1, 2. Mɛni David pee kɛ tsɔɔ kaa e ye Mawu anɔkuale? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

SAUL kɛ e ta buli 3,000 ngɛ David hlae ngɛ Yuda nga a nɔ konɛ a gbe lɛ. Se ligbi ko nyɔ mi ɔ, David kɛ nyumuhi nɛ piɛɛ e he ɔ ya na he nɛ Saul kɛ e ta buli ɔmɛ to si ngɛ ɔ. A hwɔ mahe pɔ̃pɔɔpɔ, enɛ ɔ he ɔ, David kɛ Abishai nyɛɛ blɛuu kɛ be ta buli ɔmɛ a he kɛ ya su Saul he. Abishai wo David tue mi ke: “Ha nɛ ma hɛ lɛ akplɔ ɔ si kake pɛ kɛ ya pi zugba, nɛ e be hiae kaa a hɛ lɛ enyɔne.” Se David ha we nɛ e gbe Saul. E de Abishai ke: ‘Mo ko kpata e hɛ mi; ejakaa tue gblami fɔɔ si ha nɔ tsuaa nɔ nɛ pueɔ nɔ nɛ Yehowa pɔ lɛ nu ke e ye matsɛ ɔ e muɔ si.’ Lɔ ɔ se ɔ, David de ke: ‘Yehowa hiɔ kaa nɔmlɔ nɛ lɛ, Yehowa nitsɛ e wo lɛ matsɛ ɔ, ma pue e muɔ si.’​—1 Samuel 26:8-12.

² David le nɔ́ nɛ e he hia kaa e pee konɛ e nyɛ nɛ e ye Yehowa anɔkuale. E le kaa e sa nɛ e je bumi kpo kɛ ha Saul.  E susuu we kaa e sa nɛ e ye Saul awi. Mɛni he je? Ejakaa Mawu hla Saul kaa Israel ma a nya matsɛ. Blema a, Yehowa suɔ kaa e sɔmɔli tsuo nɛ a ye lɛ anɔkuale, nɛ a bu nihi nɛ e ha nɛ a hɛɛ blɔ nya a hulɔ. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e suɔ kaa e sɔmɔli tsuo nɛ a pee jã.​—Kane Mika 6:8.

3. Mɛni Abishai pee nɛ tsɔɔ kaa e ye David anɔkuale?

³ Abishai ná bumi kɛ ha David, ejakaa e le kaa Mawu hla David kaa e ye matsɛ. Se benɛ a wo David matsɛ se ɔ, David pee yayami nguanguahi. E kɛ Uria yo ɔ ná bɔmi, nɛ e de Yoab kaa e hyɛ konɛ e ha nɛ a gbe Uria ngɛ ta mi. (2 Samuel 11:2-4, 14, 15; 1 Kronika 2:16) Abishai nyɛmi ji Yoab, enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, Abishai nu nɔ́ nɛ David pee ɔ he, se loloolo ɔ, e ya nɔ nɛ e je bumi kpo kɛ ha David. Jehanɛ hu ɔ, Abishai ji ta buli a nyatsɛ, nɛ e ko nyɛ ngɔ he blɔ nɛ e ngɛ ɔ kɛ wo e he matsɛ, se e pee we jã kɔkɔɔkɔ. Mohu ɔ, e sɔmɔ David nɛ e po e he piɛ ngɛ e he nyɛli a he.​—2 Samuel 10:10; 20:6; 21:15-17.

4. (a) Mɛni David pee nɛ tsɔɔ kaa e ye Mawu anɔkuale? (b) Mɛni nɔ hyɛmi ní kpahi a he lɛ wa ma susu?

⁴ David ye Yehowa anɔkuale e wami be tsuo. Benɛ e wɛ ɔ, e gbe nyumu oblai ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Goliat. Jamɛ a nyumu ɔ jɛ Yehowa kɛ Israel bi ɔmɛ. (1 Samuel 17:23, 26, 48-51) Benɛ David ngɛ matsɛ yee ɔ, Yehowa gbalɔ Natan kɛ tsɔsemi ha lɛ ngɛ yayamihi nɛ e pee ɔ a he. Amlɔ nɔuu ɔ, David kplɛɛ nɔ kaa e pee yayami, nɛ e pia e he. (2 Samuel 12:1-5, 13) Pee se benɛ David bwɔ ɔ, e ngɔ níhi nɛ a he jua wa fuu kɛ ha konɛ a kɛ ma Yehowa sɔlemi we ɔ. (1 Kronika 29:1-5) E ngɛ heii kaa David pee yayami nguanguahi ngɛ e si himi mi mohu lɛɛ, se e jɔɔ we Mawu anɔkuale yemi kɔkɔɔkɔ. (La 51:4, 10; 86:2) Ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu David kɛ ni kpahi nɛ a hi si ngɛ e be ɔ mi ɔ a he, konɛ waa kase bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ye Yehowa anɔkuale pe bɔ nɛ wa maa ye ni kpahi anɔkuale. Wa ma susu su kpahi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee jã a he hulɔ.

5. Mɛni wa kaseɔ ngɛ susumi nɛ dɛ nɛ Abishai ná a he?

⁵ Abishai suɔ kaa e maa ye David anɔkuale nɛ lɔ ɔ he je nɛ e ngɛ hlae maa gbe Saul ɔ nɛ. Se akɛnɛ David le kaa e ji tɔmi kaa nɔ ko maa gbe ‘nɔ nɛ Yehowa pɔ lɛ nu’ he je ɔ, e ha we nɛ Abishai nɛ gbe matsɛ ɔ. (1 Samuel 26:8-11) Enɛ ɔ haa nɛ wa kaseɔ nɔ́ ko nɛ he hia: Ke e he hia nɛ waa pee juɛmi ngɛ nɔ nɛ e sa kaa waa ye lɛ anɔkuale kekleekle ɔ he ɔ, e sa nɛ wa susu Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ ɔ he.

6. E ngɛ mi kaa wa suɔ nɛ waa ye wa weku li kɛ wa huɛmɛ anɔkuale mohu lɛɛ, se mɛni he je nɛ e sa kaa waa hyɛ nɛ hi ɔ?

⁶ Ngɛ wa bɔ su nya a, wa suɔ kaa wa maa ye nɔ ko nɛ wa suɔ lɛ kaa wa huɛ, aloo wa weku no anɔkuale. Se akɛnɛ wa  yi mluku he je ɔ, wa tsui ma nyɛ maa sisi wɔ. (Yeremia 17:9) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa suɔlɔ ko ngɛ nɔ́ yaya pee nɛ e kua anɔkuale ɔ, e sa nɛ wa kai kaa e he hia wawɛɛ kaa wa maa ye Yehowa anɔkuale pe bɔ nɛ wa maa ye ni kpahi anɔkuale.​—Kane Mateo 22:37.

7. Kɛ nyɛmiyo ko plɛ kɛ ye Mawu anɔkuale ngɛ si himi nɛ mi wa mi ha kɛɛ?

⁷ Ke a fie o weku no ko kɛ je asafo ɔ mi ɔ, o ma nyɛ ma ha Yehowa nɛ na kaa o yeɔ lɛ anɔkuale. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a fie nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Anne ɔ e yayo kɛ je asafo ɔ mi. ^[1] (Hyɛ nyagbe ningma.) Ligbi ko ɔ, e yayo ɔ tsɛ lɛ ngɛ tɛlifoo nɔ nɛ e de lɛ ke e suɔ nɛ e ma ba slaa lɛ. Anne yayo tsɔɔ kaa e be bua jɔmi kulaa, ejakaa weku ɔ kɛ lɛ tui munyu. Enɛ ɔ gba Anne nya nɛ e wo e yayo si kaa e maa ngma sɛ womi kɛ ha lɛ heto. Loko Anne maa ngma sɛ womi ɔ, e pue e yi mi tɛ ngɛ Baiblo sisi tomi mlaa komɛ a he. (1 Korinto Bi 5:11; 2 Yohane 9-11) Kɛkɛ nɛ e je mi mi jɔmi mi nɛ e ngma ngɛ sɛ womi ɔ mi kaa e yayo mohu lɛ je e he kɛ je weku ɔ he benɛ e pee yayami nɛ e pia we e he ɔ. Anne de e yayo kaa nɔ́ pɛ nɛ ma ha nɛ e ma ná bua jɔmi ji kaa e maa kpale kɛ ba Yehowa ngɔ.​—Yakobo 4:8.

8. Mɛni suhi maa ye bua wɔ konɛ waa ye Mawu anɔkuale?

⁸ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si ngɛ David be ɔ mi ɔ hu baa a he si, a mi mi jɔ, nɛ a peeɔ kã. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔ nɛ su nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ye Yehowa anɔkuale ha.

9. Mɛni he je nɛ Abner bɔ mɔde kaa e maa gbe David ɔ?

⁹ Benɛ David ngɔ Goliat yi tɔ ɔ kɛ ma Matsɛ Saul ɔ hami ɔ, Saul bi Yonatan kɛ Abner nɛ ji Israel tabo ɔ nyatsɛ ɔ ngɛ lejɛ ɔ nɛ a na lɛ. Yonatan ba pee David huɛ, nɛ e ye David anɔkuale. (1 Samuel 17:57–18:3) Se Abner pee we jã. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pee se ɔ, benɛ Saul ngɛ hlae maa gbe David po ɔ, Abner ye bua Saul. (1 Samuel 26:1-5; La 54:3) Yonatan kɛ Abner tsuo le kaa Mawu suɔ kaa David nɛ ye matsɛ ngɛ Saul se ngɛ Israel. Se benɛ Saul gbo se ɔ, Abner fĩ we David se. Mohu ɔ, e bɔ mɔde kaa e maa wo  Saul binyumu Ishboshet matsɛ. Pee se ɔ, eko ɔ, Abner suɔ kaa lɛ nitsɛ e maa ye matsɛ. E ma nyɛ maa ba kaa lɔ ɔ he je nɛ e kɛ Matsɛ Saul yi ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ya ná bɔmi ɔ nɛ. (2 Samuel 2:8-10; 3:6-11) Mɛni he je nɛ e slo bɔ nɛ Yonatan naa David ha ngɛ bɔ nɛ Abner hu naa David ha a he ɔ? Ejakaa Yonatan ye Yehowa anɔkuale nɛ e ba e he si ha lɛ, se Abner pee we jã.

10. Mɛni ha nɛ Absalom yi Mawu anɔkuale ɔ?

¹⁰ Absalom, nɛ ji Matsɛ David binyumu ɔ yi Mawu anɔkuale, ejakaa e bɛ e he si. E suɔ kaa e maa ye matsɛ, enɛ ɔ he ɔ, e “ba ná lɛ nitsɛ e ta zugba lɛ kɛ e he okpɔngɔhi, kɛ nyumuhi nyingmi enuɔ nɛ maa hi fo tue ngɛ e hɛ mi.” (2 Samuel 15:1) E plɛ Israel bi ɔmɛ fuu a yi mi konɛ a ye lɛ anɔkuale. E ngɛ mi kaa e le kaa Yehowa nɛ wo David matsɛ ngɛ Israel ma a nya mohu lɛɛ, se e bɔ mɔde po kaa e maa gbe e tsɛ ɔ.​—2 Samuel 15:13, 14; 17:1-4.

11. Kɛ wa ma plɛ kɛ ná níhi nɛ Baiblo de ngɛ Abner, Absalom, kɛ Baruk a he ɔ he se ha kɛɛ?

¹¹ Ke nɔ ko bɛ e he si nɛ e hlaa kaa e ma ná blɔ nya a, e maa ye ha jamɛatsɛ ɔ kaa e maa ye Mawu anɔkuale. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa suɔ Yehowa, nɛ wa sume kaa wa ma fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi nɛ waa pee wa ní kaa Abner kɛ Absalom nɛ a yi mi wa a. Se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi konɛ wa ko ha nɛ sika suɔmi kɛ ní tsumi nɛ ma ha nɛ wa susu kaa wa he hia pe ni kpahi ɔ a se dimi nɛ puɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti. Be ko ɔ, Yeremia womi ngmalɔ Baruk suɔ kaa e ma ná níhi nɛ e be ɔ eko, enɛ ɔ he ɔ, e bua jɔɛ hu kaa e ngɛ Mawu sɔmɔe. Yehowa de Baruk ke: “Nɔ́ nɛ i ma a, lɔ ɔ nɔuu i ngɛ kue ɔ nɛ; nɔ́ nɛ i du ɔ, lɔ ɔ i ngɛ hiae ɔ nɛ. Bɔ nɛ ma pee je ɔ tsuo ji nɛ ɔ nɛ. Moo lɛɛ ní nguahi o ngɛ hlae ha o he? Ko hla!” (Yeremia 45:4, 5) Baruk bu Yehowa tue. E sa nɛ wɔ hu waa bu Yehowa tue, ejakaa e be kɛe nɛ e ma kpata je yaya nɛ ɔ hɛ mi.

12. Moo tsɔɔ nɔ́ he je nɛ ke wa peeɔ wa tsui nya ní ɔ, wa be nyɛe maa ye Mawu anɔkuale ɔ.

¹² E he ba hia nɛ nyɛminyumu ko nɛ ngɛ Mexico nɛ a tsɛɛ lɛ ke Daniel ɔ nɛ ma e juɛmi nya si ngɛ nɔ nɛ e sa kaa e ye lɛ anɔkuale ɔ he. E pee e juɛmi kaa e maa ngɔ yiheyo ko nɛ e ja we Yehowa. Daniel  de ke: “Benɛ i kɛ ye he wo blɔ gbami ní tsumi ɔ mi po ɔ, i yaa nɔ nɛ e ngmaa lɛ sɛ womi.” Se pee se ɔ, e yɔse kaa e ngɛ lɛ nitsɛ e tsui nya ní pee. E yi Yehowa anɔkuale, nɛ e he hia nɛ e ba e he si. Lɔ ɔ he ɔ, e ya bɔ asafo mi nɔkɔtɔma ko amaniɛ. Daniel de ke: “E ye bua mi nɛ i na kaa ke i suɔ nɛ ma ye Mawu anɔkuale ɔ, lɛɛ e sa nɛ ma kpa yiheyo ɔ sɛ womi ngmami. I sɔle si abɔ nɛ i fo ya hulɔ, nɛ lɔ ɔ se ɔ, i kpa lɛ sɛ womi ngmami. E kɛ we kulaa nɛ ye bua ba jɔ sɔmɔmi ní tsumi ɔ he pe sa a.” Amlɔ nɛ ɔ, Daniel ngɔ yo nɛ suɔ Yehowa, nɛ e ngɛ sɔmɔe kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ.

13. Mɛni blɔ nɔ Natan ye Mawu kɛ David anɔkuale benɛ David pee yayami ɔ?

¹³ Ke wa yeɔ Yehowa anɔkuale ɔ, wa ma nyɛ maa ye ni kpahi hu anɔkuale nɛ wa maa ye bua mɛ. Gbalɔ Natan ye Yehowa anɔkuale nɛ e ye David hu anɔkuale. Benɛ David kpɔ nɔ ko yo ngɛ e dɛ nɛ e gbe yo ɔ huno ɔ, Yehowa tsɔ Natan konɛ e ya kã David hɛ mi. Natan pee kã nɛ e bu Yehowa tue. Se e kɛ juɛmi hu tsu ní nɛ e kɛ David tu munyu ngɛ mi mi jɔmi mi. E suɔ kaa e maa ye bua David konɛ e na hɛdɔ nɛ ngɛ yayami nɛ e pee ɔ he. Lɔ ɔ he ɔ, e de David sane ko nɛ kɔɔ niatsɛ ko nɛ ya ju ohiatsɛ ko to bi kake nɛ e ngɛ ɔ he. Benɛ David nu nɔ́ nɛ ɔ, e mi mi fu wawɛɛ ngɛ nɔ́ nɛ niatsɛ ɔ pee ɔ he. Lɔ ɔ se ɔ, Natan de lɛ ke: “Mo tutuutu ji jamɛ a nyumu ɔ nɛ!” David yɔse kaa e pee yayami kɛ si Yehowa.​—2 Samuel 12:1-7, 13.

14. Kɛ o ma plɛ kɛ ye Yehowa kɛ o huɛmɛ aloo o weku li tsuo anɔkuale ha kɛɛ?

¹⁴ Mo hu o ma nyɛ maa ye Yehowa anɔkuale kekle, nɛ o ma nyɛ maa ye ni kpahi hu anɔkuale kɛ gu mi mi jɔmi kpo nɛ o ma je ha mɛ ɔ nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, o le pãa kaa nyɛmi ko pee yayami ngua ko. Eko ɔ, o suɔ kaa o maa ye lɛ anɔkuale, titli ɔ, ke e ji o huɛ aloo o weku no. Se o le hu kaa e he hia wawɛɛ kaa o maa ye Yehowa anɔkuale. Kaa bɔ nɛ Natan pee ɔ, moo bu Yehowa tue nɛ o je mi mi jɔmi kpo kɛ ha o nyɛmi ɔ. Mo de lɛ kaa e ya na asafo mi nikɔtɔma amɛ nɛ a ye bua lɛ, nɛ o ha nɛ e le kaa e sa kaa e pee jã mla. Ke e pee we jã a, lɛɛ e sa nɛ mo nitsɛ o ya de asafo mi nikɔtɔma amɛ. Ke o pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o yeɔ Yehowa anɔkuale. Lɔ ɔ hu tsɔɔ kaa o jeɔ mi mi jɔmi kpo kɛ haa o nyɛmi ɔ, ejakaa asafo mi nikɔtɔma amɛ maa ye bua lɛ konɛ e dla e kɛ Yehowa a kpɛti ekohu. A maa je mi mi jɔmi mi nɛ a maa to a tsui si kɛ ye bua lɛ.​—Kane 3 Mose 5:1; Galatia Bi 6:1.

15, 16. Mɛni he je nɛ e biɔ nɛ Hushai nɛ pee kã konɛ e nyɛ nɛ e ye Mawu anɔkuale ɔ?

¹⁵ Hushai ji Matsɛ David huɛmɛ anɔkualetsɛmɛ ɔmɛ a kpɛti nɔ kake. Benɛ  nihi suɔ kaa a maa wo Absalom matsɛ ɔ, e biɔ nɛ Hushai nɛ pee kã konɛ e nyɛ nɛ e ye David kɛ Mawu anɔkuale. Hushai le kaa Absalom ba Yerusalem kɛ e ta buli, nɛ David tu fo. (2 Samuel 15:13; 16:15) Se mɛni Hushai pee? Anɛ e je David se nɛ e ya fĩ Absalom se lo? Ohoo. E ngɛ mi kaa David bwɔ, nɛ nihi fuu suɔ kaa a maa gbe lɛ, se Hushai ye lɛ anɔkuale, ejakaa Yehowa lɛ wo David matsɛ ɔ nɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Hushai kɛ David ya kpe ngɛ Oliv Yo ɔ nɔ.​—2 Samuel 15:30, 32.

¹⁶ David ha nɛ Hushai kpale kɛ ho Yerusalem ya konɛ e bua nɛ e pee e ní kaa e huɛ ji Absalom, konɛ e nyɛ nɛ e plɛ Absalom yi mi nɛ e bu e ga womi mohu tue pe Ahitofel. Hushai pee kã nɛ e kɛ e wami wo oslaa mi nɛ e bu David tue, nɛ e ye Yehowa hu anɔkuale. David sɔle kaa Yehowa nɛ ye bua Hushai, nɛ jã ji bɔ nɛ e ba mi. Absalom bu Hushai tue mohu pe Ahitofel.​—2 Samuel 15:31; 17:14.

17. Mɛni he je nɛ e he hia nɛ waa pee kã konɛ wa nyɛ nɛ waa ye anɔkuale ɔ?

¹⁷ E he hia nɛ waa pee kã konɛ wa nyɛ nɛ waa ye Yehowa anɔkuale nɛ waa bu lɛ tue mohu pe nɛ wa maa pee níhi nɛ wa weku li, nihi nɛ waa kɛ mɛ tsuɔ ní, aloo ma nikɔtɔmahi suɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Taro nɛ e je Japan ɔ bɔɔ mɔde kaa e ma ha nɛ e fɔli nɛ ná bua jɔmi kɛ je e jokuɛ mi tɔɔ. E buɔ mɛ tue, nɛ e yeɔ mɛ anɔkuale. Pi kaa e sa nɛ e pee jã he je kɛkɛ nɛ e peeɔ jã ngɛ, se e suɔ mɛ hulɔ. Se benɛ e kɛ Yehowa Odasefohi bɔni Baiblo ɔ kasemi ɔ, e fɔli ɔmɛ suɔ kaa e kpa. Enɛ ɔ gba e nya, enɛ ɔ he ɔ, e he wa ha lɛ wawɛɛ kaa e ma de mɛ kaa e ma e juɛmi nya si kaa e maa ya asafo mi kpehi. Taro de ke: “A mi mi fu wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, jehahi fuu ba be nɛ a ha we nɛ ma ba slaa mɛ. I sɔle konɛ Mawu nɛ wo mi kã nɛ ma nyɛ nɛ ma fĩ si. Amlɔ nɛ ɔ, a mi mi fumi ɔ nya ba si, enɛ ɔ he ɔ, i nyɛɔ ya slaa mɛ daa.”​—Kane Abɛ 29:25.

18. Kɛ o ná munyu nɛ wa kase nɛ ɔ he se ha kɛɛ?

¹⁸ Kaa bɔ nɛ David, Yonatan, Natan, kɛ Hushai pee ɔ, nyɛ ha nɛ wɔ hu waa ye Yehowa anɔkuale konɛ wa tsui nɛ nɔ wa mi. Wa ko pee wa ní kaa Abner kɛ Absalom nɛ a yi anɔkuale ɔ. E ngɛ mi kaa wa yi mluku nɛ wa tɔ̃ɔ mohu lɛɛ, se nyɛ ha nɛ wa ha Yehowa nɛ na kaa anɔkuale nɛ wa maa ye lɛ ɔ ji nɔ́ nɛ he hia wɔ pe kulaa ngɛ wa si himi mi.