1. Mɛni ka Yosef kɛ kpe, nɛ kɛ e pee e ní ha kɛɛ?

 YAKOB binyumu Yosef kɛ ka ko nɛ mi wa kpe. Yo ko de lɛ ke: “Ba nɛ o kɛ mi ba hwɔ si.” Yo nɛ ɔ ji e nyɔmtsɛ Potifar yo. Yosef kplɛɛ we nɔ ha lɛ. Ke wa be nɛ ɔ mi ɔ, eko ɔ, nɔ ko ma bi ke, ‘Mɛni he je nɛ Yosef pee jã a?’ Jamɛ a be ɔ mi ɔ, Potifar be we ɔ mi, nɛ akɛnɛ Yosef ji nyɔguɛ he je ɔ, ke e kplɛɛ we nɔ́ nɛ yo ɔ de lɛ ɔ nɔ ɔ, e wami ma nyɛ ma ya je oslaa mi. Se kɛ̃ ɔ, Yosef kua kaa e kɛ yo ɔ ma ná bɔmi. Mɛni ha nɛ e kua? E de ke: ‘Mɛni he je nɛ ma tsu yi wu tso ní kaa kikɛ nɛ ɔ, nɛ ma pee yayami kɛ si Mawu?’​—1 Mose 39:7-12.

2. Mɛni blɔ nɔ Yosef gu kɛ le kaa ke nɔ ko puɛ gba a, e pee yayami kɛ si Mawu ɔ?

² Mɛni blɔ nɔ Yosef gu kɛ le kaa Mawu naa gba puɛmi kaa e ji tɔmi agbo? Yosef kɛ Potifar yo ɔ sane ɔ ya nɔ jeha lafa enyɔ se loko Yehowa wo Israel bi ɔmɛ mlaa kaa a “ko puɛ gba.” (2 Mose 20:14) Se loko Yehowa maa wo mɛ mlaa nɛ ɔ, Yosef le kaa Yehowa kplɛɛ we gba puɛmi nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e le kaa Yehowa to blɔ nya kaa nyumu kake kɛ yo kake pɛ nɛ a sɛ gba si himi mi. Nɛ eko ɔ, e nu nɔ́ nɛ Yehowa pee kɛ po e nanakasowa Sara he piɛ si enyɔ sɔuu bɔ nɛ pee nɛ e ya nɔ nɛ e ye e huno ɔ anɔkuale ɔ he. Mawu pee jã nɔuu ha Isak yo Rebeka konɛ e kɛ po e he piɛ. (1 Mose 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11) Ní nɛ ɔmɛ nɛ Yosef susu he ɔ ye bua lɛ nɛ e na nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ ngɛ Mawu hɛ mi. Akɛnɛ Yosef suɔ Mawu he je ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa e bua jɔ Mawu dami mlaa amɛ a he, nɛ e fia e pɛɛ si kaa e maa ye mlaa nɛ ɔmɛ a nɔ.

3. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

³ Anɛ o suɔ nɔ́ nɛ da peemi lo? Atsinyɛ jemi ko be he kaa o suɔ, se akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, bɔ nɛ  je ɔ naa nɔ́ nɛ da peemi ha a ma nyɛ ma ná wa nɔ he wami. (Yes. 5:20; Rom. 12:2) Lɔ ɔ he ɔ wa ma susu nɔ́ nɛ e tsɔɔ ke a ke waa pee nɔ́ nɛ da, kɛ bɔ nɛ wa ma ná he se ha ke wa pee jã. Lɔ ɔ se ɔ, wa ma susu ní etɛ komɛ nɛ wa maa pee konɛ waa suɔ Yehowa dami mlaa amɛ wawɛɛ ɔ a he.

4. Mɛni juɛmi nɛ dɛ nɛ nihi fuu náa ngɛ nɔ́ nɛ da peemi he?

⁴ Ke a ke nɔ ko peeɔ nɔ́ nɛ da a, nihi fuu naa jamɛ a nɔ ɔ kaa nɔ ko nɛ e woɔ e he nɔ, e kojoɔ ni kpahi, nɛ e susuɔ kaa e hi pe ni kpahi. Se Mawu sume su nɛ ɔmɛ kulaa. Benɛ Yesu ngɛ zugba a nɔ ɔ, e kã jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ a hɛ mi ejakaa a peeɔ a ní kaa nihi nɛ a da, nɛ mɛ nitsɛmɛ a wo mlaahi ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. (Fiɛlɔ 7:16; Luka 16:15) Nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da ngɛ Yehowa hɛ mi ɔ susuu we kaa e hi pe ni kpahi.

5. Kaa bɔ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ ɔ, mɛni ji dami ní peemi? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi níhi.

⁵ Dami ní peemi ji su ko nɛ se be. Nɔ́ nɛ e tsɔɔ ji, nɛ́ wa maa pee nɔ́ nɛ da ngɛ Yehowa Mawu hɛ mi. Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, munyu nɛ ji “dami ní peemi” ɔ tsɔɔ kaa nɔ ko maa ba e je mi aloo e maa hi si ngɛ Yehowa dami mlaahi nɛ a nɔ kuɔ ɔ a nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa wo nihi nɛ a yeɔ jua a mlaa kaa e sa nɛ níhi nɛ a kɛ susuɔ níhi ɔ nɛ e da loo e “su pɛpɛɛpɛ.” (5 Mose 25:15) Hebri munyungu nɛ a tsɔɔ sisi ke “pɛpɛɛpɛ” ɔ, ma nyɛ maa tsɔɔ “nɔ́ nɛ da” hulɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ Kristofo no nɛ e suɔ kaa e pee nɔ́ nɛ da ngɛ Mawu hɛ mi ɔ nɛ́ e ye anɔkuale ngɛ e jua yemi kɛ e ní tsumi mi. Nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a suɔ dami sane yemi, nɛ e sume nɔ sisimi. E susuɔ bɔ nɛ Yehowa naa yi mi kpɔhi nɛ e mwɔɔ ha a he. E peeɔ jã bɔ nɛ pee nɛ e “sa [Yehowa] hɛ mi kɛ pi si.”​—Kol. 1:10.

6. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami ngɛ mlaahi nɛ Yehowa wo kɛ kɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he ɔ mi? (Yesaya 55:8, 9)

⁶ Baiblo ɔ kale Yehowa kaa E Ngɔ Nɛ Dami Ní Peemi Je. Enɛ ɔ he je ɔ, a tsɛɛ lɛ ke, ‘Mawu nɛ yeɔ dami sane.’ (Yer. 50:7) Akɛnɛ Yehowa ji Bɔlɔ he je ɔ, lɛ pɛ lɛ e ngɛ he blɔ nɛ e woɔ mlaa ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he. Jehanɛ se hu ɔ, akɛnɛ Yehowa ye mluku he je ɔ, e le nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ pe bɔ nɛ wa le, ejakaa mluku nɛ wa yi ɔ haa nɛ wa tɔ̃ɔ. (Abɛ 14:12; kane Yesaya 55:8, 9.) Se kɛ̃ ɔ, akɛnɛ a bɔ wɔ ngɛ Mawu subai nɔ he je ɔ, wa ma nyɛ maa pee nɔ́ nɛ da ngɛ e hɛ mi. (1 Mose 1:27) Nɛ wa suɔ kaa wa maa pee jã. Suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha wa Tsɛ ɔ woɔ wɔ he wami nɛ wa peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ kɛ kaseɔ lɛ.​—Efe. 5:1.

7. Mɛni he je nɛ wa hia blɔ tsɔɔmi? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁷ Ke waa kɛ mlaahi nɛ Yehowa wo kɛ kɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he ɔ tsu ní ɔ, wa ma ná he se. Mɛni he je nɛ wa de jã a? Mo susu nɔ́ he tomi ní enyɔ nɛ ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. Ke nihi nɛ a peeɔ gbɛjegbɛ ngɔ mɛ nitsɛmɛ a juɛmi kɛ susu blɔ ɔ nɛ a ngɛ pee ɔ, nɛ a ngɔɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ngɛ ɔ kɛ tsu ní ɔ, enɛ ɔ kɛ nyagba agbo maa ba. Ngɛ hiɔ tsami hu mi ɔ, blɔ tsɔɔmi ngɛ nɛ tsɔɔ bɔ nɛ e sa nɛ a tsa hiɔ ko ha. Ke dɔkitahi kɛ nɛɛsihi kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ɔmɛ tsu we ní ɔ, hiɔtsɛ ɔ ma nyɛ ma gbo. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke a ngɔ blɔ tsɔɔmi kɛ ha ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ wa tsu nɔ́ ko he ní ha a he, nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, e maa po wa he piɛ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ mlaahi nɛ Mawu wo kɛ kɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he ɔ poɔ wa he piɛ.

8. Mɛni jɔɔmihi nɛ nihi nɛ a peeɔ nɔ́ nɛ da a ma ná?

⁸ Yehowa jɔɔ nihi nɛ a bɔɔ mɔde kaa a kɛ e mlaahi ma tsu ní ɔ. E wo si ke: “Nihi nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, zugba a maa pee a nɔ́ nɛ a maa hi nɔ daa.” (La 37:29) Moo po he foni nɛ o hyɛ  bɔ nɛ kake peemi, tue mi jɔmi kɛ bua jɔmi maa hi adesahi a kpɛti ha ke nɔ fɛɛ nɔ kɛ Yehowa mlaahi tsu ní? Yehowa suɔ nɛ o ná si himi nɛ ɔ eko. E ngɛ heii kaa wa ti nɔ fɛɛ nɔ ngɛ yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ e sa nɛ e suɔ níhi nɛ da ngɛ Yehowa hɛ mi! Mɛni wa maa pee konɛ wa bua nɛ jɔ nɔ́ nɛ da peemi he wawɛɛ? Nyɛ ha nɛ wa susu níhi etɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee ɔ he.

9. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa bua nɛ jɔ nɔ́ nɛ da peemi he?

⁹ Kekleekle nɔ́: Mo ná suɔmi kɛ ha Nɔ nɛ wo mlaa amɛ. Bɔ nɛ pee nɛ wa bua nɛ jɔ nɔ́ nɛ da peemi he ɔ, e sa nɛ wa ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha Nɔ nɛ wo mlaa ngɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ he ɔ. Ke suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi ngɛ wae ɔ, lɔ ɔ maa wo wɔ he wami konɛ waa kɛ Yehowa dami mlaa amɛ nɛ tsu ní be fɛɛ be. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke Adam kɛ Hawa suɔ Yehowa niinɛ ɔ, jinɛ a ko ye mlaa nɛ e wo mɛ ɔ nɔ.​—1 Mose 3:1-6, 16-19.

10. Mɛni Abraham pee konɛ e nyɛ nɛ e le Yehowa susumi ngɛ níhi a he saminya?

¹⁰ E ngɛ heii kaa wa ti nɔ ko sume nɛ e ma tɔ̃ tɔmi nɛ Adam kɛ Hawa tɔ̃ ɔ eko. Loko wa ma nyɛ maa ye Yehowa mlaa amɛ a nɔ nɛ́ wa be wa ní pee kaa Adam kɛ Hawa a, ja wa ya nɔ nɛ wa kase Yehowa he ní, wa bua jɔ e su ɔmɛ a he, nɛ wa bɔ mɔde nɛ wa le e susumi ngɛ níhi a he. Ke wa pee jã a, suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ya Yehowa a mi maa wa. Mo susu Abraham he nɛ o hyɛ. E suɔ Yehowa wawɛɛ nitsɛ. E ngɛ mi kaa e nui yi mi kpɔ nɛ Yehowa mwɔ ɔ sisi lɛɛ, se e tsɔ we atuã, mohu ɔ, e bɔ mɔde nɛ e le Yehowa saminya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Yehowa de lɛ kaa e ma kpata Sodom kɛ Gomora hɛ mi ɔ, sisije ɔ, Abraham ye gbeye kaa Yehowa nɛ ji “je ɔ tsuo Kojolɔ ɔ” ma kpata dali kɛ yayami peemi tsuo a hɛ mi kɛ bla. Abraham susu kaa e sɛ nɛ Yehowa nɛ pee jã, lɔ ɔ he je ɔ, e je he si bami mi nɛ e bi lɛ sanehi. Yehowa hu to e tsui si nɛ e ha sanehi nɛ e bi lɛ ɔ a heto. Nyagbe ɔ, Abraham ba yɔse kaa Yehowa hyɛɛ adesa fɛɛ adesa tsui mi, lɔ ɔ he ɔ, e be dali a hɛ mi kpatae kɛ piɛɛ yayami peeli a he.​—1 Mose 18:20-32.

11. Mɛni Abraham pee kɛ tsɔɔ kaa e suɔ Yehowa nɛ e he lɛ ye?

¹¹ Ní sɛɛmi nɛ ya nɔ ngɛ Yehowa kɛ Abraham a kpɛti kɛ kɔ Sodom kɛ Gomora he ɔ ná e nɔ he wami wawɛɛ nitsɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa enɛ ɔ ha nɛ suɔmi kɛ bumi nɛ e ngɛ kɛ ha e Tsɛ ɔ mi ba wa pe sa a. Jeha komɛ a se ɔ, Abraham kɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ e ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ he ka kpe. Yehowa de lɛ ke e ngɔ e bi nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ nɛ ji Isak ɔ kɛ ya sã afɔle. Se akɛnɛ amlɔ nɛ ɔ Abraham le Mawu saminya he je ɔ, e bi we lɛ sanehi hu. E pee nɔ́ nɛ Yehowa de lɛ kaa e pee ɔ. Se kɛ̃ ɔ, hyɛ bɔ nɛ Abraham tsui maa ye lɛ ha benɛ e ngɛ níhi a nya buae nɛ e ya sã afɔle ɔ! Eko ɔ, Abraham maa hi nɔ́ nɛ e kase kɛ kɔ Yehowa he ɔ he susue. E le kaa Yehowa be nɔ́ nɛ dɛ pee kɔkɔɔkɔ. Bɔfo Paulo de ke, Abraham he ye kaa Yehowa ma tle e binyumu Isak nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ si kɛ ba wami mi ekohu. (Heb. 11:17-19) Yehowa sɛ hlami wo si kaa Isak ma ba pee tsɛ kɛ ha je ma ko, se jamɛ a be ɔ mi ɔ, Isak be bi. Abraham suɔ Yehowa, lɔ ɔ he ɔ, e ngɛ nɔ mi mami kaa e hiɔwe Tsɛ ɔ maa pee nɔ́ nɛ da. E ngɛ mi kaa e he wa ha lɛ mohu lɛɛ, se akɛnɛ e ngɛ hemi kɛ yemi he je ɔ, e bu tue.​—1 Mose 22:1-12.

12. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase Abraham? (La 73:28)

¹² Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase Abraham? Kaa bɔ nɛ Abraham pee ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa kase Yehowa he ní. Ke wa ya nɔ nɛ waa pee jã a, wa maa hɛ kɛ su e he, nɛ wa maa suɔ lɛ wawɛɛ pee sa a. (Kane La 73:28.) Wa ma  tsɔse wa he nile konɛ wa susu níhi a he kaa bɔ nɛ Yehowa susuɔ níhi a he ɔ. (Heb. 5:14) Jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ wa be blɔ ngmɛe konɛ nɔ ko nɛ nyɛ wa nɔ kaa waa pee nɔ́ yayami. Nɛ e be wa yi mi bae po kaa wa maa pee nɔ́ ko nɛ maa dɔ wa hiɔwe Tsɛ ɔ, nɛ́ e ma puɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ nɔ́ nɛ da peemi?

13. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ waa pee nɔ́ nɛ da be fɛɛ be? (Abɛ 15:9)

¹³ Enyɔne: Bɔɔ mɔde nɛ o pee nɔ́ nɛ da be fɛɛ be. Ke wa suɔ nɛ wa ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa a, wa bɔɔ mɔde kaa be fɛɛ be ɔ wa ma gbɔle wa kpɔ mi. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e biɔ mɔde bɔmi loko wa ma nyɛ maa pee níhi nɛ da ngɛ Yehowa hɛ mi. Jã ji bɔ nɛ e sa nɛ waa pee daa ligbi. Yehowa le wa nyɛmi, nɛ e hyɛ we blɔ kaa wa maa pee babauu pe bɔ nɛ wa ma nyɛ. (La 103:14) Yehowa ma nɔ mi kɛ ha wɔ kaa “nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a,” e suɔ lɛ. (Kane Abɛ 15:9.) Ke wa ngɔ oti ko kɛ ma wa hɛ mi ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ɔ, wa peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ waa su jamɛ a oti ɔ he. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e sa nɛ waa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ waa pee nɔ́ nɛ da. Ke wa pee jã a, Yehowa maa jɔɔ wa mɔde bɔmi ɔ nɔ, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ waa ya wa hɛ mi ngɛ be nɛ sa mi.​—La 84:5, 7.

14. Mɛni ji “dami nɛ ji gugue nɔ dama a,” nɛ mɛni he je nɛ wa hia?

¹⁴ Yehowa kaiɔ wɔ be fɛɛ be kaa dami ní peemi ɔ, pi tlomi. (1 Yoh. 5:3) Mohu ɔ, a poɔ wa he piɛ, nɛ a ji níhi nɛ wa hia daa ligbi. Anɛ o kai ta buli a he piɛ pomi níhi tsuo nɛ je Mawu ngɔ nɛ Paulo wo ta a lo? (Efe. 6:14-18) Ta buli a he piɛ pomi ní ɔmɛ a kpɛti te nɛɛ lɛ poɔ ta buli a tsui he piɛ? Lɔ ɔ ji “dami nɛ ji gugue nɔ dama a” nɛ daa si kɛ ha Yehowa dami mlaa amɛ. Kaa bɔ nɛ gugue nɔ dama a poɔ ta bulɔ tsui he piɛ ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ Yehowa dami mlaa amɛ ma nyɛ maa po wa okadi peemi tsui ɔ nɛ ji wa susumi kɛ wa he numi he piɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa wo ta buli a he piɛ pomi níhi nɛ́ dami nɛ ji gugue nɔ dama a piɛɛ he ɔ be fɛɛ be!​—Abɛ 4:23.

15. Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ wo dami nɛ ji gugue nɔ dama a?

 ¹⁵ Mɛni blɔ nɔ o maa gu kɛ wo dami nɛ ji gugue nɔ dama a? Ke o maa mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, mo susu Mawu dami mlaa amɛ a he, nɛ o le nɔ́ nɛ Mawu suɔ kaa o pee. Kɛ gu jã peemi nɔ ɔ, o ma nyɛ maa wo dami nɛ ji gugue nɔ dama a. Ke o ngɛ hlae nɛ o tu nɔ́ ko he munyu, o bu la ko tue, o kɛ nɔ́ ko nɛ je o hɛja loo o kane womi ko ɔ, mo bi o he ke: ‘Mɛni i ma dumi kɛ wo ye tsui mi? Anɛ Yehowa maa kplɛɛ nɔ lo? Anɛ ke i pee jã a, e tsɔɔ kaa i fĩɔ je mi bami yaya, yi wu tso ní peepeehi kɛ hɛ tsumi se, nɛ i foɔ imi pɛ ye nɔ mi lo? Ní nɛ ɔmɛ ji níhi nɛ a dɛ ngɛ Yehowa hɛ mi.’ (Filip. 4:8) Ke yi mi kpɔhi nɛ o mwɔɔ ɔ saa Yehowa hɛ mi ɔ, lɛɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa o ha nɛ Yehowa dami mlaa amɛ po o tsui ɔ he piɛ.

16-17. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yesaya 48:18 haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa waa kɛ Yehowa dami mlaa amɛ ma nyɛ ma tsu ní kɛ ya neneene?

¹⁶ Anɛ o susu kaa e he maa wa kaa o maa ya nɔ nɛ o kɛ Yehowa dami mlaa amɛ nɛ tsu ní ngɛ o si himi mi be fɛɛ be lo? Mo susu nɔ́ he tomi nɔ́ ko nɛ Yehowa kɛ tsu ní ɔ he nɛ o hyɛ. E de ke: “I ná nɛ nyɛ ye ye mlaa amɛ a nɔ! Jinɛ nyɛ tue mi jɔmi ɔ maa pee kaa pa nɛ nyu tɛ̃ mi gblegbleegble. Nyɛ dami ní peemi maa pee kaa bɔ nɛ oslɔke kuɔ kɛ pueɔ wo dɔ mi ɔ.” (Yes. 48:18, NW) Yehowa wo si kaa wa dami ní peemi ɔ maa hi kaa “bɔ nɛ oslɔke kuɔ kɛ pueɔ wo dɔ mi” ɔ. Moo po he foni kaa o daa si ngɛ wo nya nɛ o ngɛ hyɛe nɛ oslɔke ɔ ngɛ kue kɛ ngɛ wo dɔ mi puee nɛ́ e kpa we. Benɛ o bua ngɛ nɔ́ nɛ o ngɛ hyɛe ɔ he jɔe ɔ, anɛ o maa hao kaa nɔ́ nɛ o ngɛ hyɛe ɔ se maa po ligbi ko lo? Dɛbi! O le kaa oslɔke ɔ ngɛ kue kɛ ngɛ wo dɔ mi puee jeha akpehi abɔ ji nɛ ɔ, nɛ e maa ya nɔ nɛ e maa pee jã.

¹⁷ O dami ní peemi ɔ ma nyɛ maa pee kaa bɔ nɛ oslɔke kuɔ kɛ pueɔ wo dɔ mi ɔ! Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Ke o maa mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, kekleekle ɔ, mo susu nɔ́ nɛ Yehowa maa suɔ nɛ o pee ɔ he. Lɔ ɔ se ɔ, moo pee nɔ́ nɛ Yehowa suɔ nɛ o pee ɔ. Ke yi mi kpɔ nɛ o maa mwɔ ɔ he wa kaa mɛni po, wa Tsɛ nɛ ngɛ suɔmi ɔ pee klaalo kaa e maa ye bua mo konɛ o pee nɔ́ nɛ da ngɛ e hɛ mi be fɛɛ be.​—Yes. 40:29-31.

18. Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ waa da wɔ nitsɛmɛ wa susumi nɔ kɛ kojo ni kpahi ɔ?

¹⁸ Etɛne: Koo kojo ni kpahi, mo si ha Yehowa. Be mi nɛ wa ngɛ mɔde bɔe kaa wa maa ba wa je mi ngɛ Yehowa dami mlaa amɛ a nya a, e sɛ nɛ waa bu wa he kaa wa da, nɛ́ waa hi ni kpahi kojoe. E sɛ nɛ waa ngɔ wa he kɛ to ni kpahi a he nɛ wa susu kaa wa hi pe mɛ. E sɛ nɛ waa da wɔ nitsɛmɛ wa susumi nɔ kɛ kojo ni kpahi. Nyɛ ha nɛ wa kai kaa Yehowa ji “je ɔ tsuo Kojolɔ.” (1 Mose 18:25) Yehowa kɛ kojomi he blɔ nɛ ɔ wui wa dɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yesu fã ke: “Nyɛɛ jɔɔ nihi kojomi konɛ a ko kojo nyɛ.”​—Mat. 7:1. *

19. Mɛni Yosef pee kɛ tsɔɔ kaa e ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa kojomi ɔ mi?

¹⁹ Nyɛ ha nɛ waa kpale susu Yosef nɛ ji dalɔ ɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ waa hyɛ. E kua kaa e maa kojo ni kpahi nɛ́ nihi nɛ a nyɛ lɛ ɔ po piɛɛ he ɔ. E nyɛmimɛ ɔmɛ wa lɛ yi mi, a jua lɛ kɛ ho nyɔguɛ yemi mi ya, nɛ a sisi a papaa kaa e gbo. Jeha komɛ a se ɔ, Yosef kɛ e weku ɔ kpale ya pee kake ekohu. Jamɛ a be ɔ, Yosef ji nɔ ko nɛ e hɛɛ blɔ nya ngua, nɛ e ko nyɛ kojo e nyɛmimɛ ɔmɛ ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ, loo e ko pee mɛ nɔ́ nɛ a pee lɛ ɔ kɛ to nane mi. E ngɛ mi kaa Yosef nyɛmimɛ ɔmɛ pia a he ngɛ nɔ́ nɛ a pee ɔ he mohu lɛɛ, se a ye gbeye kaa eko ɔ,  Yosef maa pee mɛ nɔ́ ko kɛ to nane mi. Se Yosef de mɛ ke: “Nyɛ ko ye gbeye. Nyɛ susu kaa Mawu ji mi lo?” (1 Mose 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Yosef je he si bami mi nɛ e si kojomi ɔ ha Yehowa.

20-21. Mɛni wa maa pee konɛ wa ko na wa he kaa nihi nɛ a da pe ni kpahi?

²⁰ Kaa bɔ nɛ Yosef pee ɔ, wɔ hu wa siɔ kojomi ɔ ha Yehowa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa susuu we kaa wa le nɔ́ he je nɛ wa nyɛmimɛ peeɔ a ní ngɛ blɔ ko nɔ ɔ. Wa be nyɛe maa le nɔ́ nɛ ngɛ adesa tsui mi, se ‘Yehowa lɛɛ nɔmlɔ tsui mi lɛ e hyɛɔ.’ (Abɛ 16:2) E suɔ nihi tsuo nɛ a je wɛtso slɔɔtohi a mi ɔ. Yehowa wo wɔ he wami kaa wa “bli [wa] tsui mi gbajaa” kɛ ha nɔ fɛɛ nɔ. (2 Kor. 6:13) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa suɔ wa nyɛmimɛ nɛ waa kɛ mɛ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ɔ nɛ wa ko kojo mɛ.

²¹ Enɛ ɔ hu tsɔɔ kaa e sɛ nɛ waa kojo nihi nɛ a be asafo ɔ mi ɔ. (1 Tim. 2:3, 4) Anɛ o maa kojo o weku no ko nɛ e be asafo ɔ mi ɔ nɛ o ma de ke, “Asimasi nɛ ɔ lɛɛ e be nyɛe maa ba anɔkuale mi kɔkɔɔkɔ lo”? Dɛbi. Ke o pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o ngɛ o he bue kaa nɔ nɛ e da pe nɔ fɛɛ nɔ. Loloolo ɔ, Yehowa ngɛ “nimli tsuo nɛ a ngɛ he fɛɛ he ɔ” he blɔ hae konɛ a tsake a tsui. (Níts. 17:30) Be fɛɛ be ɔ, mo kai kaa Yehowa naa nihi nɛ a naa a he kaa a da pe ni kpahi ɔ kaa a dɛ.

22. Mɛni he je nɛ o ma nya si kaa o maa pee nɔ́ nɛ da?

²² E ba mi kaa suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa mlaa amɛ ɔ nɛ ha nɛ wa ná bua jɔmi. Jehanɛ hu ɔ, e ye bua wɔ nɛ waa pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha ni kpahi konɛ a suɔ waa kɛ wa Mawu ɔ wawɛɛ. Wa ko ha nɛ “nɔ́ nɛ da peemi he hwɔ kɛ kuma” nɛ jɔɔ wɔ yemi kɔkɔɔkɔ. (Mat. 5:6) Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa naa o mɔde bɔmi ɔ, nɛ e bua jɔ kaa o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa pee nɔ́ nɛ da. Ko ha nɛ bɔ nɛ ní yayahi ngɛ nɔ yae ha ngɛ je ɔ mi mwɔnɛ ɔ nɛ jɔ̃ o kɔni mi, mohu ɔ, e sa nɛ o ha nɛ lɔ ɔ nɛ wo o bua, nɛ o kai be fɛɛ be kaa ‘Yehowa suɔ ni nɛmɛ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da.’​—La 146:8.