1. Mɛni he je nɛ o bua jɔ nihi nɛ a toɔ a tsui si ɔ a he ɔ?

 WƆ TSUO wa suɔ nihi nɛ a toɔ a tsui si ɔ. Mɛni he je? Ejakaa wa ngɛ bumi kɛ ha nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃ we ke a ngɛ nɔ́ ko blɔ hyɛe ɔ. Ke wa pee nɔ́ ko nɛ dɛ nɛ nihi to a tsui si ha wɔ ɔ, wa bua jɔɔ. Jehanɛ hu ɔ, benɛ wa ngɛ Baiblo ɔ kasee nɛ wa ngɛ mɔde bɔe kaa waa kɛ nɔ́ nɛ wa ngɛ kasee ɔ ma tsu ní ɔ, wa bua jɔ kaa nɔ nɛ e kɛ wɔ ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ to e tsui si ha wɔ. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, wa bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa Mawu toɔ e tsui si kɛ haa wɔ.​—Rom. 2:4.

2. Ngɛ mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa to wa tsui si?

² E ngɛ mi kaa wa suɔ kaa nihi nɛ a to a tsui si kɛ ha wɔ mohu lɛɛ, se tsa pi be fɛɛ be nɛ eko ɔ, e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wɔ nitsɛmɛ wa maa to wa tsui si. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa yaa he ko nɛ wa ngɛ se kpɛe nɛ traffic nu wɔ ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa to wa tsui si. Nɛ ke nihi wo wa mi mi la a, wa mi mi ma nyɛ ma fu. Be komɛ hu ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa ya nɔ maa mlɛ je ehe nɛ Yehowa wo si kaa e maa ba a. Anɛ o suɔ nɛ o to o tsui si wawɛɛ pe bɔ nɛ o ngɛ pee amlɔ nɛ ɔ lo? Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ to wa tsui si ha a he, kɛ nɔ́ he je nɛ e sa nɛ waa to wa tsui si. Jehanɛ hu ɔ, wa maa hyɛ nɔ́ nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa to wa tsui si wawɛɛ.

3. Ke nihi wo nɔ ko nɛ e toɔ e tsui si ɔ mi mi la a, kɛ e peeɔ e ní ha kɛɛ?

³ Wa ma susu ní eywiɛ komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa toɔ wa tsui si ɔ he. Kekleekle ɔ, nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ mi mi fu we mla. Ke nihi wo e mi mi la a, e peeɔ kpoo, nɛ e pee we mɛ nɔ́ ko kɛ to nane mi. Jehanɛ hu ɔ, ke e hao po ɔ, e kɛ nihi hiɔ si saminya. Kekleekle be nɛ a kɛ munyu nɛ ji “mi mi fu we mla” tsu ní ngɛ Baiblo ɔ mi ji be nɛ a kɛ kale Yehowa kaa e ji ‘Mawu mɔbɔ nalɔ, kɛ dloolɔ, e mi mi fu we mla,  nɛ e suɔmi kɛ anɔkuale yemi hiɛ babauu.’​—2 Mose 34:6.

4. Ke e biɔ kaa nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ nɛ e mlɛ kɛ hyɛ nɔ́ ko blɔ ɔ, kɛ e peeɔ e ní ha kɛɛ?

⁴ Enyɔne ɔ, nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ peeɔ kpoo kɛ mlɛɔ. Ke e ngɛ nɔ́ ko blɔ hyɛe nɛ nɔ́ ɔ bɛ mi be kɛkɛɛ po ɔ, e pee we lɛ tai, nɛ e mi mi fu we hulɔ. (Mat. 18:26, 27) Si fɔfɔɛhi fuu ngɛ nɛ e sa kaa waa to wa tsui si ngɛ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko ngɛ munyu tue ɔ, e sa nɛ waa to wa tsui si kɛ bu lɛ tue nɛ wa ko po e munyu ɔ nɔ. (Hiob 36:1, 2) Jehanɛ hu ɔ, ke waa kɛ nɔ ko ngɛ Baiblo ɔ kasee nɛ wa ngɛ lɛ ye buae nɛ e nu Baiblo tsɔɔmi ko sisi loo e yu e he ngɛ su yaya ko he ɔ, e biɔ nɛ waa to wa tsui si.

5. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ nɔ ko ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa e toɔ e tsui si?

⁵ Etɛne ɔ, nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ susuɔ níhi a he saminya loko e peeɔ nɔ́ ko. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, si fɔfɔɛ komɛ biɔ nɛ waa kɛ oya yemi nɛ tsu níhi a he ní. Se ke nɔ ko nɛ e toɔ e tsui si ɔ ngɛ ní tsumi ko nɛ e he hia nɛ e sa nɛ e tsu ɔ, e pee we lɛ kɛfokɛfo konɛ e gbe nya mla. Mohu ɔ, e náa be bɔ nɛ sa nɛ e toɔ ní tsumi ɔ he blɔ nya, lɔ ɔ se ɔ, e náa tsui nɛ e tsuɔ lɛ saminya.

6. Ke nɔ ko nɛ e toɔ e tsui si kɛ si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa loo ka ko ngɛ kpee ɔ, kɛ e peeɔ e ní ha kɛɛ?

⁶ Eywiɛne, nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ bɔɔ mɔde nɛ e daa kahi a nya, nɛ e tui níhi a he munyu nyanyaanya. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ nyɛɔ nɛ e fĩɔ si hulɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke waa kɛ ka ko ngɛ kpee ɔ, tɔmi ko be he kaa wa maa je wa tsui mi faa nɛ wa de wa huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ bɔ nɛ wa ngɛ he nue ha. Nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ, bɔɔ mɔde nɛ e yaa nɔ nɛ e fĩɔ si nɛ e náa juɛmi nɛ da ngɛ níhi a he. (Kol. 1:11) Akɛnɛ wa ji Yehowa we bi he je ɔ, e he hia nɛ waa to wa tsui si ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ tsuo a mi. Mɛni he je? Nyɛ ha nɛ waa hyɛ yi mi tomi komɛ a he je nɛ e sa kaa waa pee jã.

7. Ngɛ Yakobo 5:7, 8 ɔ nya a, mɛni he je nɛ e he hia wawɛɛ kaa waa to wa tsui si ɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

⁷ Ja wa to wa tsui si loko wa ma ná neneene wami. E sa nɛ waa to wa tsui si kɛ mlɛ nɛ Mawu si womi ɔmɛ nɛ a ba mi kaa bɔ nɛ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si ngɛ blema a hu pee ɔ. (Heb. 6:11, 12) Baiblo ɔ ngɔ wa si fɔfɔɛ ɔ kɛ to ngmɔ hulɔ he. (Kane Yakobo 5:7, 8.) Ngmɔ hulɔ gboɔ dengme wawɛɛ kɛ duɔ ní nɛ e pueɔ nɔ nyu, se e li be tutuutu nɛ ní ɔmɛ maa wa. Enɛ ɔ he ɔ, e toɔ e tsui si kɛ mlɛɔ, nɛ e náa nɔ mi mami kaa ngɛ be nɛ sa mi ɔ, e ma kpa ní kokooko. Jã kɛ̃ nɛ wɔ hu ‘wa li ligbi nɛ wa Nyɔmtsɛ ɔ maa ba,’ se wa ngɔɔ wa he kɛ woɔ Mawu jami mi ní peepeehi a mi. (Mat. 24:42) Wa toɔ wa tsui si kɛ mlɛɔ, nɛ wa náa nɔ mi mami kaa ngɛ be nɛ Yehowa nitsɛ to ɔ nya a, e maa ye e si womi ɔmɛ tsuo a nɔ. Ke wa tui wa tsui si ɔ, wa kɔni mi ma jɔ̃, nɛ bɔɔbɔɔbɔɔ ɔ, wa maa je anɔkuale ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa maa ngɔ wa juɛmi kɛ ma níhi nɛ wa susu kaa a ma ha wɔ bua jɔmi amlɔ nɛ ɔ a nɔ. Se ke wa toɔ wa tsui si ɔ, wa ma nyɛ ma fĩ si kɛ ya si nyagbe, nɛ a ma he wa yi wami.​—Mika 7:7; Mat. 24:13.

8. Mɛni blɔ nɔ nɛ tsui si tomi maa ye bua wɔ konɛ waa kɛ nihi nɛ hi si saminya? (Kolose Bi 3:12, 13)

⁸ Wa hia tsui si tomi bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ ni kpahi nɛ hi si saminya. E yeɔ bua wɔ nɛ wa buɔ tue saminya ke ni kpahi ngɛ munyu tue. (Yak. 1:19) Jehanɛ hu ɔ, tsui si tomi haa nɛ waa kɛ nihi hiɔ si ngɛ tue mi jɔmi mi. E yeɔ bua wɔ nɛ ke wa hao po ɔ, wa pee we nɔ́ ko loo wa de we nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ wa pia wa he pee se. Ke nɔ ko pee wɔ nɔ́ dɔ nɔ́ ko po ɔ, tsui si tomi maa ye bua wɔ nɛ wa mi mi nɛ ko fu mla. E be hae nɛ waa pee nɔ́ ko kɛ to nane mi, mohu ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ ‘wa maa ya nɔ ma ná wa sibi a he tsui nɛ wa maa ngɔ kɛ pa wa sibi faa.’​—Kane Kolose Bi 3:12, 13.

9. Ke e he hia nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ ko ɔ, kɛ tsui si tomi ma nyɛ maa ye bua wɔ ha kɛɛ? (Abɛ 21:5)

⁹ Jehanɛ hu ɔ, ke wa toɔ wa tsui si ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ waa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da. Nɔ nɛ toɔ e tsui si ɔ kɛ oya yemi tsu we níhi a he ní, mohu ɔ, e susuɔ níhi a he saminya nɛ e ngɔɔ be kɛ hlaa níhi a mi konɛ e mwɔ yi mi kpɔhi nɛ da. (Kane Abɛ 21:5.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, ke wa ngɛ ní tsumi hlae ɔ, wa maa suɔ nɛ waa kplɛɛ eko fɛɛ eko nɛ wa nine maa su nɔ kekle ɔ nɔ, ke jamɛ a ní tsumi ɔ be hae nɛ wa ná be kɛ sɔmɔ Yehowa po. Se ke wa toɔ wa tsui si ɔ, wa maa ngɔ be kɛ susu níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a he: He nɛ ní tsumi ɔ ngɛ, ngmlɛfia abɔ nɛ waa kɛ ma tsu ní ɔ, kɛ bɔ nɛ jamɛ a ní tsumi ɔ ma nyɛ maa sa wa weku ɔ kɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he ha. Ke wa toɔ wa tsui si ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da.

10. Mɛni maa ye bua Kristofo no ko nɛ e to e tsui si daa?

¹⁰ Moo sɔle konɛ o nyɛ nɛ o to o tsui si wawɛɛ. Tsui si tomi piɛɛ mumi ɔ yiblii ɔ he. (Gal. 5:22, 23) Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ maa sɔle kɛ bi Yehowa konɛ e ngɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ye bua wɔ nɛ wa nyɛ nɛ waa wo mumi ɔ yiblii ɔ. Ke waa kɛ si fɔfɔɛ ko kpe nɛ e he wa ha wɔ kaa wa maa to wa tsui si ɔ, e sa nɛ ‘waa ya nɔ nɛ wa bi’ Yehowa konɛ e ye bua wɔ kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ nɛ wa nyɛ nɛ waa pee jã. (Luka 11:9, 13) Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ ma de Yehowa nɛ e ye bua wɔ nɛ waa le e susumi ngɛ níhi a he. Ke wa sɔle nɛ wa de Yehowa konɛ e ye bua wɔ nɛ waa to wa tsui si ɔ, e he hia nɛ waa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ konɛ waa to wa tsui si daa ligbi. Ke wa yaa nɔ nɛ wa peeɔ jã a, Yehowa maa ye bua wɔ nɛ waa to wa tsui si  wawɛɛ, ke be ko nɛ be ɔ, wa nyɛ we nɛ waa pee jã po.

11-12. Mɛni Yehowa pee kɛ tsɔɔ kaa e toɔ e tsui si?

¹¹ Mo pue o yi mi tɛ ngɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi níhi a he. Baiblo ɔ tu nihi fuu nɛ a to a tsui si ɔ a he munyu. Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, e maa ye bua wɔ konɛ waa na blɔhi a nɔ nɛ wa maa gu kɛ to wa tsui si. Loko wa ma susu nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ ekomɛ a he ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu nɔ nɛ toɔ e tsui si pe kulaa nɛ ji Yehowa a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ waa hyɛ.

¹² Ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi ɔ, Satan gbe Yehowa biɛ ɔ he guɛ nɛ e tsɔɔ kaa blɔ nɔ nɛ Yehowa guɔ kɛ yeɔ nɔ ɔ dɛ, nɛ e be suɔmi hulɔ. Jinɛ Yehowa ko nyɛ gbe Satan oya nɔuu, se e pee we jã. Mohu ɔ, Yehowa to e tsui si nɛ e ye e he nɔ ejakaa e le kaa e ma he be loko adesahi maa na kaa e nɔ yemi ɔ hi pe kulaa. Kɛ je jamɛ a be ɔ mi tɔɔ ɔ, Yehowa ngɛ mlɛe, nɛ e ngɛ si fĩe akɛnɛ Satan gbe e biɛ ɔ he guɛ he je. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa to e tsui si kɛ ngɛ mlɛe ejakaa e suɔ nɛ nihi fuu nɛ a ná neneene wami. (2 Pet. 3:9, 15) Enɛ ɔ ha nɛ nimli ayɔhi abɔ ba le Yehowa. Ke wa susu se nami nɛ ngɛ Yehowa tsui si tomi ɔ he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ waa mlɛ kɛ ya si be nɛ nyagbe ɔ maa ba.

13. Mɛni Yesu pee kɛ tsɔɔ kaa e kase e Tsɛ ɔ tsui si tomi ɔ pɛpɛɛpɛ ɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹³ Yesu kase e Tsɛ ɔ tsui si tomi ɔ, nɛ benɛ e ngɛ zugba a nɔ ɔ, e je su nɛ ɔ kpo. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kɛ ha Yesu kaa e maa to e tsui si kɛ ha nihi, titli ɔ, kɛ ha Farisi bi ɔmɛ kɛ womi ngmali nɛ a peeɔ osato ɔ. (Yoh. 8:25-27) Se kɛ̃ ɔ, Yesu kase e Tsɛ ɔ, nɛ e mi mi fu we mlamlaamla. Nihi jɛ lɛ nɛ a wo e mi mi la mohu lɛɛ, se e pee we mɛ  nɔ́ ko kɛ to nane mi. (1 Pet. 2:23) Yesu to e tsui si kɛ da kahi a nya, nɛ e tui níhi a he munyu nyanyaanya. Enɛ ɔ he je nɛ Baiblo ɔ deɔ wɔ kaa wa ‘susu nɔ nɛ yayami peeli tu munyu yayamihi kɛ si lɛ nɛ e fĩ si’ ɔ he ɔ nɛ. (Heb. 12:2, 3) Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wɔ hu waa to wa tsui si kɛ da ka saisaa nɛ waa kɛ maa kpe ɔ nya.

14. Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je Abraham tsui si tomi ɔ mi? (Hebri Bi 6:15) (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹⁴ Ke wa ngɛ blɔ hyɛe kaa nyagbe ɔ maa ba, se kɛ ba si amlɔ nɛ ɔ, e bɛ hu nɛɛ? Eko ɔ, waa kɛ jehahi babauu ngɛ blɔ hyɛe kaa nyagbe ɔ maa ba, nɛ amlɔ nɛ ɔ, wa ngɛ haoe po kaa wa ma gbo loko nyagbe ɔ maa ba. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ya nɔ nɛ waa to wa tsui si kɛ mlɛ? Nyɛ ha nɛ wa susu Abraham nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he nɛ waa hyɛ. Benɛ Abraham bwɔ nɛ e ye jeha 75 ɔ, jamɛ a be ɔ, e be bi. Se Yehowa wo lɛ si ke: “Ma pee mo ma ngua.” (1 Mose 12:1-4) Anɛ jamɛ a si womi ɔ ba mi ngɛ Abraham yi nɔ lo? Pi lɛ tsuo nɛ ba mi. Benɛ e po Yufrate Pa a, e mlɛ jeha 25 sɔuu loko Yehowa gu nyakpɛ blɔ nɔ nɛ e ha nɛ e fɔ e binyumu Isak, nɛ ngɛ jeha 60 se ɔ, a fɔ Abraham bibimɛ nɛ ji Esau kɛ Yakob. (Kane Hebri Bi 6:15.) Se Abraham gbenɔ se loko e nina ba pee je ma ngua, nɛ a nine su Si Womi Zugba a nɔ. Se kɛ̃ ɔ, Abraham ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa hi e kɛ e Bɔlɔ ɔ a kpɛti. (Yak. 2:23) Ke a tle Abraham si ɔ, hyɛ bɔ nɛ e bua maa jɔ wawɛɛ ha kaa akɛnɛ e je hemi kɛ yemi kpo nɛ e to e tsui si he je ɔ, a gu e nɔ kɛ jɔɔ je mahi tsuo! (1 Mose 22:18) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Abraham nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi? Eko ɔ, amlɔ nɛ ɔ, wa be nae kaa Yehowa si womi ɔmɛ tsuo ngɛ mi bae. Se ke wa to wa tsui si kaa bɔ nɛ Abraham pee ɔ, wa ma nyɛ  ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa maa jɔɔ wɔ amlɔ nɛ ɔ, nɛ e ma ha nɛ wa ma ná jɔɔmi babauu ngɛ je ehe nɛ e wo si ɔ mi hulɔ.​—Maak. 10:29, 30.

15. Mɛni he wa ma nyɛ ma susu ke wa ngɛ ní kasee ngɛ wa dɛ he?

¹⁵ Ni kpahi fuu nɛ mɛ hu a to a tsui si ɔ, a he sanehi ngɛ Baiblo ɔ mi. (Yak. 5:10) Ke o kɛ pee oti kaa o maa kase nimli nɛ ɔmɛ a he ní ɔ, e maa ye bua mo wawɛɛ. b Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngɛ mi kaa benɛ David ji niheyo ɔ, a pɔ lɛ nu kaa e ba ye matsɛ ngɛ Israel mohu lɛɛ, se e mlɛ jehahi babauu loko e nine su matsɛ yemi ɔ nɔ. Simeon kɛ Ana hu kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa nɛ a mlɛ Mesia nɛ Mawu wo si kaa e maa ba a. (Luka 2:25, 36-38) Ke o ngɛ nimli nɛ ɔmɛ a he ní kasee ɔ, mo hla heto kɛ ha sane bimi nɛ ɔmɛ: Mɛni nɛ eko ɔ, e ye bua nɔ ɔ nɛ e nyɛ nɛ e to e tsui si? Kɛ e tsui si nɛ e to ɔ ye bua lɛ ha kɛɛ? Mɛni ma nyɛ ma pee kɛ kase lɛ? Jehanɛ hu ɔ, ke o kase nihi nɛ a nyɛ we nɛ a to a tsui si ɔ a he ní ɔ, o ma nyɛ ma ná he se. (1 Sam. 13:8-14) O ma nyɛ ma bi o he ke: ‘Mɛni nɛ eko ɔ, e ha nɛ a nyɛ we nɛ a to a tsui si ɔ? Nɛ mɛni lɛ je mi kɛ ba?’

16. Ke wa toɔ wa tsui si ɔ, kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ?

¹⁶ Mo susu se nami nɛ ngɛ tsui si tomi he ɔ he. Ke wa toɔ wa tsui si ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa bua jɔɔ nɛ wa peeɔ kpoo. Jehanɛ hu ɔ, ke wa toɔ wa tsui si ɔ, wa ma ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa nɛ wa ma ná tue mi jɔmi hulɔ. Ke wa toɔ wa tsui si kɛ haa ni kpahi ɔ, waa kɛ mɛ maa hi si saminya, nɛ kake peemi hu maa hi asafo ɔ mi. Ke nɔ ko wo wa mi mi la po, se wa mi mi fu we mla a, lɔ ɔ maa ye bua konɛ si fɔfɔɛ ɔ nɛ ko puɛ kulaa. (La 37:8; Abɛ 14:29) Nɔ́ nɛ pe kulaa a, ke wa toɔ wa tsui si ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ wa hiɔwe Tsɛ ɔ kasee, nɛ e maa ye bua wɔ nɛ waa hɛ kɛ su e he wawɛɛ.

17. Mɛni nɛ e sa nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa pee?

¹⁷ Tsui si tomi ji su ko nɛ he hia nɛ wɔ tsuo wa náa he se. E ngɛ mi kaa pi be fɛɛ be nɛ e ngɛ gbɔjɔɔ kaa wa maa to wa tsui si mohu lɛɛ, se Yehowa ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ya nɔ nɛ wa je su nɛ ɔ kpo. Be mi nɛ waa kɛ tsui si tomi ngɛ je ehe ɔ mlɛe ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa “Yehowa hɛngmɛ hyɛɛ nihi nɛ yeɔ lɛ gbeye ɔ, nihi nɛ hyɛɛ e suɔmi nɛ se pui ɔ blɔ ɔ.” (La 33:18, NW) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wɔ tsuo waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa ya nɔ maa to wa tsui si.