1. Ke wa de nihi bɔ nɛ wa plɛ kɛ ba na “anɔkuale ɔ,” kɛ wa náa he se ha kɛɛ?

 “KƐ O plɛ kɛ na anɔkuale ɔ ha kɛɛ?” Atsinyɛ jemi ko be he kaa nihi bi mo sane nɛ ɔ si abɔ nɛ o ha heto. Enɛ ɔ ji sane ko nɛ ke nyɛmi ko ngɛ hlae nɛ e le mo saminya a, e biɔ. Wa suɔ nɛ waa le bɔ nɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ plɛ kɛ ba le Yehowa nɛ́ a ba suɔ lɛ, nɛ wa suɔ kaa wa de mɛ nɔ́ he je nɛ wa bua jɔ kaa wa ba pee Yehowa Odasefohi. (Rom. 1:11) Ní sɛɛmi kaa jã yeɔ bua wɔ nɛ wa kaiɔ kaa anɔkuale ɔ he jua wa. Jehanɛ hu ɔ, e yeɔ bua wɔ nɛ wa hɛɛɔ wa pɛɛ si nɛ wa fia kaa wa maa ‘ya nɔ maa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi’ ɔ mi. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa ba wa je mi saminya konɛ Yehowa nɛ jɔɔ wɔ, nɛ e kplɛɛ wa nɔ.​—3 Yoh. 4.

2. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

² Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu yi mi tomi komɛ a he je nɛ wa bua jɔ anɔkuale ɔ he ɔ a he. Lɔ ɔ se ɔ, wa ma susu níhi nɛ wa maa ya nɔ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ nike ní nɛ ɔ nɛ he jua wa a he. Ke wa susu ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa bua maa jɔ wawɛɛ kaa Yehowa gbla wɔ kɛ ba anɔkuale ɔ mi. (Yoh. 6:44) E maa ye bua wɔ nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kaa wa maa tsɔɔ nihi Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ mi maa wa hulɔ.

3. Mɛni ji yi mi tomi nɛ pe kulaa he je nɛ wa suɔ anɔkuale ɔ?

³ Wa suɔ anɔkuale ɔ ngɛ yi mi tomihi fuu a he je. Se nɔ́ nɛ pe kulaa a, wa suɔ Yehowa Mawu ejakaa e Ngɔ Nɛ Anɔkuale ɔ Je. Kɛ gu e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ nɔ ɔ, wa ba le lɛ kaa lɛ ji  hiɔwe kɛ zugba Bɔlɔ nɛ e ngɛ he wami, jehanɛ hu ɔ, lɛ ji wa hiɔwe Tsɛ nɛ e ngɛ suɔmi nɛ e susuɔ wa he wawɛɛ. (1 Pet. 5:7) Wa le kaa wa Mawu ɔ ji “mɔbɔ nalɔ nɛ e mi mi sãa lɛ, nɛ e mi mi fu we mla, nɛ e suɔmi nɛ se pui ɔ kɛ e we anɔkuale yemi ɔ hiɛ babauu.” (2 Mose 34:6, NW) Yehowa suɔ dami sane yemi. (Yes. 61:8) Ke wa ngɛ nɔ́ nae ɔ, e dɔɔ lɛ, nɛ e suɔ wawɛɛ kaa e maa po nɔ́ nami tsuo se ngɛ be nɛ e to ɔ nya. (Yer. 29:11) Wɔ hu wa ngɛ jamɛ a be ɔ blɔ hyɛe. Enɛ ɔ ji yi mi tomi kake he je nɛ wa suɔ Yehowa wawɛɛ ɔ nɛ.

4-5. Mɛni he je nɛ bɔfo Paulo ngɔ wa hɛ kɛ nɔ fɔmi ɔ kɛ to osɛkɛ he ɔ?

⁴ Mɛni yi mi tomi kpa he je nɛ wa suɔ anɔkuale ɔ? Wa náa anɔkuale ɔ he se wawɛɛ. Mo susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Hwɔɔ se he hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ ɔ piɛɛ anɔkualehi nɛ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ a he. Bɔfo Paulo ngɔ bɔ nɛ wa hɛ kɛ nɔ fɔmi ɔ he hia ha a kɛ to osɛkɛ he. E de ke: “Wa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ ɔ ngɛ kaa osɛkɛ kɛ ha susuma a, e ngɛ gbugbuugbu nɛ e pi si kpɛii hulɔ.” (Heb. 6:19) Kaa bɔ nɛ osɛkɛ nuɔ lɛ kɛ daa si ɔ, hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ná kɛ je Baiblo ɔ mi ɔ yeɔ bua wɔ nɛ wa nyɛɔ daa kahi nɛ waa kɛ kpee ɔ a nya.

⁵ Benɛ Paulo ngma munyu nɛ ɔ, e ngɛ bɔ nɛ nihi nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa ya hiɔwe ɔ, a hɛ kɛ nɔ fɔmi ɔ he jua wa ha mɛ ha a he munyu tue. Se munyu nɛ ɔ hu kɔɔ Kristofohi nɛ a ngɛ blɔ hyɛe kaa a maa hi si ngɛ paradeiso zugba a nɔ kɛ ya neneene ɔ a he. (Yoh. 3:16) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, níhi nɛ wa kase kɛ kɔ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ wa ngɛ kaa wa maa hi si kɛ ya neneene ɔ haa nɛ wa náa bua jɔmi ngɛ si himi mi.

6-7. Mɛni blɔ nɔ nɛ anɔkuale nɛ kɔɔ hwɔɔ se he nɛ Yvonne kase ɔ ye bua lɛ?

⁶ Mo susu nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Yvonne níhi a si kpami ɔ he nɛ o hyɛ. A tsɔse we lɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi, nɛ benɛ e ji jokuɛ ɔ, e yeɔ gbenɔ gbeye. E kane munyu ko, nɛ e hɛ ji nɔ gblegbleegble. Nɔ́ nɛ e kane ɔ ji: “Be maa su nɛ adesahi tsuo ma gbo.” E de ke: “Benɛ i kane munyu nɛ ɔ, i nyɛ we mahe hwɔmi. I susuɔ bɔ nɛ adesahi a si himi ma ji ha hwɔɔ se ɔ he. I ba yɔse kaa ‘ngɛ anɔkuale mi ɔ, yi mi tomi ko he je nɛ a bɔ wɔ.’ I bi ye he ke, ‘Mɛni he je nɛ a bɔ mi?’ I sume nɛ ma gbo!”

⁷ Pee se ɔ, benɛ Yvonne yi jeha nyingmi enyɔ lolo ɔ, e kɛ Yehowa Odasefohi ba bɔni ní kasemi. E de ke: “I ba ná hemi kɛ yemi kaa ma nyɛ ma hi Paradeiso mi ngɛ zugba a nɔ kɛ ya neneene.” Mɛni blɔ nɔ nɛ anɔkuale ɔ nɛ wa nyɛmiyo ɔ ba le ɔ ye bua lɛ? E de kɛ piɛɛ he ke: “Jehanɛ ɔ, ke i hwɔ si ɔ, i hwɔɔ mahe fuaa. I ti si nyɔ mi nɛ ma hi níhi nɛ maa ba hwɔɔ se aloo gbenɔ he susue hu.” E ngɛ heii kaa Yvonne suɔ Baiblo mi anɔkuale ɔ, nɛ e suɔ kaa e ma de ni kpahi hwɔɔ se he hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ e ngɛ ɔ.​—1 Tim. 4:16.

8-9. (a) Ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ ko mi ɔ, kɛ nyumu ɔ na juetli nɛ e ya na a ha kɛɛ? (b) Kɛ o naa anɔkuale ɔ ha kɛɛ?

⁸ Sane kpakpa nɛ kɔɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he ɔ hu piɛɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he. Yesu ngɔ Matsɛ Yemi ɔ he anɔkuale ɔ kɛ to juetli nɛ a kɛ laa he. E de ngɛ Mateo 13:44 ɔ ke: “Hiɔwe Matsɛ Yemi ɔ ngɛ kaa juetli ko nɛ a ngɔ kɛ laa ngɛ ngmɔ mi, nɛ nyumu ko ya na nɛ e ngɔ kɛ laa; nɛ akɛnɛ e bua jɔ he je ɔ, e ya nɛ e ya jua nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e ngɛ ɔ nɛ e kɛ ya he jamɛ a ngmɔ ɔ.” Mo kadi kaa pi nɛ nyumu ɔ ngɛ juetli ɔ hlae. Se benɛ e na a, e ngɔ níhi fuu kɛ sã afɔle konɛ e nine nɛ su nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e jua e níhi tsuo nɛ e ngɛ ɔ. Mɛni he je? Ejakaa e le kaa juetli ɔ he jua wa wawɛɛ. E he jua wa kulaa pe níhi tsuo nɛ e kɛ sã afɔle ɔ.

 ⁹ Anɛ mo hu o nuɔ he jã ngɛ anɔkuale ɔ nɛ o ba na a he lo? Atsinyɛ jemi ko he be he kaa jã nɔuu nɛ mo hu o nuɔ he! Nɔ́ ko be je nɛ ɔ mi nɛ e he jua wa nɛ e haa wɔ bua jɔmi pe Yehowa nɛ wa ngɛ sɔmɔe ɔ, ejakaa wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa wa ma ná neneene wami hwɔɔ se ngɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ sisi. Huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he jua kulaa pee nɔ́ kpa ko nɛ waa kɛ maa sã afɔle. Wa suɔ nɛ waa “sa e hɛ mi kɛ pi si.” Lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ ma ha wɔ bua jɔmi pe kulaa.​—Kol. 1:10.

10-11. Mɛni ye bua Michael nɛ e pee tsakemi ngɛ e si himi mi?

¹⁰ Wa ti nihi fuu ngɔ níhi nɛ a he hia kɛ sã afɔle konɛ waa sa Yehowa hɛ mi. Ni komɛ je ní tsumi nguanguahi nɛ a ngɛ tsue ɔ he, nɛ ni komɛ hu kpa ní nami babauu se dimi. Ni komɛ hu tsake a je mi bami kulaa akɛnɛ a ba le Yehowa a he je. Jã nɛ Michael pee. A tsɔse we lɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi. Benɛ e ji niheyo ɔ, e kase kɔ̃ fiami nɛ a tsɛɛ ke karat. E de ke: “I suɔ nɛ ma pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma nyɛ konɛ ma ná nɔmlɔ tso mi he wami saminya. Be komɛ ɔ, i nuɔ he kaa nɔ ko be mi nyɛe.” Se benɛ Michael ba bɔni Baiblo ɔ kasemi ɔ, e na Yehowa susumi ngɛ yi wu tso ní peepee he. (La 11:5) Michael de ngɛ nyɛminyumu ɔ kɛ e yo ɔ nɛ a kɛ lɛ kase Baiblo ɔ he ke: “A de we mi gblee kaa ma kpa karat fiami; nɔ́ pɛ nɛ a pee ji kaa a ya nɔ nɛ a kɛ mi kase Baiblo ɔ.”

¹¹ Benɛ Michael ngɛ nɔ yae nɛ e ngɛ Yehowa he ní kasee ɔ, suɔmi nɛ e ngɛ ha Yehowa a mi ba bɔni wami. E ná kaa Yehowa mi mi sãa lɛ ngɛ e sɔmɔli a he, nɛ enɛ ɔ ta e tsui he wawɛɛ. Kɛ yaa kɛ yaa a, Michael yɔse kaa e sa nɛ e pee tsakemi ngua ngɛ e si himi mi. E de ke: “I le kaa e he maa wa ha mi kaa ma kpa karat fiami. Se i le kaa jã nɛ ma pee ɔ maa sa Yehowa hɛ mi, nɛ i ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa nɛ́ ma sɔmɔ ɔ he hia kulaa pe nɔ́ kpa ko nɛ ma kɛ sã afɔle.” Michael bua jɔ anɔkuale ɔ nɛ e na a he, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e pee tsakemi ngua ngɛ e si himi mi.​—Yak. 1:25.

12-13. Kɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ ye bua Mayli ha kɛɛ?

¹² Bɔ nɛ pee nɛ waa na bɔ nɛ anɔkuale ɔ he jua wa ha a, Baiblo ɔ ngɔ anɔkuale ɔ kɛ to kane nɛ ngɛ tsoe ngɛ diblii mi ɔ he. (La 119:105; Efe. 5:8) Mayli nɛ e je Azerbaijan ɔ bua jɔ níhi nɛ e ba kase ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ he. E fɔli ɔmɛ be jami kake mi. E papaa ngɛ klamɔ jami mi, nɛ e mami ngɛ Yuda jami mi. E de ke: “I le kaa Mawu ngɛ, se ní komɛ ngɛ nɛ i nui sisi. I bi ye he ke, ‘Mɛni he je nɛ Mawu bɔ adesa, nɛ mɛni he je nɛ adesa maa na nɔ́ e wami be tsuo nɛ ke e gbo hu a maa kpale ma pii lɛ ngɛ hɛl la mi?’ Akɛnɛ nihi deɔ ke nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ baa a, e ji Mawu suɔmi nya ní he je ɔ, i bi ye he ke, ‘Anɛ Mawu kudɔɔ adesahi kɛ yaa ka mi, nɛ e bua jɔɔ ke wa ngɛ nɔ́ nae lo?’”

¹³ Mayli ya nɔ nɛ e hla e sane bi mi ɔmɛ a heto. Pee se ɔ, e kplɛɛ kaa a kɛ lɛ nɛ kase Baiblo ɔ, nɛ e ba anɔkuale ɔ mi. E de ke: “Baiblo mi anɔkuale ɔ nɛ i ba na a ye bua mi nɛ ye bua jɔ ngɛ si himi mi. I ba nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya, nɛ lɔ ɔ ha nɛ i ná tue mi jɔmi.” Kaa bɔ nɛ Mayli pee ɔ, wɔ tsuo wa ngɛ Yehowa, “Nɔ nɛ e tsɛ [wɔ] kɛ je diblii mi kɛ ba e la nɛ ngɛ nyakpɛ ɔ he ɔ” yi jee.​—1 Pet. 2:9.

14. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha anɔkuale ɔ mi nɛ hi wae? (Hyɛ daka nɛ ji “ Ní Kpahi Nɛ Waa Kɛ Baiblo ɔ Mi Anɔkuale ɔ Ma Nyɛ Maa To He.”)

¹⁴ Níhi nɛ wa susu he nɛ ɔ ji nɔ hyɛmi níhi bɔɔ ko nɛ tsɔɔ bɔ nɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he jua wa ha. Atsinyɛ jemi ko be he kaa ní komɛ hu ngɛ nɛ ha nɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ he jua wa ha mo. Ngɛ o dɛ he ní kasemi mi ɔ, o ma nyɛ ma hla yi mi tomi kpahi a he je nɛ e sa nɛ wa bua nɛ jɔ anɔkuale ɔ he. Ke wa bua  ngɛ anɔkuale ɔ he jɔe ɔ, wa maa ya nɔ maa pee níhi nɛ ma ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha anɔkuale ɔ mi nɛ wa.

15. Mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ anɔkuale ɔ?

¹⁵ Ke wa kaseɔ Baiblo ɔ kɛ Baiblo kasemi womi ɔmɛ be fɛɛ be ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa suɔ anɔkuale ɔ. Ke wa se kɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi kaa mɛni po ɔ, níhi fuu ngɛ nɛ e sa kaa waa kase. Kekleekle Hwɔɔmi Mɔ nɛ a pee ɔ de ke: “Anɔkuale ngɛ kaa mɔmɔ nyafii ko nɛ ngɛ fɛu nɛ ngɛ hue tso mi, nɛ lakpa nɛ ji hu nɛ bɔle lɛ ɔ miɔ nɛ maa laa nɔ. Loko o maa na mɔmɔ nɛ ɔ, ja o hla. . . . Ke o nine maa su nɔ ɔ, ja o ba si nɛ o tsɔ. Ke o nine su mɔmɔ kake nɔ ɔ, e sɛ nɛ o bua nɛ jɔ lɔ ɔ pɛ he. . . . Yaa nɔ nɛ o hla, mo hla fuu kɛ piɛɛ he.” Ní kasemi biɔ mɔde bɔmi, enɛ ɔ he ɔ, ja o mia o hɛ mi loko o ma ná he se.

16. Mɛni blɔ nɔ nɛ ke o gu kɛ kase Baiblo ɔ, o náa he se? (Abɛ 2:4-6)

¹⁶ Tsa pi wɔ tsuo nɛ wa bua jɔɔ ní kanemi kɛ ní kasemi he. Se Yehowa ke waa ‘ya nɔ nɛ wa hla’ anɔkualehi nɛ a mi kuɔ ɔ se blɔ, nɛ ke wa pee jã a, wa maa nu anɔkuale ɔ sisi saminya. (Kane Abɛ 2:4-6.) Ke wa bɔ mɔde nɛ wa pee  jã a, wa ma ná he se. Corey tsɔɔ kaa ke e ngɛ Baiblo ɔ kanee daa ligbi ɔ, e kɛ e juɛmi maa kuku kake pɛ nɔ, nɛ e hyɛɔ kaa e nu sisi saminya loko e yaa kuku kpa nɔ. E de ke: “I kaneɔ sisi ningma amɛ tsuo, i hyɛɔ ngmami kpahi nɛ a tsɛ se ɔ tsuo, nɛ i peeɔ níhi a mi hlami kpahi. . . . Blɔ nɛ ɔ nɔ nɛ́ i guɔ kɛ kaneɔ Baiblo ɔ ha nɛ i náa he se wawɛɛ!” Blɔ nɛ ɔ nɔ lɛ wa guɔ kɛ kaneɔ Baiblo ɔ jio, waa guɔ blɔ kpa ko nɔ jio, ke wa ná be kɛ kase Baiblo ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa anɔkuale ɔ he jua wa kɛ ha wɔ.​—La 1:1-3.

17. Ke a ke waa hi si ngɛ anɔkuale ɔ nya a, mɛni e tsɔɔ? (Yakobo 1:25)

¹⁷ Wa le kaa pi anɔkuale ɔ nɛ wa maa kase ɔ pɛ nɛ he hia. Loko wa ma ná anɔkuale ɔ he se kɛ pi si ɔ, e sa nɛ waa hi si ngɛ anɔkuale ɔ nya. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ngɔ níhi nɛ wa ngɛ kasee ɔ kɛ tsu ní ngɛ wa si himi mi. Ja wa pee jã loko anɔkuale ɔ nɛ wa ngɛ kasee ɔ ma ha nɛ wa ma ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. (Kane Yakobo 1:25.) Kɛ wa maa pee kɛ le kaa wa ngɛ wa je mi bae ngɛ anɔkuale ɔ nya ha kɛɛ? Nyɛminyumu ko tsɔɔ kaa e sa nɛ waa hyɛ wa si himi mi, nɛ waa hyɛ kaa waa kɛ níhi nɛ wa ngɛ kasee ɔ ngɛ ní tsue lo, nɛ waa hyɛ hehi nɛ e he hia nɛ waa pee tsakemi ngɛ. Bɔfo Paulo de ke: “He nɛ wa ya wa hɛ mi kɛ su ɔ, nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa nyɛɛ pɛpɛɛpɛ ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔuu nɔ.”​—Filip. 3:16.

18. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa ‘ya nɔ nɛ waa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya’ a?

¹⁸ Mo susu he nɛ o hyɛ bɔ nɛ wa ma ná he se ha ke wa bɔ mɔde nɛ wa ‘ya nɔ nɛ wa nyɛɛ ngɛ anɔkuale ɔ nya’! Wa si himi maa pee kpakpa, se pi lɔ ɔ pɛ, Yehowa kɛ wa nyɛmimɛ Kristofohi ɔmɛ hu a bua maa jɔ. (Abɛ 27:11; 3 Yoh. 4) Enɛ ɔmɛ ji yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ wa suɔ anɔkuale ɔ, nɛ wa hiɔ si ngɛ nya a nɛ.