1. Mɛni nɛ fɔli suɔ kaa a maa pee kɛ ha a bimɛ?

 FƆLI, wa le kaa nyɛ suɔ nɛ nyɛɛ ye bua nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a le Yehowa nɛ a suɔ lɛ. Se wa be nyɛe maa na Mawu kɛ wa hɛngmɛ. Ke jã a, lɛɛ mɛni blɔ nɔ nyɛ maa gu kɛ ye bua nyɛ bimɛ nɛ a na kaa Yehowa ji Nɔ nɛ e ngɛ nitsɛnitsɛ konɛ a hɛ kɛ su e he?​—Yak. 4:8.

2. Mɛni blɔ nɔ fɔli ma nyɛ maa gu kɛ tsɔɔ a bimɛ Yehowa su ɔmɛ a he ní?

² Blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ fɔli ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ye bua a bimɛ ji Baiblo ɔ nɛ a kɛ mɛ maa kase. (2 Tim. 3:14-17) Se Baiblo ɔ tsɔɔ blɔ kpa ko nɔ nɛ jokuɛwi ma nyɛ maa gu nɔ kɛ kase Yehowa he ní. Ngɛ Abɛ womi ɔ mi ɔ, e ngɛ heii kaa tsɛ ko ngɛ e binyumu he wami woe konɛ e hɛ nɛ ko je Yehowa suhi nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ adebɔ níhi a he ɔ nɔ. (Abɛ 3:19-21) Wa maa hyɛ blɔ komɛ a nɔ nɛ fɔli ma nyɛ maa gu kɛ tsɔɔ a bimɛ Yehowa su ɔmɛ a he ní kɛ gu adebɔ níhi a nɔ.

3. Mɛni nɛ e sa kaa fɔli nɛ a pee kɛ ye bua a bimɛ?

³ Baiblo ɔ tsɔɔ kaa a naa Mawu “suhi nɛ a nɛ kɛ hɛ ngmɛ ɔ heii, ejakaa a naa mɛ kɛ guɔ níhi nɛ a bɔ ɔmɛ a nɔ.” (Rom. 1:20) Fɔli, e ngɛ heii kaa nyɛ bua jɔɔ ke nyɛɛ kɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ je kpo. Nyɛɛ ngɔ jamɛ a he blɔ ɔ kɛ ye bua nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a na bɔ nɛ ‘adebɔ níhi’ ma nyɛ ma ha nɛ a na Yehowa su kpakpa amɛ ha. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa hyɛ nɔ́ nɛ fɔli ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi.

4. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yesu gu adebɔ níhi a nɔ kɛ tsɔɔ e kaseli ɔmɛ ní? (Luka 12:24, 27-30)

 ⁴ Mo kadi bɔ nɛ Yesu kɛ adebɔ níhi tsɔɔ ní ha. Be ko ɔ, e de e kaseli ɔmɛ kaa a hyɛ kuakualabitehi kɛ nga nɔ mɔmɔhi. (Kane Luka 12:24, 27-30.) Jinɛ Yesu ko nyɛ tu lohwe kpa ko loo nga kpa ko he munyu, se e pee we jã, e tu lohwe pɛlitsɛ ko kɛ mɔmɔ nɛ e kaseli ɔmɛ le wawɛɛ ɔ he munyu. Eko ɔ, kaseli ɔmɛ na nɛ kuakualabitehi ngɛ tee ngɛ a yi nɔ kɛ mɔmɔhi nɛ a puɛ ngɛ a kasa nya. Moo po Yesu nɛ e ngɛ mɛ ní tsɔɔe nɛ e je e nine kɛ tsɔɔ jamɛ a ní ɔmɛ ɔ he foni nɛ o hyɛ. Nɛ benɛ e tu ní nɛ ɔmɛ a he munyu ta a, mɛni e pee? E tsɔɔ e kaseli ɔmɛ nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ ngɛ a hiɔwe Tsɛ ɔ he. E ha nɛ a na kaa Yehowa mi mi jɔ nɛ e haa nɔ nɔ́ faa. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Yehowa maa hyɛ e sɔmɔli a nɔ nɛ e ma ha mɛ niye ní kɛ nɔ́ nɛ a maa wo kaa bɔ nɛ e hyɛɔ kuakualabitehi kɛ nga nɔ mɔmɔhi a nɔ ɔ.

5. Mɛni ji adebɔ ní komɛ nɛ fɔli ma nyɛ maa ngɔ kɛ tsɔɔ a bimɛ Yehowa he ní?

⁵ Fɔli, ke nyɛ ngɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ ní tsɔɔe ɔ, mɛni blɔ nɔ nyɛ maa gu kɛ kase Yesu? Nyɛ ma nyɛ ma de nyɛ bimɛ ɔmɛ adebɔ nɔ́ ko nɛ nyɛ bua jɔ he wawɛɛ. E ma nyɛ maa pee lohwe ko nɛ o bua jɔ he loo nga ko. Be mi nɛ nyɛ ngɛ jã pee ɔ, nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛ ha nɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ nɛ a le nɔ́ nɛ adebɔ ní nɛ ɔmɛ tsɔɔ wɔ ngɛ Yehowa he. Nyɛ ma nyɛ ma bi nyɛ bimɛ ɔmɛ lohwehi loo mɔmɔhi nɛ a bua jɔ he. Ke nyɛ gu adebɔ níhi nɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ a bua jɔ he ɔ nɔ kɛ tsɔɔ mɛ Yehowa he ní ɔ, a maa bu nyɛ tue saminya.

6. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Christopher mami pee ɔ mi?

⁶ Anɛ e he hia nɛ fɔli nɛ a he be kɛ kase lohwe ko loo tso pɔtɛɛ ko he ní loko a ma nyɛ maa ngɔ kɛ tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ Yehowa he ní lo? Pi doo. Yesu ngɔɛ be fuu kɛ tsɔɔ bɔ nɛ kuakualabitehi yeɔ ní ha loo bɔ nɛ mɔmɔhi waa haa mi. Ke nyɛ bimɛ ɔmɛ suɔ kaa a maa kase adebɔ nɔ́ ko he ní kɛ ya tsitsaa po ɔ, be komɛ ɔ, munyu kpiti loo sane ko nɛ nyɛ ma bi mɛ ɔ maa ye bua mɛ konɛ a nu nɔ́ nɛ nyɛ ngɛ mɛ tsɔɔe ɔ sisi. Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Christopher kaiɔ nɔ́ ko nɛ ya nɔ ngɛ e jokuɛwi a si ɔ. E de ke: “Ye mami tuɔ munyu kpitikpitihi nɛ ma ha nɛ wa bua nɛ jɔ adebɔ níhi nɛ wa naa he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa na yoku ɔ, e deɔ ke: ‘Nyɛɛ hyɛ bɔ nɛ yoku ɔ kle nɛ e ngɛ fɛu ha! Yehowa he ngɛ nyakpɛ wawɛɛ nitsɛ.’ Aloo ke wa na wo ɔ, e deɔ ke: ‘Nyɛɛ hyɛ bɔ nɛ oslɔke ɔ ngɛ kue ha! Mawu ngɛ he wami wawɛɛ.’ Munyu kpiti nɛ ɔmɛ nɛ e tuɔ ɔ haa nɛ wa susuɔ níhi a he wawɛɛ.”   

7. Mɛni blɔ nɔ o ma nyɛ maa gu kɛ tsɔse o bimɛ ɔmɛ konɛ a pue a yi mi tɛ ngɛ adebɔ níhi a he?

⁷ Ke o bimɛ ɔmɛ ngɛ wae ɔ, o ma nyɛ maa ye bua mɛ nɛ a susu adebɔ níhi a he kɛ ya tsitsaa nɛ a kase Yehowa he ní. O ma nyɛ maa tu Mawu nibɔ ní ɔmɛ eko he munyu nɛ o bi mɛ ke, “Mɛni nɛ enɛ ɔ tsɔɔ nyɛ ngɛ Yehowa he?” Heto nɛ a ma ha mo ɔ maa pee mo nyakpɛ!​—Mat. 21:16.

8. Ke Israel bi nɛ a ji fɔli ɔ kɛ a bimɛ “hia blɔ” ɔ, mɛni he blɔ nɛ a náa?

⁸ A wo Israel bi nɛ a ji fɔli ɔ he wami kaa a tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ Yehowa mlaa amɛ be mi nɛ a “hia blɔ.” (5 Mose 11:19) Gbɛjegbɛhi fuu ngɛ Israel nɛ a guɔ nɔ kɛ hiaa blɔ. Ke Israel bi ɔmɛ ngɛ blɔ hiae ɔ, a ma  nyɛ maa na lohwe slɔɔtohi, lohwe pɛlitsɛmɛ slɔɔtohi kɛ mɔmɔ slɔɔtohi hu ngɛ blɔ ɔ nɔ. A ngɔɔ he blɔ ɔ kɛ tsɔɔ a bimɛ níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ he ní. Fɔli, nyɛ hu nyɛ ma nyɛ maa ngɔ he blɔhi kaa jã a kɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ adebɔ níhi a he ní. Nyɛ ha nɛ wa susu blɔhi a nɔ nɛ fɔli komɛ gu kɛ pee jã a he.

9. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Punitha kɛ Katya a níhi a si kpami ɔ mi?

⁹ Binyɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Punitha nɛ e hi India ma ngua ko mi ɔ de ke: “Ke wa ya slaa wa weku li ngɛ kɔpe ɔ mi ɔ, wa ngɔɔ he blɔ ɔ kɛ tsɔɔ wa bimɛ ɔmɛ Yehowa he ní kɛ gu adebɔ níhi a nɔ. Jã nɛ i peeɔ ha nɛ i na kaa ye bimɛ ɔmɛ nuɔ nɔ́ nɛ i tsɔɔ mɛ ngɛ adebɔ níhi a he ɔ sisi saminya pe ke wa ngɛ ma ngua a mi.” Fɔli, ke nyɛɛ kɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ ya he ko nɛ ngɛ fɛu nɛ nyɛɛ kɛ mɛ sɛɛ adebɔ níhi a he ní ɔ, a hɛ be nɔ jee gblegbleegble. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Katya nɛ e je Moldova a de ke: “I kaiɔ kaa ye fɔli ɔmɛ kɛ wɔ ya slaa si ngɛ hehi nɛ wa maa na adebɔ níhi ngɛ nɛ ye hɛ ji nɔ gblegbleegble. Ye bua jɔ kaa kɛ je ye jokuɛwi a si ɔ, ye fɔli ɔmɛ tsɔɔ mi kaa ma hyɛ adebɔ níhi nɛ ma kase nɔ́ nɛ e tsɔɔ mi ngɛ Yehowa he.”

10. Ke fɔli nɛ a ngɛ ma ngua mi be nyɛe maa hia blɔ kɛ ya hehi nɛ a maa na adebɔ níhi ngɛ ɔ, mɛni a ma nyɛ maa pee? (Hyɛ daka nɛ ji, “ Nɔ́ Nɛ Maa Ye Bua Fɔli.”)

¹⁰ Se ke o be nyɛe maa hia blɔ kɛ ya kɔpe ko loo he ko nɛ adebɔ níhi ngɛ ɔ hu nɛɛ? Nyɛminyumu Amol nɛ lɛ hu e ngɛ India a de ke: “He nɛ i wa ngɛ ɔ, fɔli kɛ ngmlɛfiahi babauu tsuɔ ní, nɛ ke o maa hia blɔ kɛ je ma a mi ɔ, o ma puɛ sika fuu. Se ke o ya da o tsu ɔ yi mi loo o ya abɔɔ nyafi ko mi ɔ, o ma nyɛ maa na adebɔ níhi nɛ o tu Yehowa su ɔmɛ a he munyu kɛ tsɔɔ o bimɛ ɔmɛ.” Ke o hyɛ he nɛ  o ngɛ ɔ saminya a, o ma nyɛ maa na níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ nɛ o da nɔ kɛ tsɔɔ o bimɛ ɔmɛ Yehowa he ní. (La 104:24) Eko ɔ, o ma nyɛ maa na lohwe pɛlitsɛmɛ, lohwe nyafinyafihi, ngahi kɛ ekpahi fuu. Karina nɛ e je Germany ɔ de ke: “Ye mami suɔ mɔmɔhi wawɛɛ, lɔ ɔ he ɔ, benɛ i wɛ ɔ, ke wa ngɛ si slaae ɔ, e tsɔɔ mi mɔmɔhi nɛ a ngɛ fɛu wawɛɛ.” Fɔli, nyɛ hu nyɛ ma nyɛ maa ngɔ videohi fuu kɛ womihi nɛ asafo ɔ pee ɔ kɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ adebɔ níhi a he ní. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, he fɛɛ he nɛ nyɛ ngɛ ɔ, nyɛ ma nyɛ maa ngɔ níhi nɛ Mawu bɔ ɔ kɛ ye bua nyɛ bimɛ. Nyɛ ha nɛ waa hyɛ su komɛ nɛ Yehowa ngɛ nɛ nyɛ ma nyɛ maa tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ.

11. Mɛni blɔ nɔ fɔli maa gu kɛ ye bua a bimɛ konɛ a na kaa Yehowa ngɛ suɔmi?

¹¹ Ke o ngɛ hlae nɛ o ye bua o bimɛ ɔmɛ nɛ a na bɔ nɛ Yehowa ngɛ suɔmi ha a, o ma nyɛ maa gbla a juɛmi kɛ ya bɔ nɛ lohwehi fuu hyɛɛ a bimɛ a nɔ ha a nɔ. (Mat. 23:37) Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa tu ní slɔɔtoslɔɔtohi nɛ a ngɛ fɛu nɛ Yehowa bɔ nɛ wa bua jɔ he ɔ he munyu. Karina nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Ke wa ngɛ si slaae ɔ, ye mami woɔ mi he wami kaa ma da si nɛ ma hyɛ bɔ nɛ mɔmɔ ɔmɛ eko fɛɛ eko ngɛ slɔɔto kɛ bɔ nɛ a haa nɛ wa naa kaa Yehowa ngɛ suɔmi ha. Loloolo ɔ, ke i na mɔmɔhi ɔ, i naa kaa e slo eko fɛɛ eko kɛ e kɔla kɛ bɔ nɛ e ngɛ ha. Enɛ ɔ kaiɔ mi kaa Yehowa suɔ wɔ be fɛɛ be.”   

12. Mɛni fɔli ma nyɛ maa pee kɛ ye bua a bimɛ nɛ a na kaa Yehowa le ní? (La 139:14) (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹² Moo ye bua o bimɛ ɔmɛ nɛ a na kaa Mawu ngɛ nile. Yehowa le ní kulaa pe wɔ. (Rom. 11:33) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, o ma nyɛ maa tsɔɔ o bimɛ ɔmɛ bɔ nɛ nyu jeɔ zugba kɛ yaa hiɔwe ha nɛ e plɛɔ peeɔ bɔku nɛ e nɛɔ kaa hiɔmi ɔ. (Hiob 38:36, 37) Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa tsɔɔ mɛ bɔ nɛ Yehowa gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ bɔ adesahi ha. (Kane La 139:14.) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ bɔ nɛ bitsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Vladimir ɔ plɛ kɛ pee jã ha. E de ke: “Ligbi ko ɔ, wa binyumu wayoo ɔ kɛ e baisikle ɔ nɔ si nɛ e plaa. Ligbi bɔɔ komɛ a se ɔ, pa a  gbo. I kɛ ye yo ɔ wa tsɔɔ lɛ nya kaa bɔ nɛ Yehowa bɔ wa nɔmlɔ tso ɔ ha a he je ɔ, ke wa plaa a, pa a nitsɛ gboɔ. Wa ha nɛ e nu sisi kaa adesahi be nyɛe maa pee nɔ́ ko kaa jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke lɔle ko ya ná oslaa, nɛ e puɛ ɔ, lɔle ɔ nitsɛ be nyɛe ma dla e he. Nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ɔ ha nɛ ye binyumu ɔ na kaa Yehowa le ní wawɛɛ.”   

13. Mɛni blɔ nɔ fɔli ma nyɛ maa gu kɛ ye bua a bimɛ konɛ a na kaa Mawu ngɛ he wami? (Yesaya 40:26)

¹³ Yehowa woɔ wɔ he wami kaa wa wo wa yi nɔ nɛ waa hyɛ hiɔwe nɛ wa susu bɔ nɛ e he wami ɔ hɛɛ níhi nɛ a ngɛ lejɛ ɔ ha a he. (Kane Yesaya 40:26.) Mo hu o ma nyɛ maa wo o bimɛ ɔmɛ he wami nɛ a hyɛ hiɔwe nɛ a susu nɔ́ nɛ a maa na a he. Nyɛmiyo ko nɛ e ngɛ Taiwan ɔ kaiɔ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ e jokuɛwi a si. E de ke: “Ligbi ko ɔ, ye mami kɛ mi je kpo kɛ ya he ko nɛ kanehi fuu be nɛ wa na dodoehi babauu ngɛ hiɔwe. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, nihi nɛ i kɛ mɛ yaa sukuu ɔ yeɔ ye he fɛu wawɛɛ nɛ a suɔ nɛ ma gbo Yehowa nɔ tue konɛ ma kpa Yehowa sɔmɔmi. Enɛ ɔ ha nɛ i ye gbeye kaa i be nyɛe nɛ ma ye Yehowa anɔkuale. Ye mami wo mi he wami kaa ma susu he wami nɛ Yehowa kɛ bɔ dodoe ɔmɛ a he, nɛ ma kai kaa ke i kɛ nyagba ko ngɛ kpee ɔ, Yehowa ngɛ he wami nɛ e ma nyɛ maa ye bua mi. Benɛ i hyɛ adebɔ níhi saminya ngɛ he nɛ wa ya a, e ye bua mi nɛ i ba le Yehowa saminya, nɛ e wo mi he wami nɛ i fia ye pɛɛ si kaa ma ya nɔ ma sɔmɔ lɛ.”

14. Mɛni blɔ nɔ fɔli ma nyɛ maa gu adebɔ níhi a nɔ kɛ tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ kaa Yehowa ji bua jɔmi Mawu?

¹⁴ Adebɔ níhi haa nɛ wa naa kaa Yehowa ji bua jɔmi Mawu nɛ e suɔ nɛ wɔ hu wa bua nɛ jɔ. Je mi si kpali yɔse kaa lohwehi, pami lohi, kɛ lohwe pɛlitsɛmɛ fiɛɔ. (Hiob 40:20) Ke o bimɛ ɔmɛ na nɛ lohwe komɛ ngɛ fiɛe ɔ, anɛ a muɔɔ lo? Eko ɔ, a naa nɛ anɔ (ati) bihi loo gbe bihi fiɛɔ. Ke o na kaa o bimɛ ɔmɛ a bua jɔ akɛnɛ a na nɛ lohwe nɛ ɔmɛ ekomɛ ngɛ fiɛe ɔ, moo da lɔ ɔ nɔ kɛ ha nɛ a na kaa Yehowa nɛ wa ngɛ sɔmɔe ɔ ji bua jɔmi Mawu.​—1 Tim. 1:11.

15. Mɛni fɔli ma nyɛ maa pee kɛ ha nɛ a bimɛ ɔmɛ nɛ a de mɛ níhi nɛ ngɛ a juɛmi mi ɔ? (Abɛ 20:5) (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹⁵ Be komɛ ɔ, e he waa kɛ haa fɔli komɛ kaa a maa le haomihi nɛ a bimɛ ɔmɛ kɛ ngɛ kpee. Ke jã nɛ e ji ngɛ o blɔ fa mi ɔ, lɛɛ o ma nyɛ maa pee ní komɛ nɛ ma ha nɛ o bimɛ ɔmɛ nɛ a de mo níhi nɛ ngɛ a nya gbae ɔ. (Kane Abɛ 20:5.) Fɔli komɛ yɔse kaa ke a kɛ a bimɛ bla kɛ susu adebɔ níhi a he ɔ, e yeɔ bua wawɛɛ. Mɛni he je? Ejakaa fɔli ɔmɛ kɛ a bimɛ ɔmɛ tsuo a juɛmi hiɔ nɔ́ nɛ a ngɛ he susue ɔ nɔ. Bitsɛ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Masahiko nɛ e ngɛ Taiwan ɔ hu tsɔɔ nɔ́ kpa ko nɛ ye bua lɛ. E de ke: “Ke waa kɛ wa bimɛ ɔmɛ je kpo kɛ ya nyɛɛ ngɛ yokuhi a nɔ loo wo ɔ nya a, a bua jɔɔ nɛ a deɔ wɔ níhi nɛ ngɛ mɛ haoe.” Katya nɛ wa tu e he munyu kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Ke wa kpa sukuu ɔ, ye mami kɛ mi yaa paaki ko nɛ e ngɛ fɛu wawɛɛ ɔ nɔ. Akɛnɛ lejɛ ɔ ngɛ dii he je ɔ, e yi ha mi kaa ma de lɛ níhi nɛ ya nɔ ngɛ sukuu loo níhi nɛ a ngɛ ye nya gbae ɔ.”

16. Mɛni blɔ nɔ nɛ wekuhi ma nyɛ maa ngɔ níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ kɛ je a hɛja?

¹⁶ Weku mi bimɛ ma nyɛ maa ngɔ níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ kɛ je a hɛja konɛ a bua nɛ jɔ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ suɔmi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ mi maa wa. Baiblo ɔ de ke “muɔmi be ngɛ” nɛ “domi be ngɛ.” (Fiɛlɔ 3:1, 4) Yehowa bɔ hehi nɛ a ngɛ fɛu ngɛ zugba a nɔ, nɛ wa ma nyɛ ma ya je wa hɛja ngɛ lejɛ ɔ. Wekuhi fuu a bua jɔɔ ke a hia blɔ kɛ ya yokuhi a nɔ, kɔpehi a mi, loo a ya wo ɔ nya. Jokuɛ komɛ suɔ nɛ a tu fo ngɛ paaki nɔ, a hyɛ lohwehi, aloo a ya du ngɛ pa loo wo ɔ mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa bɔ níhi fuu nɛ waa kɛ ma nyɛ ma je wa hɛja!

17. Mɛni he je nɛ e sa nɛ fɔli nɛ a ye bua a bimɛ konɛ a bua nɛ jɔ Mawu nibɔ níhi a he ɔ?

¹⁷ Ngɛ je ehe ɔ mi ɔ, fɔli kɛ a bimɛ ɔmɛ a bua maa jɔ Yehowa nibɔ níhi a he wawɛɛ pe be ko nɛ be. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, wa be lohwe ko gbeye yee, nɛ mɛ hu a be wɔ gbeye yee. (Yes. 11:6-9) Wa bua maa jɔ níhi nɛ Yehowa bɔ ɔ he kɛ maa ya neneene. (La 22:26) Se fɔli, e sɛ nɛ nyɛɛ mlɛ kɛ ya si jamɛ a be ɔ loko nyɛɛ maa ye bua nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a bua nɛ jɔ adebɔ níhi a he. Ke o gu adebɔ níhi a nɔ kɛ tsɔɔ o bimɛ ɔmɛ Yehowa he ní ɔ, e ma ha nɛ a maa na nɔ́ nɛ Matsɛ David de ɔ kaa e ji anɔkuale. E de ke: “Níhi nɛ o pee ɔ hu, nɔ́ ko nɔ́ ko be nɛ a kɛ maa to a he.”​—La 86:8.