ, nɔ nɛ Yehowa hla a nɛ daa si ngɛ Yehowa hɛ mi ɔ nɛ.’ Eliab je matsɛ. ‘Se Yehowa de Samuel ke, “Koo hyɛ e kami, loo e he fɛu; i sume lɛ.”’ Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ mi? Yehowa ya nɔ nɛ e de ke: ‘Nɔmlɔ lɛɛ nɔ hɛ mi e hyɛɛ; se imi Yehowa lɛɛ tsui mi i hyɛɛ.’​—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Kaa bɔ nɛ Yohane 7:24 ɔ tsɔɔ ɔ, mɛni he je nɛ e sɛ nɛ waa da níhi nɛ wa naa ngɛ kpo nɔ blɔ ɔ nɔ kɛ kojo nihi ɔ? Ngɔɔ nɔ́ he tomi nɔ́ ko kɛ tsɔɔ mi.

² Akɛnɛ wa ji adesahi nɛ wa yi mluku he je ɔ, e he wɛ kaa wɔ tsuo wa maa da níhi nɛ wa naa ngɛ kpo nɔ ɔ nɔ kɛ kojo nihi. (Kane Yohane 7:24.) Se níhi nɛ waa kɛ wa hɛngmɛ naa a ji níhi bɔɔ pɛ nɛ wa le ngɛ nihi a he. Nɔ́ he tomi nɔ́ ko ji nɛ ɔ nɛ. Ke dɔkita ko hyɛ hiɔtsɛ ko totooto ɔ, e ma nyɛ maa le nɔ́ nɛ ngɛ lɛ pee. Se ke e suɔ nɛ e le hiɔ kpahi nɛ hiɔtsɛ ɔ nu be ko nɛ be, bɔ nɛ e nuɔ he ha kɛ nyagba kpahi nɛ e ngɛ náe ɔ, jã e bu lɛ tue saminya. Eko ɔ, dɔkita a ma ha nɛ hiɔtsɛ ɔ ya po X-ray konɛ e na nɔ́ nɛ ngɛ hiɔtsɛ ɔ nɔmlɔ tso ɔ mi. Ke pi jã a, dɔkita a be nyɛe ma ha hiɔtsɛ ɔ tsopa nɛ ma tsa lɛ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ wa be nyɛe maa  da nɔ́ nɛ wa hɛngmɛ naa a pɛ nɔ kɛ nu wa nyɛmimɛ ɔmɛ sisi saminya. E sa nɛ waa le nimli tutuutu nɛ a ji. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa be nyɛe maa le níhi nɛ ngɛ nihi a tsui mi, lɔ ɔ he ɔ, wa be nyɛe maa nu wa nyɛmimɛ ɔmɛ sisi saminya kaa bɔ nɛ Yehowa peeɔ ɔ. Se wa ma nyɛ maa bɔ mɔde nɛ waa kase Yehowa. Ngɛ mɛni blɔ nɔ?

3. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ Baiblo mi sanehi nɛ ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa kase Yehowa?

³ Kɛ Yehowa kɛ e sɔmɔli hiɔ si ha kɛɛ? E buɔ mɛ tue. E susuɔ si fɔfɔɛ mi nɛ a ngɛ, kɛ he nɛ a tsɔse mɛ ngɛ ɔ he. Nɛ e mi mi sãa lɛ ngɛ a he. Ke wa ngɛ bɔ nɛ Yehowa mi mi sã lɛ ngɛ Yona, Eliya, Hagar kɛ Lot he ɔ he susue ɔ, nyɛ ha nɛ waa hyɛ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ kase Yehowa ngɛ bɔ nɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ hiɔ si ha a mi.

4. Mɛni he je wa ma nyɛ ma ná juɛmi nɛ dɛ ngɛ Yona he ɔ?

⁴ Akɛnɛ wa li Yona si fɔfɔɛ ɔ he nɔ́ fɛɛ nɔ́ he je ɔ, eko ɔ, wa ma susu kaa e ji nɔ ko nɛ a be nyɛe maa ngɔ hɛ kɛ fɔ e nɔ, nɛ e yi anɔkuale hulɔ. Yehowa fã lɛ kaa e ya fiɛɛ kojomi sɛ gbi ngɛ Nineve. Se e bui Yehowa tue, nɛ e ya sɛ lɛ mi konɛ ‘e tu fo kɛ je Yehowa hɛ mi’ kɛ ya he nɛ Yehowa tsɔɛ lɛ. (Yona 1:1-3) Ke mo ɔ, anɛ o ko ha Yona he blɔ kpa lo? Eko ɔ, o be jã pee. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa na yi mi tomi komɛ a he je nɛ e sa nɛ e ha Yona he blɔ kpa.​—Yona 3:1, 2.

5. Mɛni o kase ngɛ Yona he ngɛ munyu nɛ e ngma ngɛ Yona 2:1, 2, 9 ɔ mi?

⁵ Yona tsɔɔ nɔ tutuutu nɛ e ji benɛ e sɔle ɔ. (Kane Yona 2:1, 2, 9.) Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yona sɔle ha Yehowa si abɔ. Sɔlemi nɛ e sɔle ngɛ lo ɔ mi mi ɔ ha nɛ wa le lɛ saminya pe nɔ ko nɛ e tu fo kɛ je ní tsumi nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ he kɛkɛ. E munyu ɔmɛ tsɔɔ kaa e baa e he si, e jeɔ hɛsa kpo, nɛ e pee klaalo kaa e maa bu Yehowa tue. E be nyakpɛ kaa Yehowa hyɛ we Yona tɔmi ɔ. Mohu ɔ, e bu e sɔlemi tue, nɛ e ya nɔ nɛ e kɛ lɛ tsu ní kaa gbalɔ!

6. Mɛni he je nɛ e he hia kaa waa bu nihi tue saminya a?

⁶ Ja wa baa wa he si nɛ wa toɔ wa tsui si loko wa ma nyɛ maa bu ni kpahi tue saminya. Yi mi tomi etɛ komɛ a he je nɛ e sa nɛ waa pee jã. Kekleekle ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ wa he ko sɔ kɛ kojo nihi. Enyɔne ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa le wa  nyɛmi ɔ susumihi kɛ bɔ nɛ e ngɛ he nue ha, nɛ e ma ha nɛ wa mi mi maa sã wɔ ngɛ e he wawɛɛ. Etɛne ɔ, ke wa ngmɛ wa nyɛmi ɔ blɔ nɛ e tu munyu ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua lɛ nɛ e yɔse ní komɛ ngɛ lɛ nitsɛ e he. Be komɛ ɔ, ja o kɛ nɔ ko sɛɛ bɔ nɛ o nuɔ níhi a he ha a he ní loko o maa le nɔ́ tutuutu nɛ ngɛ mo pee. (Abɛ 20:5) Asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e ngɛ Asia a de ke: “I kai kaa be ko ɔ, i kojo nɔ ko loko i bu lɛ tue. I de nyɛmiyo ko kaa e sa nɛ e ha nɛ hetohi nɛ e haa ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ nɛ nu tso. Pee se ɔ, i ba ná le kaa e nyɛ we ní kanemi kpakpa ko, nɛ e gboɔ dengme loko e nyɛɔ haa sanehi a heto.” Hyɛ bɔ nɛ e he hia ha kaa asafo mi nɔkɔtɔma fɛɛ asafo mi nɔkɔtɔma maa bu ‘sane ko tue saminya’ loko e wo nɔ ko ga!​—Abɛ 18:13.

7. Mɛni o kase ngɛ bɔ nɛ Yehowa tsu Eliya sane ɔ he ní ha a mi?

⁷ Akɛnɛ e slo wa nyɛmimɛ komɛ a kusumi, bɔ nɛ a tsɔse mɛ ha kɛ bɔ nɛ a ngɛ ha he je ɔ, e he waa ha mɛ kaa a ma de ni kpahi bɔ nɛ a nuɔ he ha. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ e he ko wa ha mɛ kaa a kɛ wɔ maa sɛɛ ní faa? Mo kai bɔ nɛ Yehowa tsu Eliya sane ɔ he ní ha benɛ e tu Yezebel nya fo ɔ. Ligbi babauu be loko Eliya de e hiɔwe Tsɛ ɔ e tsui mi sanehi tsuo. Yehowa bu lɛ tue saminya. Lɔ ɔ se ɔ, e wo lɛ he wami, nɛ e kɛ ní tsumi ko nɛ e he hia wo e dɛ. (1 Ma. 19:1-18) Eko ɔ, e ma he be loko wa nyɛmimɛ maa suɔ nɛ a kɛ wɔ nɛ sɛɛ ní, se ja a kɛ wɔ sɛɛ ní loko wa ma nyɛ maa le nɔ́ nɛ ngɛ a tsui mi nitsɛnitsɛ. Ke wa to wa tsui si kaa Yehowa a, a ma nyɛ ma nyɛ ma ná wa mi hɛ kɛ nɔ fɔmi. Nɛ lɔ ɔ se ɔ, ke a pee klaalo kaa a kɛ wɔ maa sɛɛ ní ɔ, e sa nɛ waa bu mɛ tue saminya.

8. Ngɛ 1 Mose 16:7-13 ɔ nya a, kɛ Yehowa ye bua Hagar ha kɛɛ?

⁸ Benɛ Sarai kɛ e mawayo Hagar ha Abram kaa e yo ɔ, Hagar je kuasia. Hagar ba ngɔ hɔ kɛkɛ nɛ e bui Sarai nɛ́ e be bi ɔ hu. Sane ɔ mi ba wa wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ Sarai fiee Hagar. (1 Mose 16:4-6) Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, eko ɔ, wa ma susu kaa Hagar ji yiwutsotsɛ, nɛ lɔ ɔ he ɔ, nɔ́ nɛ ba e nɔ ɔ sa lɛ. Se tsa pi jã nɛ Yehowa na Hagar. E tsɔ e bɔfo ko kɛ ya e ngɔ. Benɛ bɔfo ɔ na Hagar a, e ye bua lɛ nɛ e tsake e subai, nɛ e jɔɔ lɛ. Hagar yɔse kaa Yehowa ngɛ lɛ hyɛe, nɛ e le si fɔfɔɛ nɛ e ngɛ mi ɔ saminya. E nɛ ɔ ha nɛ Hagar tsɛ Yehowa ke ‘Mawu nɛ e naa ní, kɛ nɔ nɛ e naa mi.’​—Kane 1 Mose 16:7-13.

9. Mɛni he Mawu susu loko e tsu Hagar sane ɔ he ní?

⁹ Mɛni Yehowa na ngɛ Hagar he? E le he nɛ a tsɔse lɛ ngɛ, kɛ si fɔfɔɛhi tsuo nɛ e gblee mi. (Abɛ 15:3) Hagar ji Egipt no, se Abram kɛ Sarai nɛ́ e kɛ mɛ hi we mi ɔ ji Hebri bi. Anɛ e ma nyɛ maa ba kaa be komɛ ɔ, e nuɔ he kaa e ji nubwɔ ngɛ we ɔ mi lo? Anɛ e hɛ jaa ngɛ e weku ɔ kɛ e ma a he lo? Pi lɛ pɛ ji Abram yo. E ba su be nɛ nyumuhi anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema a ngɔ yihi fuu. Se tsa pi jã ji Yehowa yi mi tomi kɛ je sisije. (Mat. 19:4-6) Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa jamɛ a blɔ nya tomi ɔ ha nɛ hunga jemi kɛ ninyɛ ba wekuhi a mi. E ngɛ mi kaa Yehowa bua jɔɛ bumi kpo nɛ Hagar je we kɛ tsɔɔ Sarai ɔ he mohu lɛɛ, se Yehowa susu he nɛ a tsɔse Hagar ngɛ kɛ e si fɔfɔɛ ɔ he.

10. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ le wa nyɛmimɛ ɔmɛ saminya?

¹⁰ Ke wa bɔ mɔde kaa wa maa nu wa sibi sisi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa kasee.  Moo bɔ mɔde kaa o maa le o nyɛmimɛ ɔmɛ saminya. Loko a maa je asafo mi kpe sisi ɔ, o kɛ mɛ nɛ sɛɛ ní, nɛ ke a kpa hu moo pee jã, o kɛ mɛ nɛ ya fiɛɛmi, nɛ ke e maa hiɔ, moo fɔ mɛ nine kɛ ha ní yemi. Ke o pee jã a, e maa pee mo nyakpɛ kaa o maa le níhi babauu. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o ma ba na kaa nyɛmiyo ko nɛ o susu kaa e je we huɛ bɔmi su kpo ɔ gboɔ zo, nyɛminyumu ɔ nɛ e ngɛ ní babauu ɔ, pi kaa e suɔ he lo nya ní se mohu, e peeɔ nihi nibwɔ, aloo eko ɔ, weku ko nɛ a pɔɔ se kpɛmi kɛ baa asafo mi kpe ɔ kɛ si temi kɛ womi ngɛ kpee. (Hiob 6:29) Se e sɛ nɛ waa pee wa he ‘nihi nɛ a ngɔɔ a he kɛ woɔ ni kpahi a sanehi a mi.’ (1 Tim. 5:13) Se kɛ̃ ɔ, e maa hi kaa wa maa le wa nyɛmimɛ a he sanehi komɛ kɛ a níhi a si kpamihi, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ waa nu mɛ sisi saminya.

11. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a le jijɔ ɔmɛ saminya?

¹¹ Asafo mi nikɔtɔmahi ji nihi titli nɛ e sa nɛ a le nyɛmimɛ nɛ a ngɛ a nɔ hyɛe ɔ saminya. Nyɛ ha nɛ wa susu nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Artur nɛ e sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ɔ he nɛ waa hyɛ. E kɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko ya slaa nyɛmiyo ko. E ngɛ kaa nɔ́ nɛ nyɛmiyo ɔ gboɔ zo. Artur de ke, “Wa ba ná le kaa benɛ e sɛ gba si himi mi ɔ, e kɛ we nɛ e huno ɔ gbo. Ngɛ nyagba nɛ ɔmɛ tsuo se ɔ, e tsɔse e biyihi enyɔ nɛ a kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yehowa sɔmɔe. Amlɔ nɛ ɔ, e hyɛ we nɔ́ kpakpa ko, nɛ e ngɛ haoe hulɔ. Se kɛ̃ ɔ, suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha Yehowa kɛ hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ e mi ɔ mi wa loloolo. Wa yɔse kaa níhi babauu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ nyɛmiyo ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a mi.” (Filip. 2:3) Kpɔ mi nɔ hyɛlɔ nɛ ɔ ngɛ Yehowa kasee. Yehowa le e jijɔ ɔmɛ, nɛ e le nyagbahi nɛ a kɛ ngɛ kpee. (2 Mose 3:7) Asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a le jijɔ ɔmɛ ɔ ji nihi nɛ a ma nyɛ maa ye bua mɛ saminya.

12. Kɛ lemi nɛ Nyɛmiyo Yip Yee le nyɛmiyo ko nɛ ngɛ e we asafo ɔ mi ɔ ye bua lɛ ha kɛɛ?

¹² Ke o le he nɛ a tsɔse o nyɛmi Kristofo no ko nɛ e ní peepee woɔ o mi mi la a ngɛ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua mo konɛ o mi mi nɛ sã mo ngɛ e he. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ ko he nɛ waa hyɛ. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Yip Yee nɛ e ngɛ Asia a de ke: “Nyɛmiyo ko nɛ ngɛ ye asafo ɔ mi ɔ woɔ e gbi nɔ kɛ tuɔ munyu. I nuɔ he kaa a tsɔse we lɛ saminya. Se benɛ i kɛ lɛ ya fiɛɛmi ɔ, e ha nɛ i le kaa e yeɔ bua e fɔli  kɛ juaa lo ngɛ jua nɔ. E he ba hia nɛ e kpã ngmlaa wawɛɛ kɛ tsɛ jua.” Yip Yee de ke: “I ba kase kaa loko ma nu ye nyɛmimɛ ɔmɛ sisi saminya a, jã i le he nɛ a tsɔse mɛ ngɛ.” E biɔ mɔde bɔmi loko wa ma nyɛ maa le wa nyɛmimɛ ɔmɛ saminya. Se kɛ̃ ɔ, ke waa kɛ Baiblo mi ga womi nɛ tsɔɔ kaa wa bli wa tsui mi gbajaa a tsu ní ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa nɛ e suɔ “nimli slɔɔtohi tsuo” ɔ kasee.​—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Ngɛ 1 Mose 19:15, 16 nya a, mɛni nɛ bɔfo ɔmɛ pee benɛ Lot ngɛ tsle toe ɔ, nɛ mɛni he je?

¹³ Benɛ Lot kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ nya wa kpe ɔ, e gbla e nane si ngɛ Yehowa blɔ tsɔɔmi nɛ e kɛ ma tsu ní ɔ he. Bɔfohi enyɔ ya slaa lɛ, nɛ a de lɛ kaa e kɛ e weku ɔ nɛ je Sodom ma a mi. Mɛni he je? A de lɛ ke: “Wa yaa kpata ma a hɛ mi.” (1 Mose 19:12, 13) Se benɛ je na a, Lot kɛ e weku ɔ ngɛ we mi loloolo. Lɔ ɔ he ɔ, bɔfo ɔmɛ bɔ lɛ kɔkɔ ekohu. Se loloolo ɔ, e ngɛ ‘tsle toe.’ Eko ɔ, wa ma susu kaa Lot bui nɔ́ nɛ Yehowa ngɛ lɛ dee ke e pee ɔ tue. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa ngmɛɛ we e he. ‘Yehowa na lɛ mɔbɔ,’ lɔ ɔ he ɔ, e ha nɛ bɔfo ɔmɛ ya pɛtɛ e kɛ e weku ɔ nine he nɛ a je mɛ kɛ je ma a mi.​—Kane 1 Mose 19:15, 16.

14. Mɛni ji yi mi tomi komɛ a he je nɛ Yehowa mi mi sã lɛ ngɛ Lot he?

¹⁴ Eko ɔ, yi mi tomi komɛ a he je nɛ Yehowa mi mi sã lɛ ngɛ Lot he ɔ nɛ. E ma nyɛ maa ba kaa Lot ngɛ nihi nɛ a ngɛ ma a se ɔ gbeye yee, nɛ lɔ ɔ he nɛ e to tsle kaa e maa je e we ɔ mi ɔ nɛ. Ní kpahi hu ngɛ nɛ ma nyɛ maa pee oslaa kɛ ha Lot. Eko ɔ, Lot le matsɛmɛ enyɔ nɛ a ya nɔ muɔhi nɛ amã ngɛ a mi nɛ ngɛ kɔ̃ ko kasa nya a mi ɔ. (1 Mose 14:8-12) Akɛnɛ Lot ngɛ yo kɛ bimɛ he je ɔ, eko ɔ, e hao ngɛ e weku ɔ he. Jehanɛ hu ɔ, Lot ji niatsɛ, nɛ e ma nyɛ maa ba kaa e ngɛ we nɛ ngɛ fɛu ngɛ Sodom. (1 Mose 13:5, 6) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi yi mi tomi nɛ ɔmɛ a he je nɛ e sɛ nɛ Lot nɛ ko bu Yehowa tue amlɔ nɔuu. Se ngɛ enɛ ɔmɛ tsuo se ɔ, Yehowa  kɛ e juɛmi mɛ Lot tɔmi ɔ nɔ, nɛ e bu lɛ “dalɔ.”​—2 Pet. 2:7, 8.

15. Mɛni e sa nɛ waa pee konɛ wa ko kojo ni kpahi?

¹⁵ E sa nɛ waa nu bɔ nɛ ni kpahi nuɔ he ha a sisi mohu pe nɛ wa maa kojo mɛ. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Veronica nɛ e ngɛ Yuropa a bɔ mɔde nɛ e pee jã. E de ke: “Nyɛmiyo ko ngɛ nɛ be fɛɛ be ɔ, e be bua jɔmi. Daa nɛ ɔ, e tsɔ e he ngɛ nihi a he. E suu be nɛ i yeɔ gbeye kaa ma hɛ kɛ su e he. Se i de ye he ke, ‘Ke i ngɛ e si fɔfɔɛ ɔ mi ɔ, imi hu ma hia huɛ.’ Enɛ ɔ he ɔ, i bi lɛ nɔ́ nɛ ngɛ lɛ pee, nɛ e je e tsui mi nɛ e de mi bɔ nɛ e ngɛ lɛ pee ha! Jehanɛ ɔ lɛɛ, i le níhi fuu ngɛ e he.”

16. Mɛni he je nɛ sɔlemi ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi a he ɔ?

¹⁶ Nɔ nɛ nuɔ wɔ sisi pe kulaa ji Yehowa. (Abɛ 15:11) Enɛ ɔ he ɔ, mo bi lɛ nɛ e ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o na nihi kaa bɔ nɛ e naa mɛ ɔ, nɛ o mi mi nɛ sã mo ngɛ a he. Sɔlemi ye bua nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Anzhela a nɛ e mi mi sã lɛ ngɛ nihi a he wawɛɛ. Nyɛmiyo ko ngɛ e we asafo ɔ mi nɛ e sane he wa wawɛɛ. Anzhela de ke: “Jinɛ i ko nyɛ ko ná e he juɛmi yaya, nɛ i ko je ye he ngɛ e he. Se i de Yehowa nɛ e ye bua mi konɛ ma nyɛ ma nu nyɛmiyo ɔ sisi.” Anɛ Yehowa ha Anzhela sɔlemi ɔ heto lo? Anzhela de ke: “I kɛ lɛ ya fiɛɛmi, nɛ lɔ ɔ se ɔ, wa sɛɛ ní ngmlɛfiahi abɔ. I bu lɛ tue saminya. Amlɔ nɛ ɔ, suɔmi nɛ i ngɛ kɛ ha lɛ ɔ mi wa, nɛ i fia ye pɛɛ si kaa ma ye bua lɛ.”

17. Mɛni e sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

¹⁷ E sa nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nyɛmimɛ tsuo a he nɛ wa ko hyɛ nɔ ko hɛ mi. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ a ní peepee ngɔ haomi kɛ ba a nɔ kaa bɔ nɛ Yona, Eliya, Hagar kɛ Lot pee ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo wa ní peepee ngɔ haomi kɛ ba wɔ nitsɛmɛ wa nɔ hyɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e hi wawɛɛ kaa Yehowa de wɔ ke waa nu he kɛ ha wa sibi. (1 Pet. 3:8) Ke wa bu Yehowa tue ɔ, wa haa nɛ kake peemi nɛ ngɛ waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ngɛ je kɛ wɛ ɔ mi waa. Lɔ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa bu wa nyɛmimɛ tue, nɛ waa le mɛ, nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ a he.