1. Ngɛ Filipi Bi 2:3 ɔ nya a, mɛni blɔ nɔ nɛ he si bami haa nɛ huɛ bɔmi kpakpa hii waa kɛ ni kpahi wa kpɛti?

WA JEƆ he si bami mi kɛ buɔ Yehowa tue, ejakaa wa le kaa e le nɔ́ nɛ hi ha wɔ be fɛɛ be. (Efe. 4:22-24) He si bami haa nɛ waa kɛ Yehowa suɔmi nya ní peemi yeɔ kekle blɔ he nɛ wa buɔ ni kpahi kaa a nɔ kuɔ pe wɔ. Enɛ ɔ haa nɛ huɛ bɔmi kpakpa hii waa kɛ Yehowa wa kpɛti, nɛ huɛ bɔmi kpakpa hii waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti hulɔ.​—Kane Filipi Bi 2:3.

2. Mɛni nɛ bɔfo Paulo yɔse, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

² Ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, nihi nɛ a woɔ a he nɔ nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi ngɛ Satan je nɛ ɔ mi ɔ a ní peepee ma nyɛ ma ná wa nɔ he wami. * Eko ɔ, nɔ́ ko kaa jã ya nɔ ngɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ a ti ni komɛ a blɔ fa mi. Bɔfo Paulo ngma kɛ ya ha Roma bi ɔmɛ ke: “I ngɛ nɔ fɛɛ nɔ nɛ e ngɛ nyɛ kpɛti ngɛ lejɛ ɔ dee kaa e ko bu e he pe bɔ nɛ e sa kaa e bu e he, mohu ɔ, e susu níhi a he konɛ e ná juɛmi nɛ mi tsɔ.” (Rom. 12:3) Paulo yɔse kaa e sa nɛ waa bu wa he bɔ nɛ sa. Se he si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa ngmɛ pɛpɛɛpɛ ngɛ bɔ nɛ wa naa wa he ha a mi. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu si fɔfɔɛ etɛ a mi nɛ he si bami ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko bu wa he pe bɔ nɛ sa a he. Si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ ji, (1) wa gba si himi, (2) he blɔ nɛ wa ngɛ ngɛ Yehowa asafo ɔ mi, kɛ (3) bɔ nɛ waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi tsuɔ ní ha.

3. Mɛni he je nɛ nihi nɛ a sɛ gba si himi mi kɛ nyagba ma nyɛ maa kpe ɔ, nɛ kɛ ni komɛ tsuɔ nyagba a he ní ha kɛɛ?

³ Yehowa suɔ nɛ huno kɛ e yo nɛ a ná bua jɔmi. Mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a yi mluku, lɔ ɔ he ɔ, pi be fɛɛ be nɛ a ma kpa gbi ngɛ nɔ́ ko he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Paulo tsɔɔ kaa e sa nɛ nihi nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ nɛ a hyɛ blɔ kaa a kɛ haomi komɛ maa kpe. (1 Kor. 7:28) Ni komɛ yɔse kaa be fɛɛ be ɔ, a kɛ a huno loo a yo ngɛ pɛe, nɛ eko ɔ, a susuɔ kaa e sɛ nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ a ko sɛ gba si himi mi. Ke a ji nihi nɛ Satan je ɔ ná a nɔ he wami ɔ, a ma susu kaa nyagba a nya tsaba ji gbami pomi. A ti nɔ fɛɛ nɔ ma susu nɔ́ nɛ maa hi ha lɛ pɛ ɔ he, nɛ e ma susu kaa ja a po gba a mi loko e ma ná bua jɔmi.

4. Mɛni susumi nɛ e sɛ nɛ wa ná?

⁴ E sɛ nɛ wa susu kaa wa gba si himi ɔ yi manye. Wa le kaa ngɛ Ngmami ɔ nya a, nɔ́ nɛ a ma nyɛ maa da nɔ kɛ po gba mi pɛ ji ajuama bɔmi. (Mat. 5:32) Enɛ ɔ he ɔ, ke waa kɛ nyagbahi kpe ngɛ wa gba si himi mi ɔ, e sɛ nɛ wa wo wa he nɔ nɛ wa de ke: ‘Ye huno ɔ loo ye yo ɔ susuu we ye he. E je we suɔmi kpo kɛ tsɔɔ mi kaa bɔ nɛ e sa nɛ e pee ɔ. Eko ɔ, ke i kɛ nɔ kpa sɛ gba si himi mi ɔ ma ná bua jɔmi.’ Ke wa ná susumi nɛ ɔmɛ ɔ, e tsɔɔ kaa wa ngɛ wɔ pɛ wa he susue se pi wa huno ɔ loo wa yo ɔ. Je ɔ nile ɔ ma de mo ke o pee nɔ́ nɛ o tsui suɔ ke lɔ ɔ biɔ nɛ o po o gba a mi po. Se Baiblo ɔ de ke: ‘Nyɛ ko fo nyɛ nitsɛmɛ pɛ nyɛ nɔ́ mi, se mohu nyɛ fo ni kpahi hu a nɔ́ mi.’ (Filip. 2:4) Yehowa suɔ nɛ o baa o gba si himi ɔ yi, se pi nɛ o po mi. (Mat. 19:6) Yehowa suɔ nɛ o ngɔ lɛ kɛ ye kekle blɔ he.

5. Ngɛ Efeso Bi 5:33 ɔ nya a, kɛ e sa kaa huno kɛ e yo nɛ a hi si ha kɛɛ?

⁵ E sa nɛ huno kɛ e yo nɛ a je suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi. (Kane Efeso Bi 5:33.) Baiblo ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma  nɔ́ hami nɔ pe nɔ́ ngɔmi. (Níts. 20:35) Mɛni su nɛ maa ye bua huno kɛ e yo nɛ a je suɔmi kɛ bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi? He si bami. Hunomɛ kɛ yigbayi nɛ a baa a he si ɔ hlaa “nɔ́ nɛ maa hi kɛ ha nɔ kpa,” se pi kɛ ha mɛ nitsɛmɛ a he.​—1 Kor. 10:24.

6. Mɛni o kase ngɛ nɔ́ nɛ Steven kɛ Stephanie de ɔ mi?

⁶ He si bami ye bua hunomɛ kɛ yigbayi fuu nɛ a ji Kristofohi ɔ nɛ a ná bua jɔmi wawɛɛ ngɛ a gba si himi ɔ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, huno ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Steven ɔ de ke: “E sa nɛ o kɛ o huno ɔ loo o yo ɔ nɛ pee kake kɛ tsu níhi a he ní, titli ke nyagbahi ba. Ko bi ke, ‘mɛni nɛ maa hi ha mi?’ mohu ɔ, mo bi ke, ‘mɛni nɛ e maa hi ha wɔ?’” E yo Stephanie hu hɛɛ susumi kaa jã. E de ke: “Nɔ ko be suɔe nɛ e kɛ e he nyɛlɔ nɛ hi si. Lɔ ɔ he ɔ, ke nyagba ko ba a, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa le nɔ́ nɛ kɛ nyagba a ba. Wa sɔleɔ ngɛ he, wa peeɔ níhi a mi hlami nɛ wa sɛɛɔ he ní. Wa tuaa nyagba a, se pi wa sibi.” Ke huno susuu we kaa e he hia pe e yo, nɛ yogbayo hu susuu we kaa e he hia pe e huno ɔ, lɔ ɔ haa nɛ a náa bua jɔmi wawɛɛ.

7. Ke nyɛminyumu ko nine su sɔmɔmi he blɔ ko nɔ ngɛ asafo ɔ mi ɔ, mɛni e sa nɛ e pee?

⁷ E ji he blɔ nɛ wa ná kaa wa ma sɔmɔ Yehowa ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. (La 27:4; 84:10) Ke nyɛminyumu ko suɔ nɛ e pee babauu ngɛ asafo ɔ mi ɔ, e sa yi jemi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ de ke: “Ke nyumu ko ngɛ mɔde bɔe kaa e maa pee nɔ hyɛlɔ ɔ, lɛɛ e suɔ wawɛɛ nitsɛ kaa e ma tsu ní tsumi kpakpa.” (1 Tim. 3:1) Se ke e nine su sɔmɔmi he blɔ ko nɔ ɔ, e sɛ nɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ e bu e he pe bɔ nɛ e sa nɛ e bu e he. (Luka 17:7-10) Oti nɛ e sa nɛ e kɛ ma e hɛ mi ji kaa e kɛ he blɔ nɛ e ná a ma sɔmɔ ni kpahi.​—2 Kor. 12:15.

8. Mɛni wa kaseɔ ngɛ Diotrefe, Uzia, kɛ Absalom a sane ɔ mi?

⁸ Baiblo ɔ tu ni komɛ nɛ a bu a he tsɔ pe bɔ nɛ e sa nɛ a bu a he ɔ he munyu. Diotrefe pee we e he humi. E suɔ kaa e maa ye “kekleekle blɔ he” ngɛ asafo ɔ mi. (3 Yoh. 9) Uzia bɔ mɔde kaa e ma tsu ní tsumi ko nɛ Yehowa kɛ wui e dɛ ɔ he ní. (2 Kron. 26:16-21) Absalom hu suɔ nɛ e ye matsɛ, lɔ ɔ he ɔ, e pee kaa nɔ́ nɛ e suɔ ma bi ɔmɛ bɔ nɛ pee nɛ a fĩ e se. (2 Sam. 15:2-6) Nimli nɛ ɔmɛ a sane ɔ tsɔɔ heii kaa Yehowa sume nihi nɛ a hlaa hɛ mi nyami kɛ haa a he. (Abɛ 25:27, NW) Nihi nɛ a woɔ a he nɔ nɛ a hlaa hɛ mi nyami kɛ haa a he ɔ a nyagbe hí sãasãa.​—Abɛ 16:18.

9. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee?

⁹ Yesu be kaa he nɔ woli nɛ ɔmɛ. Baiblo ɔ tu Yesu he munyu ke, “e ngɛ mi kaa e hɛɛ Mawu su mohu, se e susuu we gblegbleegble kaa e ma gblɔ nɔ́ ko, nɛ ji kaa e kɛ Mawu maa sɔ.” (Filip. 2:6) E ngɛ mi kaa Yehowa pɛ lɛ e nɔ kuɔ pe Yesu mohu lɛɛ, se Yesu bui e he pe bɔ nɛ e sa kaa e bu e he. E de e kaseli ɔmɛ ke: “Nɔ nɛ e peeɔ e he nɔ nyafii ngɛ nyɛ tsuo nyɛ kpɛti ɔ, lɛ ji nɔmlɔ ngua.” (Luka 9:48) Wa bua jɔɔ kaa waa kɛ blɔ gbali, asafo mi sɔmɔli, asafo mi nikɔtɔmahi kɛ kpɔ mi nɔ hyɛli nɛ a baa a he si kaa Yesu ɔ bla kɛ ngɛ Yehowa sɔmɔe! Ke wa baa wa he si ɔ, wa ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ ni kpahi. Yesu tsɔɔ kaa Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛ maa suɔ a sibi.​—Yoh. 13:35.

10. Ke o susu kaa a tsu we nyagba komɛ nɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ he ní saminya a, mɛni e sa nɛ o pee?

¹⁰ Ke o susu kaa nyagba komɛ ngɛ asafo ɔ mi nɛ a tsu we he ní saminya hu nɛɛ? Ke e ba jã a, e maa hi kaa o ma fĩ nihi nɛ a ngɛ hɛ mi nyɛɛe ɔ a se mohu pe nɛ o maa hi nyagba a he munyu tue nyanyaanya. (Heb. 13:17) Bɔ nɛ pee nɛ o nyɛ nɛ o pee jã a, mo bi o he ke: ‘Anɛ ke a tsu we nyagba a he ní ɔ, e ma puɛ nɔ́ ko  lo? Anɛ be nɛ ɔ ji be nɛ e sa nɛ a tsu nyagba a he ní lo? Anɛ imi nɛ e sa nɛ ma tsu nyagba a he ní lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, anɛ i ngɛ mɔde bɔe kaa ma ha nɛ kake peemi nɛ hi asafo ɔ mi aloo i suɔ nɛ nihi nɛ a na kaa ye he hia?’

11. Ngɛ Efeso Bi 4:2, 3 ɔ nya a, ke wa je he si bami mi kɛ sɔmɔ Yehowa a, mɛni jeɔ mi kɛ baa?

¹¹ He si bami he hia Yehowa pe nyɛmi nɛ wa ngɛ, nɛ kake peemi nɛ maa hi waa kɛ wa nyɛmimɛ a kpɛti ɔ hu he hia Yehowa pe nɔ́ ko nɛ wa ma tsu he ní saminya. Enɛ ɔ he ɔ, bɔɔ mɔde nɛ o kɛ he si bami nɛ sɔmɔ Yehowa. Ke o pee jã a, e ma ha nɛ kake peemi nɛ hi asafo ɔ mi. (Kane Efeso Bi 4:2, 3.) O kɛ hɛdɔ nɛ tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ. Mo hla blɔhi a nɔ nɛ o maa gu kɛ ye bua ni kpahi kɛ gu ní kpakpahi nɛ o maa pee ha mɛ ɔ nɔ. Mo je nubwɔ peemi su kpo kɛ tsɔɔ nɔ fɛɛ nɔ; nihi nɛ a ngɛ blɔ nya kɛ nihi nɛ a be blɔ nya tsuo. (Mat. 6:1-4; Luka 14:12-14) Ke o je he si bami mi nɛ o ye bua ngɛ asafo ɔ mi ɔ, ni kpahi ma yɔse nyɛmi nɛ o ngɛ kɛ bɔ nɛ o baa o he si ha a.

12. Anɛ Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami kaa wa ná huɛmɛ lo? Moo tsɔɔ nya.

¹² Yehowa suɔ nɛ waa kɛ wa huɛmɛ kɛ wa weku li nɛ bla kɛ je wa hɛ ja. (La 133:1) Yesu ngɛ huɛmɛ kpakpahi. (Yoh. 15:15) Baiblo ɔ tsɔɔ se nami nɛ ngɛ huɛmɛ kpakpahi nɛ wa ma ná a he. (Abɛ 17:17; 18:24) E tsɔɔ hu kaa e sɛ nɛ wa tsɔ wa he kɛ je wa huɛmɛ a he. (Abɛ 18:1) Nihi fuu susu kaa Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ji he nɛ a ma ná huɛmɛ fuu ngɛ nɛ a hɛ be jae. Se e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi ke waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ngɛ ní tsue.

13. Mɛni he je nɛ nihi nɛ a yaa Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ɔ a kpɛti ni komɛ a hɛ jaa nɛ a haoɔ ɔ?

 ¹³ Níhi a mi hlami tsɔɔ kaa nihi nɛ a kɛ be babauu hyɛɛ nihi a fonihi kɛ níhi nɛ a ngmaa ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ɔ a hɛ ma nyɛ ma ja, nɛ a maa hao. Mɛni he je? Yi mi tomi kake ji kaa behi fuu ɔ, nihi kɛ fonihi nɛ tsɔɔ bua jɔmi be komɛ nɛ a ná ngɛ si himi mi, ní komɛ nɛ a kɛ a huɛmɛ pee, kɛ he komɛ nɛ a ya je a hɛ ja ngɛ ɔ he fonihi fɔɔ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi. Ke nɔ nɛ hyɛɔ foni nɛ ɔmɛ kɛ e he to nimli nɛ ɔmɛ a he ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ e bua nɛ jɔ ngɛ si himi mi. Nyɛmiyo ko nɛ e ye jeha 19 ɔ de ke: “Ke i na bɔ nɛ nihi jeɔ a hɛ ja ngɛ otsi ɔ nyagbe, be mi nɛ imi lɛɛ i hii si ngɛ we mi ɔ, lɔ ɔ ha we nɛ ma ná bua jɔmi.”

14. Mɛni blɔ nɔ nɛ ga womi nɛ ngɛ 1 Petro 3:8 ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ ke waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ngɛ ní tsue?

¹⁴ Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ma nyɛ nɛ waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi nɛ pee ní kpakpahi. Waa kɛ wa weku li kɛ wa huɛmɛ ma nyɛ maa sɛɛ ní ngɛ nɔ. Se anɛ o to he hɛ kaa ni komɛ ngmaa níhi ngɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ a nɔ, nɛ a kɛ fonihi kɛ videohi hu fɔɔ lejɛ ɔ konɛ e ha nɛ nihi a bua nɛ jɔ a he lo? E pee kaa nɔ́ nɛ daa nɛ ɔ a ngɛ nihi a juɛmi gblae kɛ ba a nɔ. Ni komɛ po ngmaa níhi nɛ sɛ ngɛ fonihi nɛ a kɛ fɔɔ huɛ bɔmi he nɛ ɔmɛ aloo ni kpahi a fonihi nɛ a kɛ fɔ lejɛ ɔ a he. A woɔ Kristofohi he wami kaa a ba a he si nɛ a nu he kɛ ha a sibi. Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ a kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi nɛ tsu ní ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ.​—Kane 1 Petro 3:8.

15. Mɛni blɔ nɔ Baiblo ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ wa ko na wa he kaa wa he hia tsɔ?

¹⁵ Ke o kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi tsuɔ ní ɔ, lɛɛ mo bi o he ke: ‘Anɛ níhi nɛ i ngmaa ngɛ lejɛ ɔ, fonihi loo videohi nɛ i kɛ fɔɔ lejɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ ni kpahi nɛ a susu kaa i ngɛ fĩae lo? E ma nyɛ ma ha nɛ ni kpahi a hɛ nɛ kɔ̃ lo?’ Baiblo ɔ de ke: “Nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ​—níhi nɛ peeɔ he lo ɔ akɔnɔ kɛ níhi nɛ peeɔ hɛ ngmɛ ɔ akɔnɔ kɛ níhi nɛ nɔ ko ngɛ nɛ e kɛ fĩaa​—pi Tsɛ ɔ ngɔ nɛ e je, mohu ɔ, je ɔ mi e je.” (1 Yoh. 2:16) Baiblo sisi tsɔɔmi ko tsɔɔ munyu nɛ ji “níhi nɛ nɔ ko ngɛ nɛ e kɛ fĩaa” a sisi ke, “nɛ nɔ ko maa suɔ nɛ nihi nɛ a na kaa e he hia.” E he hia we nɛ Kristofohi nɛ a nu he  kaa a he hia tsɔ loo e sa nɛ ni kpahi nɛ a suɔ a sane. A kɛ Baiblo ga womi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ tsuɔ ní: “Nyɛ ko ha nɛ waa pee wa he yaka hɛ mi nyami hlali, nɛ wa ko pee níhi nɛ ma ha nɛ waa kɛ wa sibi maa hi koli sie, nɛ wa hɛ nɛ ko kɔ̃ wa sibi a nɔ.” (Gal. 5:26) Ke wa baa wa he si ɔ, wa be wa ní pee kaa nihi nɛ a ngɛ Satan je ɔ mi nɛ a woɔ a he nɔ nɛ a suɔ nɛ ni kpahi nɛ a na mɛ kaa a he hia a.

16. Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ wa wo wa he nɔ?

¹⁶ E sa nɛ waa ba wa he si, ejakaa nihi nɛ woɔ a he nɔ ɔ be “juɛmi nɛ mi tsɔ.” (Rom. 12:3) Nihi nɛ woɔ a he nɔ ɔ kɛ pɛ loo yaka hɛ mi nyami hlami lɛ peeɔ níhi. Behi fuu ɔ, a susumi kɛ a ní peepeehi haa nɛ a yeɔ mɛ nitsɛmɛ a he kɛ ni kpahi awi. Ke a hyɛ we nɛ hi ɔ, he nɔ womi su ɔ ma ná a nɔ he wami, nɛ Satan ma puɛ a juɛmi. (2 Kor. 4:4; 11:3) Se nɔ nɛ baa e he si ɔ ngɛ juɛmi nɛ mi tsɔ. E bui e he pe bɔ nɛ sa kaa e bu e he, nɛ e yɔseɔ kaa ni kpahi a nɔ kuɔ pe lɛ ngɛ blɔhi fuu a nɔ. (Filip. 2:3) E le hu kaa “Mawu teɔ si kɛ woɔ he nɔ woli, se he si bali lɛɛ, e dlooɔ mɛ.” (1 Pet. 5:5) Nihi nɛ a ngɛ juɛmi nɛ mi tsɔ ɔ be suɔe nɛ Yehowa nɛ pee a he nyɛlɔ.

17. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa nyɛ nɛ waa ya nɔ nɛ waa ba wa he si?

¹⁷ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa wa “je su momo ɔ kɛ e ní peepee ɔmɛ ngɛ [wa] he, nɛ [waa] wo su ehe ɔ.” Ja waa kɛ Baiblo ga womi nɛ ɔ tsu ní loko wa ma nyɛ maa ba wa he si. Enɛ ɔ biɔ mɔde bɔmi. E sa nɛ waa kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ he ní nɛ waa bɔ mɔde kaa wa maa nyɛɛ e nane mami he ɔmɛ a se haa. (Kol. 3:9, 10; 1 Pet. 2:21) Ke wa pee jã a, wa ma ná he se wawɛɛ. Ke wa baa wa he si ɔ, bua jɔmi maa hi wa weku ɔ mi, wa ma ha nɛ kake peemi maa hi asafo ɔ mi, nɛ wa maa le bɔ nɛ waa kɛ Intanɛti nɔ huɛ bɔmi hehi ma tsu ní ngɛ blɔ kpakpa nɔ ha. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, wa maa sa Yehowa hɛ mi nɛ e maa jɔɔ wɔ.