1. Mɛni he je nɛ Babilon bi ɔmɛ a bua jɔ gbalɔ Daniel he ɔ?

 BENƐ Babilon bi ɔmɛ nu Daniel kɛ je Yerusalem kɛ ho he tsitsaa ya ngɛ Babilon ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ji niheyo wayoo. Se Babilon ma nikɔtɔma amɛ a bua jɔ Daniel he wawɛɛ. A na kaa ‘e he ngɛ fɛu, nɛ kpa ko be e he.’ Jehanɛ hu ɔ, e je weku ko nɛ nihi le mɛ wawɛɛ ɔ mi. (1 Sam. 16:7) Enɛ ɔ he ɔ, Babilon bi ɔmɛ tsɔse lɛ konɛ e sɔmɔ ngɛ matsɛ we ɔ mi.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Kɛ Yehowa na Daniel ha kɛɛ? (Ezekiel 14:14)

² Tsa pi Daniel he fɛu loo he blɔhi nɛ e ná ngɛ matsɛ we ɔ mi ɔ he je nɛ Yehowa suɔ lɛ, mohu ɔ, Yehowa suɔ Daniel wawɛɛ akɛnɛ e ba e je mi saminya a he je. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, benɛ Yehowa tu Daniel he munyu kaa e ji nɔ ko nɛ e yeɔ anɔkuale kaa Noa kɛ Hiob ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, eko ɔ, Daniel ye maa pee jeha 20 pɛ. Se Yehowa bu Daniel kaa e ji dalɔ kaa Noa kɛ Hiob nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ lɛ jehahi babauu ɔ. (1 Mose 5:32; 6:9, 10; Hiob 42:16, 17; kane Ezekiel 14:14.) Jehanɛ hu ɔ, Yehowa ya nɔ nɛ e je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ Daniel e wami be tsuo.​—Dan. 10:11, 19.

3. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

³ Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu su enyɔ komɛ nɛ Daniel ngɛ nɛ ha nɛ Yehowa suɔ e sane wawɛɛ ɔ a he. Kekleekle ɔ, wa ma susu su nɛ ɔmɛ a he kakaaka, kɛ behi a mi nɛ e je su nɛ ɔmɛ kpo. Lɔ ɔ se ɔ, wa maa hyɛ nɔ́ nɛ ye bua Daniel nɛ e nyɛ je su nɛ ɔmɛ kpo. Nyagbenyagbe ɔ, wa maa hyɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ kase lɛ ha. E ngɛ mi kaa a je blɔ to ní kasemi nɛ ɔ he blɔ nya kɛ ha nihewi kɛ yihewi mohu lɛɛ, se wɔ tsuo wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je Daniel nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi.

4. Mɛni Daniel pee kɛ tsɔɔ kaa e ngɛ kã? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

⁴ Nihi nɛ a ngɛ kã po ma nyɛ maa ye gbeye be komɛ, se lɔ ɔ ha we nɛ a kpa nɔ́ nɛ da peemi. Daniel ji niheyo nɛ e ngɛ kã wawɛɛ. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ si fɔfɔɛ enyɔ komɛ a mi nɛ e pee kã ngɛ. E ma nyɛ maa ba kaa kekleekle be nɛ e pee kã a ji benɛ Babilon bi ɔmɛ kpata Yerusalem ma a hɛ mi jeha enyɔ se ɔ. Matsɛ Nebukadnezar nla nlami ko nɛ ngɛ gbeye nɛ kɔɔ amaga ngua ko he. Lɔ ɔ he ɔ, e de ke e ma ha nɛ a gbe e ní leli ɔmɛ tsuo nɛ Daniel hu piɛɛ he ɔ, ke a nyɛ we nyɛ we nɛ a de lɛ nlami ɔ nɛ a tsɔɔ lɛ sisi hulɔ. (Dan. 2:3-5) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ Daniel kɛ oya yemi nɛ pee si fɔfɔɛ ɔ he nɔ́ ko, ke pi jã a, nihi babauu ma gbo. Daniel “ho ya kpa matsɛ ɔ pɛɛ nɛ e de lɛ ke e ha lɛ be bɔɔ, konɛ e ba tsɔɔ lɛ nlami nɛ e nla a sisi.” (Dan. 2:16) Nɔ́ nɛ Daniel pee nɛ ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ kã nɛ e ngɛ hemi kɛ yemi. Mɛni he je? Ejakaa Baiblo ɔ de we kaa Daniel tsɔɔ nlami ko sisi hyɛ. E de e huɛmɛ nɛ a wo mɛ Babilon biɛhi nɛ ji Shadrak, Meshak, kɛ Abednego ɔ ke, “a fa kue ha Mawu nɛ ngɛ hiɔwe, konɛ e na mɛ mɔbɔ nɛ e je laami sane nɛ ɔ kpo ngɔ tsɔɔ mɛ.” (Dan. 2:18) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa ha jamɛ a sɔlemi ɔ heto. Ngɛ Mawu yemi kɛ buami nya a, Daniel nyɛ nɛ e tsɔɔ Nebukadnezar nlami ɔ sisi. Enɛ ɔ he ɔ, a gbi Daniel kɛ e huɛmɛ ɔmɛ.

5. Mɛni ka kpa ko nɛ Daniel kɛ kpe nɛ e bi nɛ e pee kã?

⁵ Be komɛ a se benɛ Daniel tsɔɔ nlami nɛ kɔɔ amaga ngua a he ɔ sisi ta a, e kɛ ka kpa ko kpe nɛ ma bi nɛ e pee kã ekohu. Nebukadnezar nla nlami kpa ko hu nɛ ngɛ gbeye wawɛɛ. Nlami nɛ ɔ kɔɔ tso ngua ko he. Daniel pee kã nɛ e tsɔɔ matsɛ ɔ nlami ɔ sisi. Jehanɛ hu ɔ, e ha nɛ matsɛ ɔ le nɔ́ nɛ maa ba e nɔ. E ha nɛ e le kaa e maa nu godo nɛ e matsɛ yemi ɔ maa je e dɛ be bɔɔ. (Dan. 4:25) Jinɛ matsɛ ɔ ma nyɛ ma susu kaa Daniel ji e he nyɛlɔ, nɛ lɔ ɔ ko nyɛ ha nɛ e ko gbe Daniel po. Se ngɛ enɛ ɔ tsuo se ɔ, Daniel pee kã nɛ e tsɔɔ matsɛ ɔ nlami ɔ sisi.

6. Mɛni nɛ eko ɔ, e ye bua Daniel nɛ e nyɛ nɛ e pee kã?

⁶ Mɛni ye bua Daniel nɛ e nyɛ nɛ e pee kã ngɛ e si himi mi tsuo? E ngɛ heii kaa benɛ Daniel wɛ ɔ, e kase e papaa kɛ e yayo a nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa a. E papaa kɛ e yayo ye fami nɛ  Yehowa kɛ ha Israel bi ɔmɛ ɔ a nɔ, nɛ a tsɔɔ a bi ɔ Mawu Mlaa a. (5 Mose 6:6-9) Pi Kita Nyɔngma a nɛ ji sisije Mlaa amɛ pɛ ji nɔ́ nɛ Daniel le. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e le sisi tomi mlaahi nɛ kɔɔ niye ní nɛ Israel no ko ma nyɛ maa ye kɛ niye ní nɛ e be nyɛe maa ye ɔ he hulɔ. b (3 Mose 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Jehanɛ hu ɔ, Daniel le Yehowa we bi a yi nɔ sane, nɛ e le nɔ́ nɛ baa a nɔ ke a kɛ Yehowa mlaahi tsu we ní. (Dan. 9:10, 11) Níhi a si kpami nɛ Daniel ná ngɛ e si himi mi ɔ ha nɛ e ná nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ e bɔfohi nɛ a ngɛ he wami ɔ maa ye bua lɛ.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ ye bua Daniel nɛ e pee kã? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁷ Daniel kase níhi nɛ Mawu gbali ɔmɛ ngma a, nɛ gbamihi nɛ Yeremia gba a hu piɛɛ he. Ngɛ nɔ́ nɛ Daniel kase ɔ mi ɔ, e ba na kaa e be kɛe kulaa nɛ Yuda bi nɛ a ye be kɛkɛɛ ngɛ nyɔguɛ tso mi ngɛ Babilon ɔ maa ye a he. (Dan. 9:2) Akɛnɛ Daniel na kaa gbami nɛ ɔ ba mi he je ɔ, lɔ ɔ wo hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ Yehowa mi ɔ mi he wami. Jã nɔuu nɛ nihi tsuo nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa ngɛ Mawu mi ɔ hu ma nyɛ maa pee kã wawɛɛ. (Kɛ to Roma Bi 8:31, 32, 37-39 ɔ he.) Nɔ́ nɛ pe kulaa a, Daniel pɔɔ sɔlemi ha e hiɔwe Tsɛ ɔ. (Dan. 6:10) E jaje e yayami ɔmɛ kɛ tsɔɔ Yehowa, nɛ e de lɛ bɔ nɛ e ngɛ he nue ha. Daniel bi yemi kɛ buami kɛ je Yehowa ngɔ hulɔ. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniel ji adesa kaa wɔ nɔuu, lɔ ɔ he ɔ, a kɛ kã peemi fɔ we lɛ. Mohu ɔ, e kase su nɛ ɔ kɛ gu ní kasemi, sɔlemi kɛ e hɛ nɛ e kɛ fɔ Yehowa a nɔ ɔ nɔ.

8. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa ná kã?

⁸ Mɛni e sa nɛ waa pee konɛ wa nyɛ nɛ waa pee kã? Wa fɔli ma nyɛ maa wo wɔ he wami kaa waa pee kã, se ke wa fɔli ji kãtsɛmɛ kaa mɛni po ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa bɔ fɛɛ bɔ nɛ ji ɔ, wɔ hu wa maa pee kã. Wa ma nyɛ maa ngɔ nɔ ko nɛ e ngɛ kã peemi kasee ɔ kɛ to nɔ ko nɛ e ngɛ ní tsumi ehe ko kasee ɔ he. Loko nɔ ko ma nyɛ maa le ní tsumi ehe ko saminya a, e ma bi nɛ e hyɛ bɔ nɛ nɔ nɛ ngɛ lɛ ní tsumi ɔ tsɔɔe ɔ tsuɔ ní ɔ ha nɛ e kase lɛ. Jã kɛ̃ nɛ wɔ hu loko wa ma nyɛ maa pee kã a, e sa nɛ waa kase bɔ nɛ ni kpahi jeɔ su nɛ ɔ kpo ha nɛ waa pee jã pɛpɛɛpɛ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Daniel nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? Kaa bɔ nɛ Daniel pee ɔ, e sa nɛ waa le Mawu Munyu ɔ saminya. E sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa kɛ Yehowa nɛ sɛɛ ní konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ mi nɛ wa. Jehanɛ hu ɔ, e sa nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ e mi, nɛ wa ná nɔ mi mami kaa e piɛɛ wa he. Kɛkɛ ɔ, ke waa kɛ wa hemi kɛ yemi ɔ he ka ko kpe ɔ, wa ma nyɛ maa pee kã.

9. Ke wa pee kã a, kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ?

⁹ Ke wa peeɔ kã a, wa náa he se ngɛ blɔhi fuu a nɔ. Mo susu Ben níhi a si kpami ɔ he nɛ o hyɛ. E ya sukuu ko ngɛ Germany nɛ sukuu bi ɔmɛ tsuo heɔ bilemi tsɔɔmi ɔ yeɔ. A susuɔ kaa nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de kaa Mawu lɛ bɔ níhi ɔ ji lakpa. Ligbi ko ɔ, a ha Ben he blɔ kaa e ba da sukuu bi ɔmɛ a hɛ mi nɛ e tsɔɔ mɛ nɔ́ he je nɛ e heɔ yeɔ kaa nɔ ko lɛ bɔ níhi ɔ. Ben kɛ kã tsɔɔ e hemi kɛ yemi ɔ mi. Mɛni lɛ je mi kɛ ba? Ben de ke: “Ye tsɔɔlɔ ɔ bu mi tue saminya, nɛ e ya print womi nɛ i da nɔ kɛ tsɔɔ sukuu bi ɔmɛ níhi a nya a, nɛ e gba kɛ ha a ti nɔ fɛɛ nɔ.” Kɛ Ben sukuu bi ɔmɛ pee a ní ha kɛɛ? Ben de ke: “A kpɛti nihi fuu bu nɔ́ nɛ i de mɛ ɔ tue, nɛ a de ke a bua jɔ nɔ́ nɛ i pee ɔ he.” Kaa bɔ nɛ Ben níhi a si kpami ɔ tsɔɔ ɔ, ke wa pee kã a, behi fuu ɔ, nihi jeɔ bumi kpo kɛ tsɔɔ wɔ. Jehanɛ  hu ɔ, e ma nyɛ ma ha nɛ tsui kpakpatsɛmɛ nɛ a ba le Yehowa. E ngɛ heii kaa wa ngɛ yi mi tomi kpakpahi a he je nɛ e sa nɛ waa pee kã.

10. Mɛni ji anɔkuale yemi?

¹⁰ Baiblo ɔ pɔɔ “anɔkuale yemi” loo “suɔmi nɛ se pui” ɔ he munyu tumi, nɛ lɔ ɔ tsɔɔ suɔmi nɛ mi wa nɛ Mawu ngɛ kɛ ha e sɔmɔli. Jehanɛ hu ɔ, e tsɔɔ suɔmi nɛ Mawu sɔmɔli jeɔ kpo kɛ tsɔɔ a sibi kɛ anɔkuale nɛ a yeɔ a sibi ɔ. (2 Sam. 9:6, 7, NW) Benɛ be ngɛ mi puee ɔ, wa yaa nɔ nɛ wa yeɔ anɔkuale. Mo susu bɔ nɛ enɛ ɔ ba mi ngɛ Daniel blɔ fa mi ha a he nɛ o hyɛ.

11. Mɛni blɔ nɔ nɛ Daniel ye Yehowa anɔkuale ngɛ e bwɔmi si? (Hyɛ foni nɛ ngɛ womi ɔ hɛ mi ɔ.)

¹¹ Ngɛ Daniel si himi mi tsuo ɔ, e kɛ si fɔfɔɛhi fuu kpe nɛ biɔ nɛ e tsɔɔ kaa e maa ye Yehowa anɔkuale loo e be lɛ anɔkuale yee. Se benɛ e ye jeha 90 kɛ se ɔ, e kɛ ka ko nɛ nya wa kpe. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Media kɛ Persia bi ɔmɛ ye Babilon ma a nɔ kunimi, nɛ Matsɛ Dario ba ye nɔ. Nihi nɛ a sɔmɔɔ ngɛ matsɛ we ɔ sume Daniel sane kulaa, nɛ a be bumi ko kɛ ha e Mawu ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ a to ga kaa a maa gbe Daniel. A ha nɛ matsɛ ɔ kɛ e nine wo Mlaa ko sisi, nɛ mlaa nɛ ɔ ka Daniel anɔkuale yemi ɔ. Enɛ ɔ ma bi nɛ e hla kaa e maa ye matsɛ ɔ anɔkuale loo e maa ye Mawu anɔkuale. Nɔ́ nɛ a ngɛ hlae nɛ Daniel nɛ pee pɛ ji kaa e fĩ mlaa nɛ matsɛ ɔ wo ɔ se kaa bɔ nɛ nɔ fɛɛ nɔ pee ɔ, konɛ e ko sɔle ha Yehowa ligbi 30. Se Daniel pee we jã. Enɛ ɔ ha nɛ a nu lɛ kɛ wo jatahi a muɔ mi. Se Yehowa jɔɔ Daniel akɛnɛ e ye lɛ anɔkuale ɔ he je, nɛ e kpɔ̃ lɛ kɛ je jata amɛ a dɛ mi. (Dan. 6:12-15, 20-22) Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa ye Yehowa anɔkuale kaa Daniel?

12. Mɛni ye bua Daniel nɛ e ya nɔ nɛ e ye Yehowa anɔkuale?

¹² Kaa bɔ nɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, loko wa ma nyɛ maa ye Yehowa anɔkuale ɔ, e sa nɛ wa ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha lɛ. Akɛnɛ Daniel suɔ e hiɔwe Tsɛ ɔ he je ɔ, e ya nɔ nɛ e ye lɛ anɔkuale. E ngɛ heii kaa Daniel susu Yehowa su ɔmɛ a he. Jehanɛ hu ɔ, e susu bɔ nɛ Yehowa je su nɛ ɔmɛ kpo ha a he, enɛ ɔ ha nɛ e ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha Yehowa. (Dan. 9:4) Jehanɛ hu ɔ, Daniel pue e yi mi tɛ ngɛ ní kpakpahi tsuo nɛ  Yehowa pee kɛ ha lɛ kɛ e we bi tsuo ɔ a he.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Mɛni kahi nɛ nihewi kɛ yihewi kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́. (Hyɛ foni ɔ hulɔ.) (b) Kaa bɔ nɛ video ɔ tsɔɔ ɔ, ke nihi bi mo ke ji Yehowa Odasefohi fĩɔ nihi nɛ a kɛ a he woɔ nyumu kɛ nyumu loo yo kɛ yo a bɔmi nami se ɔ, mɛni o ma de?

¹³ Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Daniel blɔ fa mi ɔ, mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nihi nɛ a be bumi ko kɛ ha Yehowa kɛ e mlaa amɛ ɔ, bɔle nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ. Eko ɔ, nimli nɛ ɔmɛ a bua jɔɛ nihi nɛ a suɔ Mawu ɔ a he. A kpɛti ni komɛ po bɔɔ mɔde kaa a maa wa nihewi kɛ yihewi nɛ a ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ yi mi konɛ a ko ye Yehowa anɔkuale. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo kadi nɔ́ nɛ ba nyɛminyumu wayoo ko nɛ e ngɛ Australia nɛ a tsɛɛ lɛ ke Gabriel ɔ nɔ. Benɛ e ngɛ nɔ tsami sukuu yae ɔ, e kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa kpe. Tsɔɔlɔ ɔ bi sukuu bi ɔmɛ kaa ke a huɛ ko ba de mɛ ke e kɛ e he woɔ nyumu kɛ nyumu loo yo kɛ yo a bɔmi nami mi ɔ, kɛ a maa pee a ní ha kɛɛ? Lɔ ɔ se ɔ, tsɔɔlɔ ɔ de mɛ ke, a ti nihi nɛ a ma fĩ nɔ ko nɛ e kɛ e he woɔ je mi bami nɛ ɔ mi ɔ se ɔ nɛ a ya da si ngɛ he kake, konɛ nihi nɛ a be jã pee ɔ hu nɛ a ya da si ngɛ he kake. Gabriel de ke, “Sukuu bi ɔmɛ tsuo ya da si ngɛ he kake nɛ a fĩ je mi bami nɛ ɔ se. I kɛ Odasefo no kpa ko pɛ nɛ wa ya da si ngɛ he kpa.” Nɔ́ nɛ ya nɔ pee se ɔ ma ha nɛ Gabriel nɛ tsɔɔ kaa e maa ya nɔ maa ye Yehowa anɔkuale loo e be jã pee. E de ke: “Tsɔɔlɔ ɔ kɛ sukuu bi ɔmɛ ngɔ be nɛ piɛ ɔ kɛ jɛ wɔ wawɛɛ nɛ a ye wa he fɛu. I bɔ mɔde kaa ma je bumi mi kɛ fã ye hemi kɛ yemi ɔ he, se a bui mi tue fɛɛ.” Kɛ Gabriel nu he ha kɛɛ? E de ke, “Ye bua jɔɛ he kaa ye sukuu bi ɔmɛ jɛ mi, se ye bua jɔ kaa i nyɛ nɛ i ya nɔ nɛ i ye Yehowa anɔkuale nɛ i fã ye hemi kɛ yemi ɔ he.” c

14. Mɛni ji nɔ́ kake ko nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ waa ya nɔ nɛ waa ye Yehowa anɔkuale?

¹⁴ Wa ma nyɛ maa ya nɔ maa ye Yehowa anɔkuale ke wa ná suɔmi nɛ mi wa ha Yehowa kaa bɔ nɛ Daniel pee ɔ. Wa ma nyɛ ma ná suɔmi nɛ ɔ kɛ gu Yehowa su ɔmɛ a he ní nɛ wa maa kase ɔ nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa ma nyɛ maa kase níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ a he ní. (Rom. 1:20) Ke o suɔ nɛ o ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha Yehowa nɛ o je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ tsɔɔ lɛ ɔ, o ma nyɛ maa kane munyu kpitikpitihi nɛ ngɛ munyuyi nɛ ji “Anɛ Nɔ Ko Lɛ Bɔ Lo?” ɔ sisi, loo o hyɛ video ɔmɛ. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa kase womiyo nɛ ji Was Life Created? kɛ The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking ɔ. Mo kadi nɔ́ nɛ nyɛmiyo ko nɛ e je Denmark nɛ a tsɛɛ lɛ ke Esther de kɛ kɔ womiyo nɛ ɔmɛ a he. E de ke: “Bɔ nɛ a plɛ kɛ tsɔɔ níhi a mi ngɛ womiyo nɛ ɔmɛ a mi ɔ sa kadimi wawɛɛ. Womiyo nɛ ɔmɛ tsɔɔ we nɔ́ nɛ e sa nɛ o he ye, mohu ɔ, a maa tsɔɔ mo anɔkuale ɔ, kɛkɛ ɔ, mo nitsɛ o maa da lɔ ɔ nɔ kɛ mwɔ yi mi kpɔ.” Ben nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Munyuhi nɛ ngɛ womiyo nɛ ɔmɛ a mi ɔ woɔ nɔ hemi kɛ yemi mi he wami wawɛɛ. E ha nɛ i ná nɔ mi mami kaa Mawu lɛ bɔ níhi nɛ wami ngɛ a mi ɔ.” Ke o kase womiyo nɛ ɔmɛ ɔ, eko ɔ, o kɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ de ɔ ma kpa gbi. Baiblo ɔ de ke: “Yehowa wa Mawu, mo ji nɔ nɛ sa kaa o ngɔ hɛ mi nyami, bumi, kɛ he wami, ejakaa mo lɛ o bɔ níhi tsuo.”​—Kpoj. 4:11. d

15. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ mi nɛ wa wawɛɛ?

¹⁵ Nɔ́ kpa ko hu nɛ wa ma nyɛ maa pee konɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa a mi nɛ wa ji kaa wa maa kase e Bi, nɛ ji Yesu ɔ si himi he ní saminya. Nyɛmiyo wayoo ko nɛ e ngɛ  Germany nɛ a tsɛɛ lɛ ke Samira a pee jã. E de ke: “I ba le Yehowa saminya kɛ gu Yesu nɔ.” Benɛ Samira wɛ ɔ, e he we yi kaa Yehowa suɔ lɛ wawɛɛ, nɛ e kɛ lɛ ma nyɛ maa pee huɛ. Se Yesu lɛɛ, e le kaa e kɛ nihi pee huɛ nɛ e suɔ mɛ hulɔ. Samira de ke: “I suɔ Yesu sane, ejakaa nihi nyɛɔ nɛ a suu e he, nɛ e suɔ jokuɛwi a sane hulɔ.” Akɛnɛ Samira ya nɔ nɛ e kase Yesu he ní wawɛɛ he je ɔ, e ba le Yehowa saminya, nɛ e ba suɔ lɛ hulɔ. Mɛni he je? E de ke: “Bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, i ba nu sisi kaa Yesu kaseɔ e hiɔwe Tsɛ ɔ pɛpɛɛpɛ, nɛ bɔ nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a peeɔ a ní ha a sɔ. I ba yɔse kaa enɛ ɔ ji yi mi tomi kake he je nɛ Yehowa tsɔ Yesu kɛ ba zugba a nɔ, konɛ adesahi nɛ a nyɛ nɛ a le Yehowa saminya.” (Yoh. 14:9) Ke o suɔ nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ mi nɛ wa a, mo ná be kɛ kase Yesu he ní. Ke o pee jã a, suɔmi nɛ o ngɛ kɛ ha Yehowa a mi maa wa, nɛ o maa ya nɔ maa ye lɛ anɔkuale daa.

16. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa ye anɔkuale ɔ? (La 18:25; 37:28)

¹⁶ Behi fuu ɔ, ke wa yeɔ anɔkuale ɔ, wa ma ná huɛmɛ nɛ mɛ hu a maa ye wɔ anɔkuale. (Rut 1:14-17) Jehanɛ hu ɔ, ke wa yeɔ Yehowa anɔkuale ɔ, wa tue mi maa jɔ wɔ nɛ wa ma ná bua jɔmi. Mɛni he je? Ejakaa Yehowa wo si kaa nihi nɛ yeɔ lɛ anɔkuale ɔ, lɛ hu e maa ye mɛ anɔkuale. (Kane La 18:25; 37:28.) Mo susu he nɛ o hyɛ, wa Bɔlɔ nɛ ji ope ɔ, suɔ wawɛɛ kaa huɛ bɔmi gbagbanii nɛ hi waa kɛ lɛ wa kpɛti! Ke wa ha nɛ huɛ bɔmi gbagbanii hi waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ, ka ko loo si temi kɛ womi loo gbenɔ po be nyɛe ma puɛ jamɛ a huɛ bɔmi ɔ. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Enɛ ɔ he je nɛ e he hia wawɛɛ kaa wa maa kase Daniel nɛ waa ye Yehowa anɔkuale ɔ nɛ!

17-18. Mɛni ji ní kpa komɛ hu nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Daniel he?

¹⁷ Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ba susu suhi nɛ Daniel ngɛ ɔ a kpɛti enyɔ pɛ a he. Se níhi fuu ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ e he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa ha nɛ Daniel na ninahi nɛ e nla nlami slɔɔtoslɔɔtohi, nɛ Yehowa ha lɛ nyɛmi nɛ e kɛ tsɔɔ gbamihi a sisi hulɔ. Gbami nɛ ɔmɛ fuu ba mi momo. Ekomɛ hu tu níhi nɛ maa ya nɔ hwɔɔ se nɛ maa sa adesahi tsuo ngɛ zugba a nɔ ɔ a he ɔ he munyu.

¹⁸ Ngɛ ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ mi ɔ, wa ma susu gbami enyɔ komɛ nɛ ngɛ Daniel womi ɔ mi ɔ he saminya. Jokuɛwi ji wɔ jio, nikɔtɔmahi ji wɔ jio, ke wa nu gbami nɛ ɔmɛ a sisi ɔ, e maa ye bua wɔ tsuo konɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da amlɔ nɛ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, gbami nɛ ɔmɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee kã, nɛ waa ya nɔ nɛ waa ye anɔkuale, konɛ wa nyɛ nɛ wa dla wa he kɛ ha kahi nɛ waa kɛ maa kpe hwɔɔ se ɔ.