Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

NÍ KASEMI 22

Ga Womi Nɛ Nile Ngɛ Mi Nɛ Maa Ye Bua Wɔ Daa Ligbi

Ga Womi Nɛ Nile Ngɛ Mi Nɛ Maa Ye Bua Wɔ Daa Ligbi

‘Yehowa lɛ haa nɔ nile.’​—ABƐ 2:6.

LA 89 Bu Tue, Ye Nɔ, Konɛ A Jɔɔ Mo

NƆ́ NƐ WA MAA KASE *

1. Mɛni he je nɛ wɔ tsuo wa hia nile nɛ je Mawu ngɔ ɔ? (Abɛ 4:7)

 KE O ya je si fɔfɔɛ ko mi nɛ e sa nɛ o mwɔ yi mi kpɔ ko nɛ he hia wawɛɛ ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa o maa sɔle kɛ bi juɛmi loo nile, ejakaa o le kaa lɔ ɔ nɛ o hia. (Yak. 1:5) Matsɛ Salomo ngma ke: “Nile ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa.” (Kane Abɛ 4:7.) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi nile saisaa ko kɛkɛ he munyu nɛ Salomo ngɛ tue. Nile nɛ je Yehowa Mawu ngɔ ɔ he munyu nɛ e ngɛ tue ɔ nɛ. (Abɛ 2:6) Se anɛ nile nɛ je Mawu ngɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa da nyagba slɔɔtohi nɛ waa kɛ kpeɔ mwɔnɛ ɔ nya lo? Ee, e ma nyɛ. Wa maa na enɛ ɔ ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi.

2. Ke wa ngɛ hlae nɛ waa pee ní leli nitsɛnitsɛ ɔ, mɛni e sa nɛ waa pee?

2 A le Salomo kɛ Yesu kaa nihi nɛ a ngɛ nile nitsɛnitsɛ. Ke wa kase nile munyuhi nɛ a tu, kɛ níhi nɛ a tsɔɔ ɔ nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa maa pee ní leli nitsɛnitsɛ. Kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu Salomo he. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “Mawu ha Salomo nile, nɔ́ sisi numi, kɛ juɛmi nɛ nya wa babauu nitsɛ.” (1 Ma. 4:29) Lɔ ɔ se ɔ, wa ma susu Yesu nɛ ji nyumu nɛ e juɛmi mi kuɔ pe adesahi tsuo nɛ a hi si ɔ he. (Mat. 12:42) A gba ngɛ Yesu he ke: ‘Yehowa mumi ɔ maa ba e nɔ. E ma ha lɛ sane se kɔmi kɛ nile.’​—Yes. 11:2.

3. Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

3 Salomo kɛ Yesu tsuo ngɔ nile nɛ Mawu ha mɛ ɔ kɛ tsu ní, enɛ ɔ he ɔ, a nyɛ nɛ a kɛ ga womi kpakpa ha nihi kɛ kɔ níhi nɛ a he hia a he. Wa ma susu níhi nɛ a he hia nɛ ɔmɛ a kpɛti etɛ he ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi. Ní nɛ ɔmɛ ji: bɔ nɛ e sa nɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ sika, ní tsumi kɛ wɔ nitsɛmɛ wa he.

E SA NƐ WA NÁ JUƐMI NƐ DA NGƐ SIKA HE

4. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ e slo Salomo ngɛ Yesu he?

4 Salomo ji niatsɛ, nɛ we nɛ e hi mi ɔ ngɛ fɛu saminya. (1 Ma. 10:7, 14, 15) Yesu lɛɛ e be nɔ́ ko tsɔ, nɛ e be lɛ nitsɛ e we. (Mat. 8:20) Se mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a ná juɛmi nɛ da ngɛ he lo nya níhi a he ejakaa nile nɛ a ngɛ ɔ je Yehowa Mawu ngɔ.

5. Mɛni juɛmi nɛ da Salomo ná ngɛ sika he?

5 Salomo de ke sika “faa nɔ he.” (Fiɛlɔ 7:12) Ke wa ngɛ sika a, wa ma nyɛ ma ná ní komɛ nɛ wa hia, loo ní komɛ nɛ wa suɔ. Se ngɛ ní babauu nɛ Salomo ngɛ ɔ tsuo se ɔ, e yɔse kaa ní komɛ ngɛ nɛ a he hia pe sika. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ngma ke: “Biɛ kpakpa hi pe ní nami babauu.” (Abɛ 22:1) Jehanɛ hu ɔ, Salomo yɔse kaa nihi nɛ a suɔ sika a, behi fuu ɔ, a be bua jɔmi. (Fiɛlɔ 5:10, 12) E bɔ wɔ kɔkɔ hu kaa e sɛ nɛ wa susu kaa sika ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ngɛ si himi mi, ejakaa sika nɛ wa ngɛ ɔ ma nyɛ maa je wa dɛ ngɛ be kpiti mi.​—Abɛ 23:4, 5.

Anɛ bɔ nɛ wa naa he lo nya níhi ha a, ha nɛ e yeɔ ha wɔ kaa wa maa ngɔ Matsɛ Yemi ɔ kɛ ye kekle blɔ he ngɛ wa si himi mi lo? (Hyɛ kuku 6-7) *

6. Mɛni juɛmi nɛ da Yesu ná ngɛ he lo nya níhi a he? (Mateo 6:31-33)

6 Yesu ná juɛmi nɛ da ngɛ he lo nya níhi a he. E ye ní nɛ e nu ní. (Luka 19:2, 6, 7) Ngɛ e kekleekle nyakpɛ ní nɛ e pee ɔ mi ɔ, e pee wai nɛ e hi pe kulaa. (Yoh. 2:10, 11) Nɛ ngɛ ligbi nɛ e gbo ɔ nɔ po ɔ, tade nɛ e wo ɔ he jua wa wawɛɛ. (Yoh. 19:23, 24) Se Yesu ha we nɛ he lo nya níhi nɛ a pee nɔ́ titli ngɛ e si himi mi. E de e se nyɛɛli ɔmɛ ke: “Nɔ ko be nyɛe maa pee nyɔguɛ kɛ ha nyɔmtsɛmɛ enyɔ . . . Nyɛ be nyɛe maa pee nyɔguɛhi kɛ ha Mawu, kɛ Ní Nami tsuo.” (Mat. 6:24) Yesu tsɔɔ kaa ke wa hla Mawu Matsɛ Yemi ɔ se blɔ kekle ɔ, Yehowa ma ha nɛ wa nine maa su níhi nɛ wa hia a nɔ.​—Kane Mateo 6:31-33.

7. Mɛni se nɛ nyɛminyumu ko ná akɛnɛ e ná juɛmi nɛ da ngɛ sika he ɔ he je?

7 Wa nyɛmimɛ fuu kɛ ga womi nɛ Yehowa kɛ ha ngɛ sika he ɔ tsu ní nɛ a ná he se. Nyɛ ha wa susu nyɛminyumu ko nɛ e sɛ we gba si himi mi nɛ a tsɛɛ lɛ Daniel ɔ he nɛ waa hyɛ. E de ke: “Benɛ i ná we jeha nyingmi enyɔ lolo ɔ, i ma ye juɛmi nya si kaa i kɛ mumi mi otihi maa ye kekle blɔ he ngɛ ye si himi mi.” Akɛnɛ Daniel pee e si himi kpokploo he je ɔ, e nyɛ nɛ e kɛ e be kɛ e nyɛmi tsu teokrase ní tsumihi fuu. E de hu ke: “Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ma nyɛ ma de ke i pia we ye he ngɛ yi mi kpɔ nɛ i mwɔ ɔ he. Ke i pee ye juɛmi kaa ma hla sika a, jinɛ i ko ná sika fuu. Se kaa i pee jã a, jinɛ i ko ná we huɛmɛ kpakpahi nɛ i ngɛ amlɔ nɛ ɔ. Nɛ kaa i ngɔ ye juɛmi kɛ ma sika nɔ nɛ i kɛ Matsɛ Yemi ɔ pee we nɔ́ titli ngɛ ye si himi mi ɔ, i ko ná we bua jɔmi kaa bɔ nɛ i ná a. Sika abɔ ko be nɛ ma nyɛ ma ha mi bua jɔmi kaa nɔ́ nɛ Yehowa ha mi ɔ.” E ngɛ heii kaa ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma mumi mi níhi a nɔ pe sika a, wa náa he se.

MO NÁ JUƐMI NƐ DA NGƐ NÍ TSUMI HE

8. Kɛ wa plɛ kɛ le kaa Salomo ná juɛmi nɛ da ngɛ ní tsumi he ha kɛɛ? (Fiɛlɔ 5:18, 19)

8 Salomo de ke, bua jɔmi nɛ wa náa ngɛ ní tsumi mi ɔ ji “Mawu nike ní.” (Kane Fiɛlɔ 5:18, 19.) E ngma ke: “Ke o tsu ní ɔ, o ma ná nɔ́ ko kɛ je mi.” (Abɛ 14:23) Akɛnɛ Salomo tsuɔ ní wawɛɛ he je ɔ, e le nɔ́ nɛ e ngɛ dee. E ma wehi, e pee wai ngmɔhi, e pee abɔɔhi, e tsua takuhi nɛ e po mahi. (1 Ma. 9:19; Fiɛlɔ 2:4-6) Enɛ ɔmɛ nɛ e pee ɔ tsɔɔ kaa e tsu ní wawɛɛ, nɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa e ha lɛ bua jɔmi. Se Salomo le kaa tsa pi jamɛ a ní ɔmɛ pɛ nɛ ma ha lɛ bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e pee níhi fuu ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e hyɛ nɛ a ma sɔlemi we nɛ ngɛ fɛu kɛ ha Yehowa jami. A ngɔ jeha kpaago kɛ ma sɔlemi we nɛ ɔ! (1 Ma. 6:38; 9:1) Benɛ Salomo ngɔ e he kɛ wo he lo nya ní tsumi kɛ Mawu jami mi ɔ, e na kaa Mawu jami haa nɔ bua jɔmi pe he lo nya ní tsumi. E ngma ke: “Nyagbe ɔ, nɔ́ nɛ ma de kɛkɛ ji kaa moo ye Mawu gbeye, nɛ o ye e mlaa amɛ a nɔ.”​—Fiɛlɔ 12:13.

9. Mɛni blɔ nɔ nɛ Yesu ha we nɛ e he lo nya ní tsumi he nɛ hia lɛ pe kulaa?

9 Yesu tsuɔ ní wawɛɛ. Benɛ e ji e sɔmɔmi ní tsumi ɔ sisi ngɛ zugba a nɔ lolo ɔ, e ji kapitɛ. (Maak. 6:3) Atsinyɛ jemi ko be he kaa e fɔli ɔmɛ a bua jɔ kaa e ye bua mɛ kɛ tsu ní wawɛɛ kɛ hyɛ a weku nɛ e kle ɔ nɔ. Akɛnɛ nɛ Yesu ye mluku he je ɔ, se ko be e ní tsumi he. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, nihi fuu a bua jɔ e ní tsumi he! E ngɛ heii kaa Yesu bua jɔ e ní tsumi ɔ he. Se kɛ̃ ɔ, benɛ e ngɛ he lo nya ní tsumi nɛ ɔ tsue ɔ, e bɔ mɔde kaa e ma ná be kɛ sɔmɔ Yehowa. (Yoh. 7:15) Pee se ɔ, benɛ e ngɛ be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue ɔ, e wo e tue buli ɔmɛ ga ke: ‘Nyɛ tsu ní, se pi ngɛ niye ní nɛ e puɛɔ nɛ nyɛ ma ná a he je, mohu ɔ, ngɛ niye ní nɛ e ngɛ daa nɛ e haa nɔ neneene wami ɔ he je.’ (Yoh. 6:27) Nɛ ngɛ Yesu Yoku ɔ Nɔ Fiɛmi ɔ mi ɔ, e de ke: “Nyɛɛ to juetli si ha nyɛ he ngɛ hiɔwe.”​—Mat. 6:20.

Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ ná juɛmi nɛ da ngɛ he lo nya ní tsumi kɛ teokrase ní tsumi he? (Hyɛ kuku 10-11) *

10. Mɛni nyagba nɛ ni komɛ kɛ ma nyɛ maa kpe ngɛ a ní tsumi mi?

10 Ke waa kɛ Yehowa ga womi nɛ nile ngɛ mi ɔ tsu ní ɔ, wa ma ná juɛmi nɛ da ngɛ wa ní tsumi he. Kaa Kristofohi ɔ, wa kase kaa e sa nɛ wa “tsu ní tsumi nɛ he wa,” nɛ wa tsu “ní tsumi kpakpa.” (Efe. 4:28) Wa nitsumitsɛmɛ naa kaa wa yeɔ anɔkuale nɛ wa tsuɔ ní wawɛɛ, nɛ eko ɔ, a deɔ wɔ bɔ nɛ a bua jɔɔ ní tsumi nɛ wa tsuɔ ɔ he ha. Enɛ ɔ ha nɛ waa kɛ ngmlɛfiahi fuu tsuɔ ní ejakaa wa suɔ nɛ wa nitsumitsɛmɛ nɛ a ná juɛmi kpakpa ngɛ Yehowa Odasefohi a he. Be bɔɔ se ɔ, eko ɔ, wa maa to he hɛ kaa wa nyɛ we nɛ wa tsu wa weku blɔ nya ní tsumihi kɛ teokrase ní tsumihi. Ke e ba jã a, e sa nɛ waa pee tsakemi konɛ waa ngɔ wa be kɛ tsu níhi nɛ a he hia wawɛɛ ɔ.

11. Mɛni nyɛminyumu ko kase ngɛ juɛmi nɛ da nɛ e sa nɛ wa ná ngɛ ní tsumi he ɔ he?

11 Nyɛminyumu wayoo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke William kase nɔ́ ko kɛ je nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e kɛ lɛ tsu ní hyɛ ɔ pee ɔ mi. E na kaa e sa nɛ e ná juɛmi nɛ da ngɛ ní tsumi he. William de ke: “[Nyɛminyumu nɛ ɔ] ji nɔ ko nɛ e peeɔ nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ juɛmi nɛ da nɛ e sa kaa a ná ngɛ ní tsumi he ɔ he. Akɛnɛ e tsuɔ ní wawɛɛ, nɛ́ e ní tsumi he tsɔ he je ɔ, huɛ bɔmi kpakpa ngɛ e kɛ nihi nɛ e tsuɔ ní ha mɛ ɔ a kpɛti. Se ke e kpa ní tsumi ɔ, e ngɔɔ e be nɛ piɛ ɔ kɛ haa e weku ɔ kɛ Yehowa. Nɛ o le nɔ́ ko? I le nyɛminyumu nɛ ɔ kaa e ji nɔ ko nɛ e ngɛ bua jɔmi wawɛɛ.” *

E SA NƐ WA NÁ JUƐMI NƐ DA NGƐ WƆ NITSƐMƐ WA HE

12. Mɛni Salomo pee kɛ tsɔɔ kaa e ná juɛmi nɛ da ngɛ lɛ nitsɛ e he, se mɛni ha nɛ e tsake?

12 Benɛ Salomo kɛ anɔkuale yemi ngɛ Yehowa sɔmɔe ɔ, e ná juɛmi nɛ da ngɛ lɛ nitsɛ e he. Benɛ e ji niheyo ɔ, e yɔse kaa ní komɛ ngɛ nɛ lɛ nitsɛ e be nyɛe maa pee. Enɛ ɔ he ɔ, e bi Yehowa nɛ́ e ye bua lɛ. (1 Ma. 3:7-9) Benɛ Salomo bɔni matsɛ yemi ɔ, e yɔse kaa ke e wo e he nɔ ɔ, e ma nyɛ maa pee oslaa kɛ ha lɛ. E ngma ke: “Nɔ nɛ woɔ e he nɔ ɔ, e hɛ mi kpataa; nɔ nɛ tsɔɔ e he ɔ, e blɔ nya jeɔ e dɛ.” (Abɛ 16:18) Aywilɛho sane ji kaa pee se ɔ, Salomo kɛ lɛ nitsɛ e ga womi ɔ tsu we ní. Pee se ngɛ e matsɛ yemi ɔ mi ɔ, e ba bɔni e he nɔ womi, nɛ e ma e hɛ kɛ fɔ Mawu blɔ tsɔɔmi ɔmɛ a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Mawu mlaa a tsɔɔ kaa e sɛ nɛ Israel matsɛmɛ ɔmɛ nɛ a ‘ngɔ yihi fuu; ejakaa ke a pee jã a, a tsui maa je Yehowa he.’ (5 Mose 17:17) Salomo kɛ jamɛ a mlaa a tsu we ní, nɛ e ngɔ yihi 700 kɛ plãhi 300. A kpɛti nihi fuu jaa wɔ. (1 Ma. 11:1-3) Eko ɔ, Salomo susu kaa enɛ ɔ be nyagba pee ha lɛ. Se pee se ɔ, benɛ Salomo je Yehowa se ɔ, e na e mi nɔ́.​—1 Ma. 11:9-13.

13. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ bɔ nɛ Yesu ba e he si ha a mi?

13 Yesu ná juɛmi nɛ da ngɛ lɛ nitsɛ e he nɛ e ba e he si. Benɛ Yesu ngɛ hiɔwe nɛ e bɛ zugba a nɔ lolo ɔ, e pee ní kpakpahi fuu kɛ sɔmɔ Yehowa. Mawu gu Yesu nɔ kɛ “bɔ ní kpahi tsuo nɛ ngɛ hiɔwe kɛ zugba a nɔ ɔ.” (Kol. 1:16) Benɛ a baptisi Yesu ɔ, e ngɛ heii kaa e ma kai níhi tsuo nɛ e pee benɛ e ngɛ e Tsɛ ɔ ngɔ ɔ. (Mat. 3:16; Yoh. 17:5) Se benɛ Yesu kai níhi nɛ e pee ɔ, e wo we e he nɔ. E pee we nɔ́ ko kɛ tsɔɔ kaa e hi pe nɔ ko. E de e kaseli ɔmɛ ‘kaa e bɛ zugba a nɔ nɛ a sɔmɔ lɛ, se e ba sɔmɔ mohu, konɛ e ngɔ e wami ngɔ ha, nɛ e kɛ he nihi fuu a yi wami.’ (Mat. 20:28) E ba e he si wawɛɛ, nɛ e pee we nɔ́ ko ngɛ lɛ nitsɛ e suɔmi nya. (Yoh. 5:19) E pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ nɛ waa kase.

14. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yesu he ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he ha a he?

14 Yesu tsɔɔ e kaseli ɔmɛ kaa a ná juɛmi nɛ da ngɛ mɛ nitsɛmɛ a he. Ligbi ko ɔ, Yesu de mɛ ke: “Nyɛ yi bwɔmi tete po a kane lɛ tsuo.” (Mat. 10:30) Munyu nɛ ɔ woɔ nɔ bua wawɛɛ, titli ɔ, ke wa ná we juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa wa he jua wa ha wa hiɔwe Tsɛ ɔ. Ke Yehowa ngmɛ wɔ blɔ kaa wa sɔmɔ lɛ ejakaa e suɔ nɛ wa ná neneene wami ngɛ e je ehe ɔ mi ɔ, e sɛ nɛ wa susu kaa Yehowa susumi ɔ dɛ.

Ke wa ná we juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ, mɛni ma nyɛ maa ba? (Hyɛ kuku 15) *

15. (a) Mɛni juɛmi nɛ da nɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ wa ná ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he? (b) Kaa bɔ nɛ fonihi nɛ ngɛ ba fa 24 ɔ tsɔɔ ɔ, ke wa ngɔ wa juɛmi kɛ ma wɔ nitsɛmɛ wa nɔ tsɔ ɔ, mɛni ji jɔɔmi komɛ nɛ́ wa be náe?

15 Maa pee jeha 15 nɛ be ɔ, Hwɔɔmi Mɔ ɔ wo wɔ he wami kaa e sa nɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he. E de ke: “E sɛ nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma wɔ nitsɛmɛ wa nɔ tsɔ, nɛ lɔ ɔ nɛ ha nɛ wa wo wa he nɔ; nɛ e sɛ nɛ wa susu kaa wa he hia we nɛ lɔ ɔ nɛ jɔ̃ wa kɔni mi. Mohu ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde kaa wa ma ná juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he, nɛ waa le níhi nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ níhi nɛ wa be nyɛe maa pee. Nyɛmiyo ko de ke: ‘Pi kaa i peeɔ nɔ́ ko nɛ dɛ, nɛ pi dalɔ ji mi hulɔ. I ngɛ ní kpakpahi nɛ i nyɛɔ peeɔ, nɛ i ngɛ gbɔjɔmihi hulɔ. Nɛ jã ji bɔ nɛ e ji ngɛ nɔ fɛɛ nɔ blɔ fa mi.’” * Anɛ o na bɔ nɛ se nami ngɛ he ha kaa wa ma ná juɛmi nɛ da ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa he ɔ lo?

16. Mɛni he je nɛ Yehowa haa wɔ blɔ tsɔɔmi nɛ nile ngɛ mi ɔ?

16 Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, Yehowa ha wɔ blɔ tsɔɔmi nɛ nile ngɛ mi. E suɔ wɔ, nɛ e suɔ nɛ wa bua nɛ jɔ. (Yes. 48:17, 18) Ke waa kɛ Yehowa suɔmi nya ní peemi ye kekle blɔ he ngɛ wa si himi mi ɔ, wa ma ná bua jɔmi wawɛɛ. Ke wa pee jã a, waa kɛ nyagbahi nɛ nihi nɛ a suɔ sika wawɛɛ, he lo nya ní tsumi aloo a ngɔɔ a juɛmi kɛ maa mɛ nitsɛmɛ a nɔ kɛ kpee ɔ eko be kpee. Nyɛ ha nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa ti nɔ fɛɛ nɔ ko maa pee e he ní lelɔ, nɛ e ha nɛ Yehowa tsui nɛ nya!​—Abɛ 23:15.

LA 94 Wa Bua Jɔ Mawu Munyu ɔ He

^ Salomo kɛ Yesu ngɛ nile saminya. Yehowa Mawu lɛ ha mɛ jamɛ a nile ɔ. Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Salomo kɛ Yesu tsuo de ngɛ bɔ nɛ e sa nɛ waa na sika, ní tsumi kɛ wɔ nitsɛmɛ wa he ha a he. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na bɔ nɛ wa nyɛmimɛ komɛ kɛ Baiblo mi ga womi nɛ kɔɔ ní nɛ ɔmɛ a he ɔ tsu ní ha nɛ a ná he se.

^ Hyɛ munyu nɛ ji “O Bua Ma Nyɛ Maa Jɔ Ní Tsumi Nɛ He Wa He” nɛ je kpo ngɛ April 1, 2015 Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi.

^ Hyɛ munyu nɛ ji “The Bible Can Help You Find Joy” nɛ je kpo ngɛ August 1, 2005 Blɛfo gbi Hɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ.

^ FONI ƆMƐ A MI TSƆƆMI: John kɛ Tom ji nyɛmimɛ enyɔ nɛ a ngɛ asafo kake mi. John ngɔɔ be fuu kɛ hyɛɔ e lɔle ɔ nɔ. Tom ngɔɔ e lɔle ɔ kɛ woɔ nyɛmimɛ kɛ yaa fiɛɛmi kɛ asafo mi kpe.

^ FONI ƆMƐ A MI TSƆƆMI: John kɛ be fuu ngɛ ní tsue. John sume nɛ e maa pee nɔ́ ko nɛ maa hao e nitsumitsɛ ɔ. Lɔ ɔ be fɛɛ be nɛ e nitsumitsɛ ɔ ma de lɛ ke e tsu ní gbɔkuɛ ɔ, e kplɛɛɔ nɔ. Jamɛ a gbɔkuɛ ɔ nɔuu ɔ, Tom nɛ e ji asafo mi sɔmɔlɔ ɔ kɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko ya slaa nɔ ko, nɛ a ngɛ lɛ he wami woe. Be ko nɛ be ɔ, Tom de e nitsumitsɛ ɔ kaa e ngɔɔ gbɔkuɛ komɛ kɛ sɔmɔɔ Yehowa, lɔ ɔ he ɔ, e kɛ lɛ be nyɛe ma tsu ní ngɛ jamɛ a gbɔkuɛ ɔmɛ a nɔ.

^ FONI ƆMƐ A MI TSƆƆMI: John ngɔ e juɛmi kɛ ma lɛ nitsɛ e nɔ. Tom ngɔ Yehowa sɔmɔmi kɛ pee nɔ́ nɛ he hia lɛ ngɛ e si himi mi. Benɛ Tom ye bua kɛ dla Kpe Peemi Asa ko ɔ, e ná huɛmɛ ehehi.